Sinagoga u Sarajevu

Aškenaski hram u Sarajevu nalazi se u ulici Hamdije Kreševljakovića (bivša Dobrovoljačka), na lijevoj obali Miljacke, opština Stari Grad u Sarajevu, Bosna i Hercegovina.^[1] Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 4. do 10. jula 2006. godine, donijela je odluku da se proglasi za nacionalni spomenik BiH.^[2]

Sefardski Jevreji se masovnije naseljavaju u Bosnu i Hercegovinu poslije izgona iz Španije 1492. godine. Prvi pisani trag o boravku Jevreja u Sarajevu potiče iz 1557. godine i predstavlja zapis u „Sidžilu“ sarajevskog šerijetskog suda. Imali su tri hrama u Sarajevu: Veliki ili Stari hram iz 1581. godine, Novi hram, iz sedamdesetih godina 19. vijeka i treći hram na Bjelavama iz oko 1900-1901. godine.

Aškenaska grupacija Jevreja doselila se iz sjeverne i istočne Evrope tek poslije 1878. godine. Osnivaju svoju opštinu u Sarajevu nedugo nakon doseljavanja, tako da se već 1879. godine donosi odluka o izgradnji sinagoge i osnivanju jevrejskog udruženja. Projekat za Aškenasku sinagogu uradio je 1901. godine arhitekta Karlo Paržik. Sarajevska Aškenaska opština se, prilikom izbora projekta za hram, rukovodila estetskim i ideološkim kriterijima zemalja i sredina iz kojih su njeni članovi doselili u BiH, tako da postoji mogućnost da je kao uzor poslužio budimpeštanski pseudomaurski hram, izgrađen 1860. godine. Tridesetog septembra 1902. godine, završena je izgradnja i izvršeno osvećenje prvog aškenaskog hrama u Sarajevu.

Od sredine 16. vijeka kada se pojavljuje prvi pisani trag o Jevrejima u Sarajevu, pa do početka II svjetskog rata, broj Jevreja se povećava, da bi krajem 1940. godine iznosio oko 11.500 pripadnika jevrejske zajednice. U to vrijeme u Sarajevu su djelovale: dvije Jevrejske opštine (sefardska i aškenaska); pet sinagoga (četiri sefardske i jedna aškenaska); dvije osnovne i jedna srednja jevrejska škola; Rabinski seminar.

Iako objekti svih sarajevskih sinagoga još uvijek postoje, ovo je jedina u kojoj se sada održava obred. Šezdesetih godina 20. vijeka nastala je izmjena u unutrašnjosti objekta podjelom na dvije etaže i uklanjanjem stupova galerije.

U posljednjem ratu 1992./1995. teško je oštećena.

Objekat Aškenaske sinagoge u Sarajevu je projektovan i izgrađen u pseudomaurskom slogu, odnosno u mudejar stilu, koji se kao specifičan vid eklektičkog izraza javlja u Sarajevu dolaskom Austrougarske monarhije. Uzori su uglavnom traženi u egipatskom islamskom graditeljstvu i transponirani su na nove objekte u Bosni uobičajenom historicističkom eklektičkom metodom.^[3]

Islamski, odnosno maurski stilski oblici u arhitekturi aškenaskih Jevreja nisu karakteristični samo za sinagoge u sredinama gdje ima islamskog stanovništva. Od presudne važnosti je bilo jačanje duhovne, nacionalne i socijalne emancipacije Jevreja koji nastoje što aktivnije učestvovati u životu nejevrejske okoline. Budući da sada Jevreji slobodno ističu svoje orijentalno porijeklo (a i okolina ih smatra orijentalnim neevropskim narodom), grade svoje bogomolje nerijetko monumentalne i bogato dekorisane u egipatskom, maurskom ili kojem drugom istočnom stilu.

Sinagoga u Sarajevu na Wikimedijinoj ostavi

• Alija Bejtić -Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. Godine
• Nedžad Kurto -Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.
• Ibrahim Krzović -Arhitektura secesije u Bosni i Hercegovini“, Kulturno naslijeđe,Sarajevo