Boksit
| Boksit | |
|---|---|
 | |
| Generalno | |
| Kategorija | ruda |
| Identifikacija | |
| Boja | crvenkasta |
Boksit je mineralni materijal sastavljen od aluminijskih hidroksida Al2O3.H2O, koji su poznati kao minerali dijaspor, bemit i sporogelit, i od aluminijskog hidroksida Al2O3.3H2O, koji je poznat kao mineral hidrargilit. Ta četiri minerala sabrala su se kao zemljasta nakupina u gustu masu, koja je negdje prilično čvrsta, gotovo kao kamen, i sastavljaju boksit. U smjesi se mogu naći i silicijev dioksid, hematit, aluminosilikati (argentit), ilitični materijali, kaolinit, haloazit te u manjoj mjeri rutila, atanasa i kvarca. Neki su boksiti tako mekani, da se daju rukom lomiti, a neki tako čvrsti i tvrdi, da se i pod čekićem prilično teško kidaju. Boksit okupljen u čvrstu, kompaktnu masu zna biti posve gusta sastava, ali je vrlo često pun sitnih oolita. Neki su ooliti pravilne kuglice, veličine prosena zrna i veće, a neki su nepravilni. Pri svome razvitku upio je (adsorbirao) neku količinu željeza, od čega je crven. Osim željeza adsorbirao je silicijski dioksid (SiO2), titanski dioksid (TiO2), pa nešto malo fosforne kiseline (P2O5), manganskog oksida (MnO2) i dr.
U nekima zna biti toliko željeza, da čine prijelaz u željeznu rudu limonit. Isto tako se nalazi u nekima toliko silicijskog dioksida, da čine prijelaz u glinene stijene. U nekima se nalazi i mangana, na pr. u boksitu od Bukovice na Duvanjskom Polju, toliko, da čine prijelaz u mangansku rudu psilomelan.
Boksit je prvi put nađen u Francuskoj (1821.) kod mjesta Les Baux (čitaj: LeBo), pa je po njemu dobio ime boksit. Kasnije se namjeriše na isti mineralni materijal kod Bohinjske Bistrice, pa ga nazvaše po tom mjestu vohajnitom (prema njemačkom nazivu mjesta Wocheiner Feistritz). Boksitni materijal nađen je 1847. i u Dalmaciji kod Kljaka u okolici Drniša, pa je po tom nalazištu nazvan kljakitom. Danas se u mineralogiji ne upotrebljava naziv vohajnit, dok se naziv kljakit zadržao, pa je čak mineralog Kornu (Cornu) uveo u mineralošku literaturu dvije vrste kljakita, alfa-kljakit i beta-kljakit.
Boksitno rudarstvo je najrasprostranjenije u Australiji - njen udeo u svetskoj produkciji 1995. godine iznosio je čak 39%. Najveća ležišta, sa velikom koncentracijom aluminijum oksida (do 60%), se eksplatišu u rejonu Veipa koji leži na Karpentarijskom zalivu, a manja u rejonu Pert.
Preko 30% svetske produkcije boksita se dobija u Latinskoj americi, posebno na Jamajci (9,9%) i u Brazilu (8%), a takođe i u Venecueli, Surinamu i Gvajani. U Africi veliki proizvođač boksita je Gvineja (12% svetske proizvodnje).
U Srbiji rude boksida ima na Kosovu i Metohiji.
Udeo ostalih država iznosi manje od 20%, a među njima su između ostalih Kina, Indija, Rusija, Kazakstan.U Evropi najviše boksita se dobija u Grčkoj (1,7%) i u Mađarskoj (1%).
Svetska produkcija i zalihe boksita
Produkcija Zalihe Baza zaliha 2000 2001 Australija 53 800 53 500 3 800 000 7 400 000 Brazil 14 000 14 000 3 900 000 4 900 000 Kina 9 000 9 200 720 000 2 00 000 Gvineja 15 000 15 000 7 400 000 8 600 000 Gvajana 2 400 2 000 700 000 900 000 Indija 7 370 8 000 770 000 1 400 000 Jamajka 11 100 13 000 2 000 000 2 500 000 Rusija 4 200 4 000 200 000 250 000 Surinam 3 610 4 000 580 000 600 000 SAD NA NA 20 000 40 000 Venecuela 4 200 4 400 320 000 350 000 Ostale države 10 800 10 200 4 100 000 4 700 000 ---------------------------------------------------------------- Svet - zajedno 135 000 137 000 24 000 000 34 000 000
(podaci iz 2001)
Boksit je veoma važan mineralni materijal za dobivanje elementarnog aluminija. Drugoga minerala za dobivanje toga elementa u većim količinama i nemamo. Za dobivanje elementarnog aluminija dobri su samo oni boksiti, u kojima SiO2 ne prelazi 3-4 %. A pretežni dio naših boksita baš je takav. Mnogo se upotrebljava za priređivanje aluminijskih spojeva na pr. za priređivanje alauna, aluminijskog sulfata, u glinenoj, cementnoj i kemijskoj industriji itd. Boksit se prerađuje u glinicu, iz koje se kasnije elektrolitičkom redukcijom dobiva aluminij.
