Cape Town

Cape Town Kaapstad (afrikaans) iKapa (xhosa)
Koordinate: 33°55′S 18°25′E / 33.917°S 18.417°E / -33.917; 18.417
Država	Južna Afrika
Provincija	Western Cape
Vlast
- Gradonačelnik	Patricia de Lille
Površina
- Ukupna	2 454.72 km²
Visina	0 - 1 590
Stanovništvo (2007.)
- Grad	3 497 097 [1][2]
Vremenska zona	Južnoafričko standardno vrijeme UTC+2 (UTC+2)
Poštanski broj	7700 - 8099
Pozivni broj	+27 (0)21
Službena stranica www.capetown.gov
Karta
Cape Town class=notpageimage| Cape Town na karti Južne Afrike

Cape town (afrikaans: Kaapstad, fonetski: Kejptaun) je treći grad po veličini u Južnoafričkoj Republici. Glavni grad provincije Western Cape i zakonodavni glavni grad države (sjedište južnoafričkog parlamenta) od 3 497 097 stanovnika ^[1][3].

Kao sjedište državnog parlamenta, također je i sjedište zakonodavne vlaste te se pored Pretorije smatra jednim od dva glavna grada. On je dio šire istoimene metropolitanske općine. Grad je poznat po svojoj luci, po svom prirodnom položaju u botaničkoj regiji Cape, kao i po vrlo uočljivim prirodnim obilježjima poput planine Table (Stone planine) i Cape Point. Prema podacima iz 2014. on je 10. najmnogoljudniji grad u Africi i dom za oko 64% stanovništva regije Western Cape.^[4] Također je jedan od gradova svijeta koji se može pohvaliti multikulturnim životom, a istovremeno predstavlja i jedno od osnovnih odredišta za useljenike i azilante^[5] u Južnoafričku Republiku. Cape Town je dobio i titulu svjetske prijestolnice dizajna 2014. godine koji mu je dodijelilo Međunarodno vijeće društava industrijskog dizajna.^[6] Cape Town je proglašen najboljim mjestom za posjetiti na svijetu 2014. godine od strane The New York Timesa^[7] i The Telegrapha.^[8]

Smješten na obali zaliva Table (Stoni zaliv), Cape Town je najprije izgradila Holandska istočnoindijska kompanija kao opskrbnu stanicu za holandske brodove koji su plovili prema istočnoj Africi, Indiji i Dalekom istoku. Dolaskom Jan van Riebeecka 6. aprila 1652. osnovano je prvo stalno evropsko naselje u današnjoj Južnoafričkoj Republici. Cape Town je vrlo brzo prerastao svoju prvobitnu namjenu kao prva evropska tvrđava "Dobre nade", postavši ekonomsko i kulturno središte kolonije Cape. Sve do početka zlatne groznice Witwatersrand i razvoja Johannesburga, Cape Town je bio najveći grad u Južnoj Africi.

Najstariji poznati dokazi o naseljenosti ovog kraja nađeni su u pećini Peers u Fish Hoeku a datiraju iz perioda od prije 15.000 do 12.000 godina.^[9] Vrlo malo je poznato o historiji prvih stanovnika ove regije, pošto nije sačuvana pisana historija sve dok ovo područje nije spomenuo portugalski istraživač Bartolomeu Dias 1486. godine i Vasco da Gama kada je opisao rt dobre nade 1497. godine. Krajem 16. vijeka, francuski, portugalski, engleski, danski i holandski brodovi su redovno pristajali u zaliv Table na svom putu prema Indiji. U trgovini sa plemenom Koikoi za svježe meso davali su duhan, bakar i željezo.

Godine 1652. Jan van Riebeeck i drugi radnici Holandske istočnoindijske kompanije (hol. Verenigde Oost-indische Compagnie, VOC) poslani su u Cape da osnuju opskrbnu stanicu za brodove koji su plovili na ruti za holandske istočnoindijske kolonije te sagrade tvrđavu de Goede Hoop (kasnije ju je zamijenila tvrđava Good Hope). Naselje je polahko raslo u tom vremenu, jer je bilo vrlo teško pronaći adekvatnu radnu snagu. Taj nedostatak radnika primorao je vlasti da uvoze robove iz Indonezije i sa Madagaskara. Mnogi od tih robova su preci prvih obojenih zajednica u Capeu.^[10][11] Pod upravom Van Riebeecka i njegovih nasljednika kao komandanata VOC a kasnije i guvernera Capea, na ovo područje uvedene su brojne biljne vrste, čime je prirodno okruženje Cape Towna promijenjeno zauvijek. Neke od tih biljaka uključuju grožđe, žitarice, krompir, jabuke, limun i druge, što je dovelo do velike promjene u privredi ali i u društvu.^[12]

Tokom francuskih revolucionarnih i Napoleonovih ratova, Holandiju je stalno okupirala Francuska, a kontrolu nad holandskim kolonijama preuzela je Velika Britanija. Britanci osvajaju Cape Town 1795. ali su ga vratili Holandiji nakon sporazuma 1803. godine. Međutim, britanske snage ponovno okupiraju Cape 1806. nakon bitke kod Bloubergstranda. Po englesko-holandskom sporazumu 1814. Cape Town potpuno prelazi pod vlast Britanaca. Postaje prijestolnica novoformirane britanske kolonije Cape Colony, čija se teritorija neprestano širila tokom 1800tih. Širenjem teritorije sve češće su se čuli i zahtjevi za širom autonomijom i nezavisnošću od Britanije, a 1854. godine Cape je dobio i svoj vlastiti parlament, te lokalnog premijera 1872. godine. Pravo glasa nije bilo postavljeno na rasnim nego na spolnim osnovama, u skladu sa Zakonom o pravu glasa u Capeu (engl. Cape Qualified Franchise).^[13][14]

Otkriće dijamanata u Griqualand Westu 1867. i zlatna groznica Witwatersrand 1886. doveli su do ogromnog priliva useljenika u Južnu Afriku.^[15] Sukob između Burske republike u unutrašnjosti i britanske kolonijalne uprave doveo je do izbijanja Drugog burskog rata od 1899. do 1902. koji je Britanija dobila. Godine 1910. Britanci osnivaju Uniju Južne Afrike, koja je ujedinila koloniju Cape sa britanskom kolonijom Natal i poraženom Burskom republikom. Cape Town je postao zakonodavno središte Unije, a kasnije i Južnoafričke Republike.

Na državnim izborima 1948. pobijedila je Nacionalna stranka Južne Afrike na platformi apartheida (rasne segregacije) i pod sloganom swart gevaar (bos. opasnost od crnog). Došlo je do erozije i kasnijeg ukidanja višerasnog društva u Capeu, kao i do donošenja Zakona o grupnim područjima, kojim su sva područja u zemlji klasificirana po rasama. Ranija višerasna predgrađa Cape Towna ili su očišćena od nepripadajućeg stanovništva ili potpuno srušena. Među najpoznatijim primjerima ovog u Cape Townu bio je Distrikt šest. Nakon što je proglašen područjem samo za bijelce 1965. godine, sve kuće su porušene a preko 60.000 njegovih stanovnika je nasilno premješteno.^[16] Mnogi njegovi stanovnici su preseljeni u Cape Flats i Lavender Hill. Pod režimom apartheida, Cape se smatrao područjem gdje su obojeni radnici nepoželjni, zbog ekskluzije bantu pripadnika tj. crnaca. Kao reakcija na Zakon o obrazovanju bantua 1953. i ustanak u Sowetu u junu 1976, učenici iz škola u Langau, Gugulethu i Nyangau u Cape Townu organizirali su proteste, sakupljajući se i marširajući kroz ulice gdje su se sukobili sa policijom. Mnoge školske zgrade su tada spaljene.^[17][18]

Cape Town je dom mnogim vođama pokreta protiv apartheida. Na ostrvu Robben, bivšem kažnjeničkom ostrvu udaljenom 10 km od grada, držani su godinama zatočeni mnogi poznati politički zatvorenici. Jedan od svjetski poznatih događaja koji je obilježio kraj ere apartheida, označio je prvi javni govor Nelsona Mandele nekoliko sati nakon puštanja na slobodu, sa balkona gradske vijećnice Cape Towna 11. februara 1990. godine. Njegov govor obilježio je novi period u historiji grada Cape Towna i cijele Južnoafričke Republike, a prvi demokratski izbori održani su četiri godine kasnije 27. aprila 1994. godine. Na trgu Nobelovaca u četvrti Victoria & Alfred Waterfront postavljene su statue četiri južnoafrička nobelovca za mir: Albert Lutuli, Desmond Tutu, F. W. de Klerk i Nelson Mandela. Počev od 1994. grad se sve više suočava sa problemima poput droge, koji kulminiraju nasiljem i kriminalnim djelima u vezi droge, te nedavno i okršaji bandi. Istovremeno ekonomija je procvjetala do neslućenih razmjera zbog enormnog povećanja turizma i tržišta nekretnina. Sa Gini koeficijentom od 0,67 Cape Town ima najviši odnos jednakosti raspodjele dohotka u Južnoj Africi.^[19]

Cape Town se nalazi na 33,55° južne geografske širine (otprilike kao Sydney i Buenos Aires, odnosno slično kao i Casablanca ili Los Angeles na sjevernoj hemisferi) te 18,25° istočne dužine. Planina Table (Stona planina) sa gotovo vertikalnim stijenama i neobično ravnim vrhom na preko 1000 m nadmorske visine, sa vrhovima Devil's Peak (Đavolji vrh) i Lion's Head (Lavovska glava) sa dvije strane, zajedno formiraju jedinstvenu planinsku unutrašnjost koja okružuje centralno područje grada, a lokalno je poznat kao lonac Cape Towna. Uski pojas oblaka, kolokvijalno poznat kao odjeća stola, ponekad se formira na vrhu planine. Neposredno na jugu pruža se poluostrvo Cape sa pejsažnim planinskim hrptom koji se pruža 40 km prema jugu u Atlantski okean završavajući na Cape Pointu. Postoji više od 70 vrhova viših od 300 m unutar zvaničnih granica grada. Mnoga od gradskih predgrađa nalaze se na velikim zaravnima zvanim Cape Flats, koja se pružaju preko 50 km prema istoku i povezuju poluostrvo sa kopnom. Te zaravni se nalaze na izdignutim morskim ravnicama, sačinjene uglavnom od sedimentiranog morskog pijeska čime se može potvrditi teza da je planina Table nekad davno i sama bila ostrvo. Regija Cape Towna općenito sa svojom sredozemnom klimom, razuđenom obalom, neprohodnim planinskim lancima, priobalnim nizijama i graničnom polupustinjskom okolinom, ima dosta sličnosti sa južnom Kalifornijom.

Rt dobre nade i grad Cape Town imaju Mediteransku klimu po Köppenovoj klasifikaciji klime,^[20][21][22] sa blagim zimama, i suhim toplim ljetima. Zimi, koja počinje od juna i traje od kraja augusta, prevladavaju jaki sjeverozapadni vjetrovi koji donose hladnu frontu sa Atlanskog oceana. Tad padne i najviše kiše na grad, iako ne svuda jednako. Na višim dijelovima grada, zna pasti i 1 500 mm, dok na nižim dijelovima padne uobičajenih 515 mm. Prosječne minimalne temperature su oko 7.0 °C, dok su maksimalne 17.5 °C.^[23]

Ljeta koja počinju od novembra i traju do marta, su vruća i suha, ipak ne pretjerano jer je prosječna temperatura oko 26.5 °C. Tad znaju puhuti jaki vjetrovi sa jugoistočnog Atlantika koje lokalni stanovnici smtraju zdravim, jer odnose klice, bakterije i svu atmosfersku prljavštinu. Ali kad stanu puhati vjetrovi sa brda na sjeveroistoku, tad zna biti ekstremno vruće, iako to ne traje više od par tjedana krajem februara ili početkom marta.

U gradu često bude neugodno toplo kada puše takozvani Berg Wind (brdski vjetar) od unutrašnjosti Karoo tokom nekoliko sedmica u februaru i početkom marta. U kasno proljeće i rano ljeto ponekad se javljaju snažni vjetrovi sa jugoistoka, lokalno poznati kao doktor Cape, nazvani tako jer raznose zagađeni zrak iznad grada. Taj vjetar nastaje zbog sistema visokog pritiska (anticiklona) koja se formira u južnom Atlantiku zapadno od grada, a koja se u meteorologiji naziva i južnoatlantski anticiklon. Prosječno godišnje u Cape Townu je izmjereno 3100 sati sunčevog sjaja što se približno može uporediti sa Los Angelesom (3300 sati)^[24] odnosno više od Atine i Madrida (2900 sati).^[25] Temperature mora se značajno razlikuju od 10°C na Atlantskoj obali do 22°C u zalivu False (Lažnom zalivu). Prosječna godišnja temperatura okeana kreće se od 13°C na obali Atlantika (slično kao u vodama Kalifornije kod San Francisca ili Big Sura) do 17°C u zalivu False (slično kao temperature u sjevernim dijelovima Sredozemnog mora, poput Nice ili Monte Carla).

Cape Town ima ugovore o prijateljstvu sa slijedećim gradovima;

Cape Town je drugi najposjećeniji grad Afrike, nakon Kaira. Za veliku većinu turista najveća atrakcija je obližnji Rt dobre nade i planina Table Mountain koja se nadvija nad gradom i koja je zaštićena kao nacionalni park i rezervat prirode sa brojnim afričkim životinjama. Grad je prepun lijepih plaža, na kojima se ipak samo rijetki kupaju, zbog hladnog mora, jer su tu izrazito jake hladne morske struje. Pažnju turista mami i veliki akvarij Two Oceans Aquarium.

Veliki mamac za turiste je stara luka Victoria & Alfred Waterfront. U novije vrijeme atrakcija je postao otok Robben, sa zatvorom u kom je dobar dio života proveo predsjednik Nelson Mandela. Historijski centar grada ima brojne stare zgrade građene u autohtonom holandskom arhitektonskom stilu zvanom Cape Dutch. Jedna od novijih atrakcija grada je konferencijski centar - Cape Town International Convention Centre.

Prema državnom popisu u Južnoafričkoj Republici provedenom 2011. godine, stanovništvo metropolitanske općine grada Cape Towna, područja koje uključuje predgrađa i okolna naselja koja se uvijek ne smatraju dijelom grada, iznosi 3.740.026 stanovnika. To predstavlja godišnji rast stanovništva od oko 2,6% u odnosu na rezultate prethodnog popisa stanovništva 2001. godine, po kojem je broj stanovnika Cape Towna iznosio 2.892.243.^[27] Spolni udio muškaraca u odnosu na žene iznosi 0,96 što znači da ima neznatno više žena.^[27] Oko 42,4% stanovništva se smatra obojenim, 38,6% crncima, 15,7% bijelcima i 1,4% ostalim (poput Indijaca i Azijata).^[27] Po jezicima, 35,7% stanovnika se izjasnilo da priča afrikans kao prvi jezik, dok ih 29,8% govori kosa jezik (xhosa) i 28,4% engleski. Oko 24,8% stanovništva je mlađe od 15 godine, dok je 5,5% starije od 65 godina.^[27]

Od stanovnika starijih od 20 godina, 1,8% ih nije pohađalo školu, 8,1% imaju neko školovanje ali nisu završili osnovnu školu, 4,6% stanovnika je završilo osnovnu ali nije pohađalo dalje škole, 38,9% učenika je pohađalo srednju ali je nije završilo, 29,9% stanovnika je završilo srednju školu ali se nisu školovali dalje, a 16,7% stanovnika imaju više obrazovanje. Sveukupno, 46,6% stanovnika imaju srednješkolsko obrazovanje.^[27] Od djece između 5 i 25 godina, njih 67,8% je pohađalo neku obrazovnu instituciju.^[27] Među osobama između 15 i 65 godina, stopa nezaposlenosti iznosi 23,7%.^[27] Prosječni dohodak domaćinstva u Cape Townu iznosi 161.762 randa.^[27] U općini živi 1.068.573 domaćinstva što daje prosječnu veličinu domaćinstva od 3,3 osobe.^[27] Oko 94% domaćinstava ima električnu struju u domovima,^[27] oko 87,3% ima pitku vodu iz gradskog vodovoda dok ih 12% koriste vodu iz javnih česmi.^[27] Usluge odvoza smeća obuhvataju 94,6% domaćinstava.^[27] Samo 34% domaćinstava ima fiksni telefon, ali ih 91,3% ima mobilne telefone. Oko 37,9% ih posjeduje računar, a 49,3% ima pristup internetu (bilo putem računara ili pametnog telefona).^[27]

Cape Town je ekonomsko središte provincije Western Cape, južnoafričkog drugog po značaju ekonomskog centra i trećeg najvećeg ekonomskog središta na afričkom kontinentu. Služi i kao regionalni proizvodni centar u Western Capeu. U 2011. gradski BDP iznosio je 56,8 milijardi američkih dolara, odnosno 15.721 US$ po glavi stanovnika.^[28] U pet godina prije 2014. BDP Cape Towna rastao je po prosječnoj godišnjoj stopi od 3,7 postotaka. U tom periodu, poljoprivredni i proizvodni sektori su smanjili svoj udio u gradskom BDP-u, dok su finansijski, uslužni, transportni i logistički sektor znatno porasli što oslikava rast specijaliziranih sektora usluga u lokalnoj privredi. Ribolov, tekstilna industrija, proizvodnja vunenih proizvoda, elektronika, namještaj, finansijski i drugih sektori su grane privrede u ekonomiji Cape Towna koje imaju najveće komparativne prednosti.^[4] Između 2001. i 2010. Gini koeficijent u gradu, mjera nejednakosti raspodjele društvenog dohotka, se donekle popravio; u 2007. iznosio je 0,59 da bi 2010. pao na 0,57, te u 2011/12. povećao se na 0,67. Uprkos ovom povećanju, Gini koeficijent grada je i dalje najniži među svim gradovima u državi.^[4]

Cape Town je nedavno doživio procvat tržišta nekretnina i izgradnje, jer se zbog Svjetskog nogometnog prvenstva 2010. mnogo ljudi odlučilo kupiti neke nekretnine ili ljetne rezidencije u gradu ili su odlučili trajno se nastaniti ovdje. Cape Town je bio domaćin devet utakmica prvenstva: šest utakmica u grupnoj fazi, jedne utakmice u osmini finala, jedno četvrtfinale i jedno polufinale. Centralni poslovni distrikt je uključen u opširni urbani program renoviranja, u kojem se odvija restauracija starih zgrada i izgradnja novih u organizaciji Cape Town partnerstva.^[29] Grad ima četiri velika trgovačka čvora, a centralni poslovni distrikt sadržava najveći broj poslovnih prostora i poslovnih mogućnosti. Century City, pojas Bellville/TygerValley i Claremont su također vrlo razvijeni poslovni centri koji sadrže mnoge kancelarije, predstavništva i sjedišta korporacija. U gradu najviše sjedišta imaju kompanije iz oblasti osiguranja, trgovački lanci, izdavačke kuće, dizajnerske firme, transportne i naftne kompanije, arhitekti i oglašivači.^[30] Među svjetski poznatim kompanijama koje imaju sjedište u gradu su, između ostalih, trgovački lanac Woolworths,^[31] lanci supermarketa Pick n Pay Stores i Shoprite,^[32] modni lanac Foschini Group,^[33], međunarodni gigant iz oblasti medija Naspers i finansijska kompanija Sanlam.^[34] Druge poznatije kompanije uključuju Belron (međunarodna grupa specijalizirana za autodijelove, naročito stakla), CapeRay (medicinska oprema za dijagnosticiranje raka dojki), Ceres Fruit Juices (proizvođač voćnih sokova i drugih proizvoda na bazi voća), ICS (nekada jedan od najvećih proizvođača mesa), Capitec Bank (velika komercijalna banka u JAR) i druge. Grad je također i proizvodna baza za nekoliko multinacionalnih kompanija, kao što su Johnson & Johnson, GlaxoSmithKline, Levi Strauss & Co., Adidas, Bokomo Foods i Nampak.

Mnoge proizvedene robe prođu kroz luku Cape Towna i međunarodni aerodrom Cape Town. Mnoge kompanije koje se bave izgradnjom brodova imaju svoje kancelarije i postrojenja u Cape Townu.^[35] Provincija je također i centar energetskog razvoja države, gdje postojeća nuklearna električna centrala Koeberg proizvodi energiju za potrebe provincije Western Cape. Provincija u kojoj je i Cape Town je važna turistička regija Južnoafričke Republike. Prihodi od turizma iznose oko 9,8% ukupnog BDP-a provincije i zapošljavaju 9,6% radne snage. U 2010. godini preko 1,5 miliona inostranih turista posjetilo je ovo područje.^[36]

Sa najvećim brojem uspješnih IT kompanija u Africi, Cape Town je i važno središte ove industrije na cijelom kontinentu. Rast na godišnjem nivou od 8,5% uz približnu vrijednost od 77 milijardi randa u 2010. u cijeloj državi, IT industrija u Cape Townu sve više dobija na značaju u privredi grada.^[37]

Grad je nedavno dobio i epitet najboljeg grada za poduzetništvo u Južnoafričkoj Republici, sa postotkom građana koji ostvaruju poslovne mogućnosti gotovo tri puta više nego državni prosjek. Građani starosti od 18 do 64 godine imaju oko 190% više šanse da uspije pokrenuti neki poslovni projekat, dok u Johannesburgu ista demografska grupa ima samo 60% šanse u odnosu na državni prosjek da pokrenu neki novi biznis.^[38]

Najpopularniji sportovi u Cape Townu, računajući po broju učesnika ili igrača su kriket, nogomet, plivanje i ragbi.^[39] U ragbiju, Cape Town je dom ekipe "Western Province" koja svoje domaće utakmice igra na stadionu Newlands a takmiči se u Currie kupu. Osim toga, igrači "Western Province" (zajedno sa nekim igračima Boland Cavaliersa iz Wellingtona) čine Stormers u takmičenju južne hemisfere Super ragbi. Grad je često domaćin i reprezentaciji Južnoafričke Republike u ragbiju poznate pod nadimkom Springboks (antilope). Grad je bio i domaćin Svjetskog kupa u ragbiju 1995. godine uključujući ceremonije otvaranja i mnoge utakmice, kao što je bilo polufinale između reprezentacija Novog Zelanda i Engleske.

Nogomet je također popularan u Cape Townu, kao i u cijeloj državi. Dva nogometna kluba iz Cape Towna igraju u premijer ligi Južnoafričke Republike (PSL), najvišem nivou takmičenja u državi. Ti timovi su Ajax Cape Town koji je nastao spajanjem klubova Seven Stars i Cape Town Spurs 1999. godine, te klub koji je nedavno ušao u premijer ligu Chippa United. U Cape Townu odigrano je i nekoliko utakmica u okviru Svjetskog prvenstva 2010. uključujući jedno polufinale.^[40] U području Green Pointa izgrađen je novi stadion Cape Town stadion kapaciteta 70 hiljada sjedećih mjesta.

Cape Town je imao i olimpijske aspiracije. Godine 1996. grad je bio jedan od pet kandidata u užem izboru Međunarodnog olimpijskog odbora i započeo zvaničnu kandidaturu za domaćina Ljetnih olimpijskih igara 2004. godine. Iako su igre dodijeljene Atini, Cape Town je na glasanju pri izboru grada domaćina bio treći. Postojale su neke špekulacije da je Cape Town tražio i nominiranje putem olimpijskog odbora Južnoafričke Republike kao domaćina Ljetnih olimpijskih igara 2020. godine,^[41] ali nije došao do statusa grada-kandidata.

Kejptaun ima devet gradova partnera:

Cape Town na Wikimedijinoj ostavi

• Službena stranica grada Kaapstada (en)
• Cape Gateway, službena stranica provincije Zapadni Kaap Arhivirano 2006-07-11 na Wayback Machine-u (en)
• Turistički vodič za Kaapstad (en)