Henry IV od Engleske

Henry IV
Portret Henrya IV
Kralj Engleske
Vladavina	30. septembar 1399. - 20. mart 1413.
Krunidba	13. oktobar 1399.
Prethodnik	Richard II
Nasljednik	Henry V
Supruga	Mary od Bohuna Joana od Navarre
Djeca	Edward od Lancastera, Henry V, Thomas od Lancastera, John od Lancastera, Humphrey od Gloucestera, Blanche Palatinska, Philippa od Danske
Puno ime
Henry Bolingbrok
Dinastija	Lancaster
Otac	John od Genta
Majka	Blanche od Lancastera
Rođenje	13. april 1366. Zamak Bolingbroke, Lincolnshire
Smrt	20. mart 1413. Westminster London
Pokop	Katedrala u Canterburyju

Henry IV, poznat kao Henry Bolingbrok, kog su zvali i Vojvoda od Derbya i Vojvoda od Hereforda, ili Henry Lancaster^[1] (Zamak Bolingbroke, Lincolnshire, 13. april 1366. - Westminster, London, 20. mart 1413.), bio je kralj Engleske od 30. septembar 1399. do svoje smrti 20. marta 1413. godine.^[1]

On je bio prvi od tri vladara iz Dinastije Lancaster koja je vladala Engleskom tokom 15. vijeka. Do krune se domogao tako što je silom svrgnuo s trona Richarda II i natjerao ga na abdikaciju. Nakon tog je učvrstio svoju vlast, gušeći niz buna koje su protiv njega poveli moćni velikaši. Kao vladar nije se baš usješno nosio sa naraslim financijskim i administrativnim problemima, sve je to kasnije doprinjelo padu njegove dinastije.^[1]

Henry je bio najstariji preživjeli sin Johna od Genta, vojvode od Lancastera, kog je rodio sa svojom prvom ženom Blanche. U mladosti je bio poznat kao Henry Bolingbroke (jer se rodio u Zamku Bolingbroke), i nije se ničim posebnim isticao tokom prvih godina vladavine svog bratića - kralja Richarda II (vladao 1377. - 1399.). U isto to vrijeme je njegov otac praktički vladao zemljom kao Richardov regent. Bratić mu je velikodušno dodjelio titule Vojvode od Derbya (1377) i Grofa od Hereforda (1397).^[1]

Politikom se počeo baviti tek od jula 1386. u vrijeme kad mu je otac otplovio sa flotom u Španjolsku u namjeri da se domogne kastilijanskog trona, tad se premetnuo u jednog od vođa parlamentarne opozicije. On i njegov bliski prijatelj Thomas Mowbray (kasniji 1. vojvoda od Norfolka) bili su najmlađi članovi opozicione frakcije od pet članova u Domu komuna poznati kao Lordovi apelanti. Oni su od 1387. do 1389., uspjeli višekratno poraziti (i poniziti) Richarda II. i natjerati ga da se odrekne najbližih suradnika. Njihov daljni sukob prekinuo je povratak Johna od Genta, Bolingbroke je nakon tog otišao u rat sa križarima u Litvu (1390.) i Prusiju (1392). U isto to vrijeme Richard II koji nikako nije mogao zaboraviti poniženja koja su mu nanijeli opozicionari, počeo im se osvećivati. Tako je u julu 1397. dao uhapsiti Lordove apelante iz Gloucestera, Arundela i Warwicka. Prvu dvojicu je nakon tog pogubio, a trećeg prognao na Otok Man.^[2] U januaru 1398. se posvadio sa Henryjem Bolingbrokom i Thomasom Mowbrayem, jer su oni nešto saznali o komplotu koju je spremao, da ukine leno Bolingbrokova oca - Lancaster. Richard se zbog tog toliko naljutio da ih je obojicu isjerao iz Engleske. ^[1]

Kad je nakon smrti njegova oca Johna od Genta februaru 1399. Richard doista oduzeo Bolingbrokovo nasljedsvo, za njega je to postala kap koja je prelila čašu - pa je on nakon tog u julu 1399. krenuo u invaziju na Englesku, koju je relativno brzo i lako osvojio. U augustu je uspio zarobiti Richarda II i natjerati da abdicira 30. septembra 1399. pa je on zasjeo na tron kao Henry IV.^[1]

Henry IV čitavo vrijeme od stupanje na tron, uporno naglašao kako vodi porijeklo od starog kralja Henrya III (vladao 1216. - 1272.) i da prema tom nije nikakav uzurpator, to ipak nije djelovalo previše uvjerljivo na druge velikaše, pa su brojni između njih tvrdili da i oni imaju pravo na krunu.^[1] Tako da ga je tokom prvih pet godina vladavine, napao impresivan niz domaćih i stranih neprijatelja. Prvo se morao suočiti sa urotom ričardovih simpatizera u januaru 1400., koju je brzo ugušio i zatro. Osam mjeseci kasnije puno ozbiljniju pobunu poveo je velški zemljoposjednik Owen Glendower, iskoristivši nezadovoljstvo svojih sugrađana represivnom engleskom vladavinom. Protiv njega je Henry poveo niz neuspješnih kaznenih ekspedicija između 1400. - 1405., ali ga je nevolja riješio tek njegov sin Princ Henry (kasniji kralj Henry V), koji je uspostavio red u Walesu.^[1] U to vrijeme se Glendower udružio sa moćnom porodicom Percy, odnosno Henryem Percyjem, vojvodom od Northumberlanda i njegovim sinom zvanim Hotspur. Upravo je njegov kratkotrajni ali snažni ustanak, bio najozbiljniji izazov s kojim se suočio Henry tokom cijele svoje vladavine. Ipak je i njega uspio ugušiti nakon Bitke kod Shrewsburya, u julu 1403. u kojoj su njegove snage savladale ustanike i pobile kolovođe. Nakon tog je 1405. dao pogubiti najstarijeg sina Vojvode od Norfolka - Thomasa Mowbraya i Richarda Scropa, nadbiskupa Yorka, pod optužbom da su sa Vojvodom od Northumberlanda, planirali podignuti novu bunu. Posljednju bunu protiv njega podignuo je Northumberland 1408., ali je brzo ugušena. U isto to vrijeme morao se hrvati i sa graničnim upadima Škota a i Francuza koji su između 1405. - 1406. pomagali velške pobunjenike.^[1]

Kad je najgore doba udara na njegovu vlast već bilo iza njega, popustilo mu je zdravlje - obolio je ili od lepre ili od sifilisa (kog je imao od rođenja).^[1]

Kako mu je stalno nedostajalo novaca za te silne vojne kampanje, - stalno se morao obraćati parlamentu za financijsku pomoć. Tako da ga je između 1401. - 1406. parlament više puta optužio za loše upravljanje budžetom, pa mu je nakraju nametnuo tutore koji su nadgledali njegove prihode i rashode. Istovremeno je bio sve bolesniji, pa su se rasplamsale borbe oko tog tko će vladati između dvije frakcije. Jednu je predvodio Nadbiskup Canterburyja - Thomas Arundel a drugu njegov sin Princ Henry zajedno sa polubratom Henryem Beaufortom. Ovi drugi uspjeli su početkom 1410. srušiti Arundela sa položaja kancelara, ali su nakon samo godinu dana i oni srušeni s vlasti, jer se Henry IV. udružio sa francuskom frakcijom protivnicima burgundskih simpatizera njegova sina. Posljedica toga bila je krajnja netrpeljivost koja je zavladala između Henrya IV. i njegova sina koja je potrajala do 1412. kad je Henry IV. potpuno onemoćao i nesposoban umro, nekoliko mjeseci kasnije, Princ Henry naslijedio je oca na prijestolju kao novi kralj Henry V..^[1]

Henry IV od Engleske na Wikimedijinoj ostavi

• Henry IV na portalu Encyclopædia Britannica (en)