Ostpolitik

Ostpolitik (nem. Ostpolitik; „istočna politika“) je izraz za „promenu kroz ponovni prilaz“ - kako je nazvao Egon Bar - napore Vilija Branta, kancelara Zapadne Nemačke da normalizuje odnose svoje zemlje sa zemljama istočne Evrope (uključujući i Demokratsku Republiku Nemačku, to jest Istočnu Nemačku).

Pravi izraz je u stvari Nova istočna politika (nem. Neue Ostpolitik), kako bi se napravila razlika u odnosu na politiku prema Istočnoj Evropi koju su vodile vlade Hrišćansko demokratske unije (CDU) do 1969. CDU je pod Konradom Adenauerom i drugima pokušavala da ignoriše i izoluje komunistički režim Istočne Nemačke, dok su Brantove socijaldemokrate pokušavale da ostvare veće slobode za građane Istočne Nemačke kroz određeni stepen saradnje.

Nakon Drugog svetskog rata, Nemačka je podeljena na Saveznu Republiku Nemačku (zapad) i Demokratsku Republiku Nemačku (istok). Isprva su obe vlade tvrdile da one predstavljaju celokupan nemački narod. Međutim, Zapadna Nemačka je tvrdila da je ona jedina nemačka vlada sa demokratskim legitimitetom. Kasnije, krajem šezdesetih godina dvadesetog veka, komunistička vlada Istočne Nemačke je tvrdila da više ne postoji celovita nemačka nacija, jer je vlada Istočne Nemačke uspostavila „socijalističku“ naciju.

Saveznom vladom Zapadne Nemačke je od 1949. do 1969. dominirala Hrišćansko-demokratska unija. Tokom ovih godina, vlade Zapadne Nemačke su odbijale da imaju bilo kakav kontakt sa vladama Istočne Nemačke zbog njihovog nedemokratskog karaktera. Po Halštajnovoj doktrini, Zapadna Nemačka bi prekinula diplomatske odnose sa svakom državom koja bi uspostavila diplomatske odnose sa Istočnom Nemačkom. Do prve primene Halštajnove doktrine je došlo 1957, kada je Zapadna Nemačka povukla priznanje Jugoslavije nakon što je ona primila ambasadora Istočne Nemačke. Tokom šezdesetih godina dvadesetog veka je postalo očigledno da ovakva politika neće moći da se sprovodi na dugi rok. Kada je Zapadna Nemačka uspostavila diplomatske odnose sa Izraelom 1965, arapske države su reagovale prekidanjem odnosa sa Zapadnom Nemačkom i uspostavljanjem odnosa sa Istočnom Nemačkom.

Čak i pre nego što je izabran za kancelara, Vili Brant, socijaldemokratski gradonačelnik Zapadnog Berlina, se zalagao i sprovodio politike koje bi ublažile tenzije između dve nemačke države, ponajviše u interesu prekogranične trgovine. Argument za njegov predlog nove istočne politike je bio stav da Halštajnova doktrina nije pomogla u podrivanju komunističkog režima, niti popravila položaj Nemaca u Istočnoj Nemačkoj. Brant je verovao da bi saradnja sa komunistima pospešivala nemačko-nemačke susrete, koji bi podrili komunističku vlast na dugi rok.

Međutim, Brant je isticao da njegova nova ostpolitik nije zanemarivala bliske veze koje je Zapadna Nemačka imala sa Zapadnom Evropom i Sjedinjenim Državama, ili njeno članstvo u NATO. Štaviše, do kraja šezdesetih godina, nepokolebljiv stav koji se ticao Halštajnove doktrine je u stvari smatran štetnim za interese SAD; brojni američki savetnici i zvaničnici, poput Henrija Kisindžera su tražili od zvaničnog Bona da bude fleksibilniji. Istovremeno, druge zapadnoevropske države su ušle u period smelije politike usmerene ka istoku.^[1] Kada je Brantova vlada došla na vlast 1969. godine, isti političari su počeli da izražavaju rezerve prema nezavisnijoj nemačkoj politici prema istoku, bojeći se novog „Rapala“ (sporazum između Vajmarske Republike i Sovjetske Rusije iz 1922. godine). Francuska se bojala da bi Zapadna Nemačka mogla da postane moćnija nakon ublažavanja tenzija sa istokom; Brant je na kraju primorao Francusku da prihvati njegovu politiku, zadržavši nemačke finansijske doprinose za evropsku Zajedničku poljoprivrednu politiku.^[2]

Ublažavanje tenzija sa Istokom ka kome je težila ostpolitik je nužno počelo sa Sovjetskim Savezom, jedinom državom Istočnog bloka sa kojom je Savezna Republika Nemačka imala zvanične diplomatske veze (uprkos pomenutoj Halštajnovoj doktrini). 1970, Brant je potpisao Moskovski sporazum o odbacivanju upotrebe sile i priznavanju trenutnih evropskih granica. Kasnije iste godine, Brant je potpisao Varšavski sporazum, u procesu formalnog priznavanja Narodne Republike Poljske. Varšavski sporazum je u suštini ponovio odredbe Moskovskog sporazuma, i dodatno podvukao da Savezna Republika Nemačka priznaje Liniju Odra-Nisa. Nakon toga su usledili sporazumi i sa drugim istočnoevropskim državama.

Najkontroverzniji je bio takozvani Bazični sporazum iz 1972. sa Istočnom Nemačkom, kojim su prvi put nakon razdvajanja uspostavljeni zvanični odnosi između dve nemačke države. Situaciju je komplikovala dugogodišnja tvrdnja Zapadne Nemačke da ona predstavlja ceo nemački narod; kancelar Brant je pokušavao da izgladi ovo ponavljajući svoju izjavu iz 1969. da iako u Nemačkoj postoje dve države, one ne mogu jedna drugu da posmatraju kao strane države.

Konzervativna opoziciona Hrišćansko-demokratska unija je u Bundestagu odbacila Bazični sporazum, jer je smatrala da je vlada njime dala previše ustupaka. Takođe su kritikovali mane poput nenamernog objavljivanja Barovog dokumenta, dokumenta u kome se Brantov pomoćnik Egon Bar o suštinskim pitanjima složio sa sovjetskim diplomatom Valentinom Falinom.^[3]

Brantova vlada, koalicija socijaldemorkata i slobodnih demokrata je izgubila određeni broj poslanika u parlamentu koji su prešli u Hrišćansko-demokratsku uniju u znak protesta zbog Bazičnog sporazuma. U aprilu 1972. čak je izgledalo da opozicioni vođa Rajner Barcel ima dovoljnu podršku da postane novi kancelar, ali mu je na glasanju u parlamentu nedostajalo dva glasa. Kasnije se ispostavilo da je Istočna Nemačka platila toj dvojici poslanika da glasaju protiv Barcela.^[4] Na izborima 1972, Brant je izvojevao pobedu, i 11. maja 1973. savezni parlament je prihvatio Bazični sporazum.

Po Bazičnom sporazumu, Zapadna i Istočna Nemačka su razmenile ambasadore, koji su iz političkih razloga nazvani „stalnim predstavnicima“. Uzajamno priznanje je obema državama otvorilo vrata pristupa Ujedinjenim nacijama, jer je tvrdnja Zapadne Nemačke da ona predstavlja ceo nemački narod u suštini odbačena činom priznavanja Istočne Nemačke.

Hrišćansko-demokratska unija i Hrišćanska socijalna unija Bavarske su uspele da nagovore Stranku slobodnih demokrata da napusti koaliciju sa Socijaldemokratskom partijom Nemačke 1982, pa je vođa Hrišćansko-demokratske unije, Helmut Kol postao novi kancelar Istočne Nemačke. Međutim, on nije promenio politiku prema Istočnoj Nemačkoj. Konsenzus da je ostpolitik ispravna je bio toliki da je ministar-predsednik Bavarske, Franc Jozef Štraus, koji se žestoko borio protiv Bazičnog sporazuma i bio Kolov glavni protivnik u koalicionom bloku, osigurao izglasavanje Kolovog predloga o pozajmici tri milijarde maraka Istočnoj Nemačkoj 1983. godine.

Ostpolitik je takođe i ime koje se koristi za politiku pape Pavla VI prema Sovjetskom Savezu i ostatku Istočnog bloka. U pokušaju da unapredi položaj katolika iza gvozdene zavese, on je stupio u dijalog sa komunističkim vlastima na više nivoa, primivši ministra spoljnih poslova Andreja Gromika i predsedavajućeg predsedništva Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza, Nikolaja Podgornog 1966. i 1967. u Vatikanu. Položaj Crkve u Poljskoj, Mađarskoj i Rumuniji je u određenoj meri unapređen za vreme njegovog pontifikata.^[5]

Južna Koreja je tokom osamdesetih godina dvadesetog veka sprovodila politiku nordpolitik („severna politika“) čije ime predstavlja aluziju na ostpolitik; sličan koncept je i „sunčeva politika“ koja je nasledila nordpolitik.

Sledi spisak sporazuma koje je potpisala Zapadna Nemačka a koji odredbe iz ostpolitik imaju bilo kao primarni bilo kao sekundarni cilj.

• Moskovski sporazum od 12. avgusta 1970.
• Varšavski sporazum od 7. decembra 1970.
• Sporazum četiri sile od 3. septembra 1971.
• Tranzitni sporazum od 17. decembra 17, 1971.
• Bazični sporazum od 21. decembra 1972.
• Praški sporazum od 11. decembra 1973.

Kasniji sporazumi iz perioda vladavine Helmuta Kola (od 1982. do ujedinjenja Nemačke 1990), iako su se bavili sličnim pitanjima i imali slične ciljeve se ne smatraju za deo ostpolitik.

• Sporazum iz Meca

• Carol Fink, Bernd Schaefer (2009). Ostpolitik, 1969–1974, European and Global Responses. Cambridge University Press, Cambridge [et al.]. ISBN 978-0-521-89970-3. .
• Haftendorn, Helga (2001). Deutsche Außenpolitik zwischen Selbstbeschränkung und Selbstbehauptung 1945–2000. Stuttgart / München: Deutsche Verlags-Anstalt. 

Ostpolitik na Wikimedijinoj ostavi

• „Promena kroz ponovni prilaz“, odlomak iz govora Egona Bara
• Ostpolitik.net, projekat međunarodne istorije na Univerzitetu u Manhajmu