Çeng
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çeng (Farsça: ﭼﻨﮓ; çeng), arp ailesinden telli bir çalgıdır.[1] Bu çalgıyı çalan kişiye çengî (ﭼﻨﮕﻰ) denir.[2]
Arpa benzer çalgılar arasında sayıldığı için çengin ortaya çıktığı ülkeler olarak, modern arpın atası sayılan diğer çalgılar gibi Doğu ülkeleri, Mısır, İran, Asur, Yunanistan, Orta Asya ve Kafkas ülkeleri gösterilmektedir.[3] Bununla birlikte çeng kelimesinin Farsçadan Türkçeye girmiş olması, Türk müziğindeki çengin İran müziğindeki "çeng"le doğrudan bağlantılı olduğunu göstermektedir.
Çeng, antik çağda İran'da, özellikle Sasaniler döneminde şahların sarayında sıklıkla çalınan popüler bir çalgıydı. Bu ülkede yüzyıllar boyunca muktedirlerin ziyafet sofralarında şarkıcılara ve şairlere eşlik etmiştir. Çeng ezgileri, şair Rudaki'nin Samani emiri üzerindeki etkisi ve Celaleddin Rumi'nin eseri Mesnevi'deki "Pir-i Çengî" hikâyesi, çengin Fars müzik tarihindeki önemini ortaya sermektedir.[4]
Çenge benzer çalgılar Azerbaycan'da çeng, Gürcistan'da çangi (ჩანგი) olarak adlandırılır. Gürcü halk enstrümanları arasında sayılan çangi, yaygın olarak ipek veya at kuyruğu kılından 6-9 telli bir çalgıdır ve günümüzde özellike Svaneti bölgesinde imal edilip çalınmaktadır. Gürcistan'da çangi daha kadın çalgısı olarak kabul edilir.[5]
Türk müziğinin çalgıları arasına girmiş olan çeng, 17. yüzyılın sonlarına kadar büyük ilgi görmüştür. Bununla birlikte Evliya Çelebi Seyahatname’sinde çengin zor bir çalgı olduğunu ve bundan dolayı çeng çalana çok az rastlandığını yazmıştır. Ahşaptan imal edilen o döneme özgü çenglerin 24 adet ipek teli bulunuyordu. Ner var ki çengde, Türk müziğinin önde gelen çalgılarından kanundaki gibi bir mandal düzeni bulunmuyordu ve icra esnasında makam değiştirirken telleri yeniden akort etmek gerekiyordu. Türk müziğinde fazla kullanışlı olmayan çeng, 17. yüzyılın sonlarında terk edilmiştir.[1][6]
Osmanlı şair Ahmed Dai'nin çeng kelimesinden adını alan eseri Çengname'de alegorik olarak çengin başından geçenler anlatılır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Fikret Karakaya, "Bir Üstad Bir Saz: Çeng"". 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2022.
- ^ ""Çeng" - Kubbealtı Lügatı". 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2022.
- ^ "Ganire Hüseyinova, "Cenkten Arpa: Bir Türk sazının tarihçesi"". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2022.
- ^ ""Čang" - Encyclopaedia Iranica". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2022.
- ^ ""ჩანგი" - Yabancı Kelimeler Sözlüğü". 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2022.
- ^ "Çeng" - İslam Ansiklopedisi
 | Çalgı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |