Afganistan başbakanı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Afganistan Başbakanı
  • Peştuca: د افغانستان د افغانستان د اسلامي امارت لومړی وزیر
    Də Afġānistān Islāmī Imārat lomři ozīr
  • Darice: رئیس الوزرای امارت اسلامی افغانستان
    Raʾīs al-ozrāi Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān
Afganistan Arması
Görevdeki
Muhammed Hasan Ahund
7 Eylül 2021[a] tarihinden beri
Afganistan Hükûmeti
TürHükûmet başkanı
ÜyelikKabine
Rapor verilenLiderlik
Resmî ikametKâbil
AtayanKral (1927-1973)
Cumhurbaşkanı (1978-1996)
Yüce Lider (1996-2001; 2021-günümüz)
Görev süresiSabit bir görev süresi yok
Oluşum
İlk sahibiŞir Ahmed
Kaldırılma
MaaşAylık 198.250 Afgani[3]
WebsitesiBaşbakan Özel Kalem Müdürlüğü
Makale serilerinden
Afganistan siyaseti
Anayasa
Hükûmet
İdari bölümler
Seçimler
Dış ilişkiler

Afganistan başbakanı, resmi adıyla Afganistan İslam Emirliği başbakanı,[note 1] Afganistan'ın hükûmet başkanıdır.[4]

Bu makam 1927 yılında Afganistan kralı tarafından atanan bir memur olarak oluşturulmuştur. Afganistan Krallığı'nın 1973'te sona ermesine kadar çoğunlukla danışman olarak görev yapmıştır. 1980'li yıllar boyunca bu pozisyon hükûmet başkanlığı olmuştur. Taliban rejimini deviren ABD istilasının ardından bu görev kaldırılmış ve 2004'ten 2021'e kadar süren bir başkanlık hükûmeti kurulmuştur. ABD'nin çekilmesinden ve Taliban yönetiminin yeniden kurulmasından sonra bu makam yeniden canlandırıldı.

Başbakan ve hükûmet, yüce liderin talimatına tabidir.[5] 7 Eylül 2021'de Afganistan'ın fiili kontrolünü elinde bulunduran Taliban yetkilileri, İslam alimi Hasan Ahund'u kısa süre önce yeniden kurulan Afganistan İslam Emirliği'nin yeni geçici hükûmetinde başbakan vekili olarak ilan etti.[6]

Makamın tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Afganistan Krallığı

Bakanlar Kurulunun başkanı başbakan değil, kraldı. Sadece onun yokluğunda başbakan, kralın vekiliydi.

1963 yılına kadar Kral Muhammed Zahir Şah, akrabalarını başbakan olarak atadı. Kral Zahir Şah da başbakanı görevden alma veya devretme yetkisine sahipti. 1963'ten itibaren bu, Afgan hükûmetinin başkanının başbakan olduğu ve hükûmetin bakanlarından oluştuğu ifade edilerek değiştirildi. Kral Zahir Şah ilk kez hükûmette önemli bir rol oynamadı ve onu seçilmiş bir otoriteye bıraktı. Ancak görev süreleri boyunca başka bir meslekle uğraşamayacakları da belirtilmiştir.

1964 Anayasası ayrıca başbakana kralın ölümü durumunda Seçim Kurulunu çağırma yetkisi verdi. Başbakan, Volesi Jirga'ya yalnızca hükûmetin genel politikası hakkında ve bireysel olarak öngörülen görevleri için yanıt verdi.[7]

Demokratik Cumhuriyet[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Afganistan Demokratik Cumhuriyeti

Nisan 1978'de Muhammed Davud Han, Sevr Devrimi'ni başlatan bir darbe sırasında öldürüldü. Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) o yıl başbakanlık makamını yeniden canlandırdı ve 1980'ler boyunca makam yerinde kaldı.

Cumhurbaşkanı, başbakanın atanmasından sorumluydu ve başbakan da Bakanlar Kurulunu atardı. Kurulun belirtilen amacı, iç ve dış politikaları oluşturmak ve uygulamak, ekonomik kalkınma planlarını ve devlet bütçelerini oluşturmak ve kamu düzenini sağlamaktı.

1987 Anayasası'na göre, hükûmeti kurmak için cumhurbaşkanının başbakanı ataması gerekiyordu. Başbakanın hükûmeti feshetme yetkisi vardı. Demokratik Cumhuriyet döneminde birkaç Afganistan cumhurbaşkanı da başbakan olarak görev yaptı. Sovyetlerin Afganistan'ı istilasıyla, başbakan artık hükûmetten sorumlu değildi. ADHP'nin genel sekreteri veya HAD'ın direktörü daha fazla yetkiye sahipti.

Ayrıca, 1990 Anayasası, önceki belgelerde belirtilmeyen bir şekilde, yalnızca Afgan doğumlu vatandaşların görevde bulunmaya uygun olduğunu belirledi.

İslam Devleti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Afganistan İslam Devleti

Muhammed Necibullah'ın hükûmetinin çöküşünden sonra bir geçiş devleti kuruldu. Böylece başbakanlık makamı bir kez daha Afganistan tarihinde önemli bir rol oynadı.

Bu dönemde cumhurbaşkanı ve başbakan arasında sürekli bir sürtüşme vardı. Devlet çökmüştü ve 1992'den 1996'ya kadar etkin bir merkezi hükûmet yoktu. Böylece, pozisyon fiili olarak törensel haline geldi ve hükûmetten geriye kalanlarda çok az güç kaldı.

İslam Emirliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Taliban

Afganistan İslam Emirliği'nin Taliban güçleri 1996'da kontrolü ele geçirdiğinde unvan kaldırıldı. Taliban'ın lider yardımcısı, yönetimi boyunca genellikle başbakan olarak biliniyordu. Muhammed Rabbani'nin 2001'de ölmesiyle,[8] Taliban ofisi canlandırmama kararı aldı.

2001'de Taliban yönetiminin sonuna kadar isyan halinde kalan Taliban'ın devirdiği hükûmetin Eylül 1997'ye kadar hükûmette bir başbakanı vardı, ancak pozisyon kaldırıldı.

7 Eylül 2021'de Taliban başbakanlık pozisyonunu geri getirdi.

Hükûmet başkanlarının listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

(İtalik olarak yazılan tarihler görevin fiilen devam ettiğini göstermektedir)

İsim Fotoğraf Doğum-Ölüm Görev başlangıcı Görev sonu Görevde geçirilen süre Siyasi parti
Afganistan Krallığı (1926-1973)
Şir Ahmed y. 1885–? 25 Ekim 1927 Ocak 1929 1 yıl, 68 gün Bağımsız
Başbakan. Görevden alındı.
Şir Giyan 1929'da öldü Ocak 1929 1 Kasım 1929 304 gün Bağımsız
Başbakan. Görevden alındı.
Muhammed Haşim Han 1884-1953 1 Kasım 1929 9 Mayıs 1946 16 yıl, 189 gün Bağımsız
Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi.
Emanet Levana Bilinmiyor y. 1944 y. 1946 y. 2 yıl Bilinmiyor
Kral Salemay yönetiminde başbakan. 1944-47 aşiret ayaklanmaları sırasında Doğu ilinde.
Şah Mahmud Han 1890-1959 9 Mayıs 1946 7 Eylül 1953[9] 7 yıl, 121 gün Bağımsız
Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi.
Muhammed Davud Han 1909-1978 7 Eylül 1953 10 Mart 1963 9 yıl, 184 gün Bağımsız
Başbakan. Barakzay Hanedanı üyesi.
Muhammed Yusuf 1917-1998 10 Mart 1963 2 Kasım 1965 2 yıl, 237 gün Bağımsız
Başbakan.
Muhammed Haşim Maivandval 1919-1973 2 Kasım 1965 11 Ekim 1967 1 yıl, 343 gün Bağımsız
(1966'ya kadar)
İlerici Demokrat Parti
Başbakan.
Abdullah Yekta 1914-2003 11 Ekim 1967 1 Kasım 1967 21 gün Bağımsız
Vekaleten başbakan.
Muhammad Nur Ahmed Etemadi 1921-1979 1 Kasım 1967 9 Haziran 1971 3 yıl, 220 gün Bağımsız
Başbakan.
Abdul Zahir 1910-1982 9 Haziran 1971 12 Kasım 1972 1 yıl, 156 gün Bağımsız
Başbakan.
Muhammed Musa Şefik 1932-1979 12 Kasım 1972 17 Temmuz 1973 247 gün Bağımsız
Başbakan. 1973 Darbesi ile devrildi.[10]
Makam kaldırıldı (17 Temmuz 1973-27 Nisan 1978)
Afganistan Demokratik Cumhuriyeti (1978-1992)
Nur Muhammad Tereki 1917-1979 1 Mayıs 1978 27 Mart 1979 330 gün Demokratik Halk Partisi
(Halk hizbi)
Bakanlar Kurulu başkanı.
Hafızullah Emin 1929-1979 27 Mart 1979 27 Aralık 1979 275 gün Demokratik Halk Partisi
(Halk hizbi)
Bakanlar Kurulu başkanı. Sovyet özel kuvvetleri tarafından Fırtına-333 Operasyonu sırasında öldürüldü.[11]
Babrak Karmal 1929-1996 27 Aralık 1979 11 Haziran 1981 1 yıl, 166 gün Demokratik Halk Partisi
(Perçem hizbi)
Bakanlar Kurulu başkanı.
Sultan Ali Keştmand 1935- 11 Haziran 1981 26 Mayıs 1988 6 yıl, 350 gün Demokratik Halk Partisi
(Perçem hizbi)
Bakanlar Kurulu başkanı. İlk dönemi.
Muhammed Hasan Şark 1925- 26 Mayıs 1988 21 Şubat 1989 271 gün Bağımsız
Bakanlar Kurulu başkanı. Ulusal Uzlaşma sürecinin bir parçası olarak atandı.
Sultan Ali Keştmand 1935- 21 Şubat 1989 8 Mayıs 1990 1 yıl, 76 gün Demokratik Halk Partisi
(Perçem hizbi)
Bakanlar Kurulu başkanı. İkinci dönemi.
Fazıl Hak Halikyar 1934-2004 8 Mayıs 1990 15 Nisan 1992 1 yıl, 343 gün Demokratik Halk Partisi
(Perçem hizbi).

(Haziran 1990'a kadar)

Vatan Partisi
Bakanlar Kurulu başkanı. İstifa etti.
Afganistan İslam Devleti (1992-2002)
Abdüssabur Ferid Kohistani 1952-2007 6 Temmuz 1992 15 Ağustos 1992 40 gün Hizb-i İslami Gulbeddin
Başbakan.
Boş (15 Ağustos 1992-17 Haziran 1993)
Gulbeddin Hikmetyar 1947- 17 Haziran 1993 28 Haziran 1994 1 yıl, 11 gün Hizb-i İslami Gulbeddin
Başbakan. Birinci dönemi.
Arsala Rahmani Daulat 1937-2012 28 Haziran 1994 1995 0-1 years İttihad-i Islami
Vekaleten başbakan.
Ahmed Şah Ahmedzai 1944-2021 1995 26 Haziran 1996 0-1 years İttihad-i Islami
Vekaleten başbakan.
Gulbeddin Hikmetyar 1947- 26 Haziran 1996 11 Ağustos 1997 1 yıl, 46 gün Hizb-i İslami Gulbeddin
Başbakan. İkinci dönemi. 27 Eylül 1996'da Kabil'in Düşüşü sırasında indirildi.[12] 1996-2001 İç Savaşı sırasında isyancı tarafta başbakanlık iddiasında bulunmaya devam etti. Afgan topraklarının sadece %10'unu kontrol etmesine rağmen İslam Devleti uluslararası alanda tanınan hükûmet olarak kaldı.
Abdurrahim Gafurzai 1947-1997 11 Ağustos 1997 21 Ağustos 1997 10 gün Bağımsız
Başbakan. 1996-2001 İç Savaşı sırasında isyancı tarafta başbakanlık iddiasında bulundu. Bir uçak kazasında öldürüldü.
Afganistan İslam Emirliği (1996-2001)
Molla
Muhammed Rabbani 		1955-2001 27 Eylül 1996 13 Nisan 2001 4 yıl, 198 gün Taliban
Yüksek Konsey başkan yardımcısı. Başbakan. Taliban lider yardımcısı. Görevdeyken öldü.[13] 1996 ve 2001 yılları arasında İslam Emirliği, Afgan topraklarının yaklaşık %90'ını kontrol etmesine rağmen hiçbir zaman yaygın bir uluslararası tanınırlık elde edemedi.
Mevlevi
Abdul Kabir 		1958- 16 Nisan 2001 13 Kasım 2001 211 gün Taliban
Yüksek Kurul Başkan Vekili. Vekaleten Başbakan. Kabil'in Düşüşü sırasında görevden alındı.[14]
Makam kaldırıldı (13 Kasım 2001-7 Eylül 2021)
Afganistan İslam Emirliği (2021-günümüz)
Molla
Hasan Ahund 		1945 1958 arası-[15] 7 Eylül 2021 Görevde 2 yıl, 231 gün Taliban
Vekaleten başbakan. İslam Emirliği, tüm Afgan topraklarını kontrol etmesine rağmen şu anda uluslararası alanda tanınmamaktadır.[16][17] Hasan Ahund 17 Mayıs - 17 Temmuz 2023 tarihleri arasında Kandahar'da bir hastalık nedeniyle tedavi gördü ve bu süre zarfında başbakanlık görevini yardımcısı Abdul Kabir yürüttü.[1][2]
Mevlevi
Abdul Kabir 		1958- 17 Mayıs 2023 17 Temmuz 2023 61 gün Taliban
Hasan Ahund bir hastalıktan iyileşirken "geçici" olarak başbakan vekili oldu.[1][2][18]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Peştuca: د افغانستان د افغانستان د اسلامي امارت لومړی وزیر, romanize: Də Afġānistān Islāmī Imārat lomři ozīr; Darice: رئیس الوزرای امارت اسلامی افغانستان, romanize: Raʾīs al-ozrāi Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān
  1. ^ Başbakan Yardımcısı Abdul Kabir, Hasan Ahund'un hastalığı nedeniyle 17 Mayıs 2023 tarihinden 17 Temmuz 2023 tarihine kadar başbakan vekilliği görevini yürütmüştür.[1][2]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c Mohammad Farshad Daryosh (17 Mayıs 2023). "Mawlawi Kabir Appointed Acting PM As Mullah Hassan Akhund is Ill: Mujahid". TOLOnews. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023. 
  2. ^ a b c Adeeb, Fatema (9 Eylül 2023). "Prime Minister's Absence From Meetings Raises Questions". TOLOnews. 10 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2023. 
  3. ^ Hakimi, Amina (5 Aralık 2021). "Senior Officials' Salaries Reduced: MoF". TOLOnews. 21 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2022. 
  4. ^ Kirby, Jen (13 Eylül 2021). "What the Taliban's new government reveals about how they will rule". Vox. 17 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2022. 
  5. ^ Dawi, Akmal (28 Mart 2023). "Unseen Taliban Leader Wields Godlike Powers in Afghanistan". Voice of America. 13 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  6. ^ "Taliban announce new government for Afghanistan". BBC News. 7 Eylül 2021. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2021. 
  7. ^ Bu makale, kamu malı olan bu kaynaktan alınan metni içermektedir. Richard S. Newell (1997). Peter R. Blood (ed.). Afghanistan: A country study 13 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Federal Research Division. The Constitutional Period, 1964-73.
  8. ^ Dugger (20 Nisan 2001). "Muhammad Rabbani, Advocate of Some Moderation in Taliban". The New York Times. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2012. 
  9. ^ "AFGHAN LEADER QUITS; Uncle of the King Resigns as Prime Minister". The New York Times. 8 Eylül 1953. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2022. 
  10. ^ "Afghan King Overthrown; A Republic Is Proclaimed". The New York Times. 18 Temmuz 1973. 17 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021. 
  11. ^ "How Soviet troops stormed Kabul palace". BBC. 27 Aralık 2009. 31 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021. 
  12. ^ "Afghan Fundamentalists Sweep Into Kabul". The New York Times. 27 Eylül 1996. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2022. 
  13. ^ Celia W. Dugger (20 Şubat 2001). "Muhammad Rabbani, Advocate Of Some Moderation in Taliban". The New York Times. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2022. 
  14. ^ David S. Rohde with Dexter Filkins (13 Kasım 2001). "Taliban Troops Abandon Capital Without a Fight". The New York Times. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2022. 
  15. ^ "Security Council 1988 Committee Amends 105 Entries on Its Sanctions List | Meetings Coverage and Press Releases". www.un.org. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  16. ^ Trofimov, Yaroslav (13 Eylül 2021). "As Taliban Seek International Acceptance, Countries Seek to Engage—but Stop Short of Recognition". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2021. 
  17. ^ Dawi, Akmal (20 Aralık 2022). "Frustrated with the Taliban, US Officials Meet Anti-Taliban Figures". Voice of America. 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2022. The NRF has executed hit-and-run attacks against the Taliban in some parts of Afghanistan but has not been able to hold territory. 
  18. ^ "Afghan Taliban appoint Mawlawi Abdul Kabir as new premier". The Express Tribune (İngilizce). 17 Mayıs 2023. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Afganistan_başbakanı&oldid=32350392" sayfasından alınmıştır