Agathias
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Agathias Scholasticus | |
|---|---|
| Doğum | MS 536 Mirina, Doğu Roma İmparatorluğu |
| Ölüm | MS 582 |
| Meslek | Tarihçi, Şair |
| Dönem | I. Justinianus |
| Önemli eser | Kiklos Agathias Kroniği |
Agathias veya Agathias Scholasticus (Αγαθίας σχολαστικός), (MS 536 - 582, Mirina[1]), Bizanslı şair ve tarihçi. I. Justinianus döneminin bir bölümünü kapsayan tarih kitabının yazarıdır.
İskenderiye’de hukuk eğitimi almasına rağmen öğrenimini Konstantinopolis’te tamamlamış ve bir süre avukat olarak çalışmıştır. Gerek kendi gerekse çağdaşlarının şiirlerini Kiklos (Κύκλος) adlı 8 kitapta arşivledi ve 101 epigramdan oluşan bir Yunan antolojisi hazırladı. I. Justinianus’un ölümünden sonra, Prokopius’un işini sürdürerek Justinianus dönemi tarihini Agathias Kroniği diye bilinen eserinde 5 cilt altında toplamıştır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Agathias Mirina'nın yerlilerindendi. Babası Memnonius,[2] annesi ise muhtemelen Perikleia idi. Bazı birincil kaynaklarda Agathias'ın bir erkek kardeşinden de bahsedilmiştir ancak kardeşin adı günümüze ulaşamamıştır. Kız kardeşleri ise Eugenia olarak bilinmektedir. Suda Agathias'ın Paulus Silentiarius, Selanikli Makedonius ve Tribonianus ile aynı dönemde yaşadığını belirterek I. Justinianus döneminde etkin olduğunu ortaya koymuştur.[3]
Agathias, deprem Beyrut'u harap ettiğinde İskenderiye'de hukuk öğrencisi olarak bulunmakta olduğuna değinmiştir.[1] Beyrut Hukuk Okulu, imparatorluktaki üç resmi hukuk okulundan biridir (533). Birkaç yıl içerisinde, 551'deki yıkıcı depremin sonucu olarak öğrenciler Sayda'ya nakledilmiştirler.[4][5][6][7] 551'deki olayda hukuk öğrencisi olması bu yıllarda yirmili yaşlarının başında olduğuna işaret etmekte ve doğumunun 530 civarlarında olduğunun çıkarımına ulaşılmasını sağlamaktadır.[1]
Depremin ardından Konstantinopolis'e gitmek için İskenderiye'den ayrıldığına değinmiştir. "Deprem yüzünden oluşan yıkıma şahit olduğu" İstanköy'ü ziyaret etmiştir. Hukuki çalışmalarının dördüncü yılında Agathias ve okul arkadaşı Aemilianus, John ve Rufinus'un "müreffeh bir gelecek" için dua etmeye gittikleri İstinye'de Mikâil'e ikramda bulundukları söylenir.[1]
Eğitimini bitirmek için 554'te Konstantinopolis'e geri döndü ve mahkemelerde avukatlık deneyimi kazandı. Epifanyalı İoannes, Agathias'ın mesleğini başkentte idame ettiğini nakleder. Evagrius Skolastikus ile Nikephoros Kallistos Xanthopoulos Agathias'ı hatip olarak tanımlar. Suda ve İoannis'in bir pasajında adı Agathias Scholasticus (alim) olarak geçer.[1][8] İzmir'in sulh yargıcı (pater civitatis, lafzi: şehrin babası) olarak görev yaptığı bilinmektedir. Şehir için umumi tuvaletler yaptırdığına inanılmaktadır. Agathias'ın kendisi de bu yapılardan bahsettiyse de inşalarındaki rolüne değinmemiştir.[1]
Mirina; Agathias'ın, babasının ve adsız erkek kardeşinin heykelleriyle meşhurdur. Agathias çağdaşlarınca daha çok sulh hakimi ve şair olarak bilinmektedir. Birtakım kaynaklar Agathias'ın tarihçi olduğunu nakleder.[1]
Özel hayatına ilişkin kaynaklar azdır ve bunların büyük çoğunluğunu da Agathias'ın günümüze ulaşan şiirleri oluşturmaktadır. Bunlardan birinde evcil kedisinin kekliğini yemesi hikâyesi anlatılır. Bir başkası Efira olarak adlandırdığı fahişe Korintli Lais'ın mezarını görmesiyle karşılık yazılır ki bu o şehri ziyaret ettiği anlamına gelmektedir. Hayatının tam kaydı bulunmamaktadır.[1]
Yazıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Hukuk eğitimine karşın Agathias'ın en sevdiği uğraş edebiyattı ve kendisi hâlâ da şair olarak anılmaktadır. Dokuz bölümlük altılı bentlerle yazılmış kısa aşk ve romans şiirlerinden oluşan bir derlemesinin yalnızca mukaddimesi günümüze ulaşabilmiştir.[1] II. Justinianus döneminde arkadaşları ve çağdaşlarıyla beraber derlediği Yeni Nükteler Serisi ya da Agathias Serisi adlı eserde yüzden fazla nüktesi bulunmaktadır. Bu eser çoğunlukla Yunan Seçmeleri içerisinde yer almaktadır, Maximus Planudes nüshasında başka hiçbir yerde bulunmayan örnekler korunmuştur.[1] Agathias'ın şiirleri hatrı sayılır bir tat ve zarafet barındırır.
Ayrıca Pausanias'ın Yunanistan Tasviri'ne (Ἑλλάδος περιήγησις) dikkat çekici notlar yazmıştır.
Historiae
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Justinus döneminde yazılmaya başlamış olan kitaba Agathias'ın Historiae'si veya Agathias Kroniği denmektedir.[9] Agathias bu kitabı "kendi döneminde yaşanan olayların kaybolmasına" izin vermemesi gerektiğini düşünerek yazmıştır. Bu kitabı yazmasını arkadaşları teşvik etmişlerdir.[1] Bu çalışma, Prokopius'un tarihini devam ettiren ve Justinianus dönemini anlatan 5 kitaptan oluşmaktadır. Kitap, Narses'in komutasındaki imparatorluk ordusunun Gotlar, Vandallar, Franklar ve Farslar'a karşı yaşadığı zorlukları anlatmaktadır.[10]
Çalışma günümüze ulaşmış fakat tamamlanmamıştır. Kitaptaki bazı ifadeler, Agathias'ın kitabın sonunda hem II.Justinianus'un son yıllarını ve Hunlar'ın yıkılışını anlatmayı planladığı yazmakta fakat kitapta iki içerik de bulunmamaktadır. Menander Protektor Agathias'ın çalışmayı bitiremeden vefat ettiğini belirtmiştir. Bu kitapta anlatılan en son olay Pers Kralı I. Hüsrev'ın ölümüdür (531-579) ki bu Agathias'ın Tiberios (578-582) döneminde hala yaşamakta olduğunu göstermektedir. İmparator Mauricius'tan (582-602) kitapta bahsedilmemiş, bu durum Agathias'ın 582 yılına kadar ölmüş olacağı düşüncesini ortaya çıkarmıştır.[1]
Menander Protektor Agathias'ın tarihine devam etmiş, 558 ila 582 yılları arasını aktarmıştır. Evagrius Skolastikos Agathias'ın çalışmalarına atıfta bulunmuştur fakat çalışmanın tüm hikâyeye erişimi olduğu düşünülmemektedir.
Katolik Ansiklopedisi'ne göre, Agathias'ın Historiae'si "felsefi düşüncede zengin"dir. Prokopios gibi yaşanılanlara doğrudan tanıklık etmeyip tanıklardan veri toplamasına rağmen yetenekli ve güvenilirdi. Hakkında yazdığı yabancı halkların örf, adet ve dinlerini tasvir etmekten zevk alır; zamanının depremler, salgınlar, kıtlıklar gibi büyük rahatsızlıkları ilgisini çeker ve " şehirlerin, kalelerin, ırmakların ve alt komutanların kendilerine özgü detaylarını" kağıda aktarmada başarılı olurdu. Yazdığı birçok bilgi başka kaynaklarda bulunamamaktadır ve anlattığı dönem için her zaman değerli bir otorite olarak görülmüştür.
Encyclopædia Britannica'nın on birinci baskısı'na göre, "Yazar, kendi dürüstlüğü ve tarafsızlığı konusunda övünmekte fakat yargılama ve verileri işlemede yetersizdi. Buna rağmen çalışma ele aldığı olayların öneminden dolayı değerlidir."[10]
Hristiyan yorumcular Agathias'ın inancının yüzeyselliğine değinmiştir. "Agathias'ın geç tarihte bir pagan olması pek olası görünmese de onun Hristiyan olmadığını düşünmek için nedenler vardır." (Katolik Ansiklopedi) "Pagan dinine mensup olduğunu açıkça belirten kimse Justinianus döneminde bir kariyere sahip olamasa da Agathias'ın kültürünün derinliği ve genişliği Hristiyanca değildi." Kaldellis
Agathias, Justinianus'un Atina'da bulunan Platon Akademisi'ini kapattığını (529) anlatan tek otoritedir ki bu olay bazen Antik Çağ'ın bitiş tarihi olarak anılır.[11] Dağılan Neo-Platonistler, kütüphaneleri ile birlikte Pers başkenti Ktesifon'a ve sonra Edessa taşınmıştır. Bu olaydan 1 yüzyıl sonra Müslüman düşünürler antik Yunan kültürü ile karşı karşıya gelmiş ve bilim ve tıp bilgileri ile ilgilenmişlerdir.
Agathias'ın Historiae'si aynı zamanda İslam öncesi İran hakkında bir kaynak olmuş ve "Khvadhaynamagh geleneklerinin en eski kanıtını" gözler önüne sermiştir.[12] Bu olay Firdevsî'nin Şehnâme'sinin temelini oluşturmuş ve Taberî'nin tarihi hakkında birçok bilgi sağlamıştır.
Agathias tavla oyunun en eski halini kaydetmiş ve buna "Tabula" adını vermiştir. Bu isim Yunanistan'da İmparator Zeno'nun oynadığı bahtsız bir oyun ile ilgili bir hikâyede hala kullanılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l Jones, C. P.; Jones, A. H. M.; Martindale, J. R.; Morris, J. (1972). "The Prosopography of the Later Roman Empire. Volume I: A.D. 260-395". The Classical World. 65 (6): 207. doi:10.2307/4347658. ISSN 0009-8418.
- ^ Zeynep Berktaş, Elif Sabah Erkul, (Ed.) (Ocak 2023). Bizans Tarihi: Agathias Kroniği (552-559). Uçar, Hüseyin tarafından çevrildi (1. Baskı bas.). Timaş Yayınları. s. s.14. ISBN 978-605-08-4650-8.
- ^ "Agathias". Jacoby Online. 9 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ "Profile of Lebanon: History". web.archive.org. 28 Ocak 2011. 28 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ Tabbara, Diala Walid. Downtown Beirut reborn. (c2004) (Tez). Lebanese American University.
- ^ Archive, Full Text. History of Phoenicia - Full Text Free Book (Part 7/9) (İngilizce). 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ "Ikamalebanon.com". www.ikamalebanon.com. 28 Ocak 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ Bolling, G. M.; Liddell, Henry George; Scott, Robert (Haziran 1926). "A Greek-English Lexicon". Language. 2 (2): 134. doi:10.2307/408938. ISSN 0097-8507.
- ^ Zeynep Berktaş, Elif Sabah Erkul, (Ed.) (Ocak 2023). Bizans Tarihi: Agathias Kroniği (552-559). Uçar, Hüseyin tarafından çevrildi (1. Baskı bas.). Timaş Yayınları. s. s.7. ISBN 978-605-08-4650-8.
- ^ a b "Agathias". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Hadas, Moses (22 Mart 1950). A History of Greek Literature (İngilizce). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51486-6. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022.
- ^ Cameron, Averil (1969). "Agathias on the Sassanians". Dumbarton Oaks Papers. 23: 67. doi:10.2307/1291291. ISSN 0070-7546.
