Alfréd Haar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Alfréd Haar | |
|---|---|
 | |
| Kendi dilinde adı | Haar Alfréd |
| Doğum | 11 Ekim 1885 Budapeşte |
| Ölüm | 16 Mart 1933 (47 yaşında) Szeged |
| Ölüm sebebi | Mide kanseri |
| Defin yeri | Kozma Street Yahudi Mezarlığı (1B-23-4) 47°28′22.25″K 19°10′46.04″D / 47.4728472°K 19.1794556°D |
| Milliyet | Macar |
| Eğitim | Göttingen Üniversitesi (1904–1909) |
| Tanınma nedeni | Haar ölçüsü Haar dalgacığı |
| Memleket | Macaristan |
| Kariyeri | |
| Dalı | Matematik |
| Çalıştığı kurum | Franz Joseph Üniversitesi (1912–1921) Göttingen Üniversitesi (1909–1912) Szeged Üniversitesi (1921–1933) |
| Tez | Zur Theorie der orthogonalen Funktionensysteme (1909) |
| Doktora danışmanı | David Hilbert |
| Doktora öğrencileri | Jenő Gergely (1921) Béla Szőkefalvi-Nagy (1936) |
Alfréd Haar (Macarca: Haar Alfréd; 11 Ekim 1885, Budapeşte - 16 Mart 1933, Szeged) Macar matematikçi. 1904'te Göttingen Üniversitesi'nde okumaya başladı. Doktora tezi, David Hilbert tarafından denetlendi. Haar ölçüsü, Haar dalgacığı ve Haar dönüşümü onun onuruna verilmiştir. 1912-1919 yılları arasında Kaloşvar'daki Franz Joseph Üniversitesi'nde öğretmenlik yaptı. Frigyes Riesz ile birlikte Szeged Üniversitesi'ni matematik merkezi haline getirdi. Ayrıca Riesz ile birlikte Acta Scientiarum Mathematicarum dergisini kurdu.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Haar, 11 Ekim 1885'te Budapeşte'de bir Macar-Yahudi[1] ailesinde Ignác Haar ve Emma Fuchs'un oğlu olarak dünyaya geldi. 1903 yılında László Rátz'ın öğrencisi olduğu Fasori Evangélikus Gimnázium ortaokulundan mezun oldu. Üniversite eğitimine Budapeşte'de başladı, daha sonra Matematik ve fen bilimleri okuyarak Göttingen'e geçti. Kendisine eğitim verdiği birçok ünlü profesör arasında Loránd Eötvös, József Kürschák, Constantin Carathéodory, David Hilbert, Felix Christian Klein ve Ernst Zermelo sayılabilir.
Orta dereceli okul yıllarında okulun öğrencileri için Középiskolai Matematikai Lapok matematik dergisi ile işbirliği yaptı ve ulusal Eötvös Loránd Matematik Yarışması'nı kazandı. Kimya Mühendisliği öğrencisi olarak Budapeşte Teknik Üniversitesi'ne kaydoldu, ancak aynı yıl Budapeşte Üniversitesi'ne ve bir yıl sonra Göttingen Üniversitesi'ne geçti. Doktora araştırması, Haziran 1909'da mezun olan Hilbert tarafından denetlendi. 49 sayfalık tezi, şu anda yaygın olarak kullanılan Haar ortogonal sistemlerini tanıtarak, Sturm-Liouville fonksiyonlarının sistemlerini ve küresel fonksiyonları incelemektedir. Aynı yıl üniversitede özel profesör olmaya hak kazandı.
1912'de, Avusturya-Macaristan Kolozsvár'daki Franz Joseph Üniversitesi (şimdi Romanya'da Cluj-Napoca) onu Gyula Farkas ve Frigyes Riesz ile birlikte öğretim üyesi olarak katılmaya davet etti ve o 'Quatitics' profesörü oldu. O zamandan kalma ders notlarından bazıları daha sonra kitap haline geldi. Transylvania'yı Romanya'ya devreden Trianon Antlaşması sonrası, üniversite yeni sınırlar içinde en yakın şehir olan Szeged'e taşınmak zorunda kaldı, burada Riesz ile birlikte Matematik Merkezini ve ilk uluslararası kabul görmüş Macar matematiksel dergisi olan Acta scientiarum Mathematicarum’u kurdu.
Szeged Üniversitesi'ndeki doktora öğrencilerinden biri Béla Szőkefalvi-Nagy idi.
Haar, 16 Mart 1933'te mide kanserinden öldü.
Araştırma alanları[değiştir | kaynağı değiştir]
Elde ettiği sonuçlar matematiksel analiz ve topolojik gruplar alanlarından gelmektedir; özellikle ortogonal fonksiyon sistemleri, tekil integraller, analitik fonksiyonlar, diferansiyel denklemler, küme teorisi, fonksiyon yaklaşımı ve varyasyon hesaplarını araştırmıştır.
Yayınları[değiştir | kaynağı değiştir]
- Haar, A. (Ekim 1910), "Zur Theorie der ortogonalen Funktionensysteme Erste Mitteilung", Math. Ann. (Almanca), cilt 69, ss. 331-371, 28 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Aralık 2020,
Bu, David Hilbert'in gözetiminde yazılan Haar'ın tezidir.
- Haar, A. (1918), "Die Minkowskische Geometrie und die Annäherung an stetige Funktionen", Math. Ann. (Almanca), cilt 78, ss. 294-311, 7 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Aralık 2020
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Transcending Tradition: Jewish Mathematicians in German Speaking Academic Culture, Birgit Bergmann, (Springer 2012), page 63
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Alfréd Haar", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- Mathematics Genealogy Project'te Alfréd Haar
- "Literature by and about Alfréd Haar". German National Library catalogue. 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2021.
