Firudin Bey Daryal
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Firudin Bey Daryal | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1900 Tezekent, Laçın |
| Ölüm | 1985 İstanbul,  Türkiye |
| Defin yeri | Karacaahmet Mezarlığı |
| Bağlılığı |  Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920) Türkiye (1920-1965) |
| Hizmet yılları | 1918-1965 |
| Rütbesi |  Albay |
| Birimi |  Azerbaycan Cumhuriyeti Kara Kuvvetleri  Türk Kara Kuvvetleri |
| Çatışma/savaşları | Karabağ ve Zengezur döyüşleri (1918-1920) Gence İsyanı (1920) Karabağ isyanı (1920) Türk Kurtuluş Savaşı (1920-1923) Şeyh Said İsyanı (1925) Ağrı ayaklanmaları (1926-1930) |
| Ödülleri |  |
Firudin Bey Daryal — veya Ferman bey Alıyev, — Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bir subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri albayıdır.
Karabağ ve Zengezur savaşlarında, Askeran savaşında, Nisan işgalinden sonra Gence ve Karabağ'da işgale karşı ayaklanmalara katıldı.
Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı. 45 yıl Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yaptı.
Hayatı ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ferman Bey Aliyev, 1900 yılında Laçın ilçesine bağlı Tezekend köyünde doğdu. Kazan'da bir askeri okulda okudu.[1]
Askeri hizmeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan Cumhuriyeti'nde
[değiştir | kaynağı değiştir]Karabağ savaşlarında
[değiştir | kaynağı değiştir]15 Eylül 1918'de Bakü'nün işgalden kurtarılmasından sonra[2] 23 Eylül 1918'de Karabağ hareketi başladı.[3] Karabağ hareketine katılan güçler arasında 9. ve 106. Türk alayları, milli gönüllü birlikleri ve 1. Azerbaycan tümeni yer aldı.[4] Ferman Bey, bu muharebelere süvari alayı bünyesinde katılmıştır. 4 Ekim'de Kafkas İslam Ordusu Ağdam'dan başlayarak Şuşa istikametine saldırdı ve 8 Ekim 1918'de Şuşa şehri Ermeni-Taşnak kuvvetlerinden tamamen temizlendi[5][6]
Ocak 1919'da yapılan teftişte Farman Bey'in görev yaptığı süvari alayı, gösterdikleri cesaretten dolayı Harbiye Nazırı'ndan bizzat teşekkür aldı. 15 Ocak'ta Karabağ genel valiliğine atanan Hüsrev bey Sultanov, Farman beyi yardımcısı olarak aldı. Cumhuriyet ordusunun genç subayı Farman Bey Aliyev, Sultan Bey Sultanov başkanlığındaki yerel özsavunma birlikleriyle birlikte Zabuh Vadisinde Ermeni General Andranik Ozanyan'ın ordusunu imha etme operasyonuna katıldı.[7]
21 Mart 1920'de Ermeni-Taşnak kuvvetleri Askeran'da bulunan Cavanşir piyade alayının mevzilerine aniden saldırarak Askeran geçişini ele geçirdiler ve isyan başlattılar.[8] 26 Mart 1920'de Azerbaycan ordusu, Askeran yönünde Dron'un birliklerine karşı geniş çaplı bir operasyon başlattı. Firudin bey Daryal de milli ordunun bir subayı olarak süvari alayında muharebelere katılmıştır.[9] Askeran'da başlayan şiddetli muharebeler, Azerbaycan ordusunun zaferiyle sonuçlandı. Nisan ortasına kadar süren muharebelerde düşman kuvvetleri tamamen yok edildi.[10]
Gence ve Karabağ ayaklanmalarında
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyetin işgalinden sonra Mayıs 1920'de Bolşeviklere karşı Gence ayaklanmasına katıldı. Birkaç gün Gence müdafaasında bulunduktan sonra Karabağ'a gitti ve burada Haziran 1920'de Nuru Paşa önderliğindeki Karabağ ayaklanmasına katıldı. Ayaklanmanın yenilgiye uğratılmasından sonra komuta ettiği topçu bataryası ile birlikte Cumhuriyet Ordusu'nun süvari ve piyade alaylarından hayatta kalan askerleriyle muharebelere katılarak Karyagin ve Cebrayil istikametine çekilip Araz Nehri'ni geçerek İran'a girdiler.[11]
Türkiyede
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyet işgaline karşı ayaklanmanın yenilgisinden sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu'nun kalan askerlerinin bir kısmı Zengezur'u geçerek Nahçıvan'a, bir kısmı da Hudaferin yönünden İran'a daha sonraysa Türkiye'ye gittiler.[12] Azerbaycan ordusuna komuta eden Nuh bey Sofiyev Türkiye sınırlarına yaklaşırken komutayı Samet bey Rafibeyli'ye devretti. Samet Bey önderliğinde önce Doğubayazıta, ardından Haziran-Temmuz aylarında Hasankale ve Erzurum'a ulaştılar.[13] Topçu bataryaları ve piyade müfrezeleri de diğer tümenlere katıldılar.[14] Bir süre Erzurum'da kaldıktan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararı ile bir süvari, bir piyade alayı ve bir topçu bataryasından oluşan 1.200 kişilik Azerbaycan birliği Kazım Karabekir Paşanın komutasındakı Doğu Ordusu (XV. Kolordu) saflarına kabul edildi. Firudin Bey Daryal, 1200 kişilik Azerbaycan birliğinin 56 subayından biriydi.[15]
1920 sonbaharından 1921 başına kadar Doğu Anadolu'nun Ermenilerden temizlenmesiyle sonuçlanan Doğu hareketinde yer alan Firudin Bey, Sarıkamış, Kars, Iğdır, Kağızman ve Gümrü'nün geri alınması için yapılan savaşlara katıldı. Bu savaşlarda yaralandı ve gazi oldu.[16]
İyileştikten sonra Türkiye'nin batısını Yunan işgalinden kurtarmak için 26 Ağustos 1922'de başlatılan "Büyük Taarruz" harekâtına katıldı. 9 Eylül 1922'de birliğiyle İzmir'e giren ilk süvarilerden biri oldu.[17] Türk Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinden sonra orduda kaldı ve askerlik hizmetini sürdürdü.[18] 1923 yılında Türk Kurtuluş Savaşı'ndaki hizmetlerinden dolayı "İstiklal" madalyasıyla ödüllendirildi.[19]
Savaştan sonra 1925'te Şeyh Sait, 1926'da Birinci Ağrı Harekâtı,1927'de İkinci Ağrı Harekâtlarına ve Dersim İsyanlarının bastırılmasına katıldı.[16]
Türkiye'de kaldığı süre boyunca Sovyet güvenlik güçlerinden saklanmak için adını değiştirmek zorunda kaldı. İsim olarak kuzeni Firudinin ismini seçmiştir.[1] 21 Haziran 1934'te Türkiye'de kabul edilen Soyadı Kanunundan sonra[20] "Daryal" soyadını aldı.[1]
1936'da "Kafkas Almanağı", 1953'te "Gaf Dağı" eserlerini yazdı.[21]
Görevi sırasında bölük, tabur ve alay komutanlığı, İzmir ve İstanbul şehirlerinde askeri komutanlık yaptı. 1950'lerde Kağızman'da bir Tugay'ın komutanıydı. 1965 yılında emekli oldu ve İstanbul'da yaşadı.[22] Azerbaycan ve Kuzey Kafkasya'dan gelen muhacirlerle ve özellikle Hüsrev bey Sultanov ile yakın ilişkileri vardı.[23]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1985 yılında öldü. Naaşı özel bir askeri törenle Karacaahmet Mezarlığına defnedildi.[24] Ölmeden önce mezar taşına Milli Mücadele gazisi, süvari albayı olduğunu, 1901 yılında Şuşa şehrine 25 kilometre uzaklıkta bulunan Tezekend köyünde doğduğunu ve “Arkadaş: Eğer Başında taç, altından taht var, milletin ve vatanın olmadan mutsuzsun!” sözlerinin yazılmasını vasiyet etti.[25]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Firudin Bey Daryal ilk olarak İstanbul'da okurken bir aile kurdu. Bu evlilikten bir oğlu ve bir kızı oldu. Oğlu Prof. Dr. Ali Murad Daryal Türkiye'de yaşayan bir ilahiyatçıdır. Firudin Bey Daryal, 1952 yılında ikinci kez evlendi. Bu evlilikten çocuğu olmamıştır.[23]
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
— 1923 yılında Türk Kurtuluş Savaşı'ndaki hizmetlerinden dolayı "İstiklal" madalyasıyla ödüllendirildi.[19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Adalet Tahirzade, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 51. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Nəsiman Yaqublu (2013). Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycanda (PDF). Bakü: Ol. s. 32. ISBN 978-9952-484-53-3. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2023.
- ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. s. 106. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2023.
- ^ Mehmet Rıhtım, Mehman Süleymanov (2008). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu. Bakü: Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu. s. 214. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023.
- ^ Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 116. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Mehman Süleymanov (2014). Nuru paşa və silahdaşları. Bakü. s. 137. 23 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023.
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 52. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Şəmistan Nəzirli (8 Ağustos 2017). "İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri" (Azerice). anl.az. 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
- ^ Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 53.
- ^ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / ƏSGƏRAN DÖYÜŞÜ (1920). VIII. Bakü: AMEA "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2018. Archived from the original on 7 Nisan 2020. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
- ^ Orxan Cəbrayıl (10 Aralık 2017). "Gəncədə başlayıb Ankarada bitən bir ömrün hekayəsi – polkovnik Məmməd Ağpolad" (Azerice). interposta.info. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
- ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 196. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Abdulhamit Avşar (2007). Türkiyənin İstiqlal müharibəsində Azərbaycan türkləri: Türkiyə arxiv sənədləri və mətbuatında: 1919-1922. Bakü: AzAtaM. s. 45. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2023.
- ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 197. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Vasif Qafarov (25 Nisan 2015). "Azərbaycanlıların Türkiyəyə etdiyi yardımı Osmanlı arxivlərindən öyrənmək olar" (Azerice). Azərbaycan qəzeti. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 58.
- ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 200. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Abdulhamit Avşar (2007). Türkiyənin İstiqlal müharibəsində Azərbaycan türkləri: Türkiyə arxiv sənədləri və mətbuatında: 1919-1922. Bakü: AzAtaM. s. 42. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
- ^ a b Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 58. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ "Soy adı kanunu" (PDF), T.C. Resmî Gazete, Ankara, s. 1, 2 Temmuz 1934, 3 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi
- ^ Orhan Cebrayıl (30 Mart 2016). "Türkiyədə başqa adla çalışan generalımız" (Azerice). axar.az. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 60. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ a b Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 62. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Orxan Cəbrayıl (28 Mart 2016). "Qarabağda başlayıb İstanbulda bitən həyat hekayəsi - Firudin bəy Daryal" (Azerice). qlobal.az. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ Adalet Tahirzade, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 63. ISBN 978-9952-5513-4-1.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayil (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.