Japonca
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Japonca | |
|---|---|
| 日本語 (Nihongo) | |
 Nihongo (Japonca) | |
| Telaffuz | [ɲihoŋɡo] |
| Bölge | Doğu Asya |
| Etnisite | Japonlar |
| Konuşan sayısı | 128.000.000 (2015)[1] |
| Dil ailesi | Japon dilleri
|
| Yazı sistemi | Japon |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Japonya (de facto) |
| Tanınmış azınlık dili |  Palau |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | ja |
| ISO 639-2 | jpn |
| ISO 639-3 | jpn |
 Japoncanın lehçeleri. | |
Japonca (日本語, Nihongo), Japonlar tarafından konuşulan Japon dil ailesine bağlı bir dildir. Başta Japonya ve Japon diasporasındakiler olmak üzere yaklaşık 128 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır.[1] Japonya'da de facto millî dil olarak kabul edilip Palau'da tanınmış azınlık dilidir.[2]
Dilin tarih öncesine veya Japonya'da ilk ortaya çıktığı zamana dair çok az şey bilinmektedir. MS 3. yüzyıla dayanan Çin belgelerinde birkaç Japonca kelime tespit edilmiştir. Japonca ve Ryukyuan dillerinin ortak atası olan Proto-Japon dilinin, MÖ 4. yüzyılın başları ile ortaları arasında Kore yarımadasından gelen yerleşimciler tarafından Japonya'ya getirildiği düşünülmektedir.[3] Eklemeli olan dil; fiil biçimleri ve konuşanın, dinleyicinin bağıl durumunu ve konuşmada bahsedilen kişinin orada bulunup bulunmadığını belirten özel sözcük kadrosuyla Japon toplumunun hiyerarşik doğasını yansıtan karmaşık bir saygı ifadesi sistemi ile sivrilir. Japoncanın ses envanteri diğer dillere göre küçüktür ve sözcüksel olarak tonlamalı bir vurgu sistemi vardır. Ayrıca Japonca sözcüklerin ve hecelerin sonunda 'n' (ん) ünsüzü dışında bir ünsüz bulunmaz.
Japonca Kanji, Hiragana ve Katakana olarak adlandırılan üç farklı yazı tipiyle yazılmaktadır. Kanji (漢字 / かんじ) Çince karakterlerden oluşmaktadır. Hiragana (平仮名 / ひらがな) ve katakana (片仮名 / カタカナ) ise yine Çince karakterlerden uyarlanan iki hece yazısıdır. Latin alfabesi, rōmaji (ローマ字) de günümüz Japoncasında sık bir şekilde ve özellikle şirket adlarında, logolarda, reklamlarda ve bilgisayara Japonca metinleri girerken kullanılır. Sayılar için, genelde batı tarzı rakamlar kullanılır; fakat geleneksel Çin-Japon rakamları da olağandır.
Japoncanın söz varlığı büyük oranda Çince ve Batı dillerinden alınan ödünç sözcüklerden etkilenmiştir. Modern Japoncanın kelime dağarcığının yaklaşık %60'ı Çince kökenli Kango olarak adlandırılan sözcüklerden oluşmaktadır.[4] Batı dillerinden alınan sözcükler Gairaigo olarak adlandırılmaktadır. Özgün Japonca sözcükler ise Yamato Kotoba olarak adlandırılmaktadır.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Japonca, Ryukyu dilleri ile birlikte bir Japon dilidir. Başka sınıflandırmalara göre ise Ryukyu dilleri Japoncanın lehçeleridir ve Japonca bir yalıtık dildir.[5]
Bu grubun diğer dillerle ilişkisi hakkında varsayımlar ortaya konmuş olmakla birlikte, bu sınıflandırmalara tartışmalıdır. Japoncanın Korece ile akraba olabileceği öne sürülmüştür. Ayrıca Aynuca, Avustroasya dilleri ve (diskredite edilmiş) Ural-Altay dil ailesi/Altay dillerinin Japonca ile ilişkili olduğu savunulmuştur. Bu kuramların hiçbiri akademide genişçe kabul görmemektedir.[6][7]
Resmî durumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Japonca Japonya'nın resmî dili olmamakla[8] birlikte de facto olarak millî dil şeklinde kabul edilmektedir. Palau'da ise tanınmış azınlık dilidir.[2] Standart kabul edilebilecek bir dil formu vardır: hyōjungo (標準語, Standart Dil) veya kyōtsūgo (共通語, Ortak Dil). İki terimin anlamı neredeyse aynıdır. Hyōjungo veya kyōtsūgo lehçenin karşılığını şekillendiren bir anlayıştır. Bu tipik dil Meiji Restorasyonundan (明治維新 meiji ishin, 1868) sonra iletişim gereksinimi için Tokyo şehir merkezinin dışında konuşulan dilden türemiştir. Hyōjungo okullarda öğretilir, televizyonda ve resmî iletişimlerde kullanılır ve Japoncanın bu makalede ele alınan versiyonudur.
Eskiden standart Yazı Japoncası (文語 bungo, "edebî dil") konuşma dilinden (口語 kōgo) farklıydı. Bungo yaklaşık 1900'e kadar Japonca yazmanın temel yöntemiydi; o zamandan sonra kōgo kademeli olarak etkisini genişletti ve iki yöntem 1940'lara kadar birlikte kullanıldı. Bungo hâlen tarihçileri, edebiyatçıları ve avukatları (II. Dünya Savaşından kalan birçok Japon kanunu her ne kadar sadeleştirme gayretleri devam etse de hâlâ bungo ile yazılır.) biraz ilgilendirir. Bungo dil bilgisi ve sözcük kadrosu bazen etki için kullanılsa da Kōgo bugün hem konuşmada hem Japonca yazmada hakim olan yöntemdir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Bugün en çok kabul gören görüşe göre ilk Japon dili lehçeleri 5 bin yıl önce Koreceden türemiştir. Dilbilimciler, Japoncanın tarihini dört dönemde incelerler: Eski Japonca (8. yüzyıla kadar), Geç Dönem Eski Japonca (9-11. yy), Orta Japonca (12-16. yy) ve Çağdaş Japonca (17. yüzyıl sonrası). Bu dönemler boyunca, dilin dil bilgisinde veya diziliminde önemli bir değişiklik olmamıştır. Fakat söz dağarcığı önemli ölçüde değişim göstermiştir.
Bir başka varsayıma göre ise Japonların kökeninin Ainu, Moğollar ve Avustroasya dilleri/Maleylerin[9] karışımından oluşmuştur.
Japonca ilk dönemde sadece bir konuşma diliydi. Bir alfabeye sahip değildi. Ancak 5. yüzyılın sonunda Çin'den, Kanji (漢字) denilen harflerden oluşan yazı sistemi alınarak Japoncaya uyarlanmıştır. Yani Japoncayı Çin'den almamışlardır. Konuşma dillerinin üzerine Çin alfabesi koymuşlardır. Zamanla Kanjilerden, Hiragana ve Katakana hece alfabeleri türetilmiştir. Bugün Katakana yabancı sözcüklerin yazılımı için kullanılmaktadır. Örneğin kaşık sözcüğü İngilizcede olduğu gibi "spoon" olarak kullanılmaktadır. Katakana'da spoon (kaşık) スプーン (supūn) şeklindedir. İlk yazılı belgeler dokuzuncu ve onuncu yüzyılda ortaya çıkmaya başlamıştır.
Yazı sistemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Japoncada Hiragana, Katakana ve Kanji olmak üzere üç farklı yazı sistemi kullanılır. Hiragana ve Katakana'yı alfabe (hece alfabesi) olarak nitelendirebilirsek de Kanji için alfabe tanımını kullanmak doğru olmaz.
Hiragana, kökeni Japonca olan sözcüklerin ve ek, bağlaç ve edatların yazımında kullanılmaktadır. Bu alfabede her karakter bir heceyi ifade eder. Yalnızca 'n' (ん) ünsüzü kendi başına bir karakter ile ifade edilir. Bazen cümle sonunda söylenen 'su' (す) hecesi bazen 's' ünsüzü gibi söylenir. Bunlar dışındaki tüm heceler bir ünlü ile biter.
Japoncaya diğer dillerden geçen sözcüklerin ve ses veya durum taklit eden yansımaların (şırıl şırıl, çatır çutur vb.) yazımında ise Katakana alfabesi kullanılır.
Çin harflerinden uyarlanan Kanji ise sözcük köklerini yazmakta kullanılır. Yani her bir Kanji bir sözcüğü karşılar. Kanji'yi yazım ve birleşim kurallarından ötürü bir alfabe olarak nitelendirmek yanlış olur.[kaynak belirtilmeli] Örnek olarak: Kitap anlamına gelen "hon" (ほん) sözcüğü Kanji ile "本" şeklinde yazılır. Bugün anlamına gelen "kyou" (きょう) sözcüğü de "今日" şeklinde yazılır. Nasıl ki Türkçede "bugün" sözcüğü "bu" ve "gün" sözcüklerinden türemişse; Japoncada da "şimdi" anlamına gelen "ima" (いま) "今" ve "gün, güneş" anlamına gelen "hi" (ひ) "日" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur ve "kyou" (きょう) olarak okunur.
Japon yazı sisteminin karmaşık gibi görünen özellikleri onu Avrupalılar tarafından öğrenilmesi zor bir dil haline getirmektedir, ancak bu dili hiç bilmeyen herhangi bir insan bile Japonca yazılmış bir metine bakarak Kanjileri, Hiragana ve Katakana hecelerinden kolayca ayırt edebilir.
Söz varlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Japoncanın söz varlığı ağır bir şekilde diğer dillerden ödünç sözcüklerle etkilenmiştir. Kango olarak bilinen çok sayıda sözcük 1500 yılın üzerindeki bir devrede ya Çinceden alınmış ya da Çince örneklerden türetilmiştir. Japonca, 19. yüzyıl sonlarından itibaren başta İngilizce olmak üzere Hint-Avrupa dillerinden gözle görülür miktarda sözcük almıştır. İlk kez 16. yüzyılda Japonya'nın Portekizle ve daha sonra 17. yüzyılda başlıca Hollanda ile arasındaki özel ticaret ilişkisinden dolayı Portekizce, Almanca ve Felemenkçe de etkili olmuştur. Japonca "naifu" (ナイフ), İngilizce knife (bıçak), Japonca pan (パン) Portekizce pão (ekmek) bu sözcüklere birer örnektir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Lewis, M. Paul, Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds.). 2015. Ethnologue: Languages of the World, Eighteenth edition. Dallas, Texas: SIL International. Online version". www.ne.se. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
- ^ a b Daniel Long & Keisuke Imamura (2013). "The Japanese Language in Palau" (PDF). Tokyo: National Institute for Japanese Language and Linguistics. 20 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Wade, Nicholas (7 Mayıs 2011). "Finding on Dialects Casts New Light on the Origins of the Japanese People". The New York Times. 22 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Shibatani, Masayoshi (1990). The Languages of Japan (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 0-521-36918-5. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Kindaichi, Haruhiko (20 Aralık 2011). Japanese Language: Learn the Fascinating History and Evolution of the Language Along With Many Useful Japanese Grammar Points (İngilizce). Tuttle Publishing. ISBN 9781462902668. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ Robbeets, Martine Irma (2005). Is Japanese Related to Korean, Tungusic, Mongolic and Turkic? (İngilizce). Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 9783447052474. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ Vovin, Alexander (2010). Korea-Japonica: A Re-Evaluation of a Common Genetic Origin (İngilizce). University of Hawaii Press. ISBN 9780824832780. 23 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ "法律と国語・日本語" (Japonca). Legislative Bureau of the House of Councillors. 9 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2018.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Japonca ile ilgili bilgi içeren dilbilgisi sitesi 8 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Japonca Resimli Kelime Bilgisi Rehberi 13 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
