Kar leoparı

Kar parsı
Korunma durumu
Tehlikede (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Alt şube: Vertebrata İnfa şube: Gnathostomata Sınıf: Mammalia Takım: Carnivora (Etçiller) Alt takım: Feliformia (Kedimsiler) Familya: Felidae (Kedigiller) Cins: Panthera Oken, 1816 Tür: P. uncia
İkili adlandırma
Panthera uncia Schreber, 1775
Dağılımı
Sinonimler
Uncia uncia

Kar leoparı (Panthera uncia, eskiden Uncia uncia), kar parsı olarak da bilinir, kedigiller (Felidae) familyasının Panthera cinsinin bir üyesi olan büyük kedi türü.

Ortalama bir kar parsı 27–54 kg. ağırlığında, 1,2-1,6 m. uzunluğunda olur. Kuyruğu ise 91 cm. uzunluğundadır.^[1] Postları kalın, açık gri renkte olup daha koyu renkte beneklerle kaplıdır. Bu postu ona kayalık dağlarda iyi bir kamuflaj sağlar. Kar parsının çok geniş olan patileri kara batmasını engeller. Ayrıca patileri kıllı olduğundan kara batmasını engeller.^[2] Kar leoparları, soğuğa dayanıklı tüyleri sayesinde en zorlu kış koşullarında bile hayatta kalabilen nadir hayvanlardandır.^[3]
Kar parsının iki alttürü vardır;^[4]

• P. u. uncia
• P. u. uncoides

Başlıca avları yayılım alanlarına göre değişir. Himalayalar'da genellikle mavi koyun (Pseudois nayaur) ile beslenirken, Karakurum, Tanrı ve Altay Dağları'nda genelde dağ keçisi (Capra siberica) ya da argali (Ovis ammon) ile beslenirler. Ancak marmot ve tavşan gibi küçük hayvanlarla ya da kar tavuğu gibi kuşlarla da beslendikleri görülmüştür.

Yavrusunu büyüten dişi kar parsları dışında bu hayvanlar genelde yalnız dolaşır. Çiftleşme kışın sonlarında 1 veya 5 (genelde 2-3) kere gerçekleşir ve yavrular 90-100 gün sonra doğar. Yavrular bağımsız bir birey olduklarında -normalde 18-22 ay sonra- annelerinden ayrılır.
Kar parsları genelde alacakaranlıkta hareketlidirler. Bir bölgede birkaç gün yaşayabilirler ve birdenbire kilometrelerce uzağa gidebilirler.^[5]

Kar parsları Afganistan, Bhutan, Çin, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Nepal, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan boyunca Orta Asya'nın dağlık bölgelerinde yaşar.
Kar parsının yayılım alanı 2 milyon kilometre kare(Grönland ya da Meksika'nın yüzölçümü kadar) alan kaplar. Yayılım alanlarının %60'ı Çin'dedir. Yine de bu hayvanlar eskiden yaşadıkları alanın önemli bir kısmını, örneğin Moğolistan'daki kısımlarını yitirmiştir.^[5]

Kar Parsı Vakfı'na göre doğada 3.500 ile 7.000 arasında kar parsı kalmıştır. Bu sayı IUCN'e göre 4,080-6,590,^[6] National Geographic'e göre yaklaşık 6.000'dir.^[1] Bu farklılığın nedeni bu hayvanların insanlar için ulaşılması zor olan dağlık alanlarda yaşaması ve nadir görülmesidir.
Hayvanat bahçelerinde bu hayvanlardan 600 kadar vardır.^[5]

Ülke	Popülasyon[6]
Afganistan	100-200
Butan	100-200
Çin	2.000-2.500
Hindistan	200-600
Kazakistan	180-200
Kırgızistan	150-500
Moğolistan	500-1.000
Nepal	300-500
Pakistan	200-420
Rusya	150-200
Tacikistan	180-220
Özbekistan	20-50

Kar parsı için başlıca tehditler arasında av tabanlı tükenme, yasa dışı ticaret, yerel halkla anlaşmazlıklar ve koruma hacmi, politikası ve bilinçlenmenin azlığı sayılabilir. Kar Parsı Yaşatma Stratejisi'ne göre bölgeye bölgeye göre takip edilen ve belirlenen başlıca tehditler;

Himalaya bölgesi (Tibet Platosu ve diğer güney Çin, Hindistan, Nepal ve Butan);

Çiftlik hayvanlarıyla rekabetten dolayı av hayvanlarının azalması, kar parslarının çiftlik hayvanlarını avlaması sebebiyle öldürülmesi, sınır ötesi iş birliğinin olmaması, askeri faaliyet ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Karakurum ve Hindikuş (Afganistan, Pakistan ve güneybatı Çin);

Habitat kaybı ve parçalanması, kaçakçılık sebebiyle doğal avların azalması, kar parslarının çiftlik hayvanlarını avlaması sebebiyle öldürülmesi, etkin yasal yaptırımların olmaması, yerel halk ve politikacılar arasında kurumsal kapasite ve bilincin olmaması ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Bağımsız Devletler Topluluğu ve batı Çin (Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Çin'in Sincan bölgesi);

Kaçak avcılık sebebiyle doğal avların azalması, kar parslarının kürk veya kemik ticareti için yasa dışı avlanması, sınır ötesi iş birliğinin olmaması, askerî faaliyet ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Kuzey sıradağları (Rusya, Moğolistan ve Çin'in Altay ve Tanrı dağları);

Kar parslarının kürk veya kemik ticareti için yasa dışı avlanması, uygun politika ve etkin yaptırımların olmaması, yerel halk ve politikacılar arasında kurumsal kapasite ve bilincin olmaması ve insan nüfusunun artması veya fakirlik.

Kar parsı habitatı koruma alanlarının içinde ve dışında çiftlik alanı ve mera olarak kullanılıyor. Çiftlik hayvanlarını avlamaları yüzünden yerel halkın öfkesini üstlerine çekmeleri de bu hayvanların üzerindeki önemli tehditlerden biri.

Kar parsı yaşam alanındaki av hayvanlarının az bulunması habitat kalitesinin düşmesinden kaynaklanıyor ki bu durum kar parslarını çiftlik hayvanlarını avlamaya itiyor. Bu durum da kar parslarını daha çok çiftçilerin hedefi haline getiriyor.

Kar parsı tam boya ulaşmış erkek yak dışındaki tüm evcil hayvanları öldürebilir. Ancak çobanlar yağma riskini azaltmaya çalışıyor. Çiftlik hayvanları yerel halkın en önemli geçim kaynaklarından biri ve bazı yerlerde kar parsının avlarının %58'ini oluşturuyor. Çiftlik hayvanları ve yabani hayvanlar arasındaki bu tercih oranı kar parsının avlanma oranını belirliyor.

Bir diğer tehdit ise ticari avcılık. Kar parsının avlanmalarının en büyük nedenlerinden biri kürkleridir. Ayrıca kar parslarının hayvanat bahçeleri ve sirkler için canlı yakalandıkları da bilinmektedir. Ayrıca kemikleri (Geleneksel Çin tıbbında kaplan kemiği ile aynı işe yarar), pençeleri, eti ve erkeklerinin üreme organları için de avlanırlar. Yasa dışı ticaret 1900'lerde ekonomisi kötü durumda, yeni bağımsız olmuş Orta Asya devletlerinin Sovyetler Birliği'nden ayrıldığı dönemlerde arttı. Yasa dışı ticaret komşu ülkelerde, örneğin Moğolistan'da Çin'in büyüyen ekonomik gücüyle çok artmış gibi görünüyor. Afganistan'da süren askeri olaylar sebebiyle denetimin zor olması yeni bir pazar oluşmasına zemin hazırladı.

Doğal yaşamın, özellikle yırtıcı hayvanların korunması konusundaki yerel ve ulusal düzeyde genel bilgisizlik koruma çabalarına engel olmaktadır. Kar parsının yaşam alanı hassas uluslararası sınırlar nedeniyle üçte bir oranında düşmüştür ve sınır boylarında koruma çabaları çok zorlaşmıştır. Askerî olaylar kar parsının yaşam alanının büyük kısmında mevcuttur ki bu durum doğal yaşam alanına çok büyük zarar vermektedir. Bu sebeple doğal yaşam alanları tahrip edilmekte ve mayın tarlalarına dönüştürülmekte, yerinden edilen insanların yemek ve benzin taleplerini karşılamak için yasa dışı ticaretleri yapılmaktadır.^[6]

IUCN Kırmızı Liste göre kar parsının soyu tehlikededir. Sayılarının son iki nesilde (16 yılda) en az %20 azaldığından şüphelenilmektedir.^[6] CITES listesinde kar parsı Appendix I olarak geçer.^[7] Kar parsı yaşadığı 12 ülkenin çoğunda kanunlarla koruma altındadır. Afganistan, kar parsını yasalarla korumaya 2009 yılında, ülkenin ilk tehlikedeki türler listesini oluşturmasından sonra başlamıştır. Bu yasa Afganistan'da kar parsının her türlü av ve ticaretini yasaklar. Kar Parsı Yaşatma Stratejisi şu koruma yöntemlerini önerir;

• Çiftlik hayvanlarının, özellikle büyükbaşların doğal hayata daha az zarar verecek, kar parslarına karşı daha güvenli ve üretim açısından daha verimli olacak şekilde otlatılmasına teşvik etmek.
• Kar parslarını koruyan kurumlara mali destek; doğal yaşam bazlı eko-turizm (kar parsı yürüyüşleri gibi), küçük ev sanayii (köy işi ürünler gibi) ve iyi yapılandırılmış av programlarının da içerir.
• Yerel halktan ulusal hükûmetlere kadar uluslararası bir hedef kitle için koruma konusunda eğitim ve bilinçlendirme.

Theile, kaçak avcılık ve yasa dışı ticareti engellemek için şunları önerir;

• Ulusal yasaları ve koruma politikalarını kar parslarının avlanmasının, öldürülmesinin, sahip olunmasının ve tüm beden parçaları ve türevleri dahil satış ve ticaretinin yerel ve ulusal seviyelerde yasaklanmasını yasaklanmasını kapsayacak şekilde geliştirmek, hükûmetlere yasal destek önermek ve tavsiyede bulunmak, yasayı çiğneyenlere yettiği kadar caydırıcı para cezaları belirlemek ve muhbirlerin yasa dışı faaliyetleri rapor etmesini sağlamak.
• Yasa uygulama kapasitesini bilinen ticaret yolları, pazarlar ve sınır yolları üzerinde denetimi arttıracak şekilde güçlendirmek; kuruluşlar arası iş birliğini ve bilgi paylaşımını geliştirmek; yasa dışı öldürmeyi tespit etmek ve engellemek için kaçak avcılık timleri oluşturma, başlıca pazar ve ticaret merkezlerinde düzenli denetim uygulama ve eğitimde teknik kapasiteyi arttırma.
• CITES çözümlerine uyacak şekilde ticaret yasaklarını düzenlemek için uluslararası iş birliğini güçlendirme.

Kar Parsı Şebekesi (Snow Leopard Network, SLN), bireyleri ve kuruluşları (Uluslararası Kar Parsı Vakfı [International Snow Leopard Trust] ve Kar Parsı Koruma [Snow Leopard Conservancy] dahil) eş-güdüm, iş birliği ve bilgi paylaşımı için birleştirir.Mart 2008'de Pekin'de yapılan Kar Parsının Geniş Çaplı Korunma Planı Üzerine Uluslararası Konferans, kar parsının korunması için önemli alanları (Kar Parsı Koruma Ünitesi) belirledi ve ulusal hareket planlarını geliştirmek için bir çerçeve sağladı. 4 ülkenin (Moğolistan, Rusya, Nepal ve Pakistan) zaten ulusal koruma planı vardı ve Hindistan Kar Parsı Projesi'ni, kar parsı koruması için bir hükûmet programı geliştirdi, ancak daha yeteri kadar desteklenmedi.

Korunma tarihi

• 2008 – Tehlikede (Jackson, R., Mallon, D., McCarthy, T., Chundaway, R.A. & Habib, B., 2008)
• 2002 – Tehlikede
• 1996 – Tehlikede (Baillie ve Groombridge, 1996)
• 1994 – Tehlikede (Groombridge, 1994)
• 1990 – Tehlikede (IUCN, 1990)
• 1988 – Tehlikede (IUCN Koruma Takip Merkezi, 1988)
• 1986 – Tehlikede (IUCN Koruma Takip Merkezi, 1986)^[6]

• Bir kar leoparı bir kemiği çiğnerken
• 
  Üzerinde kar parsı resmi olan bir Sovyet pulu
• 
  San Diego Hayvanat Bahçesi'ndekii bir kar parsı

• Kar parsı vakfı 4 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• National Geographic 8 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - kar parsı hakkında resim ve bilgiler (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Kar leoparı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Wikispecies'te Kar leoparı ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.