Katay

Katay Han, göğün beşinci katında yaşayan “Yaratanlar Yaratanı” olarak da bilinen Kıtay, Kıday, Kaday ya da Koday Yayuci - Türk ve Altay mitolojisinde Deprem Tanrısı ya da Demirci Tanrısı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kırk boynuzlu boğasıyla deprem oluşturduğuna inanılan Koday Yayuci'nin boğasının kızıp sinirlendiğinde ayaklarını yere sürterek hafif sarsıntılara sebep olduğuna inanılmaktaydı. Ayrıca, öfkesi nedeniyle burnundan soluduğunda hafif seslere dönüştüğüne, daha çok kızdığında ayaklarını yere vurduğuna, daha da kızdığında boynuzlarını toprağa geçirip yeryüzünü salladığına, homurtularının ise depremin gürültüsünü meydana getirdiğine inanılırdı.

Katay Han, dokuz davulludur. Kendisine dokuz han bağlıdır. Tanrılarının soyundan gelir. Kendisine kırmızı inek kurban edilir. Demirciler bu ineğin kanını çekiç, örs, körük gibi aletlerine sürerler ve hayvanın yüreğini de demirci ocağına atarlardı. Demirci ocağında yakılan mas (meşe) ağacı da kutsal sayılır. Demircilerin araçları da kutludur. Bu araçların her birinin koruyucu ruhu (iyesi) bulunur. Hiçbir üstün gücün egemenliği altına girmeyi kabul etmez. Yeraltındaki demir evinde yaşar. Yeraltında yaşadığı için kötü bir varlık olarak tanındığı halde aslında hayırsever bir yapıya sahiptir. Ergenekon'da Demir Kayayı eriten demircilere o yardımcı olmuştur. Demirciliğe kabul törenine katılan çırakların gücünü sınamak için onlara zarar verir fakat sonra bu verdiği zararları ortadan kaldırır.

(Kat) kökünden türemiştir. Mecaz olarak yeri göğü birbirine katan anlamını içerir. Katılık ve sertlik içeriğine de sahiptir. Moğolca Hatah, zorluk anlamı içerir. Katay Kuman dilinde arkadaş, yoldaş demektir. Eski Türkçe Kat/Kad/Kas kelimesi rüzgar, fırtına, tayfun demektir. Kıtımak, yenmek demektir. Moğolca kökenlidir.

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.