Kazakistan'da eğitim

Kazakistan 2000'lerden itibaren eğitimi öncelikli bir faktör olarak belirlemiştir. Kazakistan'ın eğitim alanına ayırdığı bütçe her yıl artmaktadır.^[1][2][3]

Bütçenin büyük kısmı öğretmen maaşlarına gitmektedir. Kazakistan hükümeti her yıl öğretmen maaşına zam yapmaya çalışmaktadır. 2001 yılında tüm okullara bilgisayar temin edilmiş ve yüksek öğretim sistemi değişmiştir. Kazakistan öğrenci kontenjanı oluşturmada Türkiye'ye benzer bir sistem kullanmaktadır. Adaylar tek merkezli bir test ile sınav yapılır.

Kazakistan aynı yıl şu kurumları kurmuştur:

• Devlet Kalifiye Tescil ve Sertifika Merkezi
• Ulusal Akreditasyon Merkezi
• Ulusal Eğitim Kalitesi Değerlendirme Merkezi

2006 yılında Kazakistan hükûmeti fizik, kimya ve biyoloji dersleri için laboratuvarlar yapmaya başlamıştır.

Kazakistan üniversitelerinde öğrencilerin Kazakça, Rusça, İngilizce ve diğer yabancı dilleri öğrenmelerini sağlayan dersliklerin devlet tarafından yapılmasını öngören program uygulanmaktadır. Ülke çapındaki okulların %95'i internet ortamından yararlanmaktadır.

Kazakistan'da eğitim faaliyetleri, anaokulundan yükseköğretime kadar Kazakistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Kazakistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı bu konuda eğitim politikaları oluşturmak, eğitim finansmanı konusunda hukuki yasal düzenlemeleri yapmak, eğitim programı ve eğitim standartını oluşturmak, ölçme ve değerlendirme kriterlerini hazırlamak, Kazak Dili'nde eğitime destek olmak ve uluslararası eğitim anlaşmalarını imzalamak gibi görevlere sahiptir.

Sovyetler Birliği'nden ayrılıp bağımsızlığını kazandıktan sonra, Kazakistan'da eğitime harcanan "devlet finansmanı" kesildi. 1991'de Kazakistan GSYİH'nın %6'sıyken 1994'te bu oran %3'e düşmüştür. 1999'da ise %4'e yükselmiştir.O dönem ilkokul ve ortaokul öğretmenleri düşük maaş almıştır. 1993'te 30.000'den fazla öğretmen okulu bırakmış, birçoğu da daha kazançlı işler aramaya başlamıştır.

1994 yılında, Kazakistan'da yaklaşık 3.5 milyon öğrencisi olan 8.575 ilköğretim ve ortaöğretim, yaklaşık 222.000 öğrencisi olan 244 de özel ortaöğretim kurumu vardı. 1992'de Kazakistan'daki uygun çocukların tahminen yüzde 51'i yaklaşık olarak 8.500 kadar olan ana okullarında eğitim almaktaydı. 1994 yılında ülkedeki altmış bir yükseköğretim kurumuna 272.100 öğrenci kabul edilmişti. Öğrencilerin yüzde elli dördü Kazak'ken yüzde otuz biri Rus'tu.

Kazakistan'ın 1995 anayasasında zorunlu orta öğretim verilmekteydi. Vatandaşlar yüksek öğrenim kurumları için yarışıyordu. Ülkede özel okullar artmaktaydı. Öğrencilerin yaklaşık %5'i devlet kontrolü altındaki özel okullarda öğrenim görmekteydi ^[4]

2002 yılında Asya Kalkınma Bankası, eğitim sektöründeki temel zorlukları, öncelikleri belirlemek ve hükûmetin eğitim sektörünü geliştirme stratejisine katkıda bulunmak için Kazakistan'a teknik yardım sağladı.^[5] Amerika Birleşik Devletleri 2004 yılında "eğitim ve STK gelişimi" için 137 Barış Gönüllüsünü görevlendirdi.^[6]

Kazakistan, 1999 itibarıyla erkeklerde %99,1 ve kadınlarda %97,7 okuryazarlık oranına sahiptir.^[7]

ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, 12-13 Ekim 2006 tarihlerinde Kazakistan'a yaptığı ziyarette şunları söylemiştir: "Her devletin geleceği eğitim düzeyine bağlıdır. Bu benim Kazakistan'a dördüncü ziyaretim. Atırau ve Almatı'ya gittim ve ülkelerin başarı anahtarı olan yükseköğretimin ulusunuzdaki seviyesini kendim görebildim."^[8]

^[9]

Sovyet Dönemi'nde Kazakistan’da diğer Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi çok yoğun bir okul öncesi eğitim ağına sahip olmuştur. Ancak bağımsızlığa kavuşmasıyla birlikte bu sayılar özellikle kırsal kesimde giderek azalmıştır. Buna rağmen Kazakistan 1999 yılında Sovyetlerden ayrılan ülkeler arasında zorunlu okul öncesi eğitimi ilk uygulayan ülke olmuştur. 2010 yılı itibarıyla okul öncesi eğitim kurumlarının sayısı hızla artmıştır. Özellikle 2010 - 2014 yılları arasında uygulanan “Balapan” programıyla bu sayı daha da yüksek rakamlara ulaşmıştır.^[9]

Kazakistan Cumhuriyeti Anayasası, anaokuluna erişim hakkını korumaktadır.^[10]

Okul öncesi kurumlar, bir yaştan altı yaşa kadar olan çocukların yetiştirilmesi, eğitimi, bakımı ve rehabilitasyonunu sağlayan kamusal veya özel teşebbüsle açılan kuruluşlardır. Okul öncesi organizasyonların ana hedefleri şu şekilde belirlenmiştir:

1. Okul öncesi çocukların fiziksel ve zihinsel sağlığının korunması ve güçlendirilmesi, sağlıklı yaşam biçimlerinin değerlerine uyarlanması;

2. Okul öncesi çocukların entelektüel ve kişisel gelişimlerini sağlamak, insani ve ulusal değerlere uyum temelinde yeteneklerinin geliştirilmesi;

3. Okul öncesi çocuklarda inisiyatif, biliş, ifade özgürlüğü ve yaratıcılığın geliştirilmesi;

4. Okul öncesi eğitim ve çocuk yetiştirme eğitim programlarının geliştirilmesi için koşulların oluşturulması;

5. Beş (Altı) yaştaki çocuklar için okul öncesi eğitim sağlanması;

6. Öğrencilerin ebeveynleri ile etkileşim;

7. Evde okul öncesi çocukların ailelerine metodolojik, teşhis ve danışma yardımı sağlamak.

Okul öncesi kurumlara öğrenci kabulü yıl boyunca boş yer durumuna göre yapılır. Öğrenim gören çocuğun hastalık zamanında, hastanede veya farklı yerlerdeki tedavi sürecinde, ebeveynlerden birisine iş izni verilmesi zamanında, yaz döneminde çocuğun iki aylık iyileşme müddetinde çocukların yerleri kimseye verilmemektedir. Çocukların aylık ücretlerinin ödenmemesi, herhangi bir neden olmaksızın bir aydan fazla devamsızlık yapılması ve tıbbi açıdan çocuğun okula devam edemeyecek durumda olması sebepleriyle okul ile ilişkileri kesilmektedir. Kazakistan'da okul öncesi eğitim çocukların yaşlarına ve amaca bağlı olarak çalışma moduna göre kategorilere ayrılmıştır. Bunlar:

Öğrencilerin yaşlarına bağlı olarak:

1. 1-3 yaş çocuklar için çocuk yuvası;
2. 3-6 yaş arası çocuklar için anaokulları;
3. 1-6 yaş arası çocuklar için çocuk bahçeleri.

Amaca bağlı olarak:

• Genel gelişim modeli, kreş anaokulu, çocuğun genel olarak bir veya daha fazla yönde geliştirilmesini öngören okul öncesi eğitim ve öğretim merkezi;
• Fiziksel ve zihinsel gelişiminde sınırlı imkânlara sahip olan çocuklar için kreş,
• Kombine model (anaokulu ve genel gelişim işlevleri olan okullar);
• Okul öncesi organizasyonların yeni modelleri ve yapıları: okul öncesi mini merkezler, eğitim kurumları, anaokulları ve çocuk yuvaları, ev merkezli anaokulları vb. temel alınarak hazırlanmış olan okullar.
• Çalışma moduna göre; gündüz, 24 saat ve esnek moddaki okullar.

Kazakistan'da okul öncesi eğitimi ile çocuklar şu kazanımlara sahip olmaktadırlar:

• Yakın akrabalarının, kıyafetlerinin, mobilyalarının, tabaklarının, bazı araçların, bazı tanıdık hayvan ve bitkilerin isimleri;
• Vücut (kollar, bacaklar, baş, ağız, gözler, kulaklar) ve oyuncakların organları arasında ayrım yapmak;
• Basit kelimeler ve ifadeleri
• Objelerin ve resimlerin tanınması, temel özellikleri ile maddeleri ayırt edebilmeyi, görevlerini yerine getirmeyi;
• Uygun imgeler, düşünceler ve eylemler temelinde küçük, basit hikâyeler, şiir, sayma ve sonraki görsel sunumların anlaşılması;
• Eserleri dinlemeyi, onları anlamayı, içeriklerine duygusal tepki vermeyi öğrenir.^[11]

Kazakistan'da da bugün kırsal kesimde bulunan okul öncesi eğitim kurumlarının birçoğu Sovyet döneminden kalma ve ciddi tadilata muhtaç durumdadır. Okul öncesi eğitim kurumlarının sayısı 2000'li yıllardan sonra artış göstermiştir. Şehirde bulunan resmî okul sayısı 1.789 ve kırsalda bulunan resmî okul sayısı ise 5.218'dir. Şehirde bulunan özel okul sayısı 858 iken kırsalda ise 602 tane özel okul bulunmaktadır.

Kazakistan'da okul öncesi eğitim kurumlarının eğitim programının içeriği yasa ile belirlenmiştir.^[11] İçerik ve amaçları şunlardır:

• Beklenen hedeflere ulaşılmasıyla okul öncesi eğitim ve öğretimin kalitesini artırmak;

• Evrensel insan hak ve ilkelerinin yanı sıra ulusal geleneklere dayalı manevi, ahlaki, kültürel ve sosyal değerlerin oluşumu;

• Eğitim, gelişim ve öğretimin amaçları göz önünde bulundurularak okul öncesi eğitim ve öğretim, okul öncesi ve ilköğretim seviyelerinin içeriğinin gerekleri arasında tutarlılık, bütünlük, süreklilik ilkelerinin bütünlüğünün sağlanması;

• Özel eğitimli çocuklar da dâhil olmak üzere çocukların sağlığının korunması ve güçlendirilmesi için psikolojik ve pedagojik koşulların oluşturulması;

• Okul öncesi çocukların yaşını ve kişiliğini dikkate alarak oyundan eğitsel faaliyetlere kademeli geçiş için hazırlık yapmak;

• Bireysel yaklaşımlar temelinde çocukların farklı davranışlarındaki yeteneklerini, eğilimlerini, gereksinimlerini ve yeteneklerini geliştirmek.