Kosova'nın biyoçeşitliliği
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kosova[a] jeoloji ve hidroloji ile birlikte iklim tarafından belirlenen çeşitli biyoçeşitlilik ve çeşitli ekosistemlerin ve habitatların bolluğu ile karakterizedir.[1] Ağırlıklı olarak dağlık alanlardan oluşur. Batıda Karadağ, kuzeyde ve doğuda Sırbistan, güneydoğuda Kuzey Makedonya ve güneybatıda Arnavutluk ile sınırlanır ve Balkan Yarımadası'nın merkezinde yer alır.
Ülkenin çoğu coğrafi olarak Dukagjini ve Kosova ovaları ile tanımlanmıştır. Bitki ve hayvan türleri bakımından ülkenin en önemli ve çeşitli bölgeleri batıda Arnavut Alpleri ve güneydoğuda Şar Dağları sınırları ile çerçevelenmiştir.[2][3]
Ülkenin iklimi, dört farklı mevsime sahip, karasal ve Akdeniz ikliminin birleşimidir. Çoğunlukla Güneydoğu Avrupa'daki coğrafi konumundan etkilenir ve Akdeniz, Adriyatik Denizi, Ege Denizi ve Karadeniz'den güçlü bir şekilde etkilenir.[1]
Fitocoğrafya açısından, Kosova'nın kara alanı Kuzey Krallığı içinde, özellikle Circumboreal Bölge'nin İlirya bölgesinde yer almaktadır. Toprakları, Palearktik biyocoğrafik bölgesinin iki karasal ekobölgesine, Balkan ve Dinarik karma ormanlarına yayılmış durumdadır.
Ormanlar, Kosova'daki en yaygın karasal ekosistemdir ve Kosova Anayasası'nın belirli yasaları tarafından korunmaktadır.[4] Ormanların çoğu, ulusal ve uluslararası öneme sahip yüzlerce bitki ve hayvan türüne barınma ve korunma sağladığı için önemlidir.
Flora[değiştir | kaynağı değiştir]
Kosova orman florası 63 aile, 35 cins ve 20 tür olarak sınıflandırılan 139 takım ile temsil edilmektedir.[5] Balkanlar için bir bütün olarak önemi vardır - Kosova bölgenin yalnızca %2,3'ünü temsil etmesine rağmen, bitki örtüsü açısından floranın %25'ini ve toplam Avrupa florasının yaklaşık %18'ini temsil etmektedir.[6] Akdeniz iklimi nedeniyle, ormanlarda, menengiç (Pistacia terebinthus), yabani kuşkonmaz (Asparagus acutifolius), kokulu bakirenin çardağı (Clematis flammula) ve ebegümeci gündüz otu (Convolvulus althaeoides) dahil olmak üzere alt Akdeniz bölgelerine endemik birkaç bitki bulunur.[7]
Ak Drin vadisi boyunca iklime maruz kalması nedeniyle Kosova'nın Biyoçeşitliliği oldukça zengindir.[8] Šar'ın ormanlık alanları, uluslararası öneme sahip 86 damarlı bitkiye yaşam alanı oluştururken, Prokletije 128 endemik türe ev sahipliği yapmaktadır.[9]
Akdeniz iklimine özel olmayan Kosova ormanlarının diğer yaygın çiçekleri şunlardır:[7]
- Avrupa kurtbağrı - Ligustrum vulgare
- Mavi anemon - Anemon apennina
- Hop gürgen - Ostrya carpinifolia
- Doğu gürgeni - Carpinus orientalis
- Türk fındığı - Corylus colurna
- Avrupa hor çiçeği - Forsythia europaea
Nesli tükenmekte olan türler[değiştir | kaynağı değiştir]
Kosova Çevre Koruma Dairesi tarafından sınıflandırıldığı üzere, Kosova ormanlarında nesli tükenmekte olduğu düşünülen birkaç flora türü vardır:[6]
- Şair nergisi - Narcissus poeticus
- Didier lalesi - Tulipa gesneriana
- Küre çiçeği - Trollius europaeus
- Albanicum zambağı - Lilium albanicum
- Graeca zambağı - Fritillaria graeca
- Yabani karanfil - Dianthus scardicus
- Wulfenia - Wulfenia carinthiaca
- Yaygın porsuk - Taxus baccata
- Balkan akçaağacı - Acer heldreichii
- Makedonya meşesi - Quercus trojana
- Tarla karaağacı - Ulmus minor
Fauna[değiştir | kaynağı değiştir]
Fauna, birkaç nadir hayvana uygun olan ülkenin coğrafi konumu ve koşullarından etkilenir.[10] Tarlalar ve tepelik alanlar yaban domuzları, geyikler, tavşanlar, kuzgunlar, saksağanlar, sığırcıklar, tarla serçeleri, ağaçkakanlar ve kaplumbağa güvercinlerine ev sahipliği yapmaktadır. Dağlık bölgelerde tarla keklikleri, bıldırcınlar, sülünler, sincaplar, leylekler ve çok sayıda kartal, akbaba, şahin ve diğer türler görülür. Nadir hayvanlar arasında boz ayı, kurtlar, karaca, vaşak, vahşi ve orman tavuğu bulunur. Ayılar çoğunlukla Šar Dağları'nda ve Arnavut Alpleri'nde görülür.
Kosova'daki yüksek dağlar, bölgeyi birçok hayvanın yaşaması için ideal bir yaşam alanı haline getirmektedir. Akarsu ve göllerde somon, alabalık, yılan balığı, pim balığı, yayın balığı, sazan ve küçük ringa balığı bulunur. Güney kesimi, özellikle de Dragaş belediyesi, ülkede, Kuzey Makedonya'nın batı kesiminde ve Arnavutluk'ta yaşayan insanların çoğunluğu tarafından bakılan Qeni i Sharrit adlı kendi köpek ırkına ev sahipliği yapmaktadır.
Kosova faunası rölyefi, ekolojik faktörleri ve coğrafi konumu nedeniyle çok çeşitli türlerden oluşmaktadır. En büyük çeşitliliğe sahip ormanlar, Šar Dağları, Prokletije, Kopaonik ve Mokra'da bulunan ormanlardır.[11] Kosova genelinde toplam on bir doğa koruma alanı bulunmaktadır[12] ve bunlar aşağıdaki türlere ev sahipliği yapmaktadır:[13][14]
- Kahverengi ayı - Ursus arctos
- Avrasya vaşağı - Lynx lynx
- Chamois - Rupicapra rupicapra
- Altın kartal - Aquila chrysaetos
- Büyük orman tavuğu - Tetrao urogallus
- Ak leylek - Ciconia ciconia
- Küçük kerkenez - Falco naumanni
- Boynuzlu engerek - Vipera ammodytes
- Ev faresi - Mus musculus
- Bayağı yediuyur - Glis glis
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
| a. | ^Kosova, Kosova Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti arasındaki toprak anlaşmazlığının konusudur. Kosova Cumhuriyeti tek taraflı olarak 17 Şubat 2008'de bağımsızlığını ilan etti ancak Sırbistan, Kosova'yı kendi egemenliğinin bir parçası olarak kabul etmeye devam ediyor. İki hükûmet, Brüksel Anlaşması'nın bir parçası olarak 2013'te ilişkileri normalleştirmeye başladı. Kosova, Birleşmiş Milletler üyesi 193 devletin 97'si tarafından bağımsız bir devlet olarak tanınmış durumdadır. Toplamda, BM üyesi 112 devlet Kosova'yı bir noktada tanıdı ancak bunlardan 15'i daha sonra tanımalarını geri çekti. |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Kosovo Biodiversity Assessment" (PDF). ammk-rks.net (İngilizce). 2003. ss. 1-66. 21 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Qenan Maxhuni: Biodiversiteti i Kosoves" (PDF) (Arnavutça). AKMM/IKMN. s. 2. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013.
- ^ "Annual Report State of the Environment in Kosovo" (PDF). ammk-rks.net (İngilizce). 2017. ss. 23-26. 26 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Ligji Nr. 2003/3, Ligji per pyjet e Kosoves" (PDF) (Arnavutça). Assembly of Kosovo. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2013.
- ^ "Qenan Maxhuni: Biodiversiteti i Kosoves" (PDF) (Arnavutça). AKMM/IKMN. s. 2. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013.
- ^ a b "Qenan Maxhuni: Biodiversiteti i Kosoves" (PDF) (Arnavutça). AKMM/IKMN. s. 8. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013.
- ^ a b Kosova : vështrim monografik. Pristina: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës. ISBN 9789951413961.
- ^ Kosova : vështrim monografik. Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës. ISBN 9789951413961.
- ^ "Qenan Maxhuni: Biodiversiteti i Kosoves" (PDF) (Arnavutça). AKMM/IKMN. s. 9. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013.
- ^ "BIODIVERSITETI I KOSOVËS" (PDF) (Arnavutça). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Qenan Maxhuni: Biodiversiteti i Kosoves" (PDF) (Arnavutça). AKMM/IKMN. s. 14. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013.
- ^ "Qenan Maxhuni et al. Gjendja e natyres, Raport 2008-2009". 2010: 5.
- ^ "Qenan Maxhuni et al. Gjendja e natyres, Raport 2008-2009". 2010: 70.
- ^ "Plani hapesinor, Parku nacional "Mali Sharr"" (PDF) (Arnavutça). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2013.