Lavrenti Beriya

Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Lavrenti Beriya" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Nisan 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Lavrenti Beriya ლავრენტი ბერია Лаврентий Павлович Берия
SSCB İçişleri Halk Komiseri
Görev süresi 25 Kasım 1938 - 29 Aralık 1945
Yerine geldiği	Nikolay Yejov
Yerine gelen	İvan Serov
Gürcistan Komünist Partisi Birinci Sekreteri
Görev süresi 14 Kasım 1931 - 31 Ağustos 1938
Yerine geldiği	Samson Mamulia
Yerine gelen	Kandid Çarkviani
Kişisel bilgiler
Doğum	29 Mart 1899(1899-03-29) Merkheuli, Kutaisi, Rus İmparatorluğu
Ölüm	23 Aralık 1953 (54 yaşında) Moskova, SSCB
Partisi	Sovyetler Birliği Komünist Partisi
Ödülleri
İmzası
Askerî hizmeti
Bağlılığı	Sovyetler Birliği
Hizmet yılları	1938-1953
Rütbesi
Birimi	NKVD

Lavrenti Beriya (Gürcüce: ლავრენტი ბერია, Lavrenti Pavles dze Beria; Rusça: Лаврентий Павлович Берия; 29 Mart 1899 - 23 Aralık 1953), Sovyet politikacı, Sovyet Güvenlik Sekreteri ve Sovyet Gizli Polisi şefi.^[1]

Megrel kökenli Pavel Kuhaeviç Beriya'nın oğlu olarak Kutaisi eyaleti, Sohum yakınlarında Merkheuli'de doğdu. Sohum'da teknik bir okulda eğitim aldı. Bakü'de mühendislik eğitimi alırken, Mart 1917'de Bolşevikler'e katıldı.

1919'da Azerbaycan Sovyet Demokratik Cumhuriyeti Güvenlik Servisi'nde çalıştı. 1920 ya da 1921'de Bolşeviklerin asıl Gizli Polis gücü olan Çeka'ya katıldı. Bu sırada Menşevik kontrolünde olan Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nde Bolşevik ayaklanması oldu ve daha sonra Kızıl Ordu burayı istila etti. Çeka şiddetli çatışmalardan sonra Menşeviklerin varlığına son verip Gürcistan SCB'yi kurdu. 1922'de Gürcistan kolu Çeka başkanlığından ayrılarak OGPU'ya geçti. 1926 yılında OGPU başkanı olur.

Kafkasya Bölgesinde üstlendiği parti sorumluluğunun artmasıyla beraber 1934 yılında Merkez Komitesi'ne seçildi. Sergey Kirov'un aynı yıl öldürülmesinden sonra yapılan tasfiye hareketinde yer aldı. Stalin tarafından Moskova'ya çağrılarak İçişleri Halk Komiserliği NKVD'nin başına getirildi.^[2] 1939 yılında Politbüro aday üyesi oldu. 1939 yılında Nazi Almanya'sının Polonya'yı işgal etmesinden sonra Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı kapsamında Kızılordu Polonya sınırını geçti. Bu sırada yakalanan ve tutsak edilen Polonyalı subaylar ve esir askerler, hapise atılırlar. NKVD'nin en bilinen kapsamlı eylemi tutsak alınan Polonyalı asker, subay, arazi sahibi, entelektüel, memur, akademisyen, profesörlerden oluşan savaş esirlerinden yaklaşık 22,000 inin katledilmesi olayıdır (Katyn Katliamı). 1990 yılında Mihail Gorbaçov, Polonya Devlet Başkanı Lech Wałęsa'ya Stalin imzalı katliam emir belgelerini bizzat sunarak resmî anlamda bu katliamı Stalin dönemi katliamlarından biri olarak suçlamıştır.

Savaş sırasında Devlet Güvenlik Komitesi Başkanı'ydı. NKVD bünyesinde sorumlu olduğu cezaevlerindeki mahkûmları cephe gerisinde inşaat işlerinde çalıştırmış ve büyük projeleri tamamlamıştır. Ayrıca ilerleyen Nazi işgali sırasında Alman kuvvetleriyle işbirliği yaptığını iddia ederek Türk asıllı Kırım ve Kafkasya halklarının Orta Asya'ya ve Sibirya'ya sürülmesini; cephe gerisinde sabotaj gerçekleştiren ve Troçkist olduğu sanılan kişi ve organizasyonların yok edilmesini emretti. Türk ve Kafkas halklarının sürgünü Stalin'in ölümü sonrasında 1956 yılında sona erdirilmiş ve sürgündekilere iade-i itibar edilmiş ve yurtlarına dönmesine müsaade edilmiştir.

1944 yılında temelleri atılan atom bombası üretim projesinin başkanlığını yaptı. İgor Kurçatov önderliğindeki bilim adamları Arzamas-16 adı verilen gizli bir köyde nükleer silahı geliştirirdi. Plana önemli katkılar ABD'nin atom bombası projesinde çalışan Alman asıllı bilim insanı Klaus Fuchs tarafından Sovyetler Birliğine iletildi. Proje başarılı oldu ve SSCB ilk başarılı nükleer denemesini 29 Ağustos 1949 tarihinde gerçekleştirdi.

II. Dünya Savaşı'ndan ve özellikle Josef Stalin'in 1953 yılında ölümünden sonra, başbakan yardımcılığı yaptığı dönemde Molotov ve Kaganoviç'le Kruşçev'a karşı bir gruplaşma içine girdi.^[3] Sovyetler Birliği egemenliğinde olan Doğu Almanya'nın Sovyetler'e verdiği ağır yükten dolayı, buraların ABD'ye verilerek Batı Almanya'yla birleştirilmesi taraftarıydı. 1953 yılında Kruşçev ve Mareşal Georgi Jukov'un örgütlenmesi sonucu tutuklandı ve bugüne kadar hâlen aslı kanıtlanamamış çeşitli suçlarla suçlandı. Stalin'i öldürdüğüne dair Beriya'dan hep şüphelenildi. Vyaçeslav Molotov 1953 yılında yayınladığı siyasi anılarında; Stalin'i Beriya'nın zehirlemiş olabileceğini söylese de konu hakkında kesin bir yargıda bulunmaz. Stalin'e en yakın devlet görevlisinin Beriya olması Kruşçev'in Stalin'e saldırmadan önce asıl düşmanını ortadan kaldırarak bir nevi "ön hazırlık" içinde olduğuna dair ipuçları vermektedir. Aralık 1953'te tutuklanmasının hemen ardından yargılanarak ölüme mahkûm edildi ve idam mangası tarafından kurşuna dizilerek öldürüldü.

Beriya hakkında özellikle o öldükten sonra yapılan sayısız suçlama bulunur. Bunların arasında tecavüz, keyfi adam öldürme, işkence vb. sayılabilir. Bu iddialar oğlu Sergo Beriya tarafından yazılan eserde reddedilmiştir. Beriya hakkındaki karalamalar Stalin'nin yaptığı bazı hareketlerden ötürü ve Stalin dönemine dair Kızıl Terör iddialarında "suç ortağı" olarak damgalanmaktadır. Stalin'in ölümünden sonra uygulamaya çalıştığı Batı ile yakınlaşma ve liberalleşme siyaseti ise 1985 yılında Komünist Parti Genel Sekreteri olan Mihail Gorbaçov'un uygulamaya çalıştığı karşı-devrimci politikalara benzetilmektedir.

1. Beria, Sergo, Beria: My Father, Londra, 2001. ISBN 978-0-7156-3205-5 (İngilizce)
2. Knight, Amy, Beria: Stalin's First Lieutenant, Princeton University Press, 1993. ISBN 978-0-691-01093-9 (İngilizce)
3. Cemal Hekimoğlu, Stalin'i Anlamak, Nazım Kitaplığı. ISBN 975-8271-00-8
4. Conquest, Robert, The Soviet Deportation of Nationalities, Macmillan, 1960. ASIN B0010IIBAW

• Yaşanmış Sosyalizm (6), Candan Badem 25 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta Lavrenti Beriya ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.