Plan S

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Plan S, "cOAlition S" tarafından[1] 2018 yılında başlatılan[2] on iki Avrupa ülkelerine bağlı Ulusal Araştırma ajansları ve fon verenlerden oluşan bir konsorsiyum, açık erişimli bilim yayıncılığına odaklanan bir girişimdir. Plan S, ilkelerini karşılamak için 2021 yılına kadar devlet tarafından finanse edilen araştırma kuruluşları ve kurumlarından yararlanan bilim adamlarının, araştırmacıların çalışmalarının yayınlandığı açık arşivleri veya herkese açık olan dergileri yayınlamaları gerekmektedir.[3] Plan S'in isminde geçen S harfi İngilizcede shock (şok) kelimesinin kısaltması olarak kullanılmaktadır.[4]

Plan S'in Ortaya Çıkmasının Temel Nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Plan S, araştırma fonlarının araştırma hibeleri aracılığıyla sunduğu araştırma yayınlarının açık erişime tabii olmasını savunmaktadır. Bu nedenle de, araştırma yayınlarının fiyatlarının artmasıyla toplumun büyük bir kısmı araştırma yayınlarına ulaşamaması yol açmıştır. Bu durum, Plan S'in bir proje haline gelmesine önemli bir gereçe olmuştur. Plan S, adımlarının temel amaçları içerisinde yayıncılığın maksimum derecede özgürleştirilmesi, fon verenler ve paydaşlar ile bir ittifak içerisine girmeyi amaçlamıştır. Abonelik tabanlı modeli sürdürülemeyeceğini ve açık erişime geçilmesini amaçlarının içerisinde de belirtmektedirler.[5][6]

Planın İlkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu plan on ilke etrafında yayınlanmıştır. Ancak bir ilkenin önemi daha fazladır. Bu ilke temel ilke olarak nitelendirilmiştir. Temel ilkesi ise "2021 yılına kadar kamu veya özel hibelerle finanse edilen araştırmanın açık erişimli dergilerde veya platformlarda yayınlanması veya ambargo olmaksızın açık erişimli arşivlerde kullanıma sunulması gerektiğidir."

1. Yazarlar, "Creative Commons" gibi açık bir lisans altında yayınlamalıdır. Aynı zamanda açık erişim kapsamında yayınlanan bu eserlerin telif hakkını muhafaza etmeleri önem arz etmektedir.

2. Koalisyon üyeleri uyumlu açık erişimli dergiler ve platformlar için sağlam kriterler ve gereksinimler oluşturmalıdır.

3. Yayın ücretleri bireysel araştırmacılar tarafından değil fon sağlayanlar veya üniversiteler tarafından karşılanmalıdır.Bu şekilde açık erişim kapsamında yayınlanmış yayınlar araştırmacılar tarafından daha çok yaygınlaşmış olmaktadır.

4. Bu tür yayın işleri standartlaştırılmalı ve sınırlandırılmalıdır.

5. Üniversiteler, araştırma kuruluşları ve kütüphaneler politika ve stratejilerini uyumlu hale getirilmelidir.

6. Kitaplar ve monografiler için zaman çizelgesi 2021’in ötesine uzatılabilir.

7. Uyumlu açık erişimli dergilerin ve platformların oluşturulması için teşvikler sağlanmalıdır.

8. Çağımızın getirdiği yenilikler göz önünde bulundurularak açık arşivler önemi nedeniyle kabul edilmelidir.

9. Bir kısmı abonelik tabanlı ve diğer kısmı açık erişim olan dergiler,” Hibrit Dergiler” başka bir deyişle “karma açık erişimli dergiler “ olarak kabul edilir. Ve bu dergiler dönüştürücü bir anlaşmanın parçası olmadıkça Plan S ile uyumlu değildir. Aynı zamanda temel ilkeye aykırı bir durumdur.

10.Koalisyon üyeler uyumsuzlukları izlemeli ve uyumsuzluklarla ilgili yaptırım uygulamalıdırlar.[7]

Spesifik Uygulama Kılavuzu[değiştir | kaynağı değiştir]

John-Arne Rottingen (RCN) ve David Sweeney (UKRI) liderliğinde bir Science Europe Görev Gücü, 27 Kasım 2018’de yayınlanan[8] Plan S ilkelerine ilişkin özel bir uygulama kılavuzu geliştirdi. Uygulama kılavuzunun geliştirilmesi aynı zamanda araştırma kurumları, araştırmacılar, üniversiteler, fon sağlayıcılar, hayır kurumları, yayıncılar ve sivil toplum gibi ilgili taraflardan gelen girdiler de dayanmaktadır.[9]

Geçiş Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçiş dönemi boyunca tam bir açık erişim mekânı haline gelmek için dönüştürücü bir anlaşma kapsamındaki karma bir dergide yayın yapmaya izin verilmesi planlanmış ve uygulamaya tabi tutulmuştur. Bu tür dönüştürücü anlaşmaların sözleşmelerinin maliyetler dahil olmak üzere kamuya açık hale getirilmesi gerekir.[10] Bu geçiş dönemi 2023’ü aşmaması için en erken yapılanmayı sunmak amacıyla bu gibi olaylarla açık erişimi yaygınlaştırmak amaçlanmıştır.

Yeşil Açık Erişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Herhangi bir dergide yayınlanmaya, dergi tarafından kabul edilen makalenin bir kopyasının erişim engeli olmaksızın onaylanmış bir açık erişim sitelerinde saklanması koşuluyla izin verilmeye devam edileceği belirtilmiştir. cOAlition S, hakları koruma stratejisinin bir parçası olarak bunu yasaklayacak dergi politikalarını geçersiz kılmayı planlamıştır.[11][12]

Lisans Ve Haklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilimsel içeriği yeniden kullanmak için yazarlara uygun atıf verilmelidir. Yayınları açık erişime sunarken koruma altına almak açısından yayınlara ticari yayınlar da dahil olmak üzere herhangi bir amaçla çalışmanın paylaşılması ve uyarlanması için dünya çapında telifsiz, geri alınamaz bir lisans verilmelidir.[13] Bilimsel makaleler bazı belirlenmiş lisans altında yayınlanması gerekmektedir.[14]

Açık Erişimli Dergiler Ve Platformlar İçin Zorunlu Kriterler[değiştir | kaynağı değiştir]

  Açık erişimli dergilerin ve platformların Plan S ile uyumlu olması için bazı kriterleri karşılaması gerekir. Bu kriterler :

1. Tüm bilimsel içeriğe, herhangi bir teknik veya başka bir engel olmaksızın okunması ve indirilmesi ücretsiz olarak yayınlanmasının ardından erişilebilir olmalıdır.

2. Dergi ya da platform disiplin içindeki standartlara ve Yayın Etiği Komitesi (COPE) standartlarına göre sağlam bir inceleme sistemi uygulamalı ve bu sistemi belgelemelidir.

3. Dergi ve platformlar DOAJ listesinde yer almalı veya kayıtlı olmalıdır.

4. Yayın ücretlerini etkileyen yayın maliyetleri hakkındaki ayrıntılar dergi web sitesinde veya yayın platformunda açıkça belirtilmelidir.

5. DOI’ler kalıcı tanımlayıcılar olarak kullanılmalıdır.

6. Arşivleme programlarında içeriğin biriktirilmesiyle uzun vadeli dijital koruma stratejisi olmalıdır.

7. Veri deposundaki ham verilere ve koda bağlantı verilebilir olmalıdır.

8. Makalenin açık erişim durumu ve lisansı hakkında makine tarafından okunabilir bilgiler olmalıdır.

cOAlition S[değiştir | kaynağı değiştir]

coAlition S, Plan S'in destekleyen fon verenleri içeren bir organizasyondur. cOAlition S'e üye tüm fon verenler için açık bilim konusunda ilgilendikleri ana etken bilimsel yayınlamadır. Organizasyonun temel amacı, açık erişimi yaygınlaştırmaktır.[15] Ayrıca bazı yorumcular, bir bölgenin Plan S'i benimsemesinin diğer bölgelerde benimsenmesini teşvik edeceğini öne sürmekteler.[16]

Organizasyon Üyeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Plan S'in arkasındaki koalisyon içerisindeki organizasyonlar:[17]

Üye olan uluslararası örgütler:

Ayrıca Plan S'i destekleyenler:

Tanınmış İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Leiden Üniversitesi'nden Profesör Johan Rooryck, 28 Ağustos 2019'da cOAlition S tarafından Açık Erişim Şampiyonu olarak atandı.[29] Mart 2019'da istifa eden eski Açık Erişim Şampiyonu Robert-Jan Smits'in yerini aldı.[30]

Geri çekilen veya katılmayı reddeden kuruluşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim 2018'de, Bilim Ve Teknoloji Politikası Ofisi, ABD federal fon sağlayıcılarının 30 Nisan 2019'da yayınlanan Amerikan Fizik Enstitüsü'ne verdiği röportajda Plan S'e kaydolmayacağını açıkça belirtti.[31]

İsveçli Riksbank'ın Jubileee Fond (RJ) coAlition S'in bir üyesiydi,[32] ancak Plan S'in zamanıyla ilgili endişelerden sonra cOAlition S'den ayrılma kararı aldı.[33]

25 Ekim 2019'da Vijay Raghavan, Hindistan'ın aynı yılın başlarında yaptığı destekleyici yorumlara rağmen cOAlition S'e katılmayacağını açıkladı.[20][34]

Avrupa Araştırma Konseyi başlangıçta cOAlition S'i desteklediğini bildirdi,[35] ancak Temmuz 2020'de desteğini geri çektiğini belirtti.[36]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Open Access". Science Europe. 8 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2020. 
  2. ^ "Coalition of European Funders Announces 'Plan S' to Require Full OA, Cap APCs, & Disallow Publication in Hybrid Journals". SPARC. 16 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2020. 
  3. ^ "European countries demand that publicly funded research should be free to all". The Economist. 14 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Hobbels op weg naar open wetenschap". Nederlands Tijschrift voor Natuurkunde. 25 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2020. 
  5. ^ "Plan S explained". Ku Leuven. 9 Aralık 2020. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  6. ^ "Why Plan S". Plan S. coAlition S. 20 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  7. ^ https://web.archive.org/web/20180904122211/https://www.scienceeurope.org/wp-content/uploads/2018/09/Plan_S.pdf [yalın URL]
  8. ^ "Guidance on the Implementation of Plan S" (PDF). cOAlition S. 27 Kasım 2018. 11 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Kasım 2020. 
  9. ^ "cOAlition S Adopts Implementation Guidance on Plan S". cOAlition S. 22 Kasım 2018. 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2020. 
  10. ^ Else, Holly (27 Kasım 2018). "Funders flesh out details of Europe's bold open-access plan". Nature. 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2020. 
  11. ^ "Open-access Plan S to allow publishing in any journal". Nature. 16 Temmuz 2020. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2020. 
  12. ^ ARL Welcomes cOAlitionS Retention Strategy Calling for Open Access to Results of Funded Research, US: Association of Research Libraries, 25 Kasım 2020, 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 6 Aralık 2020 
  13. ^ "Public Feedback on the Guidance on the Implementation of Plan S". cOAllition S. 27 Kasım 2018. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2020. 
  14. ^ "cOAlition S Releases Revised Implementation Guidance on Plan S Following Public Feedback Exercise | Plan S". www.coalition-s.org. 30 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2020. 
  15. ^ "Input for the development of the UNESCO Recommendation on OpenScience" (PDF). UNESCO. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  16. ^ Rabes, Tania (2 Ocak 2019). "Will the world embrace Plan S, the radical proposal to mandate open access to science papers?". Science. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ a b "National Research Funding Organisations Participating in cOAlition S" (PDF). Science Europe. 9 Ekim 2018. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2020. 
  18. ^ Else, Holly (28 Eylül 2018). "Finland joins Europe's bold open-access push". Nature. doi:10.1038/d41586-018-06895-z. 
  19. ^ "Vinnova, Sweden's Innovation Agency, Joins cOAlition S". cOAlition S. 22 Mayıs 2019. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  20. ^ a b Craig Nicholson (12 Şubat 2019). "India agrees to sign up to Plan S". researchresearch.com. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ Mohammad (13 Mart 2019). "The Higher Council for Science and Technology is the first organisation in the Middle East who joined cOAlition PLAN S". hcst.gov.jo. 25 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  22. ^ "The Higher Council for Science and Technology Joins cOAlition S | Plan S". www.coalition-s.org. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  23. ^ Noorden, Richard Van (5 Kasım 2018). "Wellcome and Gates join bold European open-access plan". doi:10.1038/d41586-018-07300-5. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  25. ^ "Plan S". cOAlition S Welcomes its First African Member and Receives Strong Support from the African Academy of Sciences. 20 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  26. ^ "Aligning Science Against Parkinson's (ASAP) Joins cOAlition S | Plan S". www.coalition-s.org. 26 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ "'Plan S' and 'cOAlition S' – Accelerating the transition to full and immediate Open Access to scientific publications – European Commission". European Commission. 4 Eylül 2018. 4 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  28. ^ "WHO and TDR join coalition for free digital access to health research". WHO. 14 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020. 
  29. ^ "cOAlition S Appoints Johan Rooryck as Open Access Champion". Plan S. 28 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  30. ^ "Departure of Special Envoy for Open Access and Plan S Architect, Robert-Jan Smits". Plan S. 4 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  31. ^ Droegemeier, Kelvin (30 Nisan 2019). "An Interview with OSTP Director Kelvin Droegemeier" (Felemenkçe). American Institute of Physics. 12 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  32. ^ Noorden (9 Kasım 2018). "RJ ansluter sig till Plan S" (İsveççe). 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020. 
  33. ^ "Riksbankens Jubileumsfond | Riksbankens Jubileumsfond steps away from Plan S". www.rj.se. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020. 
  34. ^ "India Will Skip Plan S, Focus on National Efforts in Science Publishing". 26 Ekim 2019. 27 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020. 
  35. ^ "ERC Scientific Council joins new effort to push for full open access". ERC: European Research Council. 3 Eylül 2018. 23 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  36. ^ "ERC Scientific Council calls for open access plans to respect researchers' needs". ERC: European Research Council. 20 Temmuz 2020. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Plan_S&oldid=32592027" sayfasından alınmıştır