Panzer IV

Vikipedi, özgür ansiklopedi

'Panzerkampfwagen IV
Sd.Kfz. 161

Deutsches Panzermuseum Munster'nde bulunan bir Panzerkampfwagen IV (Ausf.G).
Çeşidi Orta tank
Uyruğu Nazi Almanyası Nazi Almanyası
Hizmet geçmişi
Hizmet 1939–1945 (Nazi Almanyası)
1954–1967 (Suriye)
Kullanıcılar
Kullanıldığı savaşlar II. Dünya Savaşı
1948 Arap-İsrail Savaşı
Altı Gün Savaşı
Üretim tarihi
Tasarımcı Krupp
Tasarlandığı tarih 1936
Üretici Krupp, Vomag, Steyr
Birim maliyeti ≈103,462 Reichsmark
Üretildiği tarih 1936–1945
Üretim adedi 8,553
Çeşitleri StuG IV, Jagdpanzer IV, Brummbär, Nashorn, Wirbelwind, Ostwind
Özellikler
Ağırlık 25,0 ton (27,6 küçük ton)
Uzunluk 5,92 metre (19 ft 5 in)
Genişlik 2,88 m (9 ft 5 in)
Yükseklik 2,68 m (8 ft 10 in)
Mürettebat 5 (komutan, silahçı, yükleyici, sürücü, radyo operatörü)
Zırhı 10-80 mm
Ana silahı 7.5 cm KwK 40 L/48
Diğer silahları 2 × 7.92 mm MG 34
Motor Maybach HL120 TRM
12 silindir benzinli
300 PS (296 hp, 220 kW)
Transmisyon Synchromesh ZF SSG 77
6 ileri 1 geri
Süspansiyon donanımı Yaprak yay
Depo kapasitesi 470 L (120 US gal)
Harekat menzili 200 km (120 mi)
Azami hızı Yol: 42 km/sa (26 mph)
Arazi: 16 km/sa (9,9 mph)

Panzerkampfwagen IV, yaygın olarak bilinen adıyla Panzer IV, Nazi Almanyası tarafından 1930'ların sonlarında geliştirilen ve II. Dünya Savaşı sırasında yaygın olarak kullanılan orta sınıf tank. Tankın ordu envanter numarası Sd.Kfz. 161'dir.

Alman doktrinine göre başlangıçta Panzer IV piyade destek görevleri için tasarlanmıştı, Panzer III ise tanklara karşı görev yapacaktı. Panzer IV'nin ilk modelleri piyade desteği amaçlı büyük çaplı ve görece yavaş mermiler ateşlemek üzere tasarlanmış kısa namlulu toplar taşıyorken Panzer III'ler düşman tanklarının zırhını delme amaçlı küçük çaplı, yüksek hızlı mermiler kullanan uzun namlulu toplar taşıyordu. Savaşın ilerleyen dönemlerinde tankların görevleri yer değiştirdi; Panzer III daha büyük çaplı ama kısa namlulu toplar taşımaya başlarken Panzer IV daha büyük taret halkası sayesinde 7.5 cm çapında, uzun namlulu L/43 ve L/48 topları ile düşman tanklarına karşı daha etkili hale geldi. Bu sayede Panzer IV, savaş boyunca karşı karşıya geldiği Sovyet T-34 ve Amerikan M4 Sherman tanklarına karşı etkili olmaya devam etti.

1936 ile 1945 yılları arasında çeşitli modelleri ile toplamda 8.553 adet üretilen Panzer IV, II. Dünya Savaşı esnasında Nazi Almanyası tarafından en fazla sayıda üretilen tank ve 10.086 adet üretilen StuG III taarruz topunun ardından ikinci en fazla sayıda üretilen zırhlı muharebe aracıdır. Almanya tarafından savaş boyunca üretimi kesintisiz devam eden tek tank modelidir. Tank üzerinde yapılan değişiklikler, güncellemeler ve modifikasyonlar ile savaş boyunca güncel düşman tanklarına karşı eşitliğini sürdürmüştür. Savaş boyunca zırh, top ve hareketlilik alanlarında geliştirmeler yapılmış, savaşın sonuna doğru üretimi arttırma amacıyla çeşitli basitleştirmeler uygulanmıştır. Panzer IV şasisi Sturmgeschütz IV taarruz topu, Jagdpanzer IV tank imha edici, Wirbelwind kendinden tahrikli uçaksavar aracı ve Brummbär taarruz topu dahil olmak üzere birçok diğer muharebe aracı için temel olarak kullanılmıştır.

Panzer IV'ün yerini savaş esnasında kısmen Panther almış ancak modelin üretimi savaşın sonuna dek devam etmiştir. Panzer IV, Almanya'nın en yaygın ihraç edilen tanklarından biri olmuştur. Finlandiya, İspanya, Romanya ve Bulgaristan gibi müttefiklere 300 civarında tank satılmıştır. Savaş sonrasında Fransa, İspanya ve Çekoslovakya tarafından Suriye'ye satılan düzinelerce Panzer IV tankı 1967'de Altı Gün Savaşı esnasında muharebelerde yer aldı.

Geliştirme süreci

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kökenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Panzer IV, Alman general ve yenilikçi zırhlı savaş teorisyeni General Heinz Guderian'ın öne sürdüğü konseptlere göre hazırlandı.[1] Bu konsepte göre Panzer IV düşman tanksavar silahları ve tahkimatına karşı kullanılmak üzere destek tankı olacak, Panzer III ise diğer düşman tanklarıyla muharebe edecekti.[2] İdeal şartlarda muharebe alanındaki tank taburları, Panzer III'lerden oluşan üç orta tank bölüğü ve Panzer IV'lerden oluşan bir ağır tank bölüğünden müteşekkil olacaktı.[3] 11 Ocak 1934'tre Alman ordusu, "orta ağırlıkta traktör" için hazırladığı spesifikasyonu savunma şirketlerine gönderdi. 37 mm çapında bir anti tank topuyla donatılacak Panzer III'ü desteklemek için planlanan bu tank, kısa namlulu 75 mm'lik obüs benzeri bir top taşıyacak ve en fazla 24 ton ağırlıkta olacaktı. Almanya bu esnada teoride de olsa hâlen Versay Barış Antlaşması şartlarına bağlı olduğu için tank üretmesi yasaktı,[4] bu sebeple asıl amacın gizlenmesi için geliştirmeler Begleitwagen ("eşlik aracı") veya BW adı altında yürütülecekti.[5] Proje kapsamında MAN, Krupp ve Rheinmetall-Borsig spesifikasyonlara göre kendi prototiplerini geliştirdiler,[3] bu adaylar arasından seçilen Krupp'un prototipi projenin kazananı oldu.[6]

Orijinal şasi, birbiri arasına geçen altı yol tekeri[a] olan ve Alman yarı paletli araçlarında kullanılan Schachtellaufwerk süspansiyon sistemini kullanıyordu; Alman ordusu bunun yerine burulma çubuklu bir sistem istedi. Bu sistem yol tekerlerinin dikey olarak daha fazla hareket mesafesine sahip olmasını sağlıyor, böylece hem yolda, hem de arazide aracın hareket kabiliyeti ve mürettebat konforunu arttırıyordu. Ancak, tank ihtiyacının acil olması sebebiyle teklif edilen iki sistem de kullanılmadı; bunlar yerine Krupp basit yaprak yaylar kullanan, çift bojili bir sistem kullandı. Aracın ağırlığı lastik kaplı sekizer adet küçük yol tekeri ile paletlere aktarılıyordu.[6]Simpkin, s. 106

Prototip araç beş kişilik bir mürettebata sahipti. Sürücü aracın sol önünde yer alan sürücü bölmesindeydi. Telsiz operatörü aracın sağ önünde yer alıyor, aynı zamanda gövde makineli tüfeğini kullanıyordu. Aracın ortasında bulunan taret, muharebe kompartmanını oluşturuyordu. Nişancı taretin sol önünde, yükleyici ise sağ önünde yer alırken tank komutanı ortada ve arkadaydı. Aracın motor bölmesi gövdenin arka kısmındaydı. Motor şaftı aracın aracın arkasındaki motoru, öndeki şanzıman ve direksiyon ünitesine bağlıyordu. Şaftın taret sepetini, taret motorunu ve elektrik bağlantılarını engellememesi için aracın motoru orta hattın 1,524 mm sağında, taret ise 665 mm solunda yer alıyordu. Aracın asimetrik yapısı sebebiyle başta atışa hazır mühimmat olmak üzere savaş yükünün çoğu sağ yanda yer alıyordu.[6]

Versuchskraftfahrzeug 622 (Vs.Kfz. 622) ("deneysel motorlu araç 622") adıyla hizmete kabul edilen aracın[4] üretimine 1936'da Magdeburg'daki Fried. Krupp Grusonwerk AG fabrikasında başladı.[7]

Ausf. A'dan Ausf. F1'e modeller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Panzer IV'ün ilk seri üretim versiyonu 1936'da üretime giren Ausführung A'ydı.[b] Aracın 250 beygir gücündeki Maybach HL108 motoru, beş ileri ve bir geri vitesli SGR 75 şanzımana bağlıydı[6][8] ve yolda 31 km/sa hıza ulaşabiliyordu.[8] Aracın ana silahı olan kısa namlulu obüs benzeri 75 milimetre (2,95 in) Kampfwagenkanone 37 L/24 (7,5 cm KwK 37 L/24) tank topu, esas olarak yüksek patlayıcı mermileri ateşlemek için tasarlanmış düşük namlu çıkış hızına sahip bir silahtı.[9]

Zırhlı hedeflere karşı zırh delici mermi mermileri (Panzergranate) 430 m/s namlu çıkış hızında ateşleyebilen KwK 37, 700 metre mesafeden 30 derece açıda yer alan 43 milimetrelik çelik zırhı delebiliyordu.[10] Araç ayrıca ana topa eş eksenli bir 7,92 mm çapındaki MG 34 makineli tüfeği ve gövdenin sağ önünde aynı tipte bir diğer makineli tüfek taşıyordu.[6] Ana top ve eş eksenli makineli tüfek Turmzielfernrohr 5b optik nişangahı kullanırken gövde makineli tüfeği Kugelzielfernrohr 2 optik nişangahına sahipti.[11] Ausf. A gövdenin ön plakasında 14,5 mm, tarette ise 20 mm çelik zırhla korunuyordu. Bu zırh sadece top mermisi parçaları, hafif piyade silahları ve hafif anti-tank mermileri durduracak kalınlıktaydı.[12][9] A versiyonlarından toplam 35 adet üretildi.[4]

1937'de Ausf. B üretimine geçildi.[4] Orijinal motor, 300 HP gücündeki Maybach HL 120TR modeliyle, şanzıman ise yeni, altı ileri ve bir geri vitesli SSG 75 modeliyle değiştirildi. Aracın ağırlığı 16 tona artmasına rağmen son hızı da artarak 42 km/sa oldu.[13] Gövde ön üst zırhının kalınlığı 30 milimetreye arttırıldı,[12][9] düzleştirilen ön plakaya yeni bir sürücü gözetleme vizörü monte edildi, gövdedeki makineli tüfek kapaklı bir tabanca lombozu ve görüş kapağıyla değiştirildi.[13] Aracı hafifletmek için üst gövde genişliği ve mühimmat alanı azaltıldı.[13] Panzer III Ausf. C'den uyarlanan yeni bir komutan kupolası monte edildi.[13] Temmuz 1938'den itibaren aracın arka gövdesine bir çoklu sis bombası ateşleme düzeneği (Nebelkerzenabwurfvorrichtung) monte edildi;[13] aynı düzenek Ağustos ayından itibaren daha önce üretilen Ausf. A ve Ausf. B'lere de eklendi.[14] Panzer IV Ausf. B modelinden 42 adet üretildi.[4]

Ausf. C, 1938'de B modelinin yerini aldı.[4][12] Bu modelde taret zırhı 30 mm'ye yükseltildi ve aracın ağırlığı 18,14 tona ulaştı. 40 adet Ausf. C'nin montajının ardından, 80341 numaralı şasi ve sonraki üretimde motorlar geliştirilmiş HL 120TRM modeliyle değiştirildi. 140 Ausf. C'den sonuncusu Ağustos 1939'da üretildi.[12]

Ausf. C'nin ardından üretime giren ve toplam 248 adet üretiken Ausf. D'de gövde makineli tüfeği geri eklendi, taretin iç top kalkanı yerine 35 mm kalınlığında[15] dışarıya monte bir kalkan kullanıldı.[12] Aracın yan zırh kalınlığı 20 mm'ye çıkartıldı.[9] 27 Eylül 1939'da Panzer IV'ün Sonderkraftfahrzeug 161 (Sd.Kfz. 161) koduyla genel kullanıma alındı, aynı ay içerisinde Almanya'nın Polonya'yı işgalinin sonuna doğru üretiminin arttırılması kararlaştırıldı.[4]

Fransa'nın işgali esnasında Alman tankları, Birleşik Krallık'ın Matilda I ve Matilda II piyade tanklarının kalın zırhlarını delmekte zorluk yaşadılar. Bu sebeple işgal esnasında Almanlar 5 cm Pak 38 tanksavar topunu temel alan yeni bir 5 cm'lik topu Panzer IV Ausf. D şasisi üzerinde test ettiler. Almanya'nın Fransa'ya karşı kazandığı hızlı zafer, 80 adet üretilmesi planlanan bu modelin üretime girmeden iptal edilmesine sebep oldu.[16]

Ekim 1940'ta Ausf. E modeli hizmete girdi. Bu modelde 30 mm ön alt gövde 30 mm kalınlığındaydı, ön üst gövde zırhının üzerine ara çözüm olarak 30 mm'lik çelik plakadan oluşan bir ek zırh eklenmişti. Sturmgeschütz III'ten uyarlanan yeni bir sürücü vizörü ön gövde plakasının üzerinde yer alıyordu.[17] Panzer III Ausf. G'den uyarlanan yeni komutan kupolası taretin daha önüne monte edilmişti.[18] Bu geliştirmeler daha sonra bakım için fabrikaya geri gönderilen eski Panzer IV modellerine de uyarlandı. Ekim 1940 - Nisan 1941 arasında 206 adet Ausf. E üretildi.[19]

Nisan 1941'de Panzer IV Ausf. F üretimi başladı. Bu yeni modelde taret ve gövde, daha önceki Ausf. E'nin zırhı ise birbirine bağlanmış iki plakadan oluşan zırhından farklı olarak 50 mm kalınlığında tek plakadan oluşan zırhla kaplıydı,[12] yan zırh kalınlığı ise 30 mm'ye arttırılmıştı.[20] Ana motorun egzoz susturucusu kısaltılmış, sol yanına yardımcı jeneratörün susturucusu eklenmişti.[17] Aracın ağırlığı 22,3 tona ulaşmış, bu sebeple paletin yere yaptığı basıncı azaltmak için palet genişliği 380 mm'den 400 mm'ye arttırılmıştı. Daha geniş palet buzda çekişi arttıran buz kramponlarının monte edilmesine uygundu. Aracın arkasındaki avara kasnağı ve önündeki zincir dişlisi modifiye edilmişti.[21] Yeni Ausf. F2 modelinin üretime girmesinin ardından mevcut Ausf. F'ler Ausf. F1 olarak yeniden adlandırıldı. Nisan 1941 - Mart 1942 arasında toplam 471 adet Ausf. F1 üretildi.[19]

Ausf. F2'den Ausf. J'ye modeller

[değiştir | kaynağı değiştir]
1942'deki Panzer IV Ausf. F2, Ausf. F modelinin geliştirilmiş versiyonuydu. Bu modelde kullanılan KwK 40 L/43 anti-tank topu Sovyetlerin T-34 orta ve KV serisi ağır tanklarına karşı geliştirilmişti.

26 Mayıs 1941'de Hitler'in de yer aldığı ve Barbarossa Harekatı'ndan sadece haftalar önce gerçekleşen bir konferansta Panzer IV'ün ana silahının daha güçlü bir top ile değiştirilmesine karar verildi. Krupp, 50 mm Pak 38 L/60 topunu Panzer IV taretine adapte etmekle görevlendirildi. İl prototip 15 Kasım 1941'de teslim edildi.[22] Alman tank toplarının Sovyet T-34 orta tankları ve KV-1 ağır tankları karşısında yetersiz kalması üzerine yeni, çok daha güçlü bir tank topu tasarlanması kararlaştırıldı.[23] Kasım 1941'de Panzer IV'e 50 mm top takılması projesinden vazgeçildi. Bunun yerine Krupp, Rheinmetall ile ortak çalışmaya başlayarak Rheinmetall'ın 75 mm tank topunun geliştirilmesine odaklandı. Bu top 7,5 cm Pak 40 L/46 olarak adlandırılacaktı. Bu topun geri tepme mesafesinin Panzer IV tareti için çok uzun olması sebebiyle geri tepme mekanizması ve mermi yatağı kısaltıldı. Ortaya çıkan yeni model 7,5 cm KwK 40 L/43 olarak anılacaktı.[24] Yeni KwK 40, Pzgr. 39 zırh delici mermilerini 750 m/s namlu çıkış hızıyla ateşleyebiliyordu. Bu hız, önceki modellerdeki KwK 37 L/24 toplarının 430 m/s çıkış hızından %75 daha yüksekti.[21] İlk başta KwK 40 tek hazneli, top şeklinde bir namlu frenine sahipti; bu namlu freni tek başına geri tepme frenlemesinin %50'sini sağlıyordu.[25] KwK 40 L/43, Panzergranate 39 mermisi ile 1.830 metre mesafede 77 mm kalınlığında çelik zırhı delebiliyordu.[26]

Daha uzun namlulu 7,5 cm topların artı ve eksi yönleri vardı. Tasarımcıların ağırlığı azaltma yönündeki tüm çabalarına rağmen aracın ağırlık merkezi ön kısma daha yakındı, bu yüzden ön süspansiyon yayları sürekli kompresyon altındaydı. Bu durum tankın direksiyon çevrilmese bile salınmasına sebep oluyordu. Bu sorun Mart 1943'te üretime giren Ausführung H modelinde daha da artacaktı.[27]

Yeni ve daha uzun namlulu KwK 40 L/43 topunun monte edildiği Ausf. F'ler, geçici olarak Ausf. F2 adını aldı ve model numarası Sd.Kfz. 161/1 olarak değiştirildi. Tankın ağırlığı artarak 23,6 tona ulaşmıştı. Ausf. F1 ve Ausf. F2 arasındaki temel farklar top, top kalkanı, iç seyahat kilidi, yeni top kundağı, yeni Turmzielfernrohr 5f optik nişangah, değiştirilmiş mühimmat cephaneliği ve aracın arkasındaki Nebelkerzenabwurfvorrichtung sis atar yerine taret tavanına monte edilen Nebelwurfgerät sis atar sistemiydi.[28] Üretime girişinden üç ay sonra Ausf. F2 modeli Ausf. G olarak yeniden adlandırıldı.[29]

Panzer IV Ausf. G Mart 1942 - Haziran 1943 arasındaki üretim sürecinde çeşitli değişikliklere uğradı. Aracın ön göğüs zırhına 30 milimetrelik ek zırh plakası (önce kaynaklarla, daha sonra cıvatalarla) eklendi, böylece ön zırh kalınlığı 80 mm'ye ulaştı.[30] Ön zırhın arttırılması, 8 Kasım 1942'deki raporlara göre artan ağırlık sebebiyle mekanik bileşenlere binen ek yüke rağmen cephedeki askerlerden olumlu tepki aldı. Bu raporların ardından Panzer IV üretiminin yarısına 30 mm ek zırh takılması planlandı ancak 5 Ocak 1943'te Hitle tüm Panzer IV'lerin 80 mm ön zırha sahip olmasına karar verdi.[31]

Sıcak iklimlerde yapılacak operasyonlar için aracın motor kapağına havalandırma yarıkları açıldı. Soğuk havada ilk çalışmanın kolaylaştırılması için motor soğutma suyu ısıtıcısı ve motor başlatma yakıtı enjektörleri ilave edildi. Aracın farları yeni bir farla değiştirildi ve taretteki flama lombozu iptal edildi.[32] 19 Mart 1943'te Schürzen olarak adlandırılan yan ve taret zırh eteklerine sahip ilk Panzer IV sergilendi.[33]

Ausf. G üretiminin sonuna doğru komutan kupolası zırhı 50 mm'den 95 mm'ye arttırıldı ve kupolanın çift kapağı, tek kapaklı bir tasarımla değiştirildi. Nisan 1943'te KwK L/43 topu yerine daha uzun 7,5 cm KwK 40 L/48 topu kullanılmaya başlandı. Yeni topun çok hazneli namlu freni, geri tepmenin kontrol edilmesinde daha başarılıydı.[34] Daha uzun namlulu L/48 topu ile birlikte Turmzielfernrohr 5f/1 optik nişangahına geçildi.[35]

Sonraki versiyon olan Ausf. H Haziran 194'te üretime girdi[19] ve Sd. Kfz. 161/2 kodunu aldı. Göğüs zırhı 80 mm kalınlığında tek bir plakayla değiştirilerek dayanımı arttırıldı. Daha yüksek dişli oranına sahip yeni bir cer dişlisi sistemi, eski sistemin yerini aldı.[36] Müttefiklerin kullanacağı düşünülen manyetik anti-tank mayınlarına karşı koruma amacıyla aracın zırhının tüm dikey kısımlarına Zimmerit macun kaplama uygulandı.[37] Taret tavanı kalınlığı 10 mm'den 16–25 mm kalınlığa çıkartıldı.[36] Aracın yanlarına 5 mm, tarete ise 8 mm kalınlığında zırh etekleri (Schürzen) eklendi.[38][27] Bu etekler aracın yanlarında bulunan görüş yarıklarını kapattığı için bu yarıklar iptal edildi.[36] Ausf. H üretimi esnasında çeşitli değişikliklere uğradı; lastik tekerlekli yol tekerleri döküm çelik olanlarla değiştirildi, daha hafif döküm ön zincir dişlisi ve arka avara kasnağına geçildi,[36] gövde yanlarına üçgen destekler eklenerek kolayca kasar gören yan etek zırhı bağlantıları sağlamlaştırıldı, Nebelwurfgeraet sis atar iptal edildi ve yerini alacak Nahverteidigungswaffe üretimi yeterli olmadığı için taretteki bağlantı delikleri yuvarlak bir zırh plakasıyla kapatıldı.[39][40] Bu değişiklikler aracın ağırlığını 25 tona çıkarttı. Panzer III'ten uyarlanan yeni, altı ileri oranlı SSG 77 şanzımana rağmen aracın son hızı arazide 16 km/saate kadar düştü. Ausf. H'nin deneysel bir versiyonu hidrostatik süspansiyonla donatıldı ancak üretime girmedi.[27]

Önceki modelin hareket kabiliyeti sorunlarını gidermesine rağmen Panzer IV'ün son üretim versiyonu olan Ausf. J, tarihçiler tarafından önceki model Ausf. H'ye göre bir gerileme olarak kabul edilir. Savaşta kaybedilen araçların yerini almak üzere tasarlanan yeni model, üretim hızını artırmak için büyük ölçüde basitleştirilmişti.[41] Ausf. J'de önceki modellerdeki tareti döndüren elektrik motoru iptal edilmişti, taret mürettebat tarafından iki el çarkıyla döndürülmekteydi. Taret döndürme mekanizması modifiye edilmiş, eklenen ikinci çark sayesinde eğimli zeminde taret dönüşü kolaylaştırılmıştı.[42] Yeterli seviyede düz zemindeyken el çarkları ile taret 4 saniyede 12.5°, 29.5 saniyede ise 120° döndürülebilmekteydi.[42] Taret motorunun çıkartılması sayesinde elde edilen alana 200 litrelik bir yakıt tankı eklendi, bu sayede tankın yoldaki menzili 320 km'ye çıkartıldı.[43] Taretin yanlarındaki tabanca ve görüş delikleri kaldırıldı, motorun radyatör yuvası basitleştirildi.[40] Taret tavanına 2 ton kaldırma kapasiteli bir vinç monte edilebilmesi için gereken yuvalar eklendi, taret zırhı kalınlığı 11–16 mm'ye çıkartıldı.[44] Silindirik egzoz susturucusu iki alev örten susturucuyla değiştirildi. Essen'deki Krupp fabrikasının Müttefik bombardımanında hasar görmesi ve tank üretiminin kesintiye uğraması sebebiyle Haziran 1944'te Wa Prüf 6, kullanılan zırhın yapısını değiştirdi ve basitleştirdi.[44] 1944 sonlarında üretimi hızlandırmak için Zimmerit kaplama uygulamasına son verildi, yan etek zırhları tel örgülerle değiştirildi, nişancının ileri görüş lombozu iptal edildi ve paletlerin üstünde yer alan rehber geri dönüş tekerlerinin sayısı dörtten üçe düşürüldü.[45][46]

1944 başlarında Rheinmeltall, Panzer IV'ün ateş gücünü arttırma amacıyla tanka Panther Ausf. F için geliştirilen ve Panther'in 7,5 cm L/70 topunu taşıyan Schmalturm'u (dar taret) uyarlamaya çalıştı. Şasinin taşıma kapasitesi ve kullanılabilir hacim limitlerine ulaşması sebebiyle bu çalışma başarısız oldu.[41]

Üretim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıllara Göre Panzer IV Üretimi[19]
Tarih Üretim Adedi Model (Ausf.)
1937–1939 262 A – D
1940 290 (-24) D, E
1941 480 (+17) E, F
1942 994 F, G
1943 2,983 G, H
1944 3,125 H, J
1945 ~435 J
Toplam ~8,569 Tüm modeller

Panzer IV başlangıçta sınırlı ölçüde kullanılmak üzere tasarlandığı için tek tankın tek üreticisi Krupp'tı. Polonya Seferi öncesinde 35 Ausf. A; 42 Ausf. B; ve 140 Ausf. C olmak üzere 217 adet Panzer IV üretilmişti. 1941'de üretim yerleri arttırılarak Plauen'deki Vogtländische Maschinenfabrik ("VOMAG") ve Avusturya'nın St. Valentine kentindeki Nibelungenwerk fabrikalarında da üretime başlandı.[19]

1941'de ayda ortalama 39 tank üretildi. Bu rakam 1942'de 83'e, 1943'te 252'ye ve 1944'te 300'e yükseldi. Aralık 1943'te Krupp fabrikasındaki üretim Sturmgeschütz IV'e kaydırıldı. 1944 ilkbaharında da Vomag fabrikası Jagdpanzer IV üretimine geçti; böylece Nibelungenwerk Panzer IV üreten tek fabrika olarak kaldı.[47] Alman endüstrisinin Müttefik bombardımanı ve kara saldırıları altında yavaş çöküşü ve Ekim 1944'te Nibelungenwerk fabrikasının bir hava saldırısında ciddi hasar almasının ardından Mart ve Nisan 1945'te üretim 1942 öncesi seviyeye düştü ve ayda yaklaşık 55 tank üretilebildi.[48]

Panzer IV: Ana değişikliklere göre kıyaslama[49]
Model Ana top Üst yapı zırhı
mm 		Gövde zırhı
mm 		Taret zırhı
mm 		Ağırlık
ton) 		Motor Notlar
Ön Yan Arka Ön Yan Arka Ön Yan Arka
Ausf. A
VK622 		7,5 cm KwK 37 L/24 15 18,4 t Maybach HL 108TR
250 PS (246,6 hp; 183,9 kW) 		SGR 75 şanzıman
Ausf. B 30 15 15 30 15 15 30 15 15 18,8 t SSG 75 şanzıman
Ausf. C 30 15 15 30 15 15 30 15 15 19,0 t Maybach HL 120 TRM
300 PS (300 hp; 220 kW)
Ausf. D 30 + 30 † 20 + 20 † 20 30 20 20 30 20 20 20,0 t
Ausf. E 30 + 30 † 20 + 20 † 20 30 + 30 † 20 + 20 † 20 30 20 20 21,0 t
Ausf. F1 50 30 20 50 30 20 50 30 30 22,3 t Palet genişliği 380 mm'den 400 mm'ye arttırıldı
Ausf. F2 7,5 cm KwK 40 L/43 50 30 20 50 30 20 50 30 30 23,0 t Tek hazneli küresel namlu freni
Ausf. G 50 + 30 † 30 20 50 + 30 † 30 20 50 30 + 8 ‡ 30 + 8 ‡ 23,5 t Çok hazneli namlu freni
Ausf. H 7,5 cm KwK 40 L/48 80 30 20 80 30 20 50 30 + 8 ‡ 30 + 8 ‡ 25,0 t Dikey yüzeylere Zimmerit macun eklendi, SSG 77 şanzıman
Ausf. J 80 30 20 80 30 20 50 30 + 8 ‡ 30 + 8 ‡ 25,0 t Taret elektrik motoru kaldırıldı, homojen haddelenmiş çelik zırh, Zimmerit kaplama kaldırıldı
† – Cıvatalar veya kaynakla eklenmiş ek zırh plakası

‡ – Schürzen zırh etekleri

İhracat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Panzer IV II. Dünya Savaşı'nın en fazla ihraç edilen Alman tanklarından biridir.[50] 1942'de Romanya'ya 11, Macaristan'a ise 32 tank teslim edildi; bu tankların çoğu 1942'nin sonu ve 1943'ün başında Sovyetlere karşı Stalingrad çevresindeki muharebelerde kaybedildi.[51] Romanya savaş boyunca çeşitli modellerde yaklaşık 120 adet Panzer IV teslim aldı.[52] Almanya, Bulgaristan'ı silahlandırmak için 46[53] veya 91[54] Panzer IV sağladı;[55] ayrıca yeni bir İtalyan tümeninin çekirdeğini oluşturmak üzere İtalya'ya 12 tank teklif etti. Bu tanklar İtalyan tank mürettebatlarının eğitiminde kullanıldı, ancak Müttefiklerin Sicilya'yı işgali ve Benito Mussolini'nin devrilmesinin ardından 1943 ortalarında Almanlar tarafından geri alındı.[53]

Türkiye savaş esnasında krom cevheri karşılığı 35 Panzer IV satın almıştır. Teslimatlar Ausf. G modelleri ile başlamış, olaslıkla Ausf. H modelleri ile devam etmiştir. Son teslimat 4 Mayıs 1944'te gerçekleşmiştir.[56] Diğer kaynaklar 1943'te 15 ile 22 arası tank teslim edildiğini ve tümünün Ausf. G modeli olduğunu belirtmektedir.[57]

Falanjist İspanya hükûmeti Mart 1943'te 100 Panzer IV için istekte bulundu, aynı yılın Aralık ayına dek 20 tank teslim aldı.[58] Finlandiya toplam 30 tank satın aldı ancak 1944'te sadece 15 tank teslim edildi. Aynı yıl Macaristan'a gönderilen ikinci parti 62[53] veya 72[54] tanktan oluşuyordu ancak bu tanklardan 20'si kayıpları telafi etmek için Alman ordusuna teslim edildi.[54] Hırvatistan 1944 sonbaharında 10 Ausf. F1 ve 5 Ausf. G teslim aldı.[59] Tüm modellerden toplam 297 Panzer IV Almanya'nın müttefiklerine verildi.[60][61]

Operasyonel geçmiş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Panzer IV, savaş boyunca üretimi ve cephede kullanımı devam eden tek Alman tankıdır.[62][63] Savaş boyunca Wehrmacht'ın toplam tank gücünün %30'unu oluşturmuştur.[64] Panzer IV 1939'un başında hizmete girmiş olmasına rağmen Çekoslovakya'nın işgali esnasında Alman tank gücünün büyük kısmı modası geçmiş Panzer I ve Panzer II'lerden oluşuyordu.[65][66][67]

Polonya, Batı Cephesi ve Afrika (1939-1942)

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Eylül 1939'da, Almanya'nın Polonya'yı işgalinin başında alman zırhlı birlikleri 1.445 Panzer I, 1.223 Panzer II, 98 Panzer III ve 211 Panzer IV'ten oluşuyordu. Daha modern olan Panzer III ve IV, Alman zırhlı gücünün yalnızca %10'uydu.[68] 1. Panzer Tümeni tüm tank tipleri arasında neredeyse eşit dağılıma sahipti; tabur başına 17 Panzer I, 18 Panzer II, 28 Panzer III ve 14 Panzer IV'e sahipti. Diğer tümenler ağırlıklı olarak eski modellerden oluşuyordu; tabur başına dağılım 34 Panzer I, 33 Panzer II, 5 Panzer III ve 6 Panzer IV'e sahipti.[69] Polonya ordusu Alman hafif tanklarına karşı etkili olabilecek 200'den az tanka sahipti, Polonyalıların tanksavar topları ise Alman ordusuna karşı daha ciddi bir tehdit oluşturuyordu ve Almanlar Panzer IV'ün yakın destek gücüne olan vurgusunu arttırmalarına sebep oldular.[70]

10 Mayıs 1940'taki Fransa işgali öncesinde Panzer III ve IV üretimi artmış olmasına rağmen Alman ordusundaki tankların çoğunluğu hala bir önceki nesle aitti. Heinz Guderian'a göre Wehrmacht Fransa'nın işgaline 523 Panzer I, 955 Panzer II, 349 Panzer III, 278 Panzer IV, 106 Panzer 35(t)s ve 228 Panzer 38(t) ile başlamıştı.[71] Telsizlerin taktik kullanımı[72] ve daha gelişmiş zırhlı muharebe taktikleri sayesinde Almanlar, Fransız ve Britanya zırhlı birliklerini yenmeyi başardılar.[73] Buna rağmen Panzer IV'lerin 7,5 cm KwK 37 L/24 topları Fransızların Somua S35 ve Char B1 gibi kalın zırhlı tanklarına karşı etkili değildi.[74] Somua S35'in maksimum zırh kalınlığı 55 mm'ydi;[75] KwK 37 L/24'ün 700 metre mesafede zırh delme kabiliyeti ise 43 mm ile sınırlıydı.[10] Britanyalıların Matilda II tankları da önde ve tarette 70 mm, yanlarda ise minimum 65 mm kalınlıktaydı.[76]

Panzer IV Afrika Korps (Alman Afrika kolordusu) tarafından Kuzey Afrika'daki muharebelerde de kullanıldı.[77] Panzer III ve IV, bu cephede de Birleşik Krallık'ın Matilda II tanklarının kalın zırhını delmekte sorun yaşadı; Matilda'nın 40-mm QF 2 pounder topu ise iki Alman tank modelinin zırhını da delebiliyordu. Matilda II'nin ana dezavantajı yavaş olmasıydı.[78] Ağustos 1942'de Rommel'ın kuvvetlerine uzun namlulu 7,5 cm L/43 topu taşıyan Panzer IV Ausf. F2'lerden sadece 27 adet teslim edilmişti. Rommel bu tankları zırhlı saldırılarında mızrak başı olarak kullandı.[78] Uzun namlulu L/43 topu, M3 Grant de dahil olmak üzere cephedeki Amerikan ve Birleşik Krallık tanklarının zırhlarını 1,500 metreye dek mesafeden delebiliyordu.[79] Ausf. F2'lerin çoğu cepheye Ağustos ile Ekim 1942 arasında ulaştı, ancak sayıları Birleşik Krallık'ın cepheye yığdığı güce kıyasla çok azdı.[80]

Panzer IV ayrıca 1941 başlarında Yugoslavya'nın işgali ve Yunanistan'ın işgalinde de yer aldı.[81]

Doğu Cephesi (1941-1945)

[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Haziran 1941'de başlayan Barbarossa Harekatı'nın ilk safhalarında Alman güçleri, Rusların kalın zırha sahip ağır tank KV-1 ve eğimli zırha sahip orta tank T-34 modelleriyle karşı karşıya geldi. Panzer IV'ün ilk modellerindeki 7,5 cm L/24 bu tanklara karşı etkili değildi. Almanlar bu tehditlere karşı 7,5 cm'lik uzun namlulu, yüksek mermi çıkış hızına sahip L/43 ve L/48 toplarına geçişi hızlandırdılar. 7,5 cm L/43, T-34'ün zırhını 1.600 metreye kadar mesafelerde, birçok atış açısından delebiliyordu.[82][83] Yeni L/43 topa sahip Ausf. F2 modellerinin ceheye sevkiyatı 1942 ilkbaharında başladı. Yaz aylarında yapılan saldırılarda L/43 topa sahip 135 Panzer IV kullanıma hazırdı. Bu esnada Panzer IV Ausf. F2, T-34 ve KV-1'e karşı ateş gücü üstünlüğü olan tek Alman tankıydı.[84] Haziran 1942 ile Mart 1943 arasındaki muhrarebelerde kritik rol oynayan bu model ile[85] Panzer IV, Alman zırhlı tümenlerinin ana silahı oldu.[86] Eylül 1942'de hizmete giren Tiger I henüz yeterli sayıda değildi, yeni bir model olduğu için geliştirme süreci sonlanmamıştı ve hala çözülmesi gereken problemleri vardı. Panther ise Mayıs 1943'e kadar cephede yer almayacaktı.[87] Bu dönemde Alman kuvvetlerinin Panzer IV kullanım sıklığı kaybedilen tank sayısında da kendini gösteriyordu; 1942'de Doğu Cephesi'nde 502 Panzer IV kaybedilmişti.[88]

Panzer IV 1943 yılı boyunca da cephede önemli rol oynadı. Tankın yer aldığı önemli çatışmalardan biri de Kursk Muharebesi'ydi. Kursk'ta Panther gibi yeni tanklar muharebe yeteneklerini kısıtlayan dayanıklılık sorunlarıyla uğraştığı için[89] Panzer IV'ler cephede yoğun şekilde kullanıldı. Kursk'ta 841 Panzer IV görev yaptı.[90] 1943 yılı boyunca Almanlar Doğu Cephesi'nde 2.352 Panzer IV kaybetti;[91] bazı tümenler yılın sonda 12-18 tank mevcuduna kadar düşmüştü.[86] 1944'te 2.643 Panzer IV daha kaybedildi. Almanlar zaman geçtikçe kaybedilen tankların yerine yenisini koymakta git gide daha çok zorlanıyordu.[92] Yine de Panzer IV'lerin yerini alacak yeterli sayıda Panther üretimi olmadığı için Panzer IV'ler 1944 boyunca Almanya'nın ana tankı olmaya devam etti.[93]

Ocak 1945'te Doğu Cephesi'nde 287 Panzer IV kaybedildi. Savaş boyunca Doğu Cephesi'nde Sovyetlere karşı kaybedilen Panzer IV sayısının 6.153 olduğu tahmin edilmektedir. Bu sayı, savaş boyunca kaybedilen Panzer IV'lerin %75'idir.[94]

Batı Cephesi (1944-45)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Panzer IV modelleri, 6 Haziran 1944'te Normandiya Çıkarması başladığında Batı Cephesi'nde yer alan Alman tank gücünün yarısını oluşturuyordu.[95] Normandiya'da görev yapan 11 tank tümeninin çoğu, ilk başta Panther ve Panzer IV'ler kullanan birer zırhlı alaya sahipti. Bu tümenlerde toplam 160 tank bulunuyordu; Waffen-SS panzer tümenleri, Heer panzer tümenlerine kıyasla daha büyüktü ve daha iyi donatılmıştı.[96][97] Panzer IV savaş boyunca sürekli geliştirilmesi sayesinde Müttefik tanklarına karşı güçlü bir rakip olarak biliniyordu.[95] Normandiya'nın koruluk coğrafyası savunma için elverişliydi, bu sayede Alman tank ve tanksavar birlikleri düşman hava üstünlüğüne rağmen Müttefik birliklerine ağır kayıplar verdirdi. Almanların karşı saldırıları ise müttefik topçusu, piyade tanksavar silahları, tank imha edicileri, tanksavar topları ve avcı bombardıman uçakları tarafından geri püskürtüldü.[98] Panzer IV'ün Schürzen zırh etekleri Birleşik Krallık'ın PIAT tanksavar silahı gibi boşluklu imla hakkı kullanan silahların ana zırha ulaşamadan patlamasını sağlıyor ve mürettebatı koruyordu ancak özellikle bozuk veya ağaçlık arazide kolayca yerinden çıkıp kaybedilebiliyordu.[95]

Batı Cephesi'nde yer alan Müttefik tankları savaş boyunca gelişim gösterdi; az mekanik arıza veren ve kolayca tamir edilebilen Amerikan M4 Sherman orta tankından cephede çok sayıda bulunuyordu. M4 Sherman'ın ilk modellerinde yer alan 75 mm M3 topunun zırh delme yeteneği görece azdı.[99] M4'ler eski Panzer IV modellerine karşı etkili olsa da, daha kalın zırha sahip daha yeni Panzer IV'lerle başa çıkmakta sorun yaşıyorlardı.[100] Daha yeni model Panzer IV'lerin 80 mm kalınlığında ön gövde zırhı, M4'lerin 75 mm topuna karşı muharebe mesafelerinde yeterli koruma sağlıyordu, ancak taret zırhı yeterli değildi.[101]

Kalın zırha sahip Alman tanklarına karşı Birleşik Krallık, M4 Sherman'ları 76 mm QF 17-pounder anti-tank topu ile modifiye ederek Sherman Firefly modelini geliştirdi.[102] Sherman Firefly tüm Alman tank modelleriyle muharebe mesafelerinde başa çıkabilen tek Müttefik tankı olsa da Normandiya çıkartması esnasında sadece 342 adet mevcuttu.[99] Birleşik Krallık tarafından kullanılan her dört Sherman'dan biri Firefly modeliydi. Normandiya seferinin sonuna dek 550 Firefly daha üretilmiş ve kaybedilen tankların yerini almıştı.[103][104] Temmuz 1944'te 76 mm M1 topunu taşıyan Amerikan M4 Sherman'ları Panzer IV ile benzer bir ateş gücüne ulaşmıştı.[105][106]

29 Ağustos 1944'te Alman Beşinci Panzer Ordusu ve Yedinci Ordu Almanya'ya doğru geri çekilmeye başladı. Normandiya cephesinde yer alan ve 750'si Panzer IV olan[107] toplam 2.300 tank ve taarruz topunun 2.200'den fazlası kaybedilmişti.[108] Mareşal Walter Model'in Hitler'e gönderdiği rapora göre kendisinin panzer tümenlerinde ortalama beş veya altışar tank mevcudu kalmıştı.[108]

1944-45 kışında gerçekleşen Ardenler Taarruzu esnasında Panzer IV, en fazla sayıda yer alan tank modeliydi. Bu taarruz esnasında Alman ordusu yakıt sıkıntısı ve Müttefik direnişi karşısında ağır kayıplar verdi. Ardenler Taarruzu, Alman zırhlı güçlerinin batı cephesindeki son büyük operasyonu oldu.[109][107]

Diğer kullanıcılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Finlandiya Temmuz 1944'te 40 Panzer IV Ausf. J siparişi verdi. Oberkommando der Wehrmacht Temmuz-Ekim 1944 döneminde her ay onar tankın Finlandiya'ya teslim edilmesini planlamıştı. Fiyat, tank başına 250.000 reichsmark (4,9 milyon Fin markkası) olarak belirlenmişti. Tank teslimatı tamamlanana dek siyasi durum değişti; 4-5 Eylül 1944'te SSCB ile Finlandiya arasında ateşkesin yürürlüğe girmesi ile tankların teslimatı durduruldu. Ateşkese dek 15 Panzer IV Ausf. J teslim edilmiş, ateşkes ile birlikte tüm teslimatlar durdurulmuştu. Tanklar Devam Savaşı ve Laponya Savaşı esnasında çatışmalarda yer almadı. Tanklar Eylül 1962'ye dek Fin ordusu envanterinde kaldılar ve ağırlıklı olarak eğitim görevlerinde kullanıldılar. 15 tanktan günümüze ulaşan iki tank Hattula'daki Parola Tank Müzesi'nde, bir tank ise Mikkeli'de sergilenmektedir.[110]

İsrail tarafından ele geçirilen Suriye'ye ait bir Panzer IV, Danville, Virginia, ABD'deki AAF Tank Müzesi'nde.

Suriye 1950-1952 yılları arasında Fransa'dan yeniden donatılan 60 civarı, ardından 1954'te bir silah alım anlaşması kapsamında Çekoslovakya'dan 50 kadar Panzer IV satın aldı.[111] Alınan tankların komutan kupolasındaki uçaksavar makineli tüfeği Sovyet yapımı 12,7 mm DŞK ile değiştirildi. Bu tanklar, Sovyetlerden alınan T-34'lerle birlikte Golan Tepeleri'ndeki İsrail yerleşimlerine karşı kullanıldı. 1965'teki çatışmalarda İsrail'in Super Sherman ve Centurion taklarıyla karşı karşıya geldiler[109] Suriye ayrıca İspanya'dan 17 Panzer IV aldı; bu tanklar 1967'deki Altı Gün Savaşı esnasında çatışmalarda yer aldılar.[112] Suriye'nin Panzer IV'lerinden birçoğu İsrail ordusu tarafından ele geçirildi. Ele geçirilen tankların bazıları Yad La-Shiryon'daki müzede sergilenmektedir. Ele geçirilen Çekoslovak menşeli bir tank ise bir M5 Stuart karşılığı Danville, Virginia, ABD'de yer alan AAF Tank Müzesi ile takas edilmiştir, günümüzde burada sergilenmektedir.[113]

Ele geçirilen Panzer IV'ler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu cephesinde ele geçirilen bazı Panzer IV'ler Sovyet Kızıl Ordu birlikleri tarafından Almanlara karşı kullanılmıştır. Ele geçirilen araçlar "T-4" olarak yeniden adlandırılmış ve ağırlıklı olarak 1942-43 yıllarında kullanılmıştır. Ağustos 1942'de Doğu Cephesi'nde 7'si Panzer IV olmak üzere 50 Alman tankından müteşekkil iki Sovyet bağımsız tank taburu bulunmaktaydı. Bir yıl sonra bu taburlardaki Panzer IV sayısı 11'e ulaşmıştı. Sovyetler tarafından ele geçirilen Alman tankları Kuzey Kafkasya'da hücumlar da dahil olmak üzere çeşitli operasyonlarda yer aldı. Savaşın son iki yılında ele geçirilen tanklar ise Alman hatlarının gerisine sızma amacıyla özel operasyonalrda kullanıldı.[114]

Muharebe performansı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Panzer IV şasisini kullanan araçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Panzer IV
    Panzer IV
  • 300 Beygir gücündeki Maybach HL 120TRM motoru neredeyse tüm Panzer IV modellerinde kullanılmıştır.
    300 Beygir gücündeki Maybach HL 120TRM motoru neredeyse tüm Panzer IV modellerinde kullanılmıştır.
  • Panzer IV Ausf. F1
    Panzer IV Ausf. F1
  • Panzer IV Ausf. F2
    Panzer IV Ausf. F2

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Karşılaştırılabilir rol, performans ve dönem tankları

Not listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Yol tekerleri, paletli araçlarda aracın ağırlığını yerle temas eden palete aktaran tekerleklerdir.
  2. ^ Ausführung genellikle Ausf olarak kısaltır, "Versiyon" veya "Varyant" anlamına gelir. Ausf. A, aracın A modelidir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ Spielberger 1972, s. 69.
  2. ^ Caballero & Molina 2006, s. 5.
  3. ^ a b Perrett 1999, s. 4.
  4. ^ a b c d e f g Spielberger 1972, s. 70.
  5. ^ Jentz & Doyle 1997, s. 1.
  6. ^ a b c d e Perrett 1999, s. 5.
  7. ^ de Mazarrasa 1994, s. 46.
  8. ^ a b Caballero & Molina 2006, s. 6.
  9. ^ a b c d Caballero & Molina 2006, s. 7.
  10. ^ a b Doyle & Jentz (2001), p. 4
  11. ^ Jentz, Doyle, and Louis (1997) p. 18
  12. ^ a b c d e f Perrett 1999, s. 6.
  13. ^ a b c d e Jentz, Doyle, and Louis (1997) p. 20
  14. ^ Jentz & Doyle (1997) p. 14
  15. ^ Jentz & Doyle (1997) p.30
  16. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 5
  17. ^ a b Jentz & Doyle (1997) p.40
  18. ^ Jentz & Doyle, (1997) p.34
  19. ^ a b c d e Jentz & Doyle 2011, ss. 50-59.
  20. ^ Caballero & Molina 2006, s. 31.
  21. ^ a b Spielberger (1972), p. 71
  22. ^ Spielberger (1993) [sayfa belirt]
  23. ^ Perrett 1999, s. 7.
  24. ^ Doyle & Jentz (2001), pp. 6–7
  25. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 7
  26. ^ Spielberger (1972), p. 73
  27. ^ a b c Perrett 1999, s. 8.
  28. ^ Jentz & Doyle (1997) p. 44
  29. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 8
  30. ^ Caballero & Molina 2006, s. 38.
  31. ^ Spielberger (1993), p. 59
  32. ^ Doyle & Jentz (2001), pp. 11–12
  33. ^ Walter J. Spielberger (1993), P63
  34. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 12
  35. ^ Chamberlain & Doyle 2001, s. 255.
  36. ^ a b c d Jentz & Doyle (1997) p. 50
  37. ^ Caballero & Molina 2006, s. 44.
  38. ^ Spielberger, Walter (2011). Panzerkampfwagen IV and its variants 1935 - 1945 Book 2. Schiffer. s. 203. 
  39. ^ Doyle & Jentz 2001, s. 13.
  40. ^ a b Doyle & Jentz 2001, s. 14.
  41. ^ a b Perrett 1999, s. 9.
  42. ^ a b Doyle & Friedli (2016), p. 56
  43. ^ Caballero & Molina 2006, ss. 53-54.
  44. ^ a b Doyle & Friedli (2016), p. 57
  45. ^ Doyle & Friedli (2016), p. 58
  46. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 15
  47. ^ Spielberger (1972), p. 72
  48. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 16
  49. ^ Rickard, J (25 Temmuz 2008). "Panzer IV Medium Tank". 4 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2018. 
  50. ^ Caballero & Molina 2006, s. 63.
  51. ^ Caballero & Molina 2006, ss. 63-66.
  52. ^ Scafes and Serbanescu 2005, p.78
  53. ^ a b c Caballero & Molina 2006, s. 66.
  54. ^ a b c Doyle & Jentz (2001), p. 41; Perrett (1999), p. 44, Bulgaristan'ın 88 Panzer IV teslim aldığını belirtir.
  55. ^ Anderson, s. 247.
  56. ^ Türkiye Cumhuriyeti Arşivi'nden resmi belge, BCA: 10.52.344.9
  57. ^ Mahé, Yann (February 2011). "Le Blindorama : La Turquie, 1935 - 1945". Batailles & Blindés (Fransızca), 41. Caraktère. ss. 4-7. ISSN 1765-0828. 
  58. ^ Caballero & Molina 2006, ss. 76-82.
  59. ^ Mahé, Yann (April 2011). "Le Blindorama : La Croatie, 1941 - 1945". Batailles & Blindés (Fransızca), 42. Caraktère. ss. 4-7. ISSN 1765-0828. 
  60. ^ Caballero & Molina 2006, s. 67.
  61. ^ Carruthers, s. 43.
  62. ^ McCarthy & Syron (2002), p. 36
  63. ^ Caballero & Molina 2006, s. 4.
  64. ^ Caballero & Molina 2006, s. 3.
  65. ^ Spielberger (1972), p. 82
  66. ^ McCarthy & Syron (2002), p. 51
  67. ^ McCarthy & Syron (2002), p. 34
  68. ^ Perrett 1999, s. 24.
  69. ^ Perrett 1998, s. 37.
  70. ^ Perrett 1999, s. 33.
  71. ^ Guderian (1996), p. 472
  72. ^ McCarthy & Syron (2002), p. 72
  73. ^ McCarthy & Syron (2002), p. 73
  74. ^ Doyle & Jentz (2001), pp. 4–5
  75. ^ Crawford (2000), p. 4
  76. ^ Crawford (2000), p. 50
  77. ^ Perrett 1999, s. 34.
  78. ^ a b Ormeño (2007), p. 48
  79. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 21
  80. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 23
  81. ^ Perrett 1999, ss. 34-35.
  82. ^ Jentz (1996), p. 243
  83. ^ Bird & Livingston (2001), p. 25
  84. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 33
  85. ^ Doyle & Jentz (2001), p. 35–36
  86. ^ a b Spielberger (1972), p. 87
  87. ^ Caballero & Molina 2006, s. 42.
  88. ^ Caballero & Molina 2006, s. 39.
  89. ^ Perrett 1999, s. 39.
  90. ^ Caballero & Molina 2006, s. 47.
  91. ^ Caballero & Molina 2006, s. 48.
  92. ^ Caballero & Molina 2006, s. 51.
  93. ^ Reynolds (2002), p. 5
  94. ^ Caballero & Molina 2006, ss. 59-62.
  95. ^ a b c Hastings (1999), p. 133
  96. ^ Hastings (1999), p. 413
  97. ^ Forty (2000), p. 88
  98. ^ Perrett 1999, s. 43.
  99. ^ a b Hastings (1999), p. 225
  100. ^ Hastings (1999), pp. 225–227
  101. ^ Jentz & Doyle (2001), p. 176
  102. ^ Fletcher (2008), pp. 5–8
  103. ^ Hart, Stephen (2007), Sherman Firefly vs Tiger, Duel 2, Osprey Publishing, ISBN 9781846031502 
  104. ^ Hayward, Mark (2001). Sherman Firefly. Barbarossa Books. s. 20. ISBN 0-9538777-2-8. 
  105. ^ Fletcher (2008), p. 43
  106. ^ Hastings (1999), p. 221
  107. ^ a b Forty (2000), p. 92
  108. ^ a b Wilmott (1997), p. 434
  109. ^ a b Perrett 1999, s. 44.
  110. ^ "KV-1 AND PzKw IVJ TANKS". JAEGER PLATOON: FINNISH ARMY 1918 - 1945 WEBSITE. 22 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  111. ^ Naud, Phillipe (2011), "Les Blindes de Damas 1948-1967", in Steel Masters nº105, May–June, 2011
  112. ^ de Mazarrasa 1994, s. 50.
  113. ^ "Panzer IV Universe - AAF's Ausf. H/J Inside & Out". 16 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  114. ^ Михаил Б. Барятинский: Средний танк Pz.IV. „Рабочая лошадка“ Панцерваффе. Eksmo-Verlag, Moskova, 2007, ISBN 978-5-699-20444-1, s.60–63 (Rusça).
Genel
  • Anderson, Thomas (2021). Panzer IV. Oxford, Birleşik Krallık: Osprey Publishing. ISBN 9781472829672. 
  • Bird, Lorrin R.; Livingston, Robert (2001). World War II Ballistics: Armor and Gunnery. Albany, NY: Overmatch Press. 
  • Caballero, Carlos; Molina, Lucas (2006). Panzer IV: El puño de la Wehrmacht (İspanyolca). Valladolid, Spain: AFEditores. ISBN 978-84-96016-81-1. 
  • Carruthers, Bob (2012). Panzer IV: El puño de la Wehrmacht (İngilizce). Warwickshire, Birleşik Krallık: Coda Books. ISBN 978 1 78158 100 1. 
  • Chamberlain, Peter; Doyle, Hilary Louis (2001). Encyclopedia Of German Tanks Of World War Two. Londra: Arms & Armour Press. 
  • Crawford, Steve (11 Kasım 2000). Tanks of World War II. Zenith Press. ISBN 978-0-7603-0936-0. 
  • de Mazarrasa, Javier (1994). Blindados en España 2ª Parte: La Dificil Postguerra 1939-1960 (İspanyolca). Valladolid, Spain: Quiron Ediciones. ISBN 978-84-87314-10-0. 
  • Doyle, Hilary; Jentz, Tom (2001). Panzerkampfwagen IV Ausf. G, H and J 1942-45. New Vanguard 39. Oxford, Birleşik Krallık: Osprey. ISBN 978-1-84176-183-1. 
  • Doyle, Hilary; Friedli, Lukas (2016). Panzer Tracts 4-3: Panzerkampfwagen IV Ausf. H - Ausf. J, 1943 to 1945. Boyds, Maryland: Panzer Tracts. 
  • Fletcher, David (2008). Sherman Firefly. New Vanguard. Oxford, Birleşik Krallık: Osprey. ISBN 978-1-84603-277-6. 
  • Forty, George (2000). The Reich's Last Gamble: The Ardennes Offensive, December 1944. Londra, Birleşik Krallık: Cassell & Co. ISBN 978-0-304-35802-1. 
  • Guderian, Heinz Panzer Leader New York Da Capo Press Reissue edition, 2001.
  • Hastings, Max (1999). Overlord: D-Day and the Battle for Normandy 1944. Londra, Birleşik Krallık: Pan Books. ISBN 978-0-330-39012-5. 
  • Jentz, Thomas (1996). Panzertruppen: The Complete Guide to the Creation & Combat Employment of Germany's Tank Force 1933-1942. Atglen, PA: Schiffer Military History. ISBN 978-0-88740-915-8. 
  • Jentz, Thomas; Doyle, Hilary (1997). Panzer Tracts 4: Panzerkampfwagen IV - Grosstraktor to Panzerbefehlswagen IV. Darlington, MD: Darlington Productions. 
  • Jentz, Thomas; Doyle, Hilary (2011). Panzer Tracts No.23 - Panzer Production from 1933 to 1945. Panzer Tracts. 
  • Jentz, Thomas; Doyle, Hilary (2001). Germany's Panzers in World War II: From Pz.Kpfw.I to Tiger II. Atglen, PA: Schiffer Military History. ISBN 978-0-7643-1425-4. 
  • Liddell Hart, B.H. The German Generals Talk. New York, NY: Morrow, 1948.
  • McCarthy, Peter; Mike Syryon (2002). Panzerkieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions. New York City, NY: Carroll & Graf. ISBN 978-0-7867-1009-6. 
  • Ormeño, Javier (1 Ocak 2007). "Panzerkampfwagen III: El pequeño veterano de la Wehrmacht". SERGA (45). 
  • Perrett, Bryan (1998). German Light Panzers 1932-42. New Vanguard. Oxford, Birleşik Krallık: Osprey. ISBN 978-1-85532-844-0. 
  • Perrett, Bryan (1999). Panzerkampfwagen IV Medium Tank : 1936 - 1945. New Vanguard. Oxford, Birleşik Krallık: Osprey. ISBN 978-1-85532-843-3. 
  • Reynolds, Michael (2002). The Sons of the Reich: II SS Panzer Corps. Havertown, PA: Casemate. ISBN 978-0-9711709-3-3. 
  • Scheibert, Horst (1991). The Panzer IV Family. West Chester, PA: Schiffer Military History. ISBN 978-0-88740-359-0. 
  • Simpkin, Richard E. (1979). Tank Warfare: An analysis of Soviet and NATO tank philosophy. Londra, Birleşik Krallık: Brassey's. ISBN 978-0-904609-25-7. 
  • Spielberger, Walter (Nisan 1972). PanzerKampfwagen IV. Berkshire, Birleşik Krallık: Profile Publications Ltd. 
  • Spielberger, Walter (1993). Panzer IV and its variants. Atglen, PA, USA: Schiffer Military History. ISBN 978-0-88740-515-0. 
  • Spielberger, Walter (2011). Panzerkampfwagen IV and its variants 1935 - 1945 Book 2. Atglen, PA, USA: Schiffer Military History. ISBN 978-0-7643-3756-7. 
  • Wilmot, Chester (1997). The Struggle for Europe. Ware, Herts.: Wordsworth Editions Ltd. ISBN 978-1-85326-677-5. 
  • Scafes, Cornel I; Scafes, Ioan I; Serbanescu, Horia Vl (2005). Trupele Blindate din Armata Romana 1919-1947. Bucuresti: Editura Oscar Print. 

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Panzer IV ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Panzer_IV&oldid=34198447" sayfasından alınmıştır