Rededey
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Rededey | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Çerkes Kralı | |||||
 Rededey'in ölümü | |||||
| Çerkes Baş Prensi | |||||
| Hüküm süresi | 10. yüzyıl–1022 | ||||
| Önce gelen | Hapaç | ||||
| Doğum | 10. yüzyıl Çerkesya | ||||
| Ölüm | 1022 Çerkesya | ||||
| Eş(ler)i | Ayner | ||||
| Çocuk(lar)ı | Yure Roman | ||||
| |||||
| Hanedan | Redegin | ||||
| Dini | Habzeism | ||||
Rededey veya Ridad (Ridade olarak da bilinir; Adigece: Рэдэдэй, Ридэд; Rusça: Редедя), Orta Çağ Çerkes kralı ve Kasog boyunun lideri. Fiziksel kuvveti ile öne çıkmış[1] ve "Dev Rededey" lakabını almıştır.[1] Rus Prensi Mstislav ile olan duellosu ile bilinir.[2]
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken hayat
[değiştir | kaynağı değiştir]Rededey ile ilgili bilgiler Çerkes sözlü tarihi[1][3] ve Rus yazılı kaynaklarından[4] elde edilmektedir. Gençliği hakkında pek bilgi yoktur. Bir Çerkes boyu olan Kasog boyuna mensup soylu bir ailede dünyaya geldi.[2]
Çerkesya Baş Prensi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerkesya'nın etkili prenslikleri, periyodik aralıklarla bir Baş Prens (Пщышхо) seçmek üzere bir araya gelirlerdi. Yabancı gözlemcilerin gözünde, Baş Prens Çerkes halkının kralı olarak kabul edilirdi.[5] Bununla birlikte, prenslikler büyük ölçüde özerkti ve unvan çoğunlukla sembolikti. Rededey etkisini tüm Çerkes boyları üzerinde kurarak her Çerkes prensinden bağlılık yemini aldı[2] ve Çerkesya Baş Prensi (Zih-Kasog Baş Prensi) seçildi.[6] Çerkes sözlü kaynaklarında önemli yer oynayan Rededey,[7] bu kaynaklara göre "vatanını kendi canından daha fazla seviyor" idi.[8] Aynı kaynaklara göre "Rededey'den daha güçlü hiç bir Çerkes yoktu".[1]
Mstislav ile duello
[değiştir | kaynağı değiştir]
985 yılında Kiev Rus Prensi I. Sviatoslav, Çerkesya'ya bir baskın düzenleyerek bölgeyi yağmaladı ve Tmutarakan'ı Rus kontrolü altına aldı. Bu olayın ardından Çerkesler ile Ruslar arasında gerginlik yaşanmaya başladı ve çatışmalar baş gösterdi.[9]
Rus tarihi metinlerinden Laurentian Kodeksi şu bilgileri vermektedir:[4][10] 1022 yılında Tmutarakan prensi olan Rus Mstislav, Çerkeslere karşı bir askeri sefere öncülük etmiştir.[2][11] Sefere liderlik eden Mstislav, Çerkes lideri Rededey tarafından karşılanmıştır. İki ordu karşı karşıya gelmiş ve savaş hazırlıkları başlamıştır. Çerkes lideri Rededey,silahsız güç mücadelesine dayalı bir düello talep etmiştir. Düellonun galibi, savaşın genel galibi olarak ilan edilecekti.[2] Kaybeden taraf ise idam edilecek ve tüm mal varlığı kazananın eline geçecekti.[6]
Duello, şahitlerin ifadesine göre birkaç saat boyunca sürmüştür. Rededey, rakibi Mstislav'ı alt etme noktasına gelmişken, Mstislav bir bıçak çekmiş ve Rededey'i öldürmüştür.[12][13] Olayın Çerkes versiyonuna göre, Mstislav hile yapmıştır: Önceden belirlenen duello kurallarına göre, silah çekmek yasaktı.[2] Ancak Rus versiyonuna göre, Meryem Ana ortaya çıkarak Mstislav'a bıçak çekme izni vermiştir ve bu nedenle Mstislav hile yapmamıştır.[14]
Rededey son nefesinde, daha fazla savaş yaşanmaması için askerlerinin yenilgiyi kabul etmesi konusunda ısrar etti.[13] Rededey'in emrine uyan Çerkesler yenilgiyi kabul ettiler. Mstislav hala Hristiyan olmayan Çerkeslere Hristiyanlığı kabul ettirdi, bir kilise inşa etti,[15] Kasogları vergiye bağladı ve Rededey'in çocuklarını alarak ordusuna kattı.[16][17]
Ölümünden sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]1036'da Mstislav avlanırken öldü.[18] Mstislav'ın ölümü, bölgede ciddi bir karışıklığa sebep oldu.[2] Bu durumu fırsat bilen Çerkesler, Rededey'in intikamını almak amacıyla Ruslara karşı bir ordu topladı ve Tmutarakan'ı yağmaladı.[2] Sonrasında Çerkesler, güçlerini artırarak sınırlarını genişletmeye başladılar ve bölgede yükselişe geçtiler.[2]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerkes destanları, şarkıları ve halk hikâyeleri sık sık Rededey'den bahseder.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Ногмов Ш. Б. (1890). История адыхейского народа (Составленная по преданиям кабардинцев) (3-е изд bas.). Пятигорск: Тип. И. П. Афанасьева. Под. ред. А. П. Берже. ss. 67—69. 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ a b c d e f g h i Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ Vernadsky, George (1948). A History of Russia, Volume II: Kievan Russia. Yale University Press. ISBN 0-300-01647-6.
- ^ a b from The Complete Collection of Russian Manuscripts 15 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- ^ "Черкесия: черты социо-культурной идентичности". 17 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2013.
- ^ a b Зеленский Ю. В., Пьянков А. В. Тмутараканские князья: Исторические портреты // Кубанский сборник. — Краснодар: Научно-краеведческое издание Кубанского областного статистического комитета, 2006. — Т. 1 (22).
- ^ a b Дзамихов К. Ф. (1994). Адыги: вехи истории. Нальчик: Эльбрус. s. 165. ISBN 5-7680-0927-2. Birden fazla
|sayfalar=ve|sayfa=kullanıldı (yardım) - ^ Шортанов А. Т. Редада и Мстислав // Филологические труды. — Нальчик, 1977. — Вып. 1. — С. 3—42.
- ^ The Great Soviet Encyclopedia (1979)
- ^ "Pdf scans of the original text". 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ Natho, Kadir (2005). "The Russo-Circassian War". 12 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ Pdf scans of the original text[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b "...In 1022, Mstislav killed Rededia, the prince of the Circassian tribe of the Kassogians in a duel after violating the agreed upon rules in the duel. ... the duel began: Rededia immediately asserted his dominance and defeated Mstislav. Caught unaware, Mstislav unsheathed a concealed dagger and betrayed Rededia and the honour of the duel by stabbing him. Rededia later, in his dying breaths, insisted that his comrades not hold a blood vendetta to avoid further gruelling wars for the Kassogians who had already fought the Mongols previous to Mstislav's campaign..."
- ^ "...Впоследствии Мстислав приписывал свою победу заступничеству Богородицы, которой молился во время боя..."
- ^ Vernadsky 1948, ss. 77-78.
- ^ Franklin & Shepard 1996, s. 201.
- ^ Primary Chronicle (year 6530), p. 134.
- ^ Franklin & Shepard 1996, s. 206.
