Türkiye'de muz üretimi

Türkiye, Gıda ve Tarım Örgütü'nün 2020 verilerine göre dünyada muz üretimi açısından yaklaşık 728 bin ton ile 29. sırada yer almaktadır.^[1] Türkiye'nin 2017 yılı itibarıyla dünya muz üretimindeki payı %0,55’dir.^[2] Ülkede muz daha çok Mersin'de Bozyazı ile Anamur arasındaki bölgede ve Antalya'nın Alanya ve Gazipaşa ve ilçelerinde yetiştirilmektedir.^[3]

Türkiye’de muz üretimi ilk olarak 1935 yılında Mısır’dan Alanya’ya, oradan da Anamur’a getirilerek başlamıştır. Ticari üretimi 1937 yılında Dwarf Cavendish kültivarıyla başlayan muz bitkileri önceleri açıkta üretilmiştir. Bununla birlikte zaman içerisinde düşük sıcaklıklardan dolayı bitkilerde zarar meydana gelmesiyle yetiştiriciler özellikle Anamur ve Bozyazı’da muzu açık alanlar yerine, plastik ve cam seralarda yetiştirmeye başlamıştır.^[4]

1984'te Turgut Özal’ın başbakanlığı döneminde ithalatın serbest bırakılmasıyla ilk kez Türkiye’ye çikita muz (Chiquita) ithali gerçekleştirildi. İthal muzun yerli muza etkileri öne sürülerek ithalat destekçileri ve karşıtları arasındaki "çikita muz tartışması" Türkiye gündemini uzun bir süre etkiledi.^[5]

1999'dan beri Türkiye'de muz üretimi devamlı olarak büyümüştür. 2000'lerden itibaren hızlı bir şekilde örtü altı (sera) yetiştiriciliğine geçiş yapılmasıyla üretim ve kalitede önemli derecede artış sağlanmıştır. Türkiye’de yapılan muz yetiştiriciliğinde 2010'lara kadar bahçe tesisinde sadece bodur Cavendish (Dwarf Cavendish) muz klonu kullanılmakta iken, günümüzde bunun yanı sıra Grand Nain klonu da yetiştirilmektedir. İki klon da Cavendish muz grubuna aittir. "Anamur muzu" 2003 yılında coğrafi işaret tescili almıştır.^[6]

Türkiye’de muz üretim alanı 2019/20 üretim sezonunda 85 bin dekar iken 2020/21 üretim sezonunda 111 bin dekara yükselmiştir. 2020 yılı itibarıyla üretim alanının %50,5’ini Mersin, %45,4’ünü ise Antalya oluşturmaktadır. Bu illerin dışında az da olsa Adana (%2,5), Hatay (%1,0), Muğla (%0,4) ve Manisa’da (%0,1) da muz yetiştiriciliği yapılmaktadır.^[7]

Türkiye'de yetiştirilmeye ilk başlanan Dwarf Cavendish hâlâ ülkede yoğun olarak yetiştirilmektedir ve üretimin %90'unu sağlamaktadır. Akdeniz Üniversitesi tarafından çeşitli muz kültivarları arasında adaptasyon denemesi yapılmış, Grand Nain ve Williams'ın sera içi, Grand Nain, Willams ve Basrai muz klonlarının ise açıkta yetiştirilmesinin Dwarf Cavendish'e alternatif oluşturabileceği bulunmuştur.^[4]

Türkiye'de üretilen muzun tamamına yakını iç pazara sunulmaktadır ve ihracat yok denecek kadar azdır. Bunun nedeni yurt içi muz üretim maliyetlerinin ithal muz üretim maliyetine göre yüksek olması, dolayısıyla da Türk muzunun dünya piyasasında diğer ülkelerden gelen muzlarla rekabet edememesidir. İhracatın çoğu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ne ve Suriye'ye yapılmaktadır.^[2] Buna karşın Türkiye'nin ithal muza çok yüksek miktarlarda gümrük vergisi uygulaması nedeniyle (korumacılık) iç pazarda yerli muz fiyat açısından ithal muzla rekabet edebilmektedir.^[8] İthal muza %145,8'lik bir vergi uygulanmakta ve yerli üretimin yapıldığı Eylül-Mayıs arasında ithalata ekstra kısıtlamalar getirilmektedir.^[2] 2011 yılında Türkiye içi muz tüketiminin yaklaşık yarısı yerli muzdan sağlanmıştır. Türk tüketicilerin raf ömrü, boyutu ve rengi dolayısıyla genellikle ithal muzu tercih ettikleri bildirilmiştir.^[8] Türkiye'ye %96,5 gibi bir oranla ithal muzun tamamına yakını Ekvador'dan gelmekle birlikte, küçük bir miktarı da Kosta Rika'dan ithal edilmektedir.^[2]

Türkiye'de muz ticaretinde Çekok, For Gıda, Starban ve Tümerdem firmaları öne çıkmaktadır.^[9]

• promusa.org 17 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'da Turkey 17 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. maddesi