Wellington

Wellington
Başkent
Bayrak Arma
Wellington
Ülke	Yeni Zelanda
Ada	Kuzey Adası
Bölge	Wellington
İdare
• Belediye başkanı	Andy Foster
Yüzölçümü
• Başkent	1388 km²
• Kent	442 km² (170 mil²)
En yüksek nokta	495 m (1.624 ft)
En alçak nokta	0 m (0 ft)
Nüfus  (Temmuz 2019)
• Yoğunluk	oto/km²
• Kent	215.400
• Kent yoğunluğu	490/km² (1.200/mil²)
• Metropol	424,200
• Metropol yoğunluğu	310/km² (800/mil²)
Zaman dilimi	UTC+12.00 (NZST)
• Yaz (YSU)	UTC+13.00 (NZDT)
Resmî site www.wellingtonnz.com

Wellington (Maori dilinde: Te Whanganui-a-Tara ya da Poneke), Yeni Zelanda'nın başkenti, ülkenin en büyük ikinci yerleşim birimi ve Okyanusya'daki en kalabalık başkenttir. Yeni Zelanda'yı oluşturan adalardan Kuzey Adası'nın güney ucunda, ülkenin coğrafi merkezine yakın bir noktada yer alır.

Birçok büyükşehir gibi Wellington'ın kentsel yerleşim bölümleri de tek bir yönetim biriminin sınırları aşar. Wellington terimi sadece kentsel yerleşim yerlerini açıklarken, Büyük Wellington (Greater Wellington) ya da Wellington Bölgesi (Wellington Region) hem kentsel bölümleri, hem kırsal bölümleri kapsar.

Wellington kentine adı, Waterloo Savaşı'nı kazanan komutan ve Wellington'un ilk dükü olan Arthur Wellesly'nin onuruna verilmiştir. Bu komutanın adı ise, gelmiş olduğu yer olan, İngiltere'nin Somerset ilindeki Wellington kasabasına dayanır.

Yeni Zelanda yerlileri Maori'lerin dilinde Wellington kentinin adı üç değişik biçimde geçer. Te Whanganui-a-Tara adı Wellington Limanı'nın olduğu bölgeyi anlatır ve Büyük Tara Limanı anlamına gelir. Bir başka ad, Pōneke ise çoğu zaman limanın eski İngilizcedeki adının değişerek Maori diline girmiş biçimi olduğu gerekçesi ile değerlendirmeye alınmaz. Eskiden Port Nicholson'ın kısaltmasından gelen Port Nick olarak adlandırılan limanın Maori dilinde girerken Pōneke'ye dönüştüğü kabul edilir. Māui balıklarının başı anlamına gelen Te Upoko-o-te-Ika-a-Māui adı Wellington Victoria Üniversitesi'nin de görüşüne göre diğer adlardan daha eskidir. Çoğu zaman Te Upoko-o-te-Ika olarak kısaltılır.

Wellington, Yeni Zelanda'nın siyasi merkezidir. Parlamento binasına ve devlete ait tüm bakanlık ve kuruluşların genel merkezlerine ve Yeni Zelanda'daki yabancı ülke elçiliklerinin çoğunluğuna ev sahipliği yapar.

Wellington'ın kent merkezinde yoğun sanatsal faaliyetler yürütülür. Kafe kültürü ve gece yaşamı kendi büyüklüğündeki diğer kentlere göre oldukça gelişmiştir. Yeni Zelanda'da sinema ve tiyatro alanında merkez durumundadır. Te Papa Tongarewa (Yeni Zelanda Müzesi), Yeni Zelanda Senfoni Orkestrası, Yeni Zelanda Kraliyet Balesi ve iki yılda bir düzenlenen Uluslararası Sanat Festivali de başkent Wellington'da yapılır.

Wellington 2006 yılında bir danışmanlık şirketince yapılmış araştırmalara göre dünyada yaşam kalitesinin en yüksek olduğu 12. yerleşim birimidir. Büyüklükte, İngilizcenin birinci dil olarak konuşulduğu diğer merkezler arasında Wellington 4. sıradadır.

Maori toplumundaki kimi boyların aktardıklarına göre bugün Wellington'un olduğu bölge yaklaşık 10. yüzyılda Kupe tarafından bulunmuştur.

Avrupalıların ise bu bölgeye yerleşmeleri 20 Eylül 1839 tarihinde Tory adlı gemiyle buraya varmalarıyla başlamıştır. İlk gelen yerleşmeciler evlerini, Hutt Nehri'nin denize döküldüğü yerde düz bir ovada bulunan ve uzun bir süre Britannia diye adlandırılan bugünkü Petone'da kurdular. Yerleştikleri bölgede yaşanan çamur selleri ve taşkınlar nedeni ile daha dağlık bölgelere gittiler. Bugün Wellington'da aşırı dik yokuşların bulunmasının nedeni yerleşmelerin ilk olarak buralarda başlatılmış olmasıdır.

Wellington, birincisi 1848 yılında, ikincisi 1855 yılında gerçekleşen iki büyük depremden büyük zarar görmüştür. 1855 Wairarapa Depremi kuzey ve doğu doğrultusunda bulunan bir çatlakta olmuştur. Bu depremin, Richter Ölçeği'ne göre tahminî 8,2'lik büyüklüğü ile Yeni Zelanda'da kaydedilen gelmiş geçmiş en büyük deprem olduğu sanılmaktadır. 2-3 metrelik ölçüler ile dikey bir biçimde oldukça geniş bir alanda görülen depremde limanın bulunduğu bölge gelgitler nedeni ile bir bataklığa dönüşmüştür. Geçen süre içinde eski durumunu yeniden alan bataklık, günümüz Wellington'ında denizden 100-200 metre uzaklıkta Lambton Quay diye adlandırılan bir iş ve ticaret merkezi durumundadır.

Wellington'ın kurulu olduğu bölgede yaşanan sismik hareketlenmeler, kentin tam ortasından geçen ana fay hattı ve buna bağlı diğer küçük kırıklar nedeniyle Yeni Zelanda ortalamasının çok üstündedir. Yakın zamanda bölgede daha ufak yüzlerce kırık tespit edilmiştir. Kentin çok katlı binalarının üst katlarında oturan kent sakinleri her yıl pek çok kez ufak depremler duymaktadırlar. 1855 yılındaki depremden sonra uzun yıllar Wellington'daki evlerin büyük çoğunluğu bütünüyle tahtadan yapılırdı. Bu dönemlerden kalma, 1996 yılında restore edilen Parlamento yakınındaki hükûmet binaları ve Metro İstasyonu olarak kullanılmakta olan binalar Güney Yarımküre'deki en büyük ahşap yapılardır.

Yapılarda taş ve çelik kullanımı özellikle resmî binalarda oldukça yaygın olmasına karşın ahşap kapı ve çerçeve kullanımı yaşamak için yapılmış hemen her yapıda kullanılmaya devam etmektedir.

Yeni Zelanda'nın ilk valisi William Hubson'ın 1841 yılında ilan ettiği ilk başkent Auckland'tır. Ancak Yeni Zelanda'nın başkenti 1865 yılında Auckland'den Wellington'a taşınmıştır. Parlamento Wellington'a 7 Temmuz 1862 günü yerleşmiş ancak resmî olarak Wellington başkent statüsüne çıkarılmamıştır. 1863 yılının Kasım ayında Başbakan Alfred Domett bir öneri sundu ve başkentin Cook Boğazı'na daha yakın, uygun bir yere taşınmasını talep etti. Güneydeki altın madenlerinin de işin içinde olması nedeniyle üzerinde durulan bir konu olduğu için, tarafsız durumda olmaları nedeniyle Avustralya'dan çağrılan komisyon üyeleri de başkentin hem merkeze hem de limana yakın olmasına ilişkin görüşlerini belirttiler. Bunun üzerine Parlamento da resmî olarak 26 Temmuz 1865 günü Wellington'a yerleşti. O dönemde Wellington'ın nüfusu 4.900'dü. Dünyada 43 adet Wellington adlı şehir varken sadece Yeni Zelanda'da yer alan Wellington başkenttir.

Wellington; Yeni Zelanda'nın en yüksek mahkemesi, Yeni Zelanda Yüce Divanı´na ev sahipliği yapar. Yüksek Mahkeme'nin eski binası geçmiş yıllarda yenilenmiş ve bugün turistlerin ziyaretine açılmıştır.

Wellington, Kuzey Adası'nın güneybatı ucunda, Güney ve Kuzey Adaları'nı ayıran Cook Boğazı'nın kıyılarında kurulmuştur. Güneşli bir günde kentin, boğazın güneyinde kalan bölümünden karlarla kaplı Kaikoura Sıradağları görülebilir. Kuzeyde Kapiti Kıyıları'nın kumsalları vardır. Doğu yönünde Rimutaka Sıradağları, başkenti, ülkenin şarapçılık merkezi Wairarapa'nın geniş düzlüklerinden ayırır.

41° Güney enlemi üzerinde yer alan Wellington dünya üzerindeki tüm ulusal başkentler içinde en güneyde olanıdır. Liman ile kenti çevreleyen dağlar arasında pek geniş yer olmadığından dar bir alana kurulan Wellington, Yeni Zelanda'daki diğer yerleşim merkezlerinden daha yoğun bir biçimde nüfuslanmıştır. Bu nedenle büyümek için çok kısıtlı bir alana sahip olan Wellington yerine, kente komşu diğer yerleşim birimlerinin nüfuslarında hızlı bir artış başlamıştır. Üzerinde bulunduğu 40'lı enlemlerin de etkisiyle kentte çoğunluğu Cook Boğazı'ndan gelen sürekli rüzgârlar eser.

Kentin temposunda iş merkezlerinin yoğunlaştığı iç kesimdeki semt etkilidir. Toplam nüfusun yaklaşık 62.000'nin çalıştığı bu semtte (CBD: Central Business District) çalışanların sayısı Auckland'dakilerin sayısından 4.000 kadar azdır; ancak Auckland'ın nüfusu Wellington'un neredeyse 3 katıdır. Yeni Zelanda'da kişi başına ortalama gelirin en yüksek olduğu yer olan Wellington, aynı zamanda en çok üniversite mezununu da içinde bulunduran kenttir.

Wellington'un kültür ve gece yaşamı Courtenay Place'de ve iş merkezlerinin bulunduğu CBD'nin çevresinde yoğunlaşır. Bu iki noktanın birleştiği semt Te Aro, ülkenin en büyük eğlence merkezidir.

Wellington, görülmeye değer manzarası, sahip olduğu doğal liman, çevresini saran koyu yeşil tepeler ve buralardaki yazlık evler ile büyük üne sahiptir. İş sahası olan CBD, Wellington Limanı'nın bir uzantısı olan Lambton Limanı'na oldukça yakındır. Wellington Limanı jeolojik olarak hâlen hareketli olan bir fay hattı üzerinde bulunur. Bu limanın batı kıyılarında oldukça belirgindir. Batıdaki alan, çevresindeki düzlüklere kıyasla birdenbire yükselir, bu da Wellington'un semtlerinin büyük bir bölümünün kent merkezine kıyasla çok daha yüksekte olmasına neden olur.

Kentin doğusunda, Miramar Yarımadası yer alır. Wellington Uluslararası Havaalanı'na ait bir bölgede kıstakla kentin kalan bölümüne bağlanır. Wellington'a olan dar giriş yolları Miramar Yarımadası'nın doğusunda kalır. Yarımadanın yakınlarında oldukça tehlikeli iki sığ yer bulunur. Bugüne dek bölgede pek çok gemi karaya oturmuştur.

Kent merkezinin batısındaki tepelerde Victoria Üniversitesi ve Wellington Botanik Parkı bulunur. Her ikisine de Wellington Teleferikleri ile ulaşılabilir.

Wellington Limanı'nda 3 ada bulunur: Matiu/Somes Adası, Makaro/Ward Adası ve Mokopuna. Bunların içinden sadece Matiu/Somes Adası yerleşim için yeteri kadar büyüktür. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında mezarlık olarak da kullanılmıştır. Bugün tehlike altında bulunan türlerin korunması amacıyla ada da koruma altına alınmıştır. Adaya gündüz vakitleri boyunca feribotla ulaşma yoluyla giriş izni vardır.

Wellington kentinin yılda ortalama güneşli gün sayısı 84'tür. (2025 saat)

Wellington'un enerji gereksinimi gün geçtikçe artmaktadır, kullanılması gündemde olan enerji, rüzgâr enerjisidir ve bunu sağlamak için kentten geniş bir alan önerilmektedir. Projenin Wellington'un birkaç kilometre güneybatısında, Makara Beack ile Cape Terawhiti arasında maksimum 210 MW kapasiteyle çalışacak 70 türbinden oluşması tasarlanmaktadır.

Wellington bölgesinin, yani kent merkezi ile çevre yerleşimlerin nüfusu 450.000'e yaklaşmaktadır. 2001 yılı nüfus sayımında kentte yaşayan kişilerin %18,5'inin 15 yaşın altında olduğu açıklanmıştır. Bu oran Yeni Zelanda'nın genelinde %22,7'dir. Buna karşın yaşayanların %8,6'sı 65 yaş üzeridir. Bu oran ise Yeni Zelanda'nın genelinde %12,1'dir. Nüfus sayımlarında yaşayanların %85,6'sı kökenlerinin Avrupa'ya dayandığını belirtmiştir. Yaklaşık %4,1'i Maori soyundan olduğunu söylemiştir. Geri kalanlar ise diğer Büyük Okyanus adaları ve kimi Asya ülkelerinden kente göç etmişlerdir.

Şeyh Khalid Hafiz, Yeni Zelanda Müslüman toplum lideridir. Hafiz, Hindistan'da doğmuş ve 1981 yılında Yeni Zelanda'ya göç etmiştir.^[1]

Wikimedia Commons'ta Wellington ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• (İngilizce) Greater Wellington Regional Council 5 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (İngilizce) Official NZ Tourism website for Wellington 23 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (İngilizce) Wellington City Council 8 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (İngilizce)

Vikigezgin'de Wellington ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

• Drury, Abdullah, Islam in New Zealand: The First Mosque (Christchurch, 2007) ISBN 978-0-473-12249-2