Yomak
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Aralık 2020) |
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Aralık 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Yomak – Türk, Altay ve Moğol halk kültüründe ve halk edebiyatında destan, epik şiir. Yomok, Comok, Comog, Yumah, Nomok, Zomok, Zumah olarak da söylenir. Moğollar Domog derler. İlk anlamı "Öbür dünyaya ait, şaman hikâye ve efsaneleri" olan bu sözcük Kınm Türkçesinde de "hikâye, destan" anlamında korunmuştur.[1]
Yomaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Dizeli ve uyaklı olarak uzun şiirler şeklinde anlatılan öykülerdir. Söylencelerin en dikkat çekici ve akılda kalıcı, en çok ilgi çeken anlatım yollarından biridir. Yomakçılar (destan okuyucuları) en az üç yıllık bir eğitim ve deneyim süreci yaşarlar. Manasçı adı verilen Manas destanı okuyucuları en çok bilinenleridir. Kırgız destan okuyucusu Sayakbay Karalayev gelmiş geçmiş en iyi Manasçı olarak kabul edilir. Yomaklar çoğu zaman küğ (manzum metin, şiir) unsurunu içerisinde barındırır.
Nuvak
[değiştir | kaynağı değiştir]Nuvak (Nıvak, Nıvah, Nımah, Nıbak) değişik Türk lehçelerinde halk hikâyesi veya masal anlamına gelir. Köy odalarında ocak başında, topluluğa anlatılan, olağanüstü konular içeren genelde uzun öyküler. Halk masalı, halk hikâyesi gibi anlamlar taşır. (Yakutça “Namah” sözcüğü ise bilmece, Çuvaşça “Sımah” ise söz demektir.)
Küğ
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel bir tanım olarak şiir (manzum metin) demektir. Köğ veya Küy olarak da söylenir. Uyaklı ve dizi halindeki cümlelerden oluşan söz ve ifadeler. Halk ozanları tarafından ezgiyle söylenen Koşuk/Goşuğ (halk şiiri) adı verilen (Altaylarda Kojon/Koşon) biçimi ile Koşma adı verilen türü yaygındır. Köğük (Küğük) ise mısra demektir. Sözcük, asıl olmayı ifade eder. Yani küğ, sözün aslıdır.
Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Olongo, Kay ve Üliger sözcükleri de Yomak'ın farklı alt türlerini nitelemek için veya bazen de eşanlamlı olarak kullanılır.
Olongo (Olonho, Olungu), Yakutça bir sözcük olup yine destan demektir. Şiir şeklindeki söylence. Hemen her toplumda destanlar bulunur ve şiir şeklinde olmaları nedeniyle daha çok ilgi çeker ve daha kolay ezberlenirler. Olmak fiili ile ilişkilidir. Olanların, olmuşların öyküsü demektir. Eski Türkçede Ölön sözcüğü de destan demektir.[2]
Kay ise yine çeşitli Türk dillerinde destan anlamına gelir. Şiir şeklindeki söylence demektir. Kayçı adı verilen destancılar tarafından ezbere okunur. Manas destanı dünyanın en uzun destanlarından biridir (kimi görüşlere göre en uzundur). Destanları doğru okumayan, bazı yerlerini unutan veya güzel okumayı beceremeyen Kayçıların, destandaki kahramanın ruhu (veya destanın koruyucu İyesi) tarafından hastalandırılacağına hatta öldürüleceğine inanılır. Destanlar tüm uluslarda rastlanan şiirsel anlatılardır. Hızlı gitmek, hızlı konuşmak anlamına gelen Kay kökünden türemiştir.
Ülger (Moğolca Üliger) sözcüğü de şiir şeklindeki masal, olağanüstü öykü anlamına gelir. Söylencelerden ve nesile nesile aktarılagelen öykülerden oluşur. Moğolca Ügül, Mançuca Üg sözcükleri anlatmayı ifade eder. Türkçedeki Ülker takımyıldızının adıyla benzerlik gösterir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir](Yum/Yom/Com) kökünden türemiştir. Anlatmak, söylemek anlamları vardır. Yom (baht, talih) ile de bağlantılıdır. Eskilerin öykülerinin kişilere olumlu etki yapacağı veya onlardan güç alınacağı inancını akla getirmektedir. Tungus Mançu dillerinde Nımka/Nıma olarak yer alır. Şamanlık yapmak, şamanın hikâye anlatması, geçmişten haber vermesi gibi manaları taşır. Moğolca Domog, efsane demektir. “Nom” ise din veyâ din adamı mânâsı taşır fakat bazı kaynaklarda bu sözcüğünü kökeninin Çince olduğu belirtilir.[3] “Nomos/Nomoy” sözcüğü Batı dillerinde özellikle Yunancada yasa, tüzük anlamları da taşır ve Eski Hintçe kökenlidir. Hattâ Yunan mitolojisinde “Nomos” adlı bir yasa tanrısı (adâlet ruhu) bulunur.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Çeşitli Yönleriyle Din, Prof. Dr. Günay TÜMEH, Ankara Üniversitesi Yayınları, Makale [1] 24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.