Fars alfabesi
Fars alfabesi, Farsçanın İran ve Afganistan'da kullanılan yazı sistemidir. Kökeni Arap alfabesine dayanır, bu alfabeye Arapçada bulunmayıp Farsçada bulunan ژ,چ,پ ve گ harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı alfabesi büyük ölçüde bu alfabeden uyarlanmıştır.
Harfler
[değiştir | kaynağı değiştir]İsim | ALA-LC'ye göre Latin harfi karşılığı (İngilizce için) | IPA | Kelime içindeki yerlerine göre | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Sonda | Ortada | Başta | Yalnız | |||
elif | ā / ʾ | [ɒ], [ʔ] | ﺎ | ﺎ | آ / ا | ﺍ |
be | b | [b] | ﺐ | ﺒ | ﺑ | ب |
pe | p | [p] | ﭗ | ﭙ | ﭙ | پ |
te | t | [t] | ﺖ | ﺘ | ﺗ | ﺕ |
s̱e (peltek) | s̱ | [s] | ﺚ | ﺜ | ﺛ | ﺙ |
cim | j | [dʒ] | ﺞ | ﺠ | ﺟ | ﺝ |
çim | ch | [tʃ] | ﭻ | ﭽ | ﭼ | ﭺ |
ḥā | ḥ | [h] | ﺢ | ﺤ | ﺣ | ﺡ |
ḫa | kh | [x] | ﺦ | ﺨ | ﺧ | ﺥ |
dāl | d | [d] | ﺪ | ﺪ | ﺩ | ﺩ |
ẕel | ẕ | [z] | ﺬ | ﺬ | ﺫ | ﺫ |
re | r | [ɾ] | ﺮ | ﺮ | ﺭ | ﺭ |
ze | z | [z] | ﺰ | ﺰ | ﺯ | ﺯ |
je | jh | [ʒ] | ﮋ | ﮋ | ژ | ژ |
sīn | s | [s] | ﺲ | ﺴ | ﺳ | ﺱ |
şīn | sh | [ʃ] | ﺶ | ﺸ | ﺷ | ﺵ |
ṣād | ṣ | [s] | ﺺ | ﺼ | ﺻ | ﺹ |
z̤ād / ḍād | z̤ | [z] | ﺾ | ﻀ | ﺿ | ﺽ |
ṭā (tı) | ṭ | [t] | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ﻁ |
ẓā (zı) | ẓ | [z] | ﻆ | ﻈ | ﻇ | ﻅ |
ʻayn | ʻ | [ʔ] | ﻊ | ﻌ | ﻋ | ﻉ |
ğayn | gh | [ɣ] / [ɢ] | ﻎ | ﻐ | ﻏ | ﻍ |
fe | f | [f] | ﻒ | ﻔ | ﻓ | ﻑ |
kāf | q | [k] / [ɣ] / [q] (bazı ağızlarda) | ﻖ | ﻘ | ﻗ | ﻕ |
kef | k | [k] | ﮏ | ﮑ | ﮐ | ک |
gef | g | [ɡ] | ﮓ | ﮕ | ﮔ | گ |
lām | l | [l] | ﻞ | ﻠ | ﻟ | ﻝ |
mīm | m | [m] | ﻢ | ﻤ | ﻣ | ﻡ |
nūn | n | [n] | ﻦ | ﻨ | ﻧ | ﻥ |
vāv | v / ū / ow | [v] / [uː] / [o] / [ow] / [oː] (Darice'de) | ﻮ | ﻮ | و | و |
he | h | [h] | ﻪ | ﻬ | ﻫ | ﻩ |
ye | y / ī / á | [j] / [i] / [ɒː] / [eː] (Darice'de) | ﯽ | ﻴ | ﻳ | ﻯ |
Farsçanın Latinizasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Farsça Latinizasyon | |||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Arapça: ي | Arapça: و | Arapça: ه | Arapça: ن | Arapça: م | Arapça: ل | Arapça: ݢ | Arapça: ݣ | Arapça: ك | Arapça: ق | Arapça: ف | Arapça: غ | Arapça: ع | Arapça: ظ | Arapça: ط | Arapça: ض | Arapça: ص | Arapça: ش | Arapça: س | Arapça: ژ | Arapça: ز | Arapça: ر | Arapça: ذ | Arapça: د | Arapça: خ | Arapça: ح | Arapça: چ | Arapça: ج | Arapça: ث | Arapça: ت | Arapça: پ | Arapça: ب | Arapça: ا | Arapça: ء |
Y | W | H | N | M | L | G | Ň | K | Q | F | Ģ | Ă | Ż | Ṫ | Ḋ | Ṡ | Ş | S | J | Z | R | Ž | D | X | Ḩ | Ç | C | Š | T | P | B | A, E | Ä,U, İ |
- Š=Ť ve Ž=Ď harfleri Peltek seslerdir; dil ucu ile dişlerin arasından çıkar.
- Alfabede Arapçada yer almayan ancak Farsçada bulunan üç noktalı harflere de yer verilmiştir.
- خ: Hı sesi boğazın gırtlağa yakın bölümünden boğazı hırıldatmak suretiyle çıkarılan bir sestir (X). Türkçedeki Xalı (Halı), Xala (Hala), Xoroz (Horoz) sözcüklerinin bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. Standart H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Örneğin: Bakmak sözcüğü İran Azericesinde, Azerbaycanda ve ayrıca İç ve Doğu Anadoluda Baḥmaḥ şeklinde telaffuz edilir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak) gibi...
- ق: Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmi harflerinden birisidir. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)
- و: Arapçada açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Batı dillerindeki w harfi yine bu sesi karşılar. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş). Ancak Farsçada normal V harfi ile bu fark ortadan kalkmıştır.
Fars alfabesi ile yazılan diller
[değiştir | kaynağı değiştir]- Azerice (İran)
- Belucice
- Brahuice
- Darice (Doğu Farsçası)
- Gilekçe
- Keşmirce
- Kazakça (Çin)
- Kürtçe (İran ve Irak)
- Kırgızca (Çin ve Afganistan)
- Lakice
- Lurca
- Peştuca
- Marwari
- Mazenderanca
- Farsça
- Pencapça
- Kaşkayca
- Sindçe
- Saraikice
- Tacikçe (Afganistan)
- Türkmence (İran ve Afganistan)
- Urduca
- Burushaski
- Özbekçe (Çin ve Afganistan)
- Uygurca
- Mandarin