Mişel Fuko

Mişel Fuko
fr. Michel Foucault
Doğum tarixi	15 oktyabr 1926(1926-10-15)[1][2][…]
Doğum yeri	Puatye, Vyenna, Fransa[3][4]
Vəfat tarixi	25 iyun 1984(1984-06-25)[1][2][…] (57 yaşında)
Vəfat yeri	XIII arondisman, Fransa[3] və ya Paris, İl de Frans, Fransa metropoliyası, Fransa[4]
Vəfat səbəbi	QİÇS
İstiqaməti	ateizm, Poststrukturalizm, Qitə fəlsəfəsi
Əsas maraqları	fəlsəfə, tarix, sosiologiya, İdeyalar tarixi, epistemologiya, etika, siyasi fəlsəfə
Təsirlənib	İmmanuel Kant, Fridrix Nitsşe, Martin Haydeqqer, Batay Jorj, Karl Marks, Lui Altüsser, Ziqmund Freyd, Klod Levi-Stross, Platon, Kinik məktəbi, Georq Vilhelm Fridrix Hegel, Ferdinand de Sossür, Edmund Husserl, Karl Yaspers, Jan İppolit, Jorj Dyumezil, Jak Lakan, Jil Delöz
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mişel Pol Fuko (fr. Michel Foucault, 15 oktyabr 1926^[1][2][…], Puatye, Vyenna, Fransa^[3][4] – 25 iyun 1984^[1][2][…], XIII arondisman, Fransa^[3] və ya Paris^[4]) — fransız filosof, mədəniyyət nəzəriyyəçisi və tarixçi.

Mişel Fuko 15 oktyabr 1926-cı ildə Fransanın Puatye şəhərində orta səviyyəli bir ailədə dünyaya gəldi. Atası cərrah, anası isə cərrahın qızı idi. Fuko həyatda "qüsurlu" olduğuna görə onu təhqir edən atası ilə problemli münasibətinin olduğunu vurğulamışdır. 1948-ci ildə ilk dəfə intihara cəhd etdi və bir müddət psixiatriya xəstəxanasına yerləşdirildi. Bu təcrübələrin hər ikisi onun homoseksuallığı ilə əlaqəli görünür, çünki psixiatr onun intihar cəhdinin cəmiyyətdəki marjinal statusu ilə motivasiya edildiyinə inanırdı. Hər ikisi də onun intellektual inkişafını formalaşdırmış və sapma, dəliliyin diskursiv çərçivəsinə diqqət yetirmişdir. Atası məşhur cərrah idi və istəyirdi ki, oğlu da onun yolunu davam etdirsin.1971-ci il may ayının 1-i Fuko və Jan — Mari Domenak "Sante" Paris həbsxanasının qapısında kriminalistika dosyelərini məhv etməyə çağırış vərəqələri payladıqları üçün saxlanmışdırlar.16 dekabr 1972-ci ildə şübhəli şəraitdə komissarlıqda öldürülmüş əlcəzairli işçi Məhəmməd Diabanın xatirəsinə həsr olunmuş mitinq zamanı polis tərəfindən saxlanılır. 1984-cü il 2 iyunda Fuko qəşş etdi və xəstəxanaya yerləşdirildi. Son iki ildə Fuko onu tez-tez zəiflədən xəstəliklərdən əziyyət çəkirdi. QİÇS xəstəliyinin ona hardan gəldiyi bilinmirdi, çünki o zaman bu xəstəlik yeni yayılmağa başlamışdı. O, 25 iyun 1984-cü ildə Parisdə QİÇS xəstəliyindən dünyasını dəyişmişdir. Yaradıcılıq irsinin nəşri və öyrənilməsi üçün 1986-cı ildə "Mişel Fuko Mərkəzi" Assosiasiyası yaradılmışdır.

Atası gənc oğlunun içinə qapalı, cinayətə meyilli olduğunu bildiyi üçün onu Müqəddəs Stanislas kollecinə təhsil almağa göndərir. Bu katolik məktəb idi və öz ciddi nizam-intizamı ilə digərlərindən seçilirdi. Məktəbdə Fukonun bacarıqları maksimum dərəcədə ortaya çıxdı və Müqəddəs Stanislas kollecini bitirdikdən sonra nüfuzlu IV Anri Paris liseyinə daxil oldu. 1946-cı ildə onu əvvəllər imtahanlarında zəif nəticə göstərdiyi Pedaqoji instituta (École Normale Supérieure) qəbul edirlər, Fuko həm də bura qəbul edilən dördüncü tələbə olmuşdur. Tanınmış müəllim Marlo-Ponti Moris ilə fəlsəfəni öyrənərək, gənc Fuko təəccüblü intellekt nümayiş etdirdi. Bir neçə ildən sonra gənc oğlana fəlsəfə kafedrasının, sonra psixologiya kafedrasının lisenziyasını verdilər. Sonradan Fuko psixoterapiya kafedrasının diplomuna layiq görüldü.

1950–53-cü illər arasında Fransa Kommunist Partiyasında yer aldı. Partiyaya keçməsi Louis Althusser-in dəvəti ilə olub. Ancaq Stalinin SSRİ-dəki siyasi kursu onu partiyadan soyutdu və bir neçə ildən sonra Fuko partiyadan ayrıldı.1954-cü ildən etibarən dörd il İsveçdə qalıb Uppsala Universitetində doktorluq işini yazdı. O dövrün "Uppsala Universiteti"ndəki pozitivist damar Fuko-un işini elmi saymadığı üçün qəbul etmədi. Daha sonra bir il Varşava Universitetində, növbəti il isə Hamburq Universitetində fransız dilindən dərs dedi.1960-cı ildə Fuko Fransaya qayıdıb Klermon-Feran universitetində fəlsəfə kafedrasında dekan vəzifəsini yerinə yetirməyə başladı. Fukonun parlaq əməyi nəticəsində həmin il "Dəlilik və sivilizasiya" kitabı dərc edildi. Bu kitaba görə Fukoya doktorluq dərəcəsi verildi. Elə həmin il Fuko, özündən on yaş kiçik olan fəlsəfə fakültəsinin tələbəsi Daniel Defertlə tanış olmuşdur. Defertin siyasi fəallığının formalaşmasında Fuko böyük təsir göstərmişdir. Fuko aralarındakı münasibəti çox sonralar "zaman-zaman sevgiyə bənzəyən, uzun müddətli bir təşnəlik" kimi təsvir etmişdi. 1966-cı ildə Daniel Defert könüllü olaraq Tunisə hərbi xidmətə gedir. Fuko da onun ardınca gedərək 1966–1968-ci illərdə Tunis universitetində ştatdankənar professor kimi çalışır, mühazirələr deyirdi. 1968-ci ildə birlikdə Parisə qayıdırlar. Fuko Vinsendəki Paris Universitetinin fəlsəfə kafedrasına rəhbərlik edir, Defert isə sosiologiyadan dərs deməyə başlayır. 1969-cu ildə "Kollec de Frans"da düşüncə sistemlərinin tarixi kafedrasının müdiri vəzifəsini alır. 23 may 1969-cu ildə hakimiyyətin qadağasına baxmayaraq Sen-Lui liseyində 1968 may hadisələri haqqında filmin nümayişini təşkil edir. Nümayişdən sonra lisey tələbələri Sarbonnanın həyətində mitinq edənlərə qoşulurlar. 1970-ci ildə Birləşdirilmiş Ştatlarda ilk mühazirələrini deyir. 8 fevral 1971-ci ildə Fuko "həbsxanalar haqqında informasiya qrupları" yaradılmasını elan edir. 1972-ci ildə Fuko Nyu-York dövlət universiteti Buffaloda dərs deyir. Orada bir müddət əvvəl məhbusların qiyam keçirdiyi Nyu-York həbsxanasına baş çəkir.1975 —Kaliforniya universiteti Berklidə şəhvaniyyətin tarixi üzrə mühazirələr oxuyur. 1976-cı ildə "Cinsəlliyin tarixi" adlı kitabının ilk cildi nəşr olunur. Fuko dünyasını dəyişdikdən sonra iki və üçüncü cildləri də nəşr olunur.1978-ci ildə"Corriere della sera" üçün İran hadisələri haqqında silsilə reportaj seriyası hazırlayır.

"Dəlilik və sivilizasiya"

"Kəlmələr və şeylər" 1966

"Bilginin arxeologiyası"

"Həbsxananın tarixi"

"Cinsəlliyin tarixi"

"Bioqrafik eskiz"

"İntelektual Fon"

"Əsas işlər"

"Klassik təmsil"

"Əşyaların sırası"

"Kantın klassik təmsilinin tənqidi"

"Dil və insan"

"Fukodan sonra Fuko"

ENS -də Foucault, Hegel, Marx, Kant, Husserl, Heidegger və Gaston Bachelard əsərlərini öyrənərək fəlsəfə mövzusunda geniş oxudu. Marksist intellektual və siyasi ənənələrdən qaynaqlanan Althusser, tələbəsini Fransa Kommunist Partiyasına üzv olmağa inandırdı, lakin Foucault-un homofobiya təcrübəsi və antisemitizm hadisələri onu söndürdü. Foucault , Marksın nəzəriyyəsinin sinif mərkəzli diqqətini də rədd etdi və heç vaxt marksist kimi tanınmadı. Sonrakı bir neçə il Pavlov, Piaget, Jaspers və Freudun əsərlərini öyrənərkən psixologiya üzrə universitet kursları verdi ; və 1948-ci ildə intihar cəhdindən sonra xəstə olduğu Hôpital Sainte-Anne-də həkimlər və xəstələr arasında münasibətləri öyrəndi. Bu müddət ərzində Foucault, həmçinin Nitsşe, Markiz de Sade, Dostoyevski, Kafka və Genetin əsərlərini əhatə edən uzunmüddətli tərəfdaşı Daniel Defert ilə ümumi maraqları psixologiyadan kənarda geniş şəkildə oxudu. İlk universitet postundan sonra doktorluq dissertasiyasını tamamlayarkən İsveç və Polşa universitetlərində mədəniyyət diplomatı olaraq çalışdı. 1960-cı illərdən etibarən Foucault, Kaliforniya-Berkeley Universiteti, New York Universiteti və Vermont Universiteti də daxil olmaqla dünyanın bir çox universitetində müxtəlif mühazirələr və professorluqlar etdi. Bu onilliklər ərzində Foucault irqçilik , insan hüquqları və həbsxana islahatları da daxil olmaqla sosial ədalət problemləri adından məşğul olan ictimai ziyalı və fəal kimi tanındı . O, tələbələri arasında çox məşhur idi və Kollec de France-a daxil olduqdan sonra verdiyi mühazirələri Parisdə intellektual həyatın əsas məqamları hesab olunurdu və həmişə dolu idi.

Fukonun əsas intellektual töhfəsi onun elm, tibb və cəza sistemi kimi institutları diskursdan istifadə etməklə göstərmək, insanların yaşaması üçün subyekt kateqoriyaları yaratmaq və insanları nəzarət və bilik obyektinə çevirmək bacarığı idi . Beləliklə, o, iddia edirdi ki, institutlara və onların diskurslarına nəzarət edənlər cəmiyyətdə hakimiyyətə sahibdirlər, çünki onlar insanların həyatının trayektoriyalarını və nəticələrini formalaşdırırlar. Foucault, əsərində, subyekt və obyekt kateqoriyalarının yaradılmasının insanlar arasındakı güc iyerarxiyalarına əsaslandığını və öz növbəsində, güclülərin biliklərinin qanuni və doğru sayılan və daha az güclü olanların bilik iyerarxiyalarına əsaslandığını göstərdi. Etibarsız və səhv hesab olunur. Mühüm olsa da, o, gücün fərdlərə məxsus olmadığını, cəmiyyətin içindən keçdiyini, qurumlarda yaşadığını və qurumları və biliklərin yaradılmasını idarə edənlər üçün əlçatan olduğunu vurğuladı. O, beləliklə, bilik və qüdrəti bir-birindən ayrılmaz hesab etmiş və onları bir məfhum, "bilik/güc" kimi işarə etmişdir.

• Mişel Fukonun bioqrafiyası Arxivləşdirilib 2016-11-07 at the Wayback Machine