Νομός Μεσσηνίας

Συντεταγμένες: 37°15′00″N 21°50′00″E / 37.25°N 21.8333°E / 37.25; 21.8333

Μεσσηνία
Περιφερειακή ενότητα
Χάρτης της Ελλάδας με {{{Όνομα}}}
Χώρα Ελλάδα Ελλάδα
Πρωτεύουσα Καλαμάτα
Δήμοι 6
Διοίκηση  
 • Αντιπεριφερειάρχης Βασίλειος Καπέλιος[1]
Διοικητική διαίρεση  
 • Περιφέρεια Πελοπόννησος
Έτος δημιουργίας νομού 1833
Γεωγραφικό διαμέρισμα Πελοπόννησος
Έκταση  
 • Συνολική 2.996 τ.χλμ
 • Κατάταξη 15η
Πληθυσμός  
 • Συνολικός 144.920 (2021)
 • Κατάταξη πληθ. 20η
 • Πυκνότητα 48,4 κάτ./χλμ²
 • Κατάταξη πυκν. 35η
Ταχ. κώδικες 24* **
Πιν. αυτοκινήτων ΚΜ

Η Μεσσηνία είναι νομός της Ελλάδας που βρίσκεται στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο. Γεωγραφικά είναι η περιοχή η οποία ορίζεται στα βόρεια από τον ποταμό Νέδα και τα Αρκαδικά Όρη (Λύκαιο, Μαίναλο), στα ανατολικά από το όρος Ταΰγετος, στα νότια από τον Μεσσηνιακό Κόλπο και στα δυτικά από τα Όρη Κυπαρισσίας και το Ιόνιο Πέλαγος. Συνορεύει στα βόρεια με τον Νομό Ηλείας, στα βορειοανατολικά με τον Νομό Αρκαδίας και στα ανατολικά με τον Νομό Λακωνίας.

Ο Νομός Μεσσηνίας με πρωτεύουσα την Καλαμάτα είναι ένας από τους 51 νομούς της Ελλάδας, ο οποίος ταυτίζεται σήμερα με την εκλογική περιφέρεια Μεσσηνίας, με βάση το ισχύον πολιτικό και εκλογικό σύστημα και εκπροσωπείται στη Βουλή των Ελλήνων με 5 βουλευτές. Μέχρι το 2010 στον Νομό Μεσσηνίας αντιστοιχούσε επίσης η Νομαρχία Μεσσηνίας, η οποία ήταν δευτεροβάθμιος οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης (νομαρχία) και αποτελούσε βαθμίδα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, στο χρονικό διάστημα μεταξύ 1833-2010. Από την 1η Ιανουαρίου του 2011, οπότε τέθηκε σε ισχύ το Πρόγραμμα Καλλικράτης του Ν.3852/2010,[2] η νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Μεσσηνίας καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από την Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας.

Σύμφωνα με το ισχύον αυτοδιοικητικό σύστημα η Περιφερειακή ενότητα Μεσσηνίας, με έδρα την Καλαμάτα, από το 2011 και μετέπειτα με βάση το Πρόγραμμα Καλλικράτης (3852/2010) αποτελεί μία από τις 74 περιφερειακές ενότητες της χώρας. Εκτείνεται στο νοτιοδυτικό μέρος του γεωγραφικού διαμερίσματος της Πελοποννήσου και υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, με έδρα την Τρίπολη, καθώς και στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου, με έδρα την Πάτρα.

Διοικητική διαίρεση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση Περιφέρειας Πελοποννήσου

Ο Νομός Μεσσηνίας, από το 2011, με την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης, ταυτίζεται με την Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας (με πρωτεύουσα την Καλαμάτα), της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Με τη συνένωση και συγχώνευση των 29 μικρότερων δήμων + 2 κοινοτήτων, όπως προέβλεπε το Πρόγραμμα, οι νέοι 6 μεγάλοι δήμοι που προέκυψαν είναι οι εξής:[3]

Δήμος Έκτ. (χμ2) Πληθ.
(2021) 		Έδρα Χάρτης
Δυτικής Μάνης 402,8 5.772 Καρδαμύλη
Καλαμάτας 440,3 71.894 Καλαμάτα
Μεσσήνης 563,7 19.200 Μεσσήνη
Οιχαλίας 411,4 8.508 Μελιγαλάς
Πύλου-Νέστορος 554,3 17.179 Πύλος
Τριφυλίας 612,1 22.367 Κυπαρισσία

Μορφολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βουνά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ψηλότερο βουνό είναι ο Ταΰγετος (2.404 μ., κορυφή Προφήτης Ηλίας), τον οποίο η Μεσσηνία μοιράζεται με τη Λακωνία και του οποίου η αλυσίδα συνεχίζεται με άλλες ψηλές κορυφές προς βορειοδυτικά. Στα βορειοανατολικά σύνορα με την Αρκαδία και σε μικρή απόσταση από την Ανδρίτσαινα της Ηλείας βρίσκεται το Λύκαιο όρος (1.420 μ.). Στα βόρεια σύνορα με την Ηλεία βρίσκεται το Τετράζιο. Στα δυτικά και προς το Ιόνιο Πέλαγος εκτείνονται από βορρά προς νότο τα όρη της Κυπαρισσίας (όρος Αιγάλεω, 1224 μ), στην προέκταση των οποίων βρίσκεται, στη δυτική μεσσηνιακή χερσόνησο, το όρος Λυκόδημος (960 μ.). Στο κέντρο του νομού και από βορρά προς νότο εκτείνεται η ευφορότατη πεδιάδα της Μεσσηνίας.

Ποτάμια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μεγαλύτερο ποτάμι είναι ο Πάμισος, ο οποίος διασχίζει την πεδιάδα της Μεσσήνης και χύνεται στον Μεσσηνιακό κόλπο. Στα σύνορα με την Ηλεία βρίσκεται ο ποταμός Νέδα. Μικρότερα ποτάμια είναι ο Βελίκας και ο Νέδωνας, που διασχίζει την πόλη της Καλαμάτας.

Οικονομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Καλαμάτα είναι το εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο του νομού, καθώς και σημαντικό λιμάνι. Ο αγροτικός τομέας παραμένει σημαντικός με κύρια προϊόντα τα σύκα, τη σταφίδα, τα σταφύλια και το κρασί, τα πορτοκάλια, τις ελιές και το ελαιόλαδο.

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχαία περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Αρχαία Μεσσηνία

Η Μεσσηνία ήταν κατοικημένη από τα προϊστορικά χρόνια, κυρίως λόγω των εύφορων πεδιάδων της. Υπάρχει συνέχεια ευρημάτων από τη νεολιθική εποχή.

Κοντά στη Χώρα βρίσκεται τα απομεινάρια του μυκηναϊκού ανακτόρου του Νέστορα, του μυθικού βασιλιά που αναφέρεται στα ομηρικά έπη. Η κάθοδος των Δωριέων τον 12ο αιώνα π.Χ. έθεσε τέλος στον μυκηναϊκό πολιτισμό.

Από τον 8ο ως τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Σπαρτιάτες υποδούλωσαν τη Μεσσηνία με τους Μεσσηνιακούς Πολέμους. Οι Θηβαίοι την απελευθέρωσαν το 369 π.Χ., αλλά τελικά κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 183 π.Χ..

Βυζαντινή & Μεσαιωνική περίοδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ακολούθησε η Βυζαντινή Εποχή και τον 13ο αιώνα κατακτήθηκε από τους Φράγκους, για να περάσει το 1498 ολοκληρωτικά στα χέρια των Οθωμανών.

1683-1715: Β΄ Ενετοκρατία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση βασιλείου του Μορέως

Η περιοχή της Μεσσηνίας την περίοδο της Δεύτερης Ενετοκρατίας (1683/84-1715), δηλαδή το χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Ενετοί κατείχαν εκ νέου την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως βασίλειο του Μορέως (1688-1715), αναφερόταν ως θέμα της Μεσσηνίας ή επαρχία της Μεσσηνίας (Provincia di Messenia) και ήταν ένα από τα 4 θέματα ή τις 4 επαρχίες (Provincie),[4] στα οποία χώρισε η ενετική γερουσία (per ordine dell'Eccellentissimo Senato), σύμφωνα με την ενετική απογραφή του 1704,[5][6] τότε την Πελοπόννησο (Ρωμανίας, Αχαΐας, Λακωνίας και Μεσσηνίας με πρωτεύουσες το Ναύπλιο, την Πάτρα, τη Μονεμβασία και το Νέον Ναυαρίνον αντίστοιχα). Στη Μεσσηνία, όπως και σε κάθε μια από τις άλλες επαρχίες (θέματα) διωρίσθηκε επίσης ένας προβλεπτής (πρεβεδούρος) για την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση, ένας διευθυντής της δικαιοσύνης και ένας οικονομικός επίτροπος.[7]

Κατάλογος Ενετών Προβλεπτών Μεσσηνίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο κατάλογος των εδρευόντων Ενετών προβλεπτών ή πρεβεδούρων στην επαρχία της Μεσσηνίας (Provveditori di Messenia), σύμφωνα με τον Γερμανό ιστορικό Καρλ Χοπφ στο έργο του Ελληνορρωμανικά χρονικά (Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues), 1873, έχει ως εξής:[8][9]

α/α Όνομα Προβλεπτή
(Πρεβεδούρου)
στα ενετικά[8] 		Από έτος[8] Όνομα Προβλεπτή
(Πρεβεδούρου)
στα ελληνικά[9] 		Εκλογή[8]
1 Giovanni Quirini q. Pietro 1693 Ιωάννης Πετρ. Κυρίνης 21 Ιουνίου 1693
(Elezioni XXII, fol. 242)
2 Pellegrino Pasqualigo q. Marcantonio 1696 Πελεγρίνος Πασκαλίγκος 6 Αυγούστου 1699
3 Girolamo Marcello q. Alessandro 1698 Γερολάμος Αλεξ. Μαρκέλλος 14 Δεκεμβρίου 1698
4 Giovanni Pizzamano q. Nicolô 1701 Ιωάννης Ν. Πιτζαμάνης 19 Μαρτίου 1701
(Ivi XXIII, fol. 249).
5 Francesco Moro q. Girolamo 1703 Φραγκίσκος Μώρος 9 Απριλίου 1703
6 Luigi Basadonna q. Pietro 1705 Λουίζος Πετρ. Μασαντώνης 26 Απριλίου 1705.
7 Giovanni Badoer q. Pietro 1707 Ιωάννης Πετρ. Βάρδουερ 27 Δεκεμβρίου 1707
8 Vincenzo Badoer q. Giovanni 1710 Βιντζέντσος Ι. Βάρδουερ 18 Μαΐου 1710
9 Nicolô Quirini q. Francesco 1712 Νικολ. Φρ. Κυρίκος 11 Μαΐου 1710
10 Costantino Loredano q. Luigi 1714 Κ. Λουίζος Λορεδάνης 16 Δεκεμβρίου 1714

Οι Βενετοί, οι οποίοι είχαν καταλάβει την Πελοπόννησο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τα πρώτα στάδια του πολέμου του Μοριά (1684-1699), προσπάθησαν με μεγάλη επιτυχία να αναπτύξουν την περιοχή του Μοριά, που είχε ερημωθεί από τον πόλεμο, και να αναζωογονήσουν τη γεωργία και την οικονομία της, αλλά δεν ήταν σε θέση να κερδίσουν την αφοσίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, ούτε να εξασφαλίσουν τη νέα τους κτήση στρατιωτικά. Έτσι, σύντομα η Πελοπόννησος ανακτήθηκε και πάλι από τους Οθωμανούς μετά από μια σύντομη εκστρατεία τους που έγινε μεταξύ του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου του 1715.

1821: Απελευθέρωση της Καλαμάτας και της Μεσσηνίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Παπαφλέσσας κήρυξε την επανάσταση κατά των Τούρκων στις 23 Μαρτίου 1821 και μετά τις καταστροφές που προκάλεσε ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός του Ιμπραήμ, η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (20 Οκτωβρίου 1827) οδήγησε στην απελευθέρωση της Πελοποννήσου και στη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους.

Η Μεσσηνία από το 1828 έως το 1833

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας 1828

Κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση της Ελληνικής Πολιτείας το 1828, που πραγματοποιήθηκε από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια με το Ι΄ ψήφισμα της 13ης Απριλίου 1828 δημιουργήθηκαν 13 θέματα ή τμήματα[10] ή επιτροπείες, για τη διοίκηση των οποίων ορίσθηκαν έκτακτοι επίτροποι για το καθένα από αυτά.[11] Στην περιοχή της Μεσσηνίας, στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1828 και του 1833, αντιστοιχούσαν χωριά – οικισμοί και περιοχές κυρίως 2 τμημάτων με τις επαρχίες τους και 2 (1+1) ακόμα επαρχίες από άλλα 2 τμήματα. (Τα στοιχεία πληθυσμού των επαρχιών με βάση την απογραφή του 1829):[12][13]

Οι 2 ακόμα επαρχίες από άλλα τμήματα ήταν:

1833: Σύσταση του νομού Μεσσηνίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο νομός Μεσσηνίας (κάτω αριστερά με πράσινο χρώμα), ως ένας από τους δέκα αρχικούς νομούς της τότε Ελλάδας, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση του 1833.
Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας 1833

Η τυπική σύσταση του νομού Μεσσηνίας έγινε το 1833 από την κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, στους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης της χώρας από την Αντιβασιλεία μετά την άφιξη του βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα, ο οποίος όμως ήταν ακόμη ανήλικος. Το νεοσυσταθέν ελληνικό κράτος, τότε βασίλειο, ήταν πολύ μικρότερο από το σημερινό και περιελάμβανε μόλις την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, και τις Κυκλάδες. Με βασιλικό διάταγμα του 1833,[27] λοιπόν, η τότε έκταση της Ελλάδας διαιρέθηκε σε 10 νομούς και 47 επαρχίες. Στους 10 αυτούς πρώτους νομούς της Ελλάδας περιλαμβανόταν και ο νομός Μεσσηνίας, στον οποίο ως έδρα του και αρχική του πρωτεύουσα (μητρόπολις) ορίσθηκε η Κυπαρισσία, τότε ονομαζόμενη και Αρκαδία ή Αρκαδιά.[28] Επικεφαλής του νομού, δηλαδή της νομαρχίας, ήταν ο νομάρχης, ανώτερο διοικητικό όργανο στη διοικητική διεύθυνση του νομού, με υπαγόμενες επαρχίες και δήμους, τα καθήκοντα του οποίου ορίσθηκαν με νεώτερο βασιλικό διάταγμα του 1833.[29]

Με το άρθρο 5, του Β.Δ. της 3/15 Απριλίου του 1833 καθορίσθηκε επίσης ότι:

Ο Νομός της Μεσσηνίας περιλαμβάνει τους επί της αριστεράς όχθης του Αλφειού κειμένους τόπους της επαρχίας Πύργου, και τας μέχρι τούδε επαρχίας Φαναρίου, Αρκαδίας, Μεθώνης, Νεοκάστρου, Κορώνης, Καλαμάτας, Νησίου, Ανδρούσσης, Ιμπλακίκων και Μικρομάνης. Το όριον της Μεσσηνίας, προς μεν την Ήλιδα θέλει σχηματίζει ο Αλφειός, προς δε την δυτικήν Λακωνίαν η από του Ταϋγέτου προβαίνουσα ράχις Βέργα παρά τον Αρμυρόν.[28]

Ο νομός Μεσσηνίας, στη συνέχεια, διαιρέθηκε στις ακόλουθες 5 επαρχίες:[28]

  1. Επαρχία Ολυμπίας, η οποία σχηματίσθηκε από την μέχρι τότε επαρχία Φαναρίου και τα «επί της αριστεράς όχθης του Αλφειού κείμενα μέρη του Πύργου (η αρχαία Πισάτις)». Πρωτεύουσα: το Φανάριον (Παρρασία).
  2. Επαρχία Τριφυλίας, η οποία σχηματίσθηκε από την μέχρι τότε επαρχία Αρκαδίας. Πρωτεύουσα: η Αρκαδία (Κυπαρισσία).
  3. Επαρχία Μεθώνης, η οποία σχηματίσθηκε από τις μέχρι τότε επαρχίες: επαρχία Μεθώνης, επαρχία Νεοκάστρου (Πύλου) και την επαρχία Κορώνης. Πρωτεύουσα: η Μεθώνη.
  4. Επαρχία Μεσσήνης, η οποία σχηματίσθηκε από τις μέχρι τότε επαρχίες: επαρχία Ανδρούσσης, επαρχία Ιμπλακίκων και την επαρχία Μικρομάνης. Πρωτεύουσα: η Ανδρούσσα.
  5. Επαρχία Καλαμών, η οποία σχηματίσθηκε από τις μέχρι τότε επαρχίες: επαρχία Καλαμάτας και επαρχία Νησίου. Πρωτεύουσα: η Καλαμάτα (Καλάμαι).

Η Μεσσηνία από το 1836 έως το 1844

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας 1836

Με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 1836 καταργήθηκε προσωρινά ο νομός Μεσηνίας, καθώς η κυβέρνηση κατάργησε τις θέσεις των νομαρχών, νομοδιευθυντών και επάρχων και η Ελλάδα χωρίσθηκε σε 30 διοικήσεις και 10 υποδιοικήσεις με αντίστοιχες θέσεις διοικητών και υποδιοικητών. Αυτή η διοικητική διαίρεση παρέμεινε σε ισχύ για 12 χρόνια, μέχρι το 1845, οπότε αντικαταστάθηκε από τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 1845. Στα όρια της Μεσσηνίας διαμορφώθηκαν οι εξής δοικήσεις και υποδιοικήσεις:

Οι δήμοι του νομού, σε συνέχεια του προηγούμενου σχετικού «Νόμου περί συστάσεως των δήμων» (ΦΕΚ Α3/1834),[30] καταγράφονται, πιθανώς για πρώτη φορά, σε πίνακα που αναφερόταν ως «Γενικός πίναξ των δήμων του Κράτους» (ΦΕΚ A 80/1836), ο οποίος περιλάμβανε τους δήμους με την έδρα, τα χωριά και τους διορισθέντες τότε δημάρχους, δημοτικούς εισπράκτορες και αστυνόμους (σε κεντρικά σημεία διοικήσεων και υποδιοικήσεων).[31][32][33] Σε κάποιες πηγές του πίνακα αυτού δεν περιλαμβανόταν η υποδιοίκησις Ολυμπίας, η οποία όμως περιλαμβάνεται σε άλλη παραλλαγή-πηγή, η οποία διασώζεται επίσης ως «Γενικός πίναξ των δήμων του Κράτους», στις σπάνιες εκδόσεις 16ου-20ού αιώνα, της κεντρικής βιβλιοθήκης της Ακαδημίας Αθηνών.[34] Στον παρακάτω πίνακα αναφέρονται οι δήμοι του νομού, όπως είχαν διαμορφωθεί τη χρονική περίοδο μεταξύ 1835-1836:

Νομός Μεσσηνίας
(5 επαρχίες) 		Δήμος
(1835) [35] 		Χωριά
(1835) [35] 		Λειτουργία Έτη λειτ. Δήμος
(1836) [31][32][33] 		Τάξις Δήμου
(1836) [31][32][33] 		Χωριά
(1836) [31][32][33] 		Έδρα
(1836) [31][32][33] 		Δήμαρχος
Εισπράκτωρ
Αστυνόμος
(1836) [31][32][33]
Τριφυλίας
(10 δήμοι)
Διοίκησις Τριφυλίας 		Δήμος Κυπαρισσίας Κυπαρισσία, Μπλεμενιάνοι, Βρύσες, Μουριατάδα, Καρβούνι, Μαλενίτι, Άγιος Ιωάννης, Στασιό, Αρμενοί, Ποδογορά, Φαρακλάδα 1835–1912
1944–2010 		77 & 66 Κυπαρισία 2η Πλεμενιάνου, Βρύσαις, Μουργιατάδα, Καρβούνι, Μαλενίτι, Άγ. Ιωάννης, Στασιό, Αρμενοί, Ποδογορά, Φαρακλάδα Κυπαρισία Α. Ζαδάς
Α. Μανούσας
Δήμος Εράνης Φιλιατρά, Χαλαζόνι, Καναλουπού, Χριστιάνον, Πισολούρια, Μώραινα, Βάλτα 1835–1912 77 Εράνη (Φιλιατρά) 2η Φιλιατρά, Χαλαζόνι, Καναλουπού, Χριστιάνου, Μπαλούρια, Μώραινα, Βάλττα Φιλιατρά Π. Πασχαλίγκος
Ζ. Νήντας
Δήμος Πλαταμώδους Γαργαλιάνοι, Πανίτσα, Φλώκα Τριφυλίας, Μουζούστα, Χασάναγα 1835–1840
1855–1912 		5 & 57 Πλαταμώδης (Γαργαλιάνοι) 3η Γαργαλιάνοι, Πάνιτσα, Φλόκα, Μουζούστα, Χασάναγα, Νήσος πρώτη Γαργαλιάνοι Γ. Λαμπρόπουλος
Α. Σκιαδάς
Δήμος Κενηρίου Λιγούδιστα, Τσιφλίκι, Καβαλλαρία, Μουζάκι, Πύργος Τριφυλίας, Αγορέλιτζα 1835–1840 5 Κενήριον (Λιγουδίστα) 3η Λιγουδίτσα, Τριφλίκι, Καβαλαριά, Μουζάκι, Πύργος, Αγορέλιτσα Λιγουδίτσα Ι. Οικονόμου
Π. Νικολόπουλος
Δήμος Φλεσσιάδος Παιδεμένον, Αλικοντούζι, Ποταμιά, Σαμπρίκι, Βεριστιά, Στυλιανός 1835–1912 77 Φλεσσιάς (Πεδεμένου) 3η Πεδεμένου, Αλικοντούζι, Ποταμιά, Σαμπρίκι, Βεριστιά, Στελιανού Πεδεμένου Λ. Μαθιός
Α. Μαγκανόπουλος
Δήμος Τριπύλης Ραυτόπουλον, Κλωνί, Ασούτενα, Λιχούδεσι, Τριπύλα, Λαντσουνάτον, Καλογερέσι, Λεσοβίτι, Σελάς, Δάρας, Λεντεκάδα, Μάλι 1835–1912 77 Τριπύλη (Ραφτόπουλου) 3η Ραφτόπουλου, Κλονί, Ασούτενα, Λυκουδέσι, Μιπύλα, Λαντουνάτου, Καλογερέσι, Λεσοβίτι, Σελά, Ντάρα Λεντεκάδα, Μάλη Ραφτόπουλου Π. Γυφτάκης
Σ. Αντωνόπουλος
Δήμος Αετού Μεσσηνίας Αετός, Βιδίσοβα, Μποντιά, Μαλίκι, Βαρυμπόπη, Σαρακηνάδα 1835–1840
1876–1912
1997–2010 		5 & 36 & 13 Αετός 3η Αετός, Βιδίσοβα, Μποντιά, Μαλίκι, Βεριμπόπι, Σαρακινάδα Αετός Γ. Κότσης
Τ. Ρηγόπουλος
Δήμος Ηλεκτρίδος Ψάρι, Διμάνδρα, Σύρτζι, Κλέσουρα, Κατζούρα 1835–1840
1876–1892
1876–1882 Δήμος Ηλεκτρίδος
1882–1892 Δήμος Ηλέκτρας 		5 & 16 Ηλεκτρίς (Ψάρι) 3η Ψάρι, Δημάνδρα, Σίργγι, Κλιέσουρα, Κατσούρα Ψάρι Α. Συράκος
Ι. Αθανασόπουλος
Δήμος Δωρίου Σουλιμά, Βλάκα, Λάπη, Πιτσιά, Ρίπεσι, Αγριλιά, Κούβελας, Μαυρομμάτι 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Δώριον (Σουλιμά) 3η Σουλιμά, Βλάκα, Λάπι, Ρίπεσι, Αγριλιά, Κούβελα, Μαυρομάτι Σουλιμά Α. Καλαντσάκης
Α. Π. Τσόνης
Δήμος Αυλώνος Σιδηρόκαστρο, Καλλίσταινα, Βανάδα, Μουρτάτον, Αγαλιανή, Βλασσάδα, Καλονερόν, Καραμουσταφάς, Πλατάνια 1835–1912
1997–2010 Δήμος Αυλώνα 		77 & 13 Αυλών (Σιδηρόκαστρον) 3η Σιδηρόκαστρον, Καλίτσενα, Μουρτάτου, Βανάδα, Αγαλιανή, Βλασάδα, Καλονερή, Καραμουσταφά, Πλατάνια Σιδηρόκαστρον Α. Αλεξόπουλος
Θ. Μισουντούρης
Ολυμπίας
(12 δήμοι)
Υποδιοίκησις Ολυμπίας[34] 		Δήμος Ανδριτσαίνης Ανδρίτσενα, Σκληρός, Μπελούσι, Φανάρι, Μαχαλάς, Κάρμιον, Λινίσταινα 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Ανδρίτσενα 2η Φανάρι, Ανδρίτσενα, Μαχαλάς, Μπελούσι, Κάρμη, Σκληρού, Λινίστενα, Μονήδριον Παναγούλα, 3 Μύλοι Ανδρίτζενας, 4 του Φαναρίου, 3 του Κάρμη Ανδρίτσενα
Δήμος Θείσης Λάβδα, Μάτεσι, Ρόβια, Δραγουμάνον, Κουφόπουλον 1835–1840 5 Θείσα 3η Λαύδα, Δραγουμάνου, Μάτεσι, Ρόβια, 1 Μύλος Λαύδα, 1 του Δραγουμάνου Λαύδα
Δήμος Αλιφείρας Ζάχα, Ρογγοζιόν, Δράϊνα, Τσορβατζάκι, Μπάρτζι, Σέκουλας, Σίμου 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Αλίφειρα 3η Ρογκοζιόν, Ζάχα, Δραΐνα, Τσουρβατκάκι, Μπάρτζι, Σέκουλα, Σίμου, Μονή Σεπτού, 1 Μύλος Τσεμπερούλας, 1 του Κούτα, 1 Μενάρζι Ζάχα
Δήμος Τυπαναίων Μπάρτζελη, Ζελέχοβα, Κράνα, Βρεστόν, Λογγός, Νίβιτσα, Ράφτης, Φτελιά 1835–1840 5 Τυπαναιαί 3η Τζελέχοβα, Μπάρτζελι, Κράνα, Βρεστόν, Λογκός, Νίβιτσα, Ράφτη, Φτολιά, 2 Μύλοι Λογκού, 3 Νεροτριβαί αυτού, 1 Ζελέχοβας Μπάρζελι
Δήμος Ηπείου Γκρέκας, Μάζι, Τόγια, Ανεμοχωράκι, Καλυβάκια, Ράχες, Μπρουμάζι, Πλατιάνα, Μπιτζιμπάρδι, Παλαιοφάναρον 1835–1840 5 Ήπειον 3η Καλυβάκια, Μάζι, Τόγια, Ανεμοχωράκι, Μπουρμάζι, Λαδικάκι, Ππισμπάρδι, Πλατιάνα, 1 Μύλος Λαδικάκι Γκρέκα
Δήμος Σκιλλούντος Κρέσταινα, Μουνδράζα, Βρύνα, Ρίσοβον, Αλητσελεπή, Μακρίσια 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Σκιαλούς 3η Μούντριζα, Κρέστενα, Βρύνα, Ρύσσοβον, Αλητσελεπή, Μακρύσια, 5 Μύλοι εις διάφορα χωρία Κρέστενα
Δήμος Βώλακος Αγουλινίτσα, Βολάντζα, Ανεμοχώρι, Λαδικόν 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Βώλαξ 3η Βολάντσα, Ανεμοχώρι, Αγουλενίτσα, Λαδικού, Μονήδριον Μεταμορφώσεως, Μονήδριον Παναγούλας, Λίμνη Αγουλινίτσας Αγουλινίτσα
Δήμος Αρήνης Τσορβαντζή, Άλβενα, Γολέμι, Τρύπαις, Σκλήβα, Μπαράκον, Κομποθέκρα, Σμέρνα, Ξηροχώρι 1835–1912 77 Αρήνης 3η Άλβενα, Τσορβατζή, Γολέμι, Τρούπες, Σκλίβα, Μπαράκου, Κουμουθέκλα, Σμέρνα, Ξεροχώρι, 3 Μύλοι Τσορβατζή, Λίμνη των Ανιγρίδων, Λίμνη του Καϊάφα, Δάσος Στροφυλιάς Τσορβατζή
Δήμος Μακίστου Καλύδωνα, Μπεσχίνι, Κακόβατος, Ζαχάρω, Γλάτσα, Μουφκίτζα, Γλατσοπούλα, Καστρούγγαινα, Λυκίσταινα, Μονή διαλελυμένη Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Νερόλιμνα, Μπούζι 1835–1840 5 Μάκηστος 3η Μπισχίνη, Καλύδων, Γλάτσα, Γλατσοπούλι, Μοφκίτσα, Κακοβάτος Καλύδωνα
Δήμος Λεπρέου Ζούρτσα, Κοπάνιτζα, Τριάντον, Μουνδρά, Στροβίτσι, Πρασιδάκι, Άγιος Ηλίας 1835–1840 5 Λέπρεον 3η Κοπάνιτσα, Ζούρτσα, Τριάντου, Μουντρά, Στροβίτσι, Πρασιδάκι, Άγιος Ηλίας, 4 Μύλοι Ζούρτσας Ζούρτσα
Δήμος Φιγαλείας Βερβίτσα, Γάρδιτσα, Παύλιτζα, Σμαρλίνα, Μποϊκά, Δραγώγι 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Φιγαλία 3η Γάρδιτσα, Βερβίτσα, Παύλιτσα, Σμαρλίνα, Μποϊκά, Δραγώϊ, 3 Νερόμυλοι Βερβίτζης Βερβίτσα
Δήμος Είρας Αμπελιώνα, Παλάτος, Μαρίνα, Κακαλέτρι, Στάσιμον, Δέλγα, Μπέρεκλα, Άγιος Σώστης 1835–1840
1997–2010 		5 & 13 Ήρα 3η Παλάτου, Αμπελιώνα, Μαρίνα, Κακαλέτρι, Στάσιμου, Δέλγα, Μπέρεκλα, Άγιος Σώστης, 1 Μύλος Άγιος Σώστης, 1 Δέλγας, 1 Μπέρεκλας, 1 Κακαλέτρι, 1 Μαρίνας Αμπελιώνα
Πυλίας
(13 δήμοι)
Διοίκησις Πυλίας 		Δήμος Μεθώνης Μεθώνη, Καλαφάτι, Γεφύρι, Όψιμον, Μεσοχώρι, Ρίπαινα, Χόντζογλι 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Μεθώνη (Μεθώνη) 3η Καλαφάτη, Μεθώνη, Γεφύρι, Όψιμον, Μεσοχώρι, Ρίπενα, Δότσογλη, Ξενοδοχείον, Γερασίμου, Νήσος Οινούσα, Σαπέντσες Μεθώνη Δ. Καλιγάς
Κ. Κανάς
Δήμος Πηδάσσου Μεμερίζι, Αβαρινίτσα, Χωματάδα, Νταούτι, Άνω Μινάγια, Κάτω Μινάγια, Μηλίτσα, Σακαλιά, Κυνηγός, Μύλοι Τσελεπή 1835–1840 5 Πήδασος (Μεμερεΐζι) 3η Μεμερεΐζι, Αβαρινίτσα, Χωματάδα, Νταούτη, Πάνω Μινόγια, Κάτω Μινόγια, Μελίτσα, Σακάλια, Κηνυγού, Μύλοι του Τσελεπή, Μιναγιώτενα Μεμερεΐζι Κ. Κοντογόνας
Α. Παπαθανασίου
Δήμος Νέας Κρήτης Νέα Κρήτη, Αγατζίκι, Γιαπαπιά, Λαχανάδα, Καινούργιο Χωριό, Αγία Μαριάννα (νήσος), Σχίζα (νήσος), Κουβοτσά 1835–1840 5 Νέα Κρήτη 3η Νέα Κρήτη, Αγατσίκη, Κρυβοτσά, Γιαπακιά, Λαχανάδες, Κυνορία, Νήσος Αγίας Μαρίας, Νήσος Σχίζα Νέα Κρήτη Στεφανάκης
Α. Κατσελίδης
Δήμος Αιγαλαίου Χανδρινός, Καντηλιοκέρι, Φουρτζί, Πάνω Κρεμμύδια, Κάτω Κρεμμύδια, Καραμανώλη, Λέζαγα, Κουκκουνάρα 1835–1840 5 Αιγάλεον (Χανδρινού) 3η Αιγάλεον, Καντηλασκέρι, Φουρτσή, Πάνω Κρομήδια, Κάτω Κρομήδια, Καραμανόλη, Λέζαγα, Μύλοι του Ιμβραήμ, Σκάντσαγα Χανδρινού Α. Καραμπάτσος
Κ. Κισκίρης
Δήμος Τιμαθείας Σουληνάρι, Καμπάσι, Χαλαμπρέζα, Ρομήρι 1835–1840 5 Τιμαθία (Σουλινάρι) 3η Τιμαθία, Χαλαμπράτσι, Καπάση, Ρωμίρι, Μύλος του Ζουρλαδερβίσι
Δήμος Βουφράσου Χατζή, Βλαχόπουλον, Αρναούταλη, Γκρούστεσι, Βελή 1835–1882 Δήμος Βουφράσου
1882–1912 Δήμος Βουφράδος
1997–2002 Δήμος Βουφράδων
2002–2010 Δήμος Βουφράδος 		77 & 13 Βουφράσιον (Χατζή) 3η Βουφράσιον (Χατζή), Βλαχόπουλον, Αρναούταλη, Γκρούστεσι, Βελί, Δάσος των χιλίων Χωρίων, Μύλος του Χατζή, Οσμάναγα Βλαχόπουλου Α. Φράγγος
Κ. Βάλιας
Δήμος Κολωνίδων Κορώνη, Τζαφερόγλι, Άγιος Δημήτριος, Χαροκοπιόν, Μουσουλί, Αϊδίνι, Κανδερόγλι, Αγία Τριάδα, Κατηνιάδες, Πετριάδες, Κόμποι, Δόσταγα, Βουνάρια, Καστέλλια, Χωματερόν, Ελαιών της Κορώνης, Σαρατζάς, Βασιλίτσι, Καπλάνι, Τσαΐζι, Γρίζι 1835–1912 Δήμος Κολωνίδων,
1997–2010 Δήμος Κορώνης 		77 & 13 Κολονίς (Κορώνη) 2η Κορώνη, Τσαφέρογλη, Άγιος Δημήτριος, Χαρακοπιόν, Μουσουλή, Αϊτίνη, Καντίρογλη, Αγ. Τριάδα, Κατινιάδες, Πετριάδες, Κόμπος, Δέσταγα, Βουνάρια, Καστέλια, Χωματερόν, Ο ελαιών της Κορώνης, Μονή της Αριβιτσανής διαλελυμ., Μύλοι των Μπέϊδων, Ελαιοτριβ. Γερακάδες, Ελαιοτριβ. Κατράνικα, Σαρατσά, Βασιλίτση, Καπλάνη, Τζεΐζη, Γρίζη, Μονή της χρυσοκελαρίας διαλελυμ., Νήσος Αγανούσα, Βενέτικον Κορώνη Γ. Πάστας
Δ. Κουτσογιανόπλος
Γ. Λαχανάς
Δήμος Αιπείας Λογγά, Πασαλίνα, Αραποχώρι, Κλεισούρα, Κόκκινον, Ρεμούσταφα, Κουτσουμάδι, Καινούργιο Χωριό, Σούμπαλι, Λύκισα, Γαμβριά 1835–1840
1890-1912
1997–2010

Δήμος Αιπείας

5 & 22 & 13 Αιπεία (Λογγά) 3η Λογγά, Πασαλίνα, Αραποχώρι, Κλησούρα, Κόκκινον, Ρουμούσταγα, Κουτσουμάδι, Νιοχώρι, Σούμπελι, Λυκέσσα, Γαμπρέα Λογγά Π. Λυμπερόπουλος
Ι. Π. Αθανασίου
Δήμος Κορώνης Πεταλίδι, Βίγλα, Κακόρρευμα, Παστριμόγλι, Δράγκα, Λεύκα, Τρύπες, Καστάνια, Πολυστάρι, Πέρα, Χαϊκάλι, Πανυπέρι 1835–1912
1835–1905 Δήμος Κορώνης
1905–1910 Δήμος Πεταλιδίου
1910-1912 Δήμος Κορώνης
1997-2010 Δήμος Πεταλιδίου 		77 & 13 Κορώνη (Πεταλίδι) 3η Πεταλίδι, Βίγλα, Κακόρεμα, Παστρίμογλι, Δράγκα, Λεύκα, Τριπάνι, Καστανιά, Πολυστάρι, Πέρα, Παΐσαρι, Χαϊχάλι, Πεταλίδι 2 Μύλοι του Ζέρμπα και των Κορωναίων Πεταλίδι Θ. Μυλωνάς
Δήμος Βίαντος Ζαϊμόγλι, Μίσκα, Κουρτάκι, Πελεκανάδα, Καρακασέλι, Δάρας, Μύλος Σουλεϊμάναγα, Μύλοι τρείς του Ίσαρη, Μύλοι τρείς των Αλμπανέων, Ξενοδοχείον Σαγιά, Ξενοδοχείον Λυκοτραφίτη 1835–1840 5 Βίας (Μίσκα) 3η Μίσκα, Ζαΐμογλη, Κουρτάκι, Πελεκανάδα, Καραβασίλη, Δάρα, Μύλος Σουλεϊμάναγα, Μύλοι 3 του Ίσαρη, Μύλοι 3 των Αλμπανέων, Ξενοδοχείον Σαγιά, Ξενοδοχείον Λυκοτραφύτη Ζαΐμογλη Γ. Μισκοβίτας
Ν. Πιλαφάς
Δήμος Πύλου (Δήμος Πυλίων) Πύλος 1835–1912
1946–2010 		77 & 64 Πύλος (Νεόκαστρον) 3η Νεόκαστρον, Πύλα, Μύλος Χουσεΐναγα, Αποθήκη της Γιάλοβας, Μονή του Αγ. Νικολάου διαλελυμ., Νήσος Σφακτηρία Πύλος Α. Ψιλόλυχνος
Π. Μπόμπολας
Δήμος Κορυφασίου Ίκλενα, Κάτω Παπούλιον, Μύλος Πισπίσια, Ρωμανός, Πετροχώρι, Γουβαλοβαρός, Σχινόλακκα, Οσμάναγα, Πλάτανος, Άνω Παπούλιον, Πισάσκι, Μύλος του Καλέλη, Ιχθυοτροφείον της Γιάλοβας, Μύλος Καραμανώλη 1835–1840 5 Κορυφάσιον (Ίκλενα) 3η Ίκλενα, Ρωμανού, Πετροχώρι, Γουβαλογοράς, Σχοινόλακα, Οσμάναγα, Πλάτανος, Άνω Παπούλια, Κάτω Παπούλια, Πυσάσκος, Μύλος του Καλέλη, Ιχθυοτροφείον της Γιάλοβας Οσμάναγα Ν. Μπόμπολας
Α. Λαμπρακόπουλος
Δήμος Σκάρμιγκος Σκάρμιγκα, Πισπίσια, Νάσια, Μανιάκι, Κοντογόνι, Μαργέλι, Μηλιώτη, Βλάσης, Ρούτζη 1835–1840 5 Σκάρμιγγος (Σκάρμιγγα) 3η Σκάρμιγκα, Πιπέσα, Νάσια, Μανιάκι, Κοντογόνι, Μαργέλη, Μηλιώτη, Βλάσση
Καλαμών
(5 δήμοι)
Διοίκησις Μεσσηνίας 		Δήμος Καλαμών Καλάμαι, Λέϊκα, Σπιτάκια, Κατσαρέϊκα, Καλάμι, Ασπρόχωμα, Γιαννιτσάνικα, Γιάννιτσα 1835–σήμερα:
1835–1960 Δήμος Καλαμών
1960–1997 Δήμος Καλαμάτας
1997–2010 Δήμος Καλαμάτας (Σχέδιο «Καποδίστριας»)
2011–σήμερα Δήμος Καλαμάτας (Πρόγραμμα «Καλλικράτης») 		183 (2018) Καλάμαι 2η Καλάμαι, Λέϊκα, Σπητάκια, Κατσαρέϊκα, Καλάμι, Ασπρόχωμα, Γιναίτσα Καλάμαι Π. Μπενάκης
Γ. Κυριακός
Ι. Κωνσταντινάκης
Δήμος Θουρίας Φουρτζάλα, Αΐζαγα, Κουρτσαούση, Μικρομάνη, Ντελιμιμή, Φαρμίον, Βενζάμι, Παλαιόκαστρον 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Θουρία 2η Φουρτσαλοκάμαρα, Αΐζαγα, Κουρτσαούση, Μικρομάνη, Δελίμεμι,Φαρμίσε, Βεΐζαγα, Παλαιόκαστρον, Καμάρι Καμάρι Κ. Δικαίος
Μ. Καλογερίκος
Δήμος Άριος Ασλάναγα, Μπαλιάγα, Γκορτσόγλι, Γκλιάτα, Μπάστα, Γαϊδουροχώρι, Βραχάταγα, Μπισμπάρδι, Πήδημα 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Άριος 3η Ασλάναγα, Μπαλιάγα, Γκορτσόγλη, Γκλιάτα, Μπάστα, Γαϊδουροχώρι, Βραχάταγα, Μπισμπάρδι, Πίδημα Ασλάναγα Γ. Φωτόπουλος
Α. Μπούρας
Δήμος Αλαγωνίας Σίτσοβα, Τσερνίτσα, Λαδάς, Καρβέλι, Μεγάλη Αναστάσοβα, Μικρή Αναστάσοβα 1835–1912 77 Αλαγωνία 2η Τσερνίτσα, Κουτσαβά, Καρβέλι, Κουνσαβά, Λαδά και 2 Μοναστήρια, Σίτσοβα, Μεγάλη Αναστάσοβα, Μικρή Αναστάσοβα Σίτσοβα
Δήμος Αμφείας Πολιανή, Γαρδίκι, Αρφαρά, Βρωμόβρυση 1835–1912 77 Αμφεία 2η Πολιανή, Γαρδίκι, Αρφαρά, Βρομόβρυσις Γαρδίκι Ι. Φλέσσας
Α. Γ. Φλέσσας
Μεσσήνης
(14 δήμοι)
Υποδιοίκησις Μεσσήνης 		Δήμος Παμίσου Νησί, Μαυρομμάτι, Λυκότραφος, Μάδαινα, Τζιτζώρι 1835–1912 77 Πάμισος 2η Νησί, Κάτω Μαυρομάτι, Λυκοτράφου, Μάδικα, Τζιτζόρι Νησί Π. Δαριώτης
Γ. Γούτος
Π. Μιχαλόπουλος
Δήμος Τρίκκης Καρτερόλι, Γαϊδουροχώρι, Πιπερίτσα, Βρωμόβρυση, Αϊδίνι, Κουκκορράχη, Κούρταλι, Αλητσελεπή, Σπητάλια 1835–1840 5 2η Ο δήμος δεν αναφέρεται σε αυτήν την πηγή Καρτερόλι
Δήμος Εύας Ναζήρι, Ανδρούσα, Καλαμαράς, Αλουποχώρι, Δρυμούσι, Επάνω Δαλακλή, Βουρνάζι, Χασάμπασα, Λέζι, Βασιλάδα 1835–1912 77 Εύα 2η Καρτερόλι, Γαϊδουροχώρι, Πιπερίτσι, Βρομόβρυσις, Αϊντίνι, Κουκουράχη, Κούρτολι, Αλή Τσελεπή, Σπητάλι, Ναζήρι, Ανδρούσα, Καλαμαρά, Αλουποχώρι, Προυμούσι, Επάνω Δαλακλή, Μπουρνάζι, Χαστμπασα, Λέζι, Βασιλάδι Ναζήρι
Δήμος Δερρών Σκάλα, Τζεφερεμίνι 1835–1840 5 Περαί 3η Σκάλα, Τσεφερεμίνη Σκάλα Α. Πουλόπουλος
Γ. Νικολακόπουλος
Δήμος Στενυκλήρου Μελιγαλάς, Ζέζα, Μαγούλα, Αλειτούργοι, Ζευγολατειό, Σολάκι, Μύλοι Μονής Βουλκάνου, Νεροτριβή Μονής Βουλκάνου 1835–1840 5 Στενίκληρος 3η Μελιγαλάς, Ζίζα, Μαγούλα, Αλειτούργοι, Σευγαλατιό, Σολάκι, Μύλοι του Βιλινάνου, Μύλοι Νεροτρηβή Μελιγαλάς Π. Μπούτος
Δ. Δελιγιάννης
Δήμος Οιχαλίας Τσαούσι, Κατσαρός, Σιάμον, Ρερέϊκα Καλύβια, Σπανοχώρι, Μούστα, Τόσκεσι, Αλητσελεπή, Λουτρός, Βελανιδιά, Φίλια, Δογατζήδες, Σπαρτινού, Μπάλα, Σούλον 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Οιχαλία 3η Τσαούση, Κατσαρού, Σάμου, Ρερέϊκα Καλύβια, Σπανοχώρι, Μούσα, Τόσκεσι, Αλή Τπελεπή, Λουτρό, Βελανιδιά, Φίλια, Ντογατσίδες, Σπαρτινού, Μπάλα Τσαούση Α. Σταθουλόπουλος
Ι. Δρούτσος
Δήμος Ανδανίας Διαβολίτσι, Παραπούγκι, Δουσίλα, Τρύφα, Τσορωτά, Λυκούρεσι, Κούρταγα, Μάλτα, Σανδάνι 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Αυδανία 3η Διαβολίτσι, Παραπούγκι, Ντουσίλα, Τρύφα, τσουρωτά, Λυκούρεσι, Κούραγα, Μάλτα, Σαντάνι Διαβολίτσι Χ. Οικονομίδης
Δήμος Πολύχνης Κωνσταντίνοι, Μπούγα, Αγριλόβουνον, Μαντζάρι, Γαράντζα, Γλιάτα, Παλαιοχώρι 1835–1840 5 Πολίχνη 3η Κωνσταντίνοι, Μπούγα, Αγριλόβουνου, Μανιτάρι, Γκράντσα, Γλιάτα Κωνσταντίνοι Δ. Κυνίδης
Δήμος Βαλύρας Μήλα, Ζερμπίσια, Λούμι, Χρύσοβα, Κεφαληνός 1835–1840 5 Βελύρα 3η Μήλα, Ζερμπίσα, Λούμη, Χρύσοβα, Κεφαλινού Μήλα Α. Π. Δήμος
Δήμος Ιθώμης Μαυρομμάτι, Σιμίζα, Σιάμαρη, Μπέτσι, Γκολέμι, Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Ιθώμη 3η Απάνω Μαυρομάτι, Σιμίζα, Σάμαρι, Μπέτσι, Γκολέμι, Μονή Βουλκάς, Απάνω Μαυρομάτη Γ. Μπαλόπλος
Π. Γεωργόπουλος
Δήμος Υαμείας Πεντιά, Κλήμα, Μαγκανιακό, Δραΐνα, Ζαγάρενα, Κυνηγός, Ξηροκάσι, Ράδου, Πουλίτσα, Μάνεσης, Κάτω Δαλακλή 1835–1840 5 Υαμία 3η Πεντιά, Κλίμα, Μαγκανιακό, Δραΐκα, Ζαγάρενα, Κυνηγού, Ξηροκάση, Ράδου, Πουλήτσι, Μάνεσι, Κάτω Δαλακλή Πεντιά Α. Σκούφης
Γ. Παναγιωτόπουλος
Δήμος Λευκοθέας Αβραμιόν, Ισμαήλ, Χαντζαλί, Χάστεμη, Φιλιππάκι, Νεοχώρι Αριστομένους, Ξενοδοχείον 1835–1840 5 Λευκοθέα 3η Αβραμιού, Σμάκλου, Χατζαλή, Χάστεμι, Φιλιππάκη, Νιοχώρι, Ξενοδ. χατζή παναγιώτου Αβραμιού Α. Νικολάου
Ι. Χρηστόπουλος
Δήμος Αριστομένους Μουσταφάπασα, Λόι, Στρέφι, Σαμπάκαλφα, Κουτήφαρης, Ζαπάντι, Δρογκάρι 1835–1912
1997–2010 		77 & 13 Αριστομένης 3η Μουσταφάπασα, Λωΐ, Στρέφη, Σαμπάκλαφα, Κουτήφαρι, Ζαπάντι, Δραγγάρι Μουσταφάπασα Π. Στασινόπουλος
Α. Παπαδόπουλος
Δήμος Τομέως Χαλβάτσο, Κουλουκάδα, Πολαίνα, Βούτενα, Μάκραινα, Δάσος, Κατζούκα 1835–1840 5 Τομεύς 3η Χαλβάτσου, Κουλουκάδα, Γολέθα, Βότενα, Μάκρενα, Δάσος Κατσούκα Χαλβάτσο Δ. Οικονομόπουλος
Ι. Αντωνόπλος

Η Μεσσηνία το 1844

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε στατιστικό πίνακα-αναφορά του 1846, του Ι. Δ. Σταματάκη, στο έργο του Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος,[36] η περιοχή που αντιστοιχούσε στον τότε προσωρινά καταργημένο νομό Μεσσηνίας, κατά το έτος 1844, είχε πληθυσμό 96.857 κατοίκους, σε 5 επαρχίες και 28 δήμους και ήταν κατανεμημένος ως εξής, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

Μεσσηνία
(5 επαρχίες)
Πληθυσμός: 96.857 		Δήμος[36] Πληθ. Δήμου Τάξις Δήμου Έδρα
Τριφυλίας
(6 δήμοι)
Πληθυσμός: 20.731
Έδρα: Κυπαρισία 		Κυπαρισσία 2.962 Β’ Τάξεως Κυπαρισία
Αυλών 2.572 Β’ Τάξεως Σιδηρόκαστρον
Δώριον 3.675 Β’ Τάξεως Σουλιμά
Τριπύλη 4.288 Β’ Τάξεως Σελά
Εράνη 2.953 Β’ Τάξεως Φιλιατρά
Φλεσιάς 4.281 Β’ Τάξεως Λιγούδιστα
Ολυμπίας
(6 δήμοι)
Πληθυσμός: 20.882
Έδρα: Ανδρίτσαινα 		Ανδρίτσαινα 6.396 Β’ Τάξεως Ανδρίτσαινα
Αλίφειρα 2.747 Β’ Τάξεως Ζάχα
Σκυλλούς 2.744 Β’ Τάξεως Κρέστενα
Βώλαξ 2.189 Γ’ Τάξεως Αγουλινίτσα
Αρήνη 2.938 Β’ Τάξεως Άλβαινα
Φιγαλέα 3.869 Β’ Τάξεως Σούρτσα
Πυλίας
(5 δήμοι)
Πληθυσμός: 14.169
Έδρα: Νεόκαστρον 		Πύλος 2.933 Β’ Τάξεως Νεόκαστρον και Καλύβια
Μεθώνη 2.654 Β’ Τάξεως Μεθώνη
Κολώνη 3.204 Β’ Τάξεως Κορώνη
Κορώνη 1.779 Γ’ Τάξεως Πεταλίδι
Βουφράσιον 3.599 Β’ Τάξεως Χαντσή
Μεσσήνης
(6 δήμοι)
Πληθυσμός: 21.256
Έδρα: Νησίον 		Πάμισος 4.687 Β’ Τάξεως Νησίον
Αριστομένης 2.270 Γ’ Τάξεως Πολαίνα
Εύα 2.692 Β’ Τάξεως Ναζήρι
Ιθώμη 2.697 Β’ Τάξεως Μαυρομμάτι
Ανδανία 4.970 Β’ Τάξεως Διαβολίτσι
Οιχαλία 3.940 Β’ Τάξεως Μελιγαλά
Καλαμών
(5 δήμοι)
Πληθυσμός: 19.819
Έδρα: Καλάμαι 		Καλάμαι 6.658 Β’ Τάξεως Καλάμαι
Θουρία 3.782 Β’ Τάξεως Καμάρι
Άριος 2.471 Β’ Τάξεως Ασλάναγα
Άμφεια 3.729 Β’ Τάξεως Πολιανή
Αλαγωνία 3.179 Β’ Τάξεως Τσερνίτσα

Ο Νομός Μεσσηνίας το 1845

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας 1845

Με τη διοικητική διαίρεση του 1845 η Κυβέρνηση Κωλέττη άλλαξε την προηγούμενη διοικητική διαίρεση του 1836 και επανέφερε το σύστημα της διανομής της Ελλάδας σε 10 νομούς, διαιρεμένους σε 49 επαρχίες (το 1833 ήταν 47)[37] και σε δήμους. Η διαίρεση αυτή ορίστηκε με τον Νόμο ΚΕ', ο οποίος δημοσιεύθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1845. Σύμφωνα με το άρθρο 10 του νόμου αυτού (Νόμος ΚΕ', ΦΕΚ 32Α/08.12.1845),[38] ο νομός της Μεσσηνίας, το 1845, περιλάμβανε τις εξής 5 επαρχίες:

  1. Την Επαρχία Τριφυλίας
  2. Την Επαρχία Ολυμπίας
  3. Την Επαρχία Πυλίας
  4. Την Επαρχία Μεσσηνίας και
  5. Την Επαρχία Καλαμών

Ο Νομός Μεσσηνίας το 1861

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε στατιστικό πίνακα-αναφορά του 1867, από τον τότε τμηματάρχη της δημόσιας οικονομίας του Υπουργείου Εσωτερικών Αλέξανδρο Μανσόλα, στο έργο του Πολιτειογραφικαί πληροφορίαι περί Ελλάδος,[39] ο νομός Μεσσηνίας κατά το έτος 1861 είχε πληθυσμό 117.181 κατοίκους, σε 5 επαρχίες και 29 δήμους και ήταν κατανεμημένος ως εξής, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα:

Ν. Μεσσηνίας
(5 επαρχίες)
Πληθυσμός: 117.181 		Δήμος[39] Πληθ. Δήμου Τάξις Δήμου Έδρα
Επαρχία Καλαμών
(5 δήμοι)
Πληθυσμός: 22.751 		Καλαμών 8.373 Β’ Τάξεως Καλαμάτα
Θουρίας 4.218 Β’ Τάξεως Θουρία
Άριος 3.198 Β’ Τάξεως Άρις
Αμφείας 3.321 Β’ Τάξεως Άμφεια
Αλαγωνίας 3.641 Β’ Τάξεως Τσερνίτσα
Επαρχία Μεσσήνης
(6 δήμοι)
Πληθυσμός: 26.213 		Παμίσου 5.781 Β’ Τάξεως Νησί
Εύας 3.841 Β’ Τάξεως Ναζήρι
Αριστομένους 3.134 Β’ Τάξεως Κουτήφαρης
Οιχαλίας 5.048 Β’ Τάξεως Μελιγαλάς
Ιθώμης 3.734 Β’ Τάξεως Μαυρομμάτι
Ανδανίας 4.675 Β’ Τάξεως Διαβολίτσι
Επαρχία Πυλίας
(5 δήμοι)
Πληθυσμός: 18.706 		Πυλίων 3.831 Β’ Τάξεως Πύλος
Κολλωνιδών 4.710 Β’ Τάξεως Κορώνη
Κορωναίων 2.987 Β’ Τάξεως Λογγά
Μεθώνης 2.837 Β’ Τάξεως Μεθώνη
Βουφράσου 4.341 Β’ Τάξεως Χατζής
Επαρχία Τριφυλίας
(7 δήμοι)
Πληθυσμός: 25.984 		Κυπαρισίας 4.338 Β’ Τάξεως Κυπαρισία
Εράνης 4.835 Β’ Τάξεως Φιλιατρά
Φλεσιάδος 2.634 Β’ Τάξεως Λιγούδιστα
Δωρίου 3.742 Β’ Τάξεως Σουλιμά
Αυλώνος 3.034 Β’ Τάξεως Σιδηρόκαστρο
Τριπύλης 4.584 Β’ Τάξεως Σαρακηνάδα
Πλαταμώδους 2.817 Β’ Τάξεως Γαργαλιάνοι
Επαρχία Ολυμπίας
(6 δήμοι)
Πληθυσμός: 23.527 		Ανδριτζαίνης 7.054 Β’ Τάξεως Ανδρίτζαινα
Αλιφείρας 3.023 Β’ Τάξεως Ζάχα
Σκυλλούντος 3.431 Β’ Τάξεως Κρέσταινα
Βώλακος 2.498 Β’ Τάξεως Αγουλινίτσα
Αρήνης 3.270 Β’ Τάξεως Ζαχάρω
Φυγαλίας 4.251 Β’ Τάξεως Ζούρτσα

Πληθυσμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού
Έτος Πληθ.   ±%  
1856 79.260 —    
1861 93.230 +17.6%
1870 104.545 +12.1%
1879 126.314 +20.8%
1889 150.253 +19.0%
1896 169.713 +13.0%
1907 193.672 +14.1%
1920 176.554 −8.8%
1928 203.488 +15.3%
1940 240.987 +18.4%
1951 227.281 −5.7%
1961 211.970 −6.7%
1971 173.077 −18.3%
1981 159.818 −7.7%
1991 160.736 +0.6%
2001 166.566 +3.6%
2011 159.954 −4.0%
2021 144.920 −9.4%
Πηγή: Απογραφές Πληθυσμού ΕΛΣΤΑΤ 1856 - 2021

Ο νομός Μεσσηνίας γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση απο το 1856 μέχρι και το 1940 (με εξαίρεση την απογραφή του 1920) ενώ απο το 1951 μέχρι και το 1991 υπήρξε σημαντική μείωση πληθυσμού. Μετά απο το 1991 ο πληθυσμός έχει σταθεροποιηθεί με μία ελαφρά μείωση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός καταγράφτηκε το 1940 και ο μικρότερος το 1856. Η μεγαλύτερη αύξηση καταγράφτηκε το 1879 (20,8%) και η μικρότερη το 1991 (0,6%). Η μεγαλύτερη μείωση καταγράφτηκε το 1971 (18,3%) και η μικρότερη το 2020 (1,5%). Η ιστορική εξέλιξη του πληθυσμού από το 1856 αποτυπώνεται στο παρακάτω διάγραμμα:

Οικισμοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μοναδική πόλη και πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας είναι η Καλαμάτα. Σημαντικές κωμοπόλεις είναι η Μεσσήνη, τα Φιλιατρά, η Κυπαρισσία, οι Γαργαλιάνοι, η Χώρα και η Πύλος.

Κατάταξη Οικισμός Πληθυσμός (2011) Δήμος
1 Καλαμάτα 54.100 Καλαμάτας
2 Μεσσήνη 6.065 Μεσσήνης
3 Φιλιατρά 5.969 Τριφυλίας
4 Κυπαρισσία 5.131 Τριφυλίας
5 Γαργαλιάνοι 5.007 Τριφυλίας
6 Χώρα 3.454 Πύλου - Νέστορος
7 Πύλος 2.345 Πύλου - Νέστορος
8 Παραλία Βέργας 1.966 Καλαμάτας
9 Κορώνη 1.397 Πύλου - Νέστορος
10 Μελιγαλάς 1.296 Οιχαλίας

Προσωπικότητες της Μεσσηνίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ https://www.ppel.gov.gr/perifereia/antiperifereiarxis/
  2. ↑ Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης-Πρόγραμμα Καλλικράτης», (ΦΕΚ 87/τ.Α΄/07-06-2010) Εφημερίδα της Κυβερνήσεως
  3. ↑ Για την παλιά διοικητική διαίρεση του νομού, όπως ίσχυσε έως το 2010 και σύμφωνα με το Σχέδιο «Καποδίστριας», βλ. Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας. Για την πλήρη διοικητική διαίρεση της Π.Ε. Μεσσηνίας, όπως ισχύει από το 2011 σύμφωνα με το Πρόγραμμα Καλλικράτης, βλ. Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας.
  4. ↑ Θωμόπουλος, σελ. 200.
  5. ↑ Ντόκος 1993.
  6. ↑ Balta 2009, σελ. 180. (στα αγγλικά)
  7. ↑ Δημήτριος Χρ. Δουκάκης, «Μεσσηνιακά και ιδία περί Φαρών και Καλαμάτας από των αρχαιοτάτων xρόνων μέχρι του Καποδιστρίου», υπό Δημητρίου Χρ. Δουκάκη, τεύχη 3, Εκ του Τυπογραφείου Α. Καλαράκη, Εν Αθήναις 1905, Τεύχος Β΄, Κεφάλαιο ΛΕ': "Διαίρεσις της Πελοποννήσου εις νομούς επί Ενετοκρατίας", σελ. 143-147, σελ. 143-144: «Η Ενετική γερουσία άμα τη κατακτήσει της Πελοποννήσου διήρεσεν αυτήν εις τέσσαρα μεγάλα θέματα Ρωμανίας (νυν Αργολίδος) Αχαίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας ων πρωτεύουσαι ήσαν το Ναύπλιον, αι Πάτραι, η Μονεμβασία και το Νέον Ναυαρίνον. Εν εκάστω δε των θεμάτων διωρίσθη προβλεπτής (Πρεβεδούρος) δια την πολιτικήν και στρατιωτικήν διοίκησην, εις διευθυντής της δικαιοσύνης και εις οικονομικός επίτροπος. Ως γενικός δε προβλεπτής του Μωρέως διωρίσθη ο Ιάκωβος Κορνάρος από της 24 Απριλίου του 1688-19 Δεκεμβρίου 1690, εις δε τους γερουσιαστής Ιερόλυμον Ρεννιέρην, Δομένικον Γρίττην και Μαρίνον Μικιέλην ονομασθέντας συνδίκους ή καταστιχατόρους ανετέθη η διοργάνωσις του βασιλείου και ο διοικητικός και οικονομικός καταρτισμός.»
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Hopf, Carl Hermann Friedrich Johann (1873). Chroniques gréco-romanes: inédites ou peu connues, pub. avec notes et tables généalogiques. Weidmann. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Δουκάκης, Δημήτριος. «Μεσσηνιακά και ιδία περί Φαρών και Καλαμάτας από των αρχαιοτάτων xρόνων μέχρι του Καποδιστρίου». Ανέμη (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  10. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 60: «τμύμα».
  11. ↑ Ευαγγελίδης, Τρύφων. «Ιστορία του Ιωάννου Καποδιστρίου κυβερνήτου της Ελλάδος : (1828-1831)». Ανέμη (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  12. ↑ Boblaye, Puillon de· Virlet, Théodore (1854). Expédition scientifique de Morée: Section des Sciences physiques. Levrault. 
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 62.
  14. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 65-67.
  15. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 77-78.
  16. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 82-83.
  17. ↑ 17,0 17,1 "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 85.
  18. ↑ Μπέλσης, Κωνσταντίνος (2016). «Υπηρετώντας την καποδιστριακή νομιμότητα στην Πελοπόννησο. Η επιτροπεία του Λυκούργου Λογοθέτη στις επαρχίες Λακωνίας και Κάτω Μεσσηνίας». Πελοποννησιακά Γράμματα (Πύργος) (1): 197-243. 
  19. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 72.
  20. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 68-69.
  21. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 64.
  22. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 78-79.
  23. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 80.
  24. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 89-91.
  25. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 89.
  26. ↑ "Expédition Scientifique de Morée", (1834), p. 87-88.
  27. ↑ Βασιλικό Διάταγμα της 3/15 Απριλίου του 1833 «Περί διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του».
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Theocharopulos, Geōrgios (1834). Vocabulaire classique, français, anglais, grec moderne et ancien. Wolf. 
  29. ↑ Βασιλικό Διάταγμα της 25 Απριλίου του 1833 «Περί της αρμοδιότητας των νομαρχών και περί της κατά τας νομαρχίας υπηρεσίας».
  30. ↑ ΦΕΚ Α3/1834, «Νόμος Περί συστάσεως των Δήμων» σελ. 13-32, (στο pdf σελ 1-20), από «Αναζήτηση ΦΕΚ Αρχειοθετήθηκε 2018-03-12 στο Wayback Machine.»
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 31,5 ΦΕΚ A 80/1836, «Γενικός Πίναξ των Δήμων του Κράτους», σελ. 1-54, Ν. Μεσσηνίας, σελ. 18-24 (στο pdf σελ. 5-58 & 22-28), από «Αναζήτηση ΦΕΚ Αρχειοθετήθηκε 2018-03-12 στο Wayback Machine.»
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 Α. Ι. Κλάδος, «Εφετηρίς (Almanach) του Βασιλείου της Ελλάδος, διά το έτος 1837 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine.», παρά του ιατρού Α. Ι. Κλάδου. Εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας και Λιθογραφίας, Εν Αθήναις 1837 και Epheteris (Almanach) Tu basileiu tes Hellados dia to etos 1837. hrsg. von A. J. Klados, 1837, σελ. 202-287.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 Ephēmeris tēs Kybernēseōs tu Basileiu tēs Hellados: 1836, 1836, Παράρτημα του αριθ. 80/1836.
  34. ↑ 34,0 34,1 «Γενικός πίναξ των δήμων του Κράτους», 1836 Γενικός πίναξ των δήμων του Κράτους (pdf), Ψηφιοποιημένες εκδόσεις Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ακαδημίας Αθηνών, Σπάνιες εκδόσεις 16ου-20ου αιώνα.
  35. ↑ 35,0 35,1 Η ταξινόμηση των οικισμών και των δήμων του νομού, που αναφέρουν ως ημερομηνία σύστασης των δήμων αυτών, την 21-04-1835, καθώς και οι ονομασίες τους (δήμων & οικισμών), στον πίνακα αυτόν, είναι σύμφωνα με τις διοικητικές μεταβολές δήμων και κοινοτήτων, από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α.), η οποία ιδρύθηκε το 1985 και έχει ως μετόχους φορείς της Αυτοδιοίκησης, το Ελληνικό Δημόσιο, καθώς και φορείς του Κοινωνικού τομέα.
  36. ↑ 36,0 36,1 Σταματάκης, Ι. Δ. «Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων». Ανέμη (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  37. ↑ Λήμμα «Επαρχία», Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, 1929
  38. ↑ ΦΕΚ 32Α - 08/12/1845.
  39. ↑ 39,0 39,1 Αλέξανδρος Μανσόλας, «Πολιτειογραφικαί πληροφορίαι περί Ελλάδος», υπό Α. Μανσόλα, Τμηματάρχου τῆς Δημοσίας Οἰκονομίας ἐν τῷ Ὑπουργείῳ τῶν Ἐσωτερικῶν, Εκ του εθνικού τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1867, σελ. 28.
  40. ↑ 40,0 40,1 http://www.sioufas.gr/vivlio_1.pdf
  41. ↑ http://www.hellenicparliament.gr/Vouleftes/Diatelesantes-Vouleftes-Apo-Ti-Metapolitefsi-Os-Simera/?MpId=c461e248-9ecb-41b1-91fb-bb102a022fe5

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Νομός_Μεσσηνίας&oldid=10496870"