Իտալական գրականություն

Իտալական գրականությունը գրված է իտալերենով, հատկապես Իտալիայի սահմաններում։ Այն կարող է վերաբերել նաև իտալացիների կողմից գրված գրականությանը կամ Իտալիայում խոսվող այլ լեզուներին, հաճախ այն լեզուներին, որոնք սերտորեն կապված են ժամանակակից իտալերենի հետ, ներառյալ տարածաշրջանային տեսակներ և ժողովրդական բարբառները։

Իտալական գրականությունը սկիզբ է առել 12-րդ դարում, երբ թերակղզու տարբեր շրջաններում իտալական ժողովրդական լեզուն սկսեց օգտագործվել գրական ձևով։ «Լաուրենցիանոյի ռիթմը» իտալական գրականության վերաբերյալ Մեզ հասած առաջին փաստաթուղթն է։ 1230 թվականին սիցիլիական դպրոցը հայտնի դարձավ ստանդարտ իտալերենի առաջին ոճով։ Վերածննդի հումանիզմը զարգացել է 14-րդ և 15-րդ դարերի սկզբին։ Լորենցո Մեդիչին համարվում է իտալական պետություններում վերածննդի վրա Ֆլորենցիայի ազդեցության դրոշակակիրը։ 15-րդ դարում դրամայի զարգացումը շատ նշանակալի էր։ 16-րդ դարում Վերածննդի դարաշրջանի ավարտին հաջորդած դարաշրջանի հիմնարար առանձնահատկությունն այն էր, որ այն կատարելագործեց իր լեզվի իտալական բնույթը։ Նիկոլո Մաքիավելին և Ֆրանչեսկո Գվիչարդինին պատմական գիտության հիմնական ստեղծողներն էին ^[1]։ Նիկոլո Մաքիավելին և Ֆրանչեսկո Գվիչարդինին պատմական գիտության հիմնական ստեղծողներն էին։ Պիետրո Բեմբոն ազդեցիկ դեմք էր իտալերենի զարգացման գործում։ 1690 թվականին ստեղծվեց Արկադիայի Ակադեմիան՝ նպատակ ունենալով «վերականգնել» գրականությունը՝ ընդօրինակելով հին հովիվների պարզությունը սոնետների, մադրիգալների, կանցոնետների և մաքուր բանաստեղծությունների միջոցով։

18-րդ դարում իտալական պետությունների քաղաքական իրավիճակը սկսեց բարելավվել, և փիլիսոփաներն իրենց աշխատանքներն ու գաղափարները տարածեցին ամբողջ Եվրոպայում լուսավորության դարաշրջանում:18-րդ դարի իտալական գրական վերածննդի առաջատար դեմքը Ջուզեպպե Պարինին էր։ 1789 թվականի ֆրանսիական հեղափոխության հիմքում ընկած փիլիսոփայական, քաղաքական և սոցիալապես առաջադեմ գաղափարները հատուկ ուղղություն տվեցին իտալական գրականությանը 18-րդ դարի երկրորդ կեսին, որի սկիզբը դրեց Չեզարե Բեկկարիայի «գործերի և փրփուրի» մասին գրքի հրատարակումը։ Ազատության սերը և հավասարության ձգտումը ստեղծեցին գրականություն, որն ուղղված էր ազգային օբյեկտներին։ Հայրենասիրությունն ու դասականությունը երկու սկզբունք էին, որոնք ոգեշնչում էին գրականությունը, որը սկսվեց իտալացի դրամատուրգ և բանաստեղծ Վիտորիո Ալֆիերիից^[2]։ Ռոմանտիկ շարժման օրգանը «քողարկիչն էր», որը հիմնադրվել է 1818 թվականին Միլանում։ Բարեփոխման գլխավոր նախաձեռնողը իտալացի բանաստեղծ և արձակագիր Ալեսանդրո Մանձոնին էր։ Այն ժամանակների իտալացի մեծ բանաստեղծը Ջակոմո Լեոպարդին էր։ Գրական շարժումը, որը նախորդում էր 1848 թվականի քաղաքական հեղափոխություններին և դրանց ժամանակակիցն էր, կարելի է ասել, ներկայացնում էին չորս գրողներ՝ Ջուզեպպե Ջուստին, Ֆրանչեսկո Դոմենիկո Գերազին, Վինչենցո Ջոբերտին և ^[3]Չեզարե Բալբոն։

Ռիսորջիմենտոյից հետո քաղաքական գրականությունը պակաս կարևոր դարձավ։ Այս շրջանի առաջին մասը բնութագրվում է գրականության երկու տարասեռ հոսանքներով, որոնք երկուսն էլ հակադրվում էին ռոմանտիզմին՝ սկապիլյատուրա և վերիզմ։ 20-րդ դարի իտալացի կարևոր գրողներն էին Ջովանի Պասկոլին, Իտալո Սվևոն, Գաբրիելե Դ ' Աննունցիոն, Ումբերտո Սաբան, Ջուզեպպե Ունգարետին, Եվգենիո Մոնտալեն և Լուիջի Պիրանդելոն։ Նեոռեալիզմը մշակվել է Ալբերտո Մորավիայի կողմից։ Պիեռ Պաոլո Պազոլինին հայտնի է դարձել որպես Իտալիայի պատմության ամենավիճահարույց հեղինակներից մեկը։ Ումբերտո Էկոյի միջազգային հաջողությունը բերեց միջնադարյան դետեկտիվ «ՆՈՄ Դելլա Ռոզա» (1980)։ Գրականության Նոբելյան մրցանակը իտալերենով հեղինակներին շնորհվել է վեց անգամ (2019 թվականի դրությամբ), դափնեկիրների թվում են Ջոզուե Կարդուչին, Գրացիա Դելեդդան, Լուիջի Պիրանդելոն, Սալվատորե Կվազիմոդոն, Էուջենիո Մոնտալեն և Դարիո Ֆոն։

Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկման հետ մեկտեղ Լատինական ավանդույթը պահպանվում էր այնպիսի գրողների կողմից, ինչպիսիք են Կասիոդորը, Բոետիուսը և Սիմմախը։ Ազատ արվեստները ծաղկում էին Ռավեննայում Թեոդորիչի օրոք, և գոթական թագավորները շրջապատում էին իրենց հռետորաբանության և քերականության վարպետներով։ Որոշ աշխարհիկ դպրոցներ մնացին Իտալիայում, և հայտնի գիտնականների թվում էին Մագնուս Ֆելիքս Էնոդիոսը, Արատորը, Վենանիուս Ֆորտունատը, Ֆելիքս Քերամիկը, Պիզայի Պետրոսը, Ակվիլայի Պաուլինը և շատ ուրիշներ։

Հետագայում Բոլոնիայի, Պադուայի, Վիչենցայի, Նեապոլի, Սալերնոյի, Մոդենայի և Պարմայի միջնադարյան համալսարանների ստեղծումը նպաստեց մշակույթի տարածմանը և հիմք ստեղծեց նոր ժողովրդական գրականության զարգացման համար^[4]։ Դասական ավանդույթները ոչ մի տեղ չեն անհետացել, և Հռոմի հիշողությանը կապվածությունը, քաղաքականության հետ կապված մտահոգությունները և տեսության պրակտիկայի նախապատվությունը միասին ազդել են իտալական գրականության ^[5]զարգացման վրա։

Իտալիայում ամենավաղ ժողովրդական գրական ավանդույթը Occitan-ն էր, որը խոսվում էր հյուսիսարևմտյան Իտալիայի որոշ մասերում:Այս ավանդույթը սկիզբ է առել 18-րդ դարի սկզբին, երբ իսպանացիները սկսեցին խոսել։ Folk ժողովրդական քնարական պոեզիայի ավանդույթը ծագել է Պուատուում 12-րդ դարի սկզբին և տարածվել դեպի հարավ և Արևելք՝ ի վերջո հասնելով Իտալիա 12-րդ դարի վերջին։ Առաջին աշուղները (իտալերեն՝ trovatori), ինչպես կոչվում էին այս օքսիտացի քնարերգու բանաստեղծները, ովքեր զբաղվում էին Իտալիայում, ծագումով այլ երկրներից էին, Բայց Հյուսիսային Իտալիայի բարձրագույն արիստոկրատիան պատրաստ էր հովանավորել նրանց^[6]։ Դա հենց այն ժամանակ էր, երբ բնիկ իտալացիները օքսիտաներեն լեզուն ընդունեցին որպես բանաստեղծական արտահայտման միջոց։

Օտարերկրյա աշուղների առաջին հովանավորներից էին, մասնավորապես, Էստեի տունը, Դա Ռոմանոն, Սավոյի տունը և Մալասպինան։ Էստեի ազզո VI-ը զվարճացնում էր աշուղներ Այմերիկ դե Բելենուային, Այմերիկ դե Պեգիլյանին, Ալբերտետ դե Սեստարոյին, Պեյրե Ռայմոն դե Տոլոսին Օկիտանիայից և Ռամբերտինո Բուվալելիին Բոլոնիայից՝ իտալացի ամենավաղ աշուղներից մեկը։ Ազզո Vi-ի դուստրը՝ Բեատրիսը, վաղ բանաստեղծների «քաղաքավարի սիրո» առարկան էր։ Ազզոյի որդին՝ Ազզո VII-ը, հյուրընկալեց Էլիաս Կայրելին և Առնաուտ Կատալանին։ Ռամբերտինոն կոչվել է Պոդեստա Ջենովա 1218 թվականին, և, հավանաբար, հենց այնտեղ գտնվելու երեք տարվա ընթացքում էր, որ նա քաղաքը ծանոթացրեց օքսիտանական քնարական պոեզիայի հետ, որը հետագայում զարգացրեց օքսիտանական ծաղկող^[7]գրական մշակույթը։

Մոնֆերատի մարկգրաֆները՝ Բոնիֆացիոս I-ը, Վիլհելմ VI-ը և Բոնիֆացիոս II-ը, օքսիտանական պոեզիայի հովանավորներն էին։  Ջենովացի աշուղների թվում էին Լանֆրանկ Սիգալան, Կալեգա Պանսանը, Ժակմե Գրիլսը և Բոնիֆաչո Կալվոն։  Ջենովան նաև Պոդեստա տրուբադուրի ֆենոմենի ծննդավայրն էր. տղամարդիկ, ովքեր մի քանի քաղաքներում ծառայում էին որպես Պոդեստա գուելֆների կամ գիբելինների կուսակցության անունից և ովքեր քաղաքական պոեզիա էին գրում օկիտաներեն։ Ռամբերտինո Բուվալելին առաջին Պոդեստա աշուղն էր, իսկ Ջենովայում կային գուելֆներ Լուկա Գրիմալդին և Լուչետտո Գատիլուզիոն, ինչպես նաև Գիբելիններ Պերսևալը և Սիմոն Դորիան։

Թերևս իտալական աշուղական երևույթի ամենակարևոր կողմը շանսոնյեի ստեղծումն էր և վիդասի և ռազոսի ստեղծագործությունը^[8]։ Կալիֆոռնիայի Սեն-^[9]Սիրկի համալսարանը ստանձնեց razo-ի ամբողջ կորպուսի և հսկայական vidas-ի հեղինակությունը։ Ամենահայտնի և ազդեցիկ իտալացի աշուղն էր Սորդելլոն։

Աշուղները կապված էին Սիցիլիայի Թագավորությունում բանաստեղծական դպրոցի առաջացման հետ։ 1220 թվականին Օբս դե Բիգուլին որպես «երգիչ» ներկա էր կայսր Ֆրիդրիխ II-ի թագադրմանը։ Գիլեմ Օգյե Նովելլան մինչև 1230 թվականը և Գիլեմ Ֆիգեյրան նրանից հետո կարևոր օքսիտանական բանաստեղծներ էին Ֆրիդրիխի արքունիքում։Ալբիգենյան խաչակրաց արշավանքը ավերեց Լանգեդոկին և ստիպեց շատ տեղական աշուղների փախչել Իտալիա, որտեղ սկիզբ առավ Հռոմի պապին քննադատելու^[10] իտալական ավանդույթը։

Դարես Ֆրիգիոսին վերագրվող «տրոյական իրադարձությունների պատմությունը » պնդում էր, որ դա Տրոյական պատերազմի ականատեսի պատմությունն է։  Սիցիլիայի դպրոցի ժողովրդական բանաստեղծներից մեկը՝ Գվիդո Դելե Կոլոնեն Մեսինայից, գրել է«Տրոյայի ոչնչացման պատմությունը»։ Իր պոեզիայում Գվիդոն ընդօրինակում էր պրովանսալներին,^[5] բայց այս գրքում նա Բենուա դե Սենտ Մորի ֆրանսիական վեպը վերածեց մի բանի, որը հնչում էր որպես լուրջ Լատինական պատմություն^[11]։

Գրեթե նույնը պատահեց մյուս մեծ լեգենդների հետ։ Սպոլետոյի կվիլիչինին երկտող է գրել Ալեքսանդր Մակեդոնացու լեգենդի մասին։ Եվրոպան լի էր Արթուր թագավորի լեգենդներով^[12],բայց իտալացիները բավարարվեցին ֆրանսիական վեպերի թարգմանությամբ և կրճատմամբ։ Յակոբուս դե Վորագինը, հավաքելով իր (1260), մնաց պատմաբան։ Ֆարֆան, Մարսիկանոն և այլ գիտնականներ թարգմանել են Արիստոտելը, Սալերնի դպրոցի հրահանգները և Մարկո Պոլոյի ճանապարհորդությունները՝ դասականները կապելով ^[5]Վերածննդի դարաշրջանի հետ։

Ֆրանսերենն ու Ակվիտաներեն աստիճանաբար իրենց տեղը զիջում են իրենց հայրենի իտալերենին։ Հիբրիդիզմը վերականգնվել է, բայց այն այլևս կանխորոշված չէ։ Bovo D ' Anton-ում, Reinaldo-ում և Lesengrino-ում հստակ զգացվում է Վենետիկը, չնայած ֆրանսիական ձևերը ազդել են լեզվի վրա։ Այս գործերը, որոնք Գրացիադիո Եսայա Ասկոլին անվանել է առեղծվածային (խառը), անմիջապես նախորդել են զուտ իտալական ստեղծագործությունների ի հայտ գալուն։

Այս ստեղծագործությունները, որոնք Գրացիադիո Եսայա Ասկոլին անվանել է miste (խառը), անմիջապես նախորդել են զուտ իտալական ստեղծագործությունների առաջացմանը^[5]։ «Cassinese' s Rhythm» «di Sant Alessio 's Rhythm», «գովեստներ ստեղծագործության համար», «Lucquese' s Rhythm», «Laurentiano' s Rhythm» «bellunese' s Rhyth »դասակարգվում են Cesare Segre-ի և այլոց կողմից որպես «արխայիկ գործեր» (Componimenti Arcaici): սրանք պիտակավորված են որպես առաջին գրական գործեր իտալական մակդիրով, որոնք թվագրվում են 12-րդ դարի վերջին տասնամյակներից մինչև 13-րդ դարի առաջին տասնամյակները^[4]։

Այս վաղ զարգացումը, Սակայն, տեղի է ունեցել միաժամանակ ամբողջ թերակղզում՝ տարբերվելով միայն արվեստի թեմատիկայով։ Հյուսիսում Ջակոմինո դա^[13]Վերոնայի և Բոնվեսին դա Լա Ռիվայի բանաստեղծությունները գրվել են լոմբարդական և վենետիկյան բարբառներով^[14]։Այս տեսակի գրվածքները կարող են ոգեշնչվել Հյուսիսային Իտալիայում ձեռնածուների երգեր լսելու հին սովորույթից^[15]։

1230 թվականը նշանավորեց Սիցիլիայի դպրոցի և գրականության սկիզբը, որոնք ցույց էին տալիս ավելի միատեսակ հատկություններ։ Դրա կարևորությունը կայանում է ավելի շատ լեզվի մեջ (առաջին ստանդարտ իտալերենի ստեղծում), քան սյուժեի մեջ՝ սիրային երգ, որը մասամբ ստեղծվել է Պրովանսական պոեզիայի հիման վրա, որը Ֆրիդրիխ II-ի օրոք ներմուծվել է հարավ նորմանների և սվևի կողմից^[16]։ Այս պոեզիան տարբերվում է ֆրանսիական համարժեքից կնոջ նկատմամբ իր վերաբերմունքով, պակաս էրոտիկ և ավելի պլատոնական, ինչը հետագայում զարգացավ 13-րդ դարի վերջին Բոլոնիայի և Ֆլորենցիայի Dolce Stil Novo-ում։ Ասպետական տերմինների ծանոթ ռեպերտուարը հարմարեցված է իտալական հնչյունաբանությանը՝ ստեղծելով իտալական նոր բառապաշար։ Դրանք փոխառվել են Դանթեի և նրա ժամանակակիցների կողմից և փոխանցվել իտալացի գրողների ապագա սերունդներին^[16]։

Սիցիլիական դպրոցին էին պատկանում Սարդինիայի թագավոր Էնցիոն, Պիետրո Դելլա Վինյան, Ինգիլֆրեդին, Գվիդոն և Օդո Դելե Կոլոննան, Յակոպո դ ' Ակինոն, Ռուջիերի Ապուլիեզեն, Ջակոմո դա Լենտինին, Արրիգո Տեստան և այլք։ Առավել հայտնի է շարժման ղեկավար Ջակոմո դա Լենտինիի «Io maggio posto in core»- ը, բայց կան նաև բանաստեղծություններ, որոնք գրել է ինքը՝ Ֆրեդերիկը։ Giacomo da Lentini-ին վերագրվում է նաև սոնետի, ձևի գյուտը, որը հետագայում կատարելագործվեց Դանթեի, Պետրարկայի և Բոկաչիոյի կողմից^[17]։ Ֆրեդերիկի ներդրած գրաքննությունը նշանակում էր, որ ոչ մի քաղաքական հարց չի դարձել գրական բանավեճի առարկա։ Այս առումով հյուսիսի պոեզիան, որը դեռ բաժանված էր համեմատաբար ժողովրդավարական կառավարություններ ունեցող կոմունաների կամ քաղաք-պետությունների, նոր գաղափարներ էր տալիս։ Այս նոր գաղափարները ցուցադրվում են Սիրվենտեզե ժանրում, իսկ ավելի ուշ՝ Դանթեի կատակերգությունում, որը լի է ժամանակակից քաղաքական առաջնորդների և Հռոմի պապերի հասցեին վիրավորանքներով։

Չնայած Ֆրիդրիխի (իսկ ավելի ուշ՝ Մանֆրեդի) արքունիքում գերակշռում էր ավանդական սիրային երգը, Ի տարբերություն դրա, որը վերագրվում էր Սիելո դ ' Ալկամոյին, ավելի շատ ինքնաբուխ պոեզիա կար։ «Կապալառուն», հավանաբար, կորցրած ժողովրդական հանգի գիտական վերամշակումն է և ամենամոտ է պոեզիայի այն տեսակին, որը մահացել կամ խեղդվել է հին սիցիլիական գրականության կողմից։ Սիցիլիայի դպրոցի բանաստեղծությունները գրվել են առաջին հայտնի ստանդարտ իտալերենով։  Այն մշակվել է այս բանաստեղծների կողմից Ֆրիդրիխ II-ի ղեկավարությամբ և համատեղում է սիցիլիական և, ավելի փոքր չափով, ապուլիական բարբառներին և Հարավային այլ մակդիրներին բնորոշ շատ հատկություններ Լատինական և ֆրանսիական ծագման բազմաթիվ բառերի հետ։

Ante illustre, cardinale, aulico, curiale ոճերը մշակվել են սիցիլիական դպրոցի Նրա լեզվաբանական ուսումնասիրության հիման վրա, որի տեխնիկական առանձնահատկությունները փոխառվել են Տոսկանայի Gittone d ' Arezzo-ի կողմից։ Ստանդարտը մի փոքր փոխվեց Տոսկանայում, քանի որ տոսկանյան դպիրները ընդունեցին Հարավային իտալացիների կողմից օգտագործվող հինգ ձայնավոր համակարգը որպես յոթ ձայնավոր համակարգ։ Որպես հետևանք, իտալացի ուսանողների կողմից իրենց անթոլոգիայում կարդացած տեքստերը պարունակում են տողեր, որոնք, ըստ երևույթին, չեն հանգավորվում, առանձնահատկություն, որը հայտնի է որպես «սիցիլիական հանգ»(Ռիմա սիցիլիանա), որը հետագայում լայնորեն օգտագործվել է այնպիսի բանաստեղծների կողմից, ինչպիսիք են Դանթեն կամ Պետրարկան^[18]։

Իտալերենով պահպանված ամենավաղ քարոզները պատկանում են Պիզայի Դոմինիկյան Ջորդանին^[19]։ Ֆրանցիսկոս Ասիզացին՝ Ֆրանցիսկյան շքանշանի հիմնադիրը, նույնպես բանաստեղծություններ է գրել։ Ըստ լեգենդի՝ Ֆրանցիսկոսը թելադրել է Cantico del Sole-ի հիմնը իր ապաշխարության տասնութերորդ^[20]տարում։ Դա Հյուսիսային Իտալիայի առաջին մեծ բանաստեղծական ստեղծագործությունն էր, որը գրված էր չափածո շարադրանքով, որը համահունչ էր և ավելի տարածված է Հյուսիսային Եվրոպայում։

Jacopone da Todi-ն բանաստեղծ էր, ով մարմնավորում էր Ումբրիայում հատուկ զարգացման հասած կրոնական զգացողությունը։ Յակոպոնեն տարված էր Սուրբ Ֆրանցիսկոսի միստիկայով, բայց նաև երգիծաբան էր, որը ծաղրում էր եկեղեցու կոռուպցիան և կեղծավորությունը^[21]։ Ումբրիայում կրոնական շարժմանը հաջորդեց մեկ այլ գրական երևույթ՝ կրոնական դրաման։ 1258 թվականին ճգնավոր Ռանիերո Ֆասանին իրեն ներկայացրեց Աստծո կողմից ուղարկված՝ խորհրդավոր տեսիլքներ բացահայտելու և աշխարհին սարսափելի այցելություններ հայտարարելու համար^[22]։ Ֆասանիի հայտարարությունները խթանեցին կարգապահական ընկերության ձևավորումը, որը, որպես ոչ լեգիտիմ, ինքն իրեն խարազանեց արյան մեջ և իր եղբայրություններում երկխոսության մեջ երգեց «Լաուդի»։ Այս լաուդիները, որոնք սերտորեն կապված էին պատարագի հետ, Իտալիայի ժողովրդական լեզվով դրամատուրգիայի առաջին օրինակն էին։ Դրանք գրվել են ումբրիական բարբառով՝ ութ վանկ հատվածներով։  Արդեն 13-րդ դարի վերջին հայտնվեց «Devosioni del Jovedi and venerdi Santo»- ն, որում համատեղվում էին պատարագն ու դրաման։ « Լագերը» «Մոնակոյի ձեվավորը» և «Աստծուն ծառայելը» (Աստծո ծառայության մեջ մտնող վանականի մասին) մոտեցել են որոշակի ձևի, որը կրոնական դրաման կընդունի հաջորդ դարերում^[23]։

13-րդ դարի Տոսկանայի բնակիչները խոսում էին մի բարբառով, որը շատ նման էր լատիներենին և հետագայում դարձավ գրեթե բացառապես գրական լեզու, և որն արդեն 13-րդ դարի վերջին համարվում էր այլ բարբառներից բարձր^[24]։ Տոսկանայում կար նաև սիրված սիրային Պոեզիա։ Սիցիլիացիներին ընդօրինակողների դպրոցը ղեկավարում էր Դանթե դա^[25] Մաջանոն, բայց նրա գրական ինքնատիպությունը դրսևորվում էր այլ ուղղությամբ՝ հումորային և երգիծական պոեզիայում։ Կառավարման լիովին ժողովրդավարական ձևը ստեղծեց պոեզիայի ոճ, որը վճռականորեն հակադրվում էր միջնադարյան առեղծվածային և ասպետական ոճին։ Ռուստիկո դի Ֆիլիպոյի սոնետները կիսով չափ զվարճալի են, կիսով չափ երգիծական, ինչպես նաև ամենահին հայտնի հումորիստ Սիենայի Չեկկո Անջոլիերիի ստեղծագործությունը^[26][27]։ Պոեզիայի մեկ այլ տեսակ նույնպես ծնվել է Տոսկանայում։  Gittone d 'Arezzo - ն ստիպեց արվեստին հրաժարվել ասպետական և պրովանսական ձևերից' հանուն ազգային դրդապատճառների և Լատինական ձևերի։ Նա փորձեց քաղաքական պոեզիա և հիմք ստեղծեց Բոլոնիայի դպրոցի համար։ Բոլոնիան գիտության քաղաք էր, և այնտեղ հայտնվեց փիլիսոփայական Պոեզիա։ Գվիդո Գինիզելին բանաստեղծ էր արվեստի նոր նորաձեւության մեջ։ Նրա աշխատանքում ասպետության գաղափարները փոխվել և ընդլայնվել են^[26]։ Գինիզելլիի կանցոնները կազմում են Dolce Stil Novo Աստվածաշունչը, և, մասնավորապես, «Al cor genti» - ը «Բարի սիրտ»համարվում է նոր շարժման մանիֆեստ, որը ծաղկել է Ֆլորենցիայում Կավալկանտիի, Դանթեի և նրանց հետևորդների օրոք^[28]։ Այն մեծ իրադարձություն է նշում իտալական արվեստի պատմության մեջ, հատկապես Դանթեի քնարական պոեզիայի հետ սերտ կապի պատճառով։

13-րդ դարում հայտնվեցին մի քանի խոշոր այլաբանական բանաստեղծություններ։ Նրա Tezoretto - ն յոթ վանկ կարճ բանաստեղծություն է, որը հանգավորվում է երկտողերով, որում հեղինակը մոլորվում է անապատում և հանդիպում է մի տիկնոջ, որը ներկայացնում է բնությունը և նրան շատ ցուցումներ է տալիս։ «Tezoretto»- ն և «Tezoretto» - ն երկուսն էլ «Tezoretto» - ի և «Tezoretto» - ի հիմնական տարբերությունն այն ^[26]է, որ « Tezoretto- ն »և«Tezoretto»- ն «Tezoretto »Ֆրանչեսկո դա Բարբերինոն գրել է երկու փոքր այլաբանական պոեմ՝«Դել ռեջիմենտոն և Դոննայի զգեստը»^[29]։

15-րդ դարում հումանիստ և հրատարակիչ Ալդուս Մանուցիուսը հրատարակեց տոսկանացի բանաստեղծներ Պետրարկին և Դանթե Ալիգիերին Աստվածային կատակերգություն)՝ ստեղծելով մոդել, որը դարձավ ժամանակակից իտալերենի չափանիշը^[30]։

13-րդ դարի իտալական արձակը նույնքան առատ ու բազմազան էր, որքան նրա պոեզիան^[31]։ Դարի կեսերին ոմն Ալդոբրանդոն կամ Ալդոբրանդինոն Բեատրիչե Սավոյայի համար գիրք է գրել՝ «կորպուսի ռեժիմ» վերնագրով։  1267 թվականին Մարտին դե կանալը գրել է «Վենետիկի պատմությունը» նույն ֆրանսերենով։  Ռուստիչելո դա Պիզան ստեղծեց Արթուրի մասին ցիկլից վերցված բազմաթիվ ասպետական վեպեր և հետագայում գրեց «Մարկո Պոլոյի ճանապարհորդությունները» որոնք, հավանաբար, թելադրված էին հենց Պոլոյի կողմից^[32]:Եվ վերջապես, Բրունետտո Լատինին ֆրանսերեն գրեց իր « Դե նենտիոնե - ի » - ն։  Լատիներեն գրել է նաև իտալական արձակի մի քանի գործեր, ինչպիսիք են «Ռետորիկա -ն», Ցիցերոնի « Դե նենտիոնե - ի »ադապտացիան և թարգմանել Ցիցերոնի երեք ճառերը։  Մեկ այլ կարևոր գրող էր Ֆլորենցիայի դատավոր Բոնո Ambամբոնին, որը թարգմանեց Orosius-ի «Historiae adversus paganos» - ը, Vegetius-ի« Epitoma rei militaris »- ը, թարգմանեց / հարմարեցրեց Cicero-ի« De inventione »- ը ' խառնված «Rethorica ad Erennium-» ի հետ, և Innocent III-ի« De miseria human conditionis »- ի թարգմանությունը /հարմարեցումը։ Նա նաև գրել է այլաբանական վեպ՝ «Կշեռք Վիզին և Դելե Վիրտու դին» վերնագրով։  Գրոսետոյի Անդրեան 1268 թվականին Ալբերտան Բրեշիայի երեք պայմանագրերը լատիներենից թարգմանեց Տոսկանայի^[33]։

Բնօրինակ ստեղծագործություններից հետո նույն լեզվից թարգմանությունները կամ հարմարեցումները հայտնվեցին օյլերենում։ Կան մի քանի բարոյական պատմություններ, որոնք վերցված են կրոնական լեգենդներից, Հուլիոս Կեսարի մասին վեպ, հին ասպետների մի քանի կարճ պատմություններ, «Տավոլա Ռոտոնդա, »Մարկո Պոլոյի «Վիաջա և Լատինիի Տեսորո »թարգմանությունները։ Միևնույն ժամանակ, լատիներենից հայտնվեցին հռետորաբանության և հռետորաբանության վերաբերյալ բարոյական և ասկետիկ գրվածքների, պատմությունների և տրակտատների թարգմանություններ։ Ուշադրության է արժանի նաև «Մոնդոյի ստեղծագործությունը՝ Ռիստորո դ ' Արեցոյի գիտական գիրքը,» որն ապրել է մոտավորապես 13-րդ դարի կեսերին^[34]։

Կա ևս մեկ կարճ տրակտատ՝ «ռեժիմի ռեակտորների մասին » Վենետիկցի մի նոր վանական Ֆրա Պաոլինոյի կողմից, ով Պոցուոլիի եպիսկոպոսն էր և ով նույնպես գրել է Լատինական Տարեգրություն։ Նրա տրակտատը սերտորեն կապված է Էջիդիո Կոլոննայի "ռեժիմի սկզբունքների մասին"տրակտատի հետ։ Այն գրված է վենետիկյան լեզվով^[26]։

13-րդ դարը շատ հարուստ էր հեքիաթներով^[35]։ «Cento Novelle antiche » վերնագրով հավաքածուն պարունակում է բազմաթիվ աղբյուրներից հավաքված պատմություններ, ներառյալ ասիական, հունական և տրոյական ավանդույթները, հին և միջնադարյան պատմությունը, Բրետանի, Պրովանսի և Իտալիայի լեգենդները, Աստվածաշունչը, տեղական իտալական ավանդույթները, կենդանիների պատմությունները և հին դիցաբանությունը։

Ընդհանուր առմամբ, 13-րդ դարի իտալական վեպերը առանձնահատուկ ինքնատիպություն չունեն և Ֆրանսիայի շատ հարուստ լեգենդար գրականության թույլ արտացոլումն են։ Որոշ ուշադրություն պետք է դարձնել fra Gittone d ' Arezzo-ի նամակին, որը գրել է բազմաթիվ բանաստեղծություններ, ինչպես նաև արձակի մի քանի նամակներ, որոնց թեմաները բարոյական և կրոնական են։ Այս նամակներից մի քանիսը ներառում են. Գիթոնի սերը հնության, Հռոմի ավանդույթների և նրա լեզվի հանդեպ այնքան ուժեղ էր, որ նա փորձում էր իտալերեն գրել լատինական ոճով։  Տառերը անհասկանալի են, շփոթեցնող և ընդհանուր առմամբ, բարբարոսական։ Գիտոնեն որպես նմուշ վերցրեց Սենեկա կրտսերին, Արիստոտելին, Ցիցերոնին, Բոեցիուսին և Օգոստինոսին Հիպպոնացուն։  Գիթոնը կարծում էր, որ իր ոճը շատ գեղարվեստական է, բայց ավելի ուշ գիտնականները այն համարում են շռայլ և գրոտեսկային։

Լապո Ջանիի դպրոցի, Գվիդո Կավալկանտիի, Չինո դա Պիստոյայի և Դանթե Ալիգիերիի շնորհիվ քնարական պոեզիան դարձավ բացառապես Տոսկանայան^[36][37] : Այս դպրոցի ամբողջ նորությունն ու բանաստեղծական ուժը, ըստ Դանթեի, բաղկացած էր այն փաստից, որ սերը ոգի է, նոտո, և այն, ինչը երեխայի համար նշանակություն չունի, իր ամբողջ նշանակությամբ.այսինքն՝ հոգու զգացմունքներն արտահայտելու ունակության մեջ, ինչպես նրանց ոգեշնչում է սերը, համապատասխանաբար. Եվ Նազելի ձևեր, որոնք ձևը հարմարեցնում են նյութին և հմտորեն համատեղում են մեկը մյուսի հետ։ Դա նեոպլատոնական մոտեցում է, որը լայնորեն հաստատված է Dolce Stil Novo-ի կողմից, և չնայած Կավալկանտիի դեպքում դա կարող է հիասթափեցնող և նույնիսկ կործանարար լինել, այնուամենայնիվ, դա մետաֆիզիկական փորձ է, որն ունակ է մարդուն բարձրացնել ավելի բարձր, հոգևոր մակարդակի։ Ջանն-ի նոր ոճը դեռ գտնվում էր սիկուլո-պրովանսական դպրոցի ազդեցության տակ^[38]։

Կավալկանտիի բանաստեղծությունները բաժանված են երկու դասի նրանք, ովքեր պատկերում են փիլիսոփային (il sottilissimo dialettico, ինչպես նրան անվանում էր Լորենցո հոյակապը), և նրանք, որոնք ավելի անմիջականորեն նրա բանաստեղծական բնույթի արդյունք են՝ ներծծված միստիկայով և մետաֆիզիկայով։  Առաջին հավաքածուն ներառում է Սուլլայի հայտնի «սիրո բնույթը» բանաստեղծությունը, որն իրականում սիրային մետաֆիզիկայի վերաբերյալ տրակտատ է և հետագայում անգիր մեկնաբանվել է 15-րդ դարի հայտնի պլատոնական փիլիսոփաների կողմից, ինչպիսիք են Մարսիլ Ֆիչինը և այլք։ Մյուս կողմից, իր բալլադում նա իրեն թափում է պարզամիտ, բայց իր արվեստի գիտակցությամբ։  Դրանցից ամենամեծը համարվում է Կավալկանտիի հեղինակած բալլադը, երբ 1300 թվականին նրան վտարեցին Ֆլորենցիայից Բիանկայի կուսակցության հետ միասին և ապաստան գտան Սարզանում^[39][40]։

Իտալացի մեծագույն բանաստեղծներից մեկը՝ Դանթե Ալիգիերին, նույնպես ցուցադրում է այս քնարական միտումները^[41] :1293 թվականին նա գրել է «նոր կյանք», որում իդեալականացնում է սերը։ Սա բանաստեղծությունների ժողովածու է, որին Դանթեն ավելացրել է պատմվածքներ և բացատրություններ։  Ամեն ինչ զգայական է, օդային և եթերային, և իսկական Բեատրիսը փոխարինվում է նրա իդեալականացված տեսլականով՝ կորցնելով իր մարդկային էությունը և դառնալով աստվածայինի մարմնացում^[42]։ «Աստվածային կատակերգությունը» պատմում է բանաստեղծի ճանապարհորդությունները մահացածների երեք թագավորություններում՝ դժոխք, քավարան և դրախտ, ուղեկցվում է լատինական բանաստեղծ Վերգիլիոսի կողմից։ Այս մեծ էպոսի բառացի իմաստի հետևում թաքնված է այլաբանական իմաստը։  Դանթեն, ճանապարհորդելով դժոխքի, քավարանի և դրախտի միջով, խորհրդանշում է մարդկությունը, որը ձգտում է երկակի նպատակի՝ ժամանակավոր և հավերժական երջանկության։ Անտառը, որտեղ բանաստեղծը կորչում է, խորհրդանշում է մեղքը։ Արևով լուսավորված լեռը համընդհանուր միապետություն է։ Նախանձը Ֆլորենցիան է, հպարտությունը՝ ֆրանսիայի տունը, իսկ ագահությունը՝ պապական արքունիքը։  Վիրգիլը ներկայացնում է բանականությունն ու կայսրությունը^[43]։ Բեատրիսը գերբնական օգնության խորհրդանիշն է, որը մարդկությունը պետք է ստանա բարձրագույն նպատակին հասնելու համար, որը Աստված է:Բեատրիսը գերբնական օգնության խորհրդանիշն է, որը մարդկությունը պետք է ստանա բարձրագույն նպատակին հասնելու համար, որը Աստված է։

Բանաստեղծության արժանապատվությունը բանաստեղծի անհատական bստեղծագործությունն է, դասական արվեստը, որն առաջին անգամ հագնվել է ռոմանտիկ ձևով։ Անկախ նրանից, թե նա նկարագրում է բնությունը, վերլուծում է կրքերը, անիծում է արատները կամ օրհներգեր է երգում առաքինություններին, Դանթեն առանձնանում է իր արվեստի վեհությամբ և նրբագեղությամբ։ Նա իր բանաստեղծության համար նյութեր է վերցրել աստվածաբանությունից, փիլիսոփայությունից, պատմությունից և դիցաբանությունից, բայց հատկապես իր կրքերից, ատելությունից և սիրուց^[44]:«Աստվածային կատակերգությունը» Համաշխարհային գրականության լավագույն ստեղծագործությունների շարքում է^[45]։

Պետրարկան առաջին հումանիստն էր և, միևնույն ժամանակ, առաջին ժամանակակից քնարերգու բանաստեղծը^[46][47] : Նրա կարիերան երկար էր և բուռն։ Նա երկար տարիներ ապրել է Ավինյոնում՝ անիծելով պապական արքունիքի կոռումպացվածությունը. նա ճանապարհորդել է գրեթե ամբողջ Եվրոպայով։ Նա նամակագրություն է ունեցել կայսրերի և Հռոմի պապերի հետ և համարվել է իր ժամանակի ամենանշանավոր գրողը^[39]։ Պետրարկայի քնարական բանաստեղծությունները մեծապես տարբերվում են ոչ միայն Պրովանսալ աշուղների և նրանից առաջ իտալացի բանաստեղծների բանաստեղծություններից, այլև Դանթեի քնարերգությունից^[48]։ Պետրարկան բանաստեղծ հոգեբան է, ով ուսումնասիրում է իր բոլոր զգացմունքները և փոխանցում դրանք նուրբ քաղցրության արվեստով։ Պետրարկայի բառերը այլևս տրանսցենդենտ չեն, ինչպես Դանթեի բառերը, բայց ամբողջովին մնում են մարդկային սահմաններում։

Կանոյզեր-ն իր մեջ ներառում է մի քանի քաղաքական բանաստեղծություններ, որոնցից մեկը ենթադրվում է, որ ուղղված է Կոլա դի Ռիենցիին և մի քանի սոնետներ Ավինյոնի արքունիքի դեմ։ Նրանք ուշագրավ են իրենց զգայարանների ուժով, ինչպես նաև նրանով, որ ցույց են տալիս, որ Դանթեի համեմատ Պետրարկան ավելի լայն իտալական գիտակցություն ուներ^[49]։

Ջովաննի Բոկաչոն-ն նույն խանդավառ սերն ուներ հնության հանդեպ և նույն հիացմունքը իտալական նոր գրականության հանդեպ, ինչ Պետրարկան^[50]։ Նա առաջինն էր, ով կազմեց «Իլիական» լատիներեն թարգմանությունը, Իսկ 1375 թվականին՝ «ոդիսականը»։  Նրա դասական գիտելիքները ցուցադրվել են De genealogia deorum աշխատության մեջ; Ինչպես ասաց Ա. Հ. Հերենը, դա դիցաբանական Գիտելիքների հանրագիտարան է և դա 15-րդ դարի հումանիստական շարժման նախորդն էր^[51]։ Բոկաչիոն նաև կանանց առաջին պատմաբանն էր իր «De mulieribus claris» - ում և առաջինը, ով պատմեց mեծ դժբախտությունների պատմությունը իր «De casibus virorum illustrium» - ում։ Նա շարունակեց և կատարելագործեց նախկին աշխարհագրական ուսումնասիրությունները իր «De montibus, silvis, fontibus, lacubus, fluminibus, stagnis, et paludibus, et de nominibus maris» - ում, որի համար Նա օգտագործեց Vibius սեկվեստրը։

Նա չի հորինել օկտավայի տողը, բայց առաջինն էր, ով Այն օգտագործեց երկար և գեղարվեստորեն արժանի ստեղծագործության մեջ՝ իր «Թեսեիդ»- ը՝ իտալական ամենահին ռոմանտիկ բանաստեղծությունը։ «Ֆիլոստրատոն» պատմում է Տրոլոլոյի և Քրիսեյդայի (Տրոիլ և Կրեսիդա) սիրո մասին։  «Ninfale fiesolano» - ն պատմում է Նիմֆ Մեսոլայի և Աֆրիկայի հովվի սիրո պատմությունը։ «Սիրո տեսիլքը»՝ երեք մասից բաղկացած բանաստեղծությունը, անկասկած, իր ծագման համար պարտական է «աստվածային կատակերգությանը»։  «Ամետոն» արձակի և պոեզիայի խառնուրդ է և առաջին իտալական հովվական վեպն է։ ^[52] Բոկաչիոն հայտնի դարձավ հիմնականում իտալական «Դեկամերոն» ստեղծագործության շնորհիվ, հարյուր վեպերից բաղկացած հավաքածու, որը պատմում էին մի խումբ տղամարդիկ և կանայք, ովքեր 1348 թվականին ժանտախտից փախչելիս թոշակի անցան Ֆլորենցիայի մոտակայքում գտնվող Վիլլա։ Վեպեր գրելը, որն այդքան տարածված էր նախորդ դարերում, հատկապես Ֆրանսիայում, Այժմ առաջին անգամ ձեռք է բերել գեղարվեստական ձև^[53]։ Բոկաչիոյի ոճը ձգտում է ընդօրինակել լատիներենը, բայց նրա արձակն առաջին անգամ ձեռք բերեց մշակված արվեստի ձև։  Բացի այդ, Դեկամերոնում Բոկաչիոն ուրվագծում է բնավորությունը և հետևում կրքերին։  Շատ բան է գրվել «Դեկամերոն» վեպերի աղբյուրների մասին։ Հավանաբար, Բոկաչիոն օգտագործում էր ինչպես գրավոր, այնպես էլ բանավոր աղբյուրներ^[52]։

Fazio degli Uberti-ն և Ֆեդերիկո Ֆրեցցի-ն «Աստվածային կատակերգության» ընդօրինակողներն էին, բայց միայն իր արտաքին տեսքով^[54]։ Ջիովանին Ֆիորենտինոն «Պեկորոնե» վերնագրով գրել է պատմվածքների ժողովածու, որը ենթադրվում է, որ պատմվել է վանականի և միանձնուհու կողմից Ֆորլիի վանական վիպասանների հյուրասենյակում^[55]։ Նա մեծապես ընդօրինակեց Բոկաչիոն և օգտագործեց Վիլանիի տարեգրությունը իր պատմական պատմությունների համար։ Ֆրանկո Սակետին նույնպես գրել է Պատմություններ, մեծ մասամբ Ֆլորենցիայի պատմությունից վերցված սյուժեների վրա։ Սյուժեները գրեթե միշտ անպատշաճ են, բայց ակնհայտ է, որ Սակետին հավաքել է այս անեկդոտները՝ իր եզրակացություններն ու բարոյական մտորումները կատարելու համար, որոնք նա դնում է յուրաքանչյուր պատմության վերջում։ Այս տեսանկյունից Սակետիի ստեղծագործությունը մոտենում է միջնադարի մոնումենտալիզմին։  Երրորդ վիպասանը Ջովաննի Սերկամբին Լւոկկայից ով 1374 թվականից հետո գիրք է գրել՝ ընդօրինակելով Բոկաչիոն, մի խումբ մարդկանց մասին, ովքեր ենթադրվում էր, որ փախել են ժանտախտից և ճանապարհորդել Իտալիայի տարբեր քաղաքներ՝ կանգ առնելով այստեղ և այնտեղ և պատմելով պատմություններ^[56]։ Ավելի ուշ, բայց կարևոր անուններն են՝ Մասուչիո Սալերնիտանոն (Tommaso guardato), ով գրել է Նովելինոն և Անտոնիո Կորնացանոն, որի ասացվածքները դարձել են չափազանց տարածված^[57]։

Տարեգրությունները, որոնք նախկինում համարվում էին 13-րդ դար, այժմ հիմնականում դիտվում են որպես կեղծիքներ^[58]։ 13-րդ դարի վերջին հայտնվեց Դինո Կոմպանիի տարեգրությունը, հավանաբար իսկական^[59]։

1300 թվականին ծնված Ջովանի Վիլանին ավելի շատ մատենագիր էր, քան պատմաբան^[60]։ Նա նկարագրում է իրադարձությունները մինչև 1347 թվականը։ Այն ճանապարհորդությունները, որոնք նա կատարել է Իտալիայում և Ֆրանսիայում, և այդպիսով ստացված տեղեկատվությունը նշանակում է, որ նրա «Ֆիորենտինայի պատմությունը» տարեգրությունն ընդգրկում է իրադարձությունները ամբողջ Եվրոպայում^[59]։ Մատեոն Ջովանի Վիլանիի եղբայրն էր և շարունակեց տարեգրությունը մինչև 1363 թվականը։  Այն կրկին շարունակեց Ֆիլիպո Վիլանին^[61]։

Սիենայի Սուրբ Եկատերինա միստիցիզմը քաղաքական էր^[62]։ Նա ձգտում էր հռոմեական եկեղեցուն վերադարձնել ավետարանական առաքինությունը և թողեց նամակների հավաքածու, որոնք գրվել էին ամենատարբեր մարդկանց, այդ թվում՝ Հռոմի պապերի կողմից^[59][63]։

Մեկ այլ սիենացի՝ Ջեզվիտների շքանշանի հիմնադիր Ջովանի Կոլոմբինին, քարոզում էր աղքատությունը հրահանգներով և անձնական օրինակով՝ վերադառնալով Սուրբ Ֆրանցիսկոս Ասիզացու կրոնական գաղափարին։  Նրա նամակները 14-րդ դարի ասկետիկ ստեղծագործությունների կատեգորիայի ամենանշանավորներից են^[64]։ Բիանկո դա Սիենան գրել է կրոնից ոգեշնչված մի քանի բանաստեղծություններ (լաուդա), որոնք տարածված էին Միջնադարում։ Յակոպո Պասավանտին իր «Specchio della vera penitenza» - ում հրահանգ է կցել պատմվածքին։ Դոմենիկո Կավալկան լատիներենից թարգմանել է «սուրբ հոր կյանքը»։ Ռիվալտան թողել է բազմաթիվ քարոզներ, իսկ Ֆրանկո Սակետտին (հայտնի վիպասան)՝ բազմաթիվ զրույցներ։ Ընդհանուր առմամբ, կասկած չկա, որ 14-րդ դարի իտալական ոգու ամենակարևոր դրսևորումներից մեկը կրոնական գրականությունն էր^[59]։

Հումորային պոեզիան, որը լայնորեն զարգացել է 13-րդ դարում, շարունակվել է 14-րդ դարում Բինդո Բոնիչիի, Արրիգո դի Կաստրուչիոյի, Չեկկո Նուկոլիի, Անդրեա Օրկանհայի, Լիպո Պասկու դե Բարդիի, Ադրիանո Դե Ռոսսիի, Անտոնիո Պուչիի և այլ քիչ հայտնի գրողների կողմից։ Orcagna-ն հատկապես զավեշտական էր. Բոնիչին զավեշտական էր երգիծական և բարոյական նպատակներով^[59][65] : Պուչին բոլորին գերազանցում էր իր արտադրանքի բազմազանությամբ^[66]։

14-րդ դարի շատ բանաստեղծներ ստեղծել են քաղաքական գործեր։  «Դիտտամոնդոյի» հեղինակ ֆացիո դեգլի Ուբերտին, ով գրել է «Սերվենտեզը Իտալիայի լորդերին և ժողովրդին», Հռոմի մասին բանաստեղծություն և Չարլզ IV-ի դեմ կատաղի հայհոյանք, արժանի է ուշադրության, ինչպես նաև Ֆրանչեսկո դի Վանոցոն՝ Սյտոպպա Դե Բոստիչիի և Մատեո Ֆրեսկոբալդիի եղբայրը։ Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ հետևելով Պետրարկայի օրինակին, շատ գրողներ նվիրեցին իրենց նվիրեցին հայրենասիրական պոեզիային^[59]։

Այս ժամանակաշրջանին է վերաբերում նաև այն գրական երևույթը, որը հայտնի է պետրարխիզմ անունով^[67] : Պետրարկիստները կամ նրանք, ովքեր սեր էին երգում՝ ընդօրինակելով Պետրարկայի ձևը, հայտնաբերվել են արդեն 14-րդ դարում։  Բայց մյուսները նույն թեման մեկնաբանում էին ավելի ինքնատիպությամբ, այն ձևով, որը կարելի էր անվանել կիսաժողովրդական։ Այդպիսին էին «Սան Ջովանի Ֆիորենտինոյի բալլադը»,«Ֆրանկո Սակետտին», «Նիկոլո Սոլդանիերին» «Գվիդոյի վերջը» և «Բինդո Դոնատին»։  Բալատները բանաստեղծություններ էին, որոնք կատարվում էին պարերի ներքո, և մենք ունենք շատ երգեր 14-րդ դարի երաժշտության համար։ Մենք արդեն ասել ենք, որ Անտոնիո Պուչին թարգմանել է վիլանիի տարեգրությունը չափածո։ Բավական է ուշադրություն դարձնել Արեցոյի տարեգրությանը Բարտոլոմեո Սինիգարդիի «տերցա Հռոմ-» ում և Հռոմի պապ Ալեքսանդր III-ի Վենետիկ Պիեռ դե Նատալիայի ճանապարհորդության պատմությանը, ինչպես նաև «տերցա Հռոմ» - ում^[68] :Բացի այդ, բոլոր թեմաները՝ լինի դա պատմություն, Ողբերգություն, թե Գյուղատնտեսություն, մեկնաբանվել են հատվածներով։  Ներիի դի Լանդոչիոն գրել է Սուրբ Եկատերինայի կյանքը; Յակոպո Գրադենիգոն՝ իլբելետտո մականունով, ավետարանները բաժանեց երեք մասի^[59]։

Վերածննդի հումանիզմը զարգացավ 14-րդ և 15-րդ դարերի սկզբին և պատասխան էր միջնադարյան սխոլաստիկ կրթության մարտահրավերին, որը հատուկ ուշադրություն էր դարձնում գործնական, նախամասնագիտական և գիտական հետազոտություններին:Սխոլաստիկան կենտրոնացած էր մարդկանց բժիշկ, իրավաբան կամ պրոֆեսիոնալ աստվածաբան դառնալու նախապատրաստման վրա և դասավանդվում էր տրամաբանության, բնական փիլիսոփայության, բժշկության, իրավունքի և աստվածաբանության հաստատված դասագրքերով^[69] : Հումանիզմի հիմնական կենտրոններն էին Ֆլորենցիան և Նեապոլը^[70]։

Փոխանակ մասնագետներին ժարգոնով և խիստ պրակտիկայով մարզելու, հումանիստները ձգտում էին ստեղծել քաղաքացիներ (ներառյալ, Երբեմն, կանայք), որոնք ունակ էին պերճախոս և հստակ խոսել և գրել։ Դրան պետք է հասնել studia humanitatis-ի ուսումնասիրության միջոցով, որն այսօր հայտնի է որպես հումանիտար գիտություններ. քերականություն, հռետորաբանություն, Պատմություն, Պոեզիա և բարոյական փիլիսոփայություն^[71]։ Վաղ հումանիստները, ինչպիսիք են Պետրարկան, Կոլուչիո Սալուտատին և Լեոնարդո Բրունին, հին ձեռագրերի մեծ հավաքածուներ էին։

15-րդ դարում կային հինգ հումանիստ պապեր, որոնցից մեկը՝ Էնեաս Սիլվիուս Պիկոլոմինին (Պիոս II), բեղմնավոր գրող էր և գրել էր «տղաների դաստիարակություն» տրակտատը^[72]։

Հունարենի և լատիներենի գիտակ Լեոնե Բատիստա Ալբերտին գրել է տեղական մակդիրով, իսկ Վեսպասիանո դա Բիստիչին, որը մշտապես ընկղմվել է հունական և լատինական ձեռագրերի մեջ, գրել է «Ուոմինիի պատկերազարդ կյանքը», որը արժեքավոր է իր պատմական բովանդակությամբ և մրցակցում է 14-րդ դարի լավագույն ստեղծագործություններին իր անկեղծությամբ և պարզությամբ։ Անդրեա դա Բարբերինոն գրել է «Ֆրանսիայի իրողությունների գեղեցիկ վարդը» ՝ ռոմանտիկ երանգ հաղորդելով ասպետական վեպերին։  Բելկարին և Iroիրոլամո Բենիվիենին վերադարձան Ավելի վաղ ժամանակների առեղծվածային իդեալիզմին^[73]։

Հունարենի և լատիներենի գիտակ Լեոնե Բատիստա Ալբերտին գրել է տեղական մակդիրով, իսկ Վեսպասիանո դա Բիստիչին, որը մշտապես ընկղմվել է հունական և լատինական ձեռագրերի մեջ, գրել է «Ուոմինիի պատկերազարդ կյանքը», որը արժեքավոր է իր պատմական բովանդակությամբ և մրցակցում է 14-րդ դարի լավագույն ստեղծագործություններին իր անկեղծությամբ և պարզությամբ։ Անդրեա դա Բարբերինոն գրել է «Ֆրանսիայի իրողությունների գեղեցիկ վարդը» ՝ ռոմանտիկ երանգ հաղորդելով ասպետական վեպերին։  Բելկարին և Ջիրոլամո Բենիվիենին վերադարձան ավելի վաղ ժամանակների առեղծվածային իդեալիզմին^[74]։ Լորենցո դե Մեդիչին իր պոեզիային տվեց առավել ցայտուն ռեալիզմի, ինչպես նաև ամենավեհ իդեալիզմի գույնը, որը պլատոնական սոնետից անցնում է «Վեներայի սիրո »կրքոտ եռյակներին,« բալզամի» վեհությունից մինչև Նենսիա և Բեոնի, «կարնաշիալեսկոյի երգից » մինչև «Լաուդա»^[75]։ Հաջորդ Lorenzo է Policiano, ով նույնպես համակցված, եւ մեծ արվեստի, հնագույն եւ ժամանակակից, սիրված եւ դասական ոճը. Նրա ռիսպետտիում և բալետում պատկերների թարմությունն ու ձևերի պլաստիկությունն անկրկնելի են^[76]։ Հունական լեզվի մեծ գիտակ Պոլիցիանոն շլացուցիչ գույներով գրել է իտալական բանաստեղծություններ. հունական աղբյուրների ամենամաքուր նրբագեղությունը թափանցել է նրա ստեղծագործությունն իր բոլոր տարատեսակներով՝ ինչպես Օրֆեոսում, այնպես էլ ջոստրա հատվածում ^[77]։

Առաջացավ պոեզիայի բոլորովին նոր ոճ՝ Canto carnascialesco: Դրանք մի տեսակ երգչախմբային երգեր էին, որոնք ուղեկցվում էին Ֆլորենցիայում կառնավալում տարածված խորհրդանշական դիմակահանդեսներով։ Դրանք գրվել են նույն մետրով, ինչ բալլատը և մեծ մասամբ դրանք դրվել են մի խումբ բանվորների և առևտրականների բերանում, որոնք ոչ այնքան մաքուր ակնարկներով երգում էին իրենց արվեստը։ Այս հաղթանակները և դիմակահանդեսները ղեկավարում էր ինքը՝ Լորենցոն։  Երեկոյան մեծ ընկերություններ ձիերով դուրս եկան քաղաք՝ նվագելով և երգելով այս երգերը։ Կան Լորենցոյի աշխատանքներ, որոնք կատարման հմտությամբ գերազանցում են բոլորին։  Այն, ինչ կոչվում է« Bacco ed Arianna» ամենահայտնին է ^[77][78]։

Իտալիան դեռ չուներ իսկական էպիկական պոեզիա, բայց, այնուամենայնիվ, կային շատ բանաստեղծություններ, որոնք կոչվում էին կանտարի, քանի որ դրանք պարունակում էին պատմություններ, որոնք երգում էին ժողովրդին^[79]։ Եվ բացի այդ, կային Ռոմանտիկ բանաստեղծություններ, ինչպիսիք են« Բուովո դ 'Անտոնիո», «Ռեգինա Անկրոխա » և այլն։ Բայց առաջինը, ով շունչ քաշեց այս ոճին, Լուիջի Պուլչին էր, ով գրեց «Մորգանտե Մաջորեն»։ Մորգանտեի նյութը գրեթե ամբողջությամբ վերցված է 15-րդ դարի քիչ հայտնի ասպետական պոեմից, որը վերագտնել է Պիո Ռաջնան։  Պուլչին կառուցեց իր սեփական կառուցվածքը՝ հաճախ թեման վերածելով ծաղրի, ծաղրելով հերոսներին և ներկայացնելով բազմաթիվ շեղումներ՝ մերթ քմահաճ, մերթ գիտական, մերթ աստվածաբանական։ Պուլչին ռոմանտիկ էպոսը վերածեց արվեստի գործի և միավորեց լրջն ու կատակերգականը ^[77][80]։

Ավելի լուրջ մտադրություններով, Scandiano-ի Կոմս Մատեո Բոյարդոն գրեց իր «Orlando innamorato-»ն, որում, ըստ երևույթին, ձգտում էր ընդգրկել Կարոլինգյան լեգենդների ամբողջ սպեկտրը. բայց նա չկատարեց իր առաջադրանքը.^[81] 15-րդ դարի երրորդ ռոմանտիկ բանաստեղծությունը Ֆրանչեսկո Բելոյի (Սյեկո Ֆերարացի)« Մամբրիանոն էր»։  Նա ոգեշնչվել է Կարոլինգյան ցիկլից, կլոր սեղանի վեպերից և դասական հնությունից ^[77][82]։

Ջովիանո Պոնտանոն գրել է Նեապոլի պատմությունը«, Լեոնարդո Բրունին» Արեցոյից՝ Ֆլորենցիայի պատմությունը լատիներեն^[83]։

Բեռնարդինո Կորիոն իտալերեն գրել է Միլանի պատմությունը^[1][84]։

Լեոնարդո դա Վինչին գիտական շարադրություն է գրել նկարչության մասին, Լեոն Բատիստա Ալբերտին՝ քանդակագործության և ճարտարապետության մասին^[85]։

Պիերո Կապոնին՝ "մեկնաբանություններ Դելիի ակվիստո դի Պիզայի վերաբերյալ և« Չոմպիի անկարգությունների պատմությունը» հեղինակ, պատկանել է ինչպես 14-րդ, այնպես էլ 15-րդ դարերին^[59]։ Պադուայից ալբերտինո Մուսատոն լատիներեն գրել է կայսր Հենրի VII-ի պատմությունը։  Այնուհետև նա բեմադրեց լատինական ողբերգություն Էցցելինո դա Ռոմանոյի՝ Հյուսիսային Իտալիայի Հենրի կայսեր փոխանորդ Էվկերինի մասին, որը, հավանաբար, չի ներկայացվել բեմում^[73]։

15-րդ դարում դրամատուրգիայի զարգացումը շատ նշանակալի էր^[86]։ Այս տեսակի կիսամյակային գրականությունը ծնվել է Ֆլորենցիայում և կապված է եղել որոշակի ժողովրդական տոնակատարությունների հետ, որոնք սովորաբար անցկացվում էին քաղաքի հովանավոր Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի պատվին։ Սակրա Ռապպրեզենտացիոնեն միջնադարյան առեղծվածի (առեղծվածային պիեսի) զարգացումն է^[87]։ Չնայած այն վերաբերում էր ժողովրդական պոեզիային, դրա հեղինակներից ոմանք գրողներ էին։ Սկասած 15-րդ դարից ինչ-որ անվայել տարր է թափանցել Sacra Rappresentazione-ում։ Իր աստվածաշնչյան և լեգենդար կոնվենցիոնիզմից Պոլիցիանոն ազատվեց իր «Օրֆեայում», որը, չնայած իր արտաքին տեսքով, պատկանում է սուրբ գաղափարներին, Եվ այնուամենայնիվ, դրանք զգալիորեն առանձնանում են իրենց բովանդակությամբ և ներկայացված գեղարվեստական ձևով;

Վերածննդի դարաշրջանին հաջորդած գրական դարաշրջանի հիմնարար բնութագիրն այն է, որ այն կատարելագործվել է արվեստի բոլոր ձևերում, մասնավորապես՝ իր լեզվի ըստ էության իտալական բնույթը համատեղելով ոճի դասականության հետ։ Այնուամենայնիվ, այն, ինչ տեղի է ունենում Վերածննդի դարաշրջանում, այն է, որ այն զարգացել է արվեստի բոլոր ձևերում, մասնավորապես՝ իր լեզվի իտալական բնույթը համատեղելով ոճի դասականության հետ^[88]։ ^[1] Այս ժամանակահատվածը տևեց մոտավորապես 1494-1560 թվականների—1494 թվականն այն էր, երբ Չարլզ VIII-ը ներխուժեց Իտալիա՝ ազդարարելով Իտալիայի օտար տիրապետության և քաղաքական անկման սկիզբը։ Գրական գործունեությունը, որն առաջացել է 15-րդ դարի վերջից մինչև 16-րդ դարի կեսերը, ավելի վաղ դարաշրջանի քաղաքական և սոցիալական պայմանների արդյունք էր^[1][88]։

Բալդասարե Կաստիլիոնեն գրել է«Cortegiano» Il կամ «դատարանի գիրքը» ՝ քաղաքավարության գիրք, որը նվիրված է դատարանի վարվելակարգի և բարոյականության հարցերին։ Հրատարակվել է 1528 թվականին, այն մեծ ազդեցություն է ունեցել 16-րդ դարի եվրոպական պալատական շրջանակներում^[89]։ Պալատականի գիրքը երկար փիլիսոփայական երկխոսություն է այն թեմայի շուրջ, թե ինչ է իրենից ներկայացնում իդեալական պալատական կամ (երրորդ գլխում) պալատական տիկին, որը արժանի է ընկերանալու և խորհուրդ տալ արքայազնի կամ քաղաքական առաջնորդի հետ։ Ոգեշնչվելով իսպանական արքունիքով Սուրբ Աթոռի դեսպան լինելու ժամանակաշրջանում (1524–1529 թթ.)^[90]:Գրքի գործողությունները ծավալվում են այն տարիներին, երբ Կաստիլյոնեն պալատական էր իր հայրենի Ուրբինոյի դքսությունում։  Գիրքը արագորեն դարձավ չափազանց տարածված և իր ընթերցողների կողմից դասվեց քաղաքավարության կամ բարքերի մասին նախատեսված գրքերի ժանրին, որոնք վերաբերում էին վարվելակարգի, ինքնաներկայացման և բարոյականության հարցերին, հատկապես իշխանական կամ թագավորական դատարաններում, ինչպիսիք են «Գալատեո» Giovanni Della Casa (1558) և Ստեֆանո Գուացցոյի «Ստեֆանո Գուացցո»։ Փոքրիկ զրույց (1574)^[91]։ Այնուամենայնիվ,«պալատական գիրքը» Դրանից շատ ավելին էր՝ Ունենալով դրամայի, բաց փիլիսոփայական քննարկման և էսսեի բնույթ։ Այն նաև դիտվում էր որպես քողարկված քաղաքական այլաբանություն^[92]։

Նիկոլո Մաքիավելին և Ֆրանչեսկո Գվիչարդինին պատմական գիտության հիմնական ստեղծողներն էին^[93]:Մաքիավելիի հիմնական աշխատանքներն են՝ «Ֆիորենտինայի պատմությունը», «Սուլլա Պրիմա դեկա դի Տիտո Լիվիոյի Դիսկորսին»,«Գուերայի արվեստ»ը ևՊրինսիպին։  Նրա արժանիքն այն է, որ նա ընդգծեց քաղաքական գործողությունների ուսումնասիրության փորձարարական կողմը՝ դիտարկելով փաստերը, ուսումնասիրելով պատմությունները և դրանցից հանելով սկզբունքները։ Նրա պատմությունը երբեմն անճիշտ է փաստերում. դա ավելի շատ քաղաքական, քան պատմական աշխատանք է^[94]։

Մաքիավելիի հիմնական աշխատանքներն են՝ «Ֆիորենտինայի պատմությունը», «Սուլլա Պրիմա դեկա դի Տիտո Լիվիոյի Դիսկորսին», «Գուերայի արվեստը և Պրինսիպին »։  Նրա արժանիքն այն է, որ նա ընդգծեց քաղաքական գործողությունների ուսումնասիրության փորձարարական կողմը՝ դիտարկելով փաստերը, ուսումնասիրելով պատմությունները և դրանցից հանելով սկզբունքները։ Նրա պատմությունը երբեմն անճիշտ է փաստերում. դա ավելի շատ քաղաքական, քան Պատմական աշխատանք է^[95]:Նրա «Իտալիայի պատմությունը», որն ընդգրկում է Լորենցո դե Մեդիչիի մահից մինչև 1534 թվականը ընկած ժամանակահատվածը, լի է քաղաքական իմաստությամբ, հմտորեն դասավորված կտորներով, կենդանի պատկերացում է տալիս այն մարդկանց բնավորության մասին, որոնց մասին խոսվում է և գրված է հոյակապ ոճով։ Մաքիավելին և Գվիչարդինին կարելի է համարել նշանավոր պատմաբաններ, ինչպես նաև դիտարկման վրա հիմնված պատմական գիտության հիմնադիրներ^[96]։

Նրանցից զիջում էին Յակոպո Նարդին (արդար և հավատարիմ պատմաբան և առաքինի մարդ, ով պաշտպանում էր Ֆլորենցիայի իրավունքները Մեդիչիների դեմ մինչև Կարլ V-ը), Բենեդետտո Վարչին, Ջամբատիստա Ադրիանին, Բեռնարդո Սեգնին և Տոսկանայից դուրս՝ Կամիլո Պորցիոն, ով պատմում էր. Congiura de baroni-ն և Իտալիայի պատմությունը 1547-1552 թվականներին; Անջելո դի Կոստանցոն, Պիետրո Բեմբոն, Պաոլո Պարուտան և ուրիշներ։

Լյուդովիկո Արիոստոյի Orlando furioso-ն Բոյարդոյի Իննամորատոյի շարունակությունն էր։ Նրա առանձնահատկությունն այն է, որ ասպետական սիրավեպը յուրացրել է կլասիցիզմի ոճին ու մոդելներին։ Ռոմանտիկ Արիոստոն նկարիչ էր միայն իր արվեստի հանդեպ սիրո համար և նրա էպոսի^[97]։

Պիետրո Բեմբոն ազդեցիկ դեմք էր իտալերենի, մասնավորապես տոսկաներենի՝ որպես գրական միջոցի զարգացման գործում, և նրա գործերը նպաստեցին 16-րդ դարում Պետրարկայի ստեղծագործության նկատմամբ հետաքրքրության վերականգնմանը^[98]:Որպես գրող՝ Բեմբոն փորձել է վերականգնել հին հունարենի որոշ առասպելական «ազդեցություն» իր լսողների վրա, բայց փոխարենը տոսկանական իտալերեն։ Նա որպես իր մոդել և որպես իտալերեն լեզվով երբևէ ձեռք բերված բանաստեղծական արտահայտման ամենաբարձր օրինակը պահեց Պետրարկայի և Բոկաչչիոյի աշխատանքը՝ 14-րդ դարի երկու գրողներ, որոնց օգնել է վերադարձնել նորաձևություն։

«Prose della volgar lingua»-ում նա Պետրարկխին անվանեց որպես կատարյալ մոդել և մանրամասն քննարկել չափածո ստեղծագործությունը^[99]:16-րդ դարի իտալական կատակերգությունը գրեթե ամբողջությամբ ստեղծվել է Լատինական կատակերգության օրինակով։ Նրանք պատմության մեջ գրեթե միշտ նման էին

Իտալական գրականության պատմաբանները կասկածում են, թե Տորկվատո Տասոն պետք է վերագրել Վերածննդի բարձրագույն զարգացման ժամանակաշրջանին, թե նա ինքը պետք է ձևավորի մի ժամանակաշրջան, որը միջանկյալ է այս և հաջորդների միջև^[100]։ Ռինալդոյում նա փորձեց հաշտեցնել արիստոտելյան կանոնները Արիոստոյի բազմազանության հետ։  Ավելի ուշ նա գրեց «Ամինտա »՝ հովվական դրամա։  Նա բացատրում է իր մտադրությունները «երեք դիսկուրսներում», որոնք գրվել են «Երուսաղեմը» գրելիս, նա կընտրեր մի մեծ և ուշագրավ թեմա, ոչ այնքան հին, որ կորցներ ամբողջ հետաքրքրությունը, և ոչ այնքան վերջերս, որ թույլ չտար բանաստեղծին զարդարել այն հորինված հանգամանքներով։ Նա դրան կվերաբերվեր խստորեն համաձայն հունական և Լատինական բանաստեղծություններում պահպանված գործողությունների միասնության կանոնների, բայց դրվագների շատ ավելի մեծ բազմազանությամբ և շքեղությամբ։ «Երուսաղեմ »- Իտալիայի լավագույն հերոսական պոեմ։ Ինչ վերաբերում է ոճին, Այնուամենայնիվ, չնայած Տասոն ջանասիրաբար փորձում էր ավելի մոտ մնալ դասական նմուշներին, նա չափազանց շատ է օգտագործում փոխաբերությունները, հակապատկերները, հորինված շահարկումները.և հենց այս տեսանկյունից է, որ որոշ պատմաբաններ Տասոյին վերագրում են գրական ժամանակաշրջանին, որը սովորաբար հայտնի է Աղանդիզմո անունով, և որ մյուսները, իրենց քննադատության մեջ ավելի չափավոր, ասում էին, որ նա հիմք է ստեղծել դրա համար^[101][102]։

Մինչդեռ տեղի ունեցավ պատմական էպոսի փորձ. Ջան Ջորջիո Տրիսինոն Վիչենցայից հորինել է մի բանաստեղծություն, որը կոչվում է Italia liberata dai Goti, Բելիսարիուսի արշավների մասին. նա ասաց, որ ինքն իրեն ստիպել է պահպանել Արիստոտելի բոլոր կանոնները, և որ ինքը ընդօրինակել է Հոմերին^[103]:Մոնսինյոր Ջովաննի Գուիդիչիոնի Լուկկայից սոնետներում իր վիշտը հայտնեց իր երկրի տխուր վիճակի համար։ Ժամանակաշրջանի մյուս քնարերգուներից են Ֆրանչեսկո Մոլզան, Ջովանի դելլա Կասան և Պիետրո Բեմբոն^[104], իսկ կանայք՝ Վիտտորիա Կոլոննան, Վերոնիկա Գամբարան, Տուլիա դ ' Արագոնան և Ջուլիա Գոնզագան^[105]։ Իզաբելլա դի Մորրան ժամանակի կին պոեզիայի եզակի օրինակ է^[106]։

16-րդ դարում շատ ողբերգություններ են գրվել, բայց դրանք բոլորը թույլ են։ Առաջինը, ով մտավ ողբերգական տեսարան, Տրիսինոն էր իր Սոֆոնիսբայի հետ։  Giovanni di Bernardo Ruchellai-ի Orestes and« Rosmund»a - ն ավելի լավը չէր, ինչպես «Լուիջի Ալամանիի Անտիգոնե »թարգմանությունը։ Sperone Speroni-ն Canache-ում և Jiraldi Cintio-ն Orbecce-ում փորձեցին նորարարներ դառնալ ողբերգական գրականության մեջ, բայց գրոտեսկի քննադատությունը և պարկեշտության դերի վերաբերյալ բանավեճը հարուցեցին^[107]։ Նրանք հաճախ զիջում են Տորկուատո Տասսոյի Տորիսմոնդոին, հատկապես աչքի են ընկնում հունական ողբերգությունները հիշեցնող խմբերգերով^[108]։

16-րդ դարի իտալական կատակերգությունը գրեթե ամբողջությամբ ստեղծվել է Լատինական կատակերգության օրինակով :Նրանք պատմության մեջ գրեթե միշտ նման էին^[109] : Այսպիսով, Agnolo Firenzuola-ի Lucidi-ն և Donato Giannotti-ի Vecchio amoroso-ն ստեղծվել են Պլաուտուսի կատակերգությունների հիման վրա, ինչպես նաև Ջամբատիստա Գելիի Sporta-ն, Լոդովիկո Դոլչեի Մարիտոն և այլն։ Կատակերգության լավագույն գրողներն են եղել Մաքիավելին, Արիոստոն և Ջովանի Մարիա Չեկին, հնարավոր է նաև՝ Պիետրո Արետինոն^[108]։ 15-րդ դարը ներառում էր հումորային Պոեզիա։  Պիստոյա մականունով Անտոնիո Կամելլին հատկապես արժանի է ուշադրության իր սուր ընկերասիրության համար, ինչպես դա անվանում էր Սենթ Բևը։ Բայց Ֆրանչեսկո Բերնին և երգիծանքն էին, որ 16-րդ դարում այս տեսակի գրականությունը հասցրին կատարելության։ Նրանից ոճը ստացել է« Բեռնի Պոեզիա» անվանումը։  Բեռնի պոեզիան կրոնական և բարոյական թերահավատության ամենավառ արտացոլումն է, որը բնորոշ էր իտալական հասարակական կյանքին 16-րդ դարում, և որն իրեն դրսևորեց այդ ժամանակաշրջանի ստեղծագործությունների մեծ մասում՝ թերահավատություն^[110] սա դադարեցրեց Իտալիայում կրոնական բարեփոխումը, որն իր հերթին պատմական պայմանների հետևանք էր։  Մյուս կողմից, անարատ երգիծաբաններն էին Անտոնիո Վինչիգուերան, Լոդովիկո Ալամաննին և Արիոստոն, վերջինս իր ոճի ատտիկական նրբագեղությամբ գերազանցում էր մյուսներին^[108]։

16-րդ դարում դիդակտիկ աշխատությունները քիչ չէին։ Իր Le Api պոեմում Giovanni di Bernardo Rucellai-ն մոտենում է Վիրգիլիոսի կատարելությանը։ Ամենակարևոր դիդակտիկ աշխատանքը, այնուամենայնիվ, Կաստիլիոնեի «Կորտիջիանոն» է, որում նա ներկայացնում է Ուրբինոյի դուքսերի պալատում ասպետների և տիկնայք բանավեճը այն մասին, թե ինչ նվերներ են պահանջում կատարյալ պալատականը^[111]։ Այս գիրքը արժեքավոր է որպես 16-րդ դարի առաջին կեսին իտալական բարձրագույն հասարակության մտավոր և բարոյական վիճակի նկարազարդում^[108]։

16-րդ դարի վիպասաններից ամենակարևորներից երկուսն էին Գրացինին և Մատեո Բանդելոն։  Բանդելոն Դոմինիկյան վանական և եպիսկոպոս էր, Բայց չնայած դրան, Նրա վեպերը շատ ազատ էին թեմատիկայով, և նա հաճախ ծաղրում էր իր ժամանակի հոգևորականներին^[108]։

Ժամանակի բազմաթիվ թարգմանություններից դեռ հայտնի են Անիբալ Կարոյի «Էնեիդա»-ի և «Լոնգուս Սոփիստի հովիվների» թարգմանությունները. ինչպես նաև Ջովանի Անդրեա դել Անգուիլարայի Օվիդիսի «Փոխակերպումները», Ֆիրենցուոլայի «Ոսկե էշը» Ապուլեյուսի և Մարչելլո Ադրիանիի Պլուտարքոսի «Կյանք ու բարոյականություն» գրքերի թարգմանությունները^[108]։

Մոտավորապես Կատո-Կամբրեզյան խաղաղության պայմանագրի կնքումից (1559), որին հաջորդեցին Իտալիայի նկատմամբ օտարերկրյա պետությունների դարերի տիրապետությունը, սկսվեց իտալական գրականության անկման շրջանը^[112]։ Դրա հեղինակները դիմել են չափազանցության. նրանք փորձել են էֆեկտ ստեղծել այն բանի միջոցով, ինչը արվեստում կոչվում է մաներիզմ կամ բարոկիզմ։ Գրողները միմյանց հետ մրցում էին փոխաբերությունների, աֆեկտացիաների, հիպերբոլաների և այլ տարօրինակությունների օգտագործման մեջ և դրանք հանում մտքի բովանդակային տարրից:Այս ժամանակաշրջանը իտալական գրականության պատմության մեջ հայտնի է որպես «Scentismo»^[113]: ^[114]Վերածննդի մեկ այլ ախտանիշ՝ իտալական հասարակական կյանքի ստորության դեմ ապստամբության նշան, ներկայացված է երգիծանքի մեջ, հատկապես Սալվատոր Ռոզայի և Ալեսանդրո Տասոնիի մոտ^[115][116]։

Գիտնականի դպրոցի ղեկավար^[117] Ջամբատիստա Մարինոն էր, ով հատկապես հայտնի է իր «L'Adone» երկար բանաստեղծությամբ։ Նա օգտագործեց առավել շռայլ փոխաբերությունները, ամենահեռանկարային հակադրությունները և ամենահեռանկարային ֆանտազիաները։ Բոլոնիայի Կլաուդիո Աքիլինին գնաց Մարինոյի հետքերով, բայց նրա առանձնահատկություններն էլ ավելի շռայլ էին։ 17-րդ դարի գրեթե բոլոր բանաստեղծները այս կամ այն չափով վարակված էին մարինիզմով։  Կառլո Ալեսանդրո Գուիդին ճոռոմ է և բարձրահասակ, Մինչդեռ Ֆուլվիո Թեսթին արհեստական է և ազդված։ Եվ այնուամենայնիվ, առաջնորդվելով, ինչպես նաև ստուգելով, ես զգացի մեկ այլ բանաստեղծի՝ Գաբրիելո Կիաբրերայի ազդեցությունը։ Սիրահարվելով հույներին՝ նա ստեղծեց նոր մետրեր, հատկապես Պինդարի նմանակմամբ^[118], կրոնական, բարոյական, պատմական և սիրային թեմաների մեկնաբանություն։

Այն համոզմունքը առաջացավ, որ գրականությունը վերականգնելու համար անհրաժեշտ է փոխել ձևը, ուստի 1690 թվականին հիմնադրվեց Արկադիայի ակադեմիան^[119]։ Դրա հիմնադիրներն էին Ջովաննի Մարիո Կրեսիմբենին և Ջան Վինչենցո Գրավինան։ Արկադիան այդպես կոչվեց, քանի որ նրա հիմնական նպատակն էր ընդօրինակել հին հովիվների պարզությունը, որոնք ենթադրվում էր, որ ապրել են Արկադիայում ոսկե դարաշրջանում։ Արկադացիների բանաստեղծությունները բաղկացած են սոնետներից, մադրիգալներից, կանցոնետներից և մաքուր համարից։ Սոնետների հեղինակների մեջ ամենանշանավորը Ֆելիչե Զապին էր։ Երգահաններից հայտնի դարձավ Պաոլո Ռոլլին։ Կառլո Ինոչենցո Ֆրուգոնին ամենահայտնին էր^[114]։ Արկադիայի անդամները գրեթե բացառապես տղամարդիկ էին, բայց բանաստեղծական արժանիքների համար ընտրվեց առնվազն մեկ կին՝ Մարիա Անտոնիա Սկալերա Ստելլինին^[120]Վինչենցո դա Ֆիլիկայան քնարական տաղանդ ուներ, հատկապես թուրքերի կողմից պաշարված Վիեննայի մասին երգերում^[114]։

17-րդ դարում Իտալիան ականատես եղավ բարոկկո վեպի զարգացմանը, որը Ալբերտո ասորա Ռոզայի ենթադրությամբ առաջացել է ասպետական պոեզիայի աշխարհիկացման և վեպի ավելի ու ավելի գրական բնույթի շնորհիվ^[121]։ Մի քանի զարգացումներ են եղել նաև այլ ուղղություններով։  Ջովանի Ամբրոջիո Մարինին- ն ներկայացրեց արիստոկրատական կյանքի իդեալականացումը իր շատ հաջող «Կալոանդրո Ֆեդելե »(1640-1661) վեպում, և արմատական քայլ կատարելով՝ Ջիրոլամո Բրյուսոնիի «Glisomiro Trilogy - ը » (1657-62) փոխարինեց արիստոկրատիայի կյանքն ու սերը ժամանակակից բուրժուազիայի կյանքով և սիրով։

Մինչ 17-րդ դարում Իտալիայում քաղաքական և սոցիալական պայմանները տպավորություն էին ստեղծում, որ մտքի բոլոր շողերը մարել են, որոշ ուժեղ և անկախ մտածողներ, ինչպիսիք են Բերնարդինո Տելեզիոն, Լուսիլիո Վանինին, Ջորդանո Բրունոն և Թոմմասո Կամպանելան, փիլիսոփայական հետազոտությունները նոր վերածվեցին նոր ուղիների^[122]։ Գալիլեոն նշանավոր տեղ է զբաղեցրել գրականության պատմության մեջ։  Արիոստոյի նվիրված աշակերտը, Նա, կարծես, իր արձակին է փոխանցել այս մեծ բանաստեղծի որակները՝ հստակ և բացահայտ արտահայտվելու ազատություն, ճշգրտություն և հեշտություն և միևնույն ժամանակ էլեգանտություն^[123]։ Paganino Bonafede-ն Tesoro de rustici-ում շատ ցուցումներ է տվել գյուղատնտեսության մեջ՝ սկսելով այդ տեսակի վրացական պոեզիան, որը հետագայում լիովին զարգացավ Լուիջի Ալամաննիի կողմից իր «Կոլտիվազիոնում», Ջիրոլամո Բարուֆալդիի կողմից՝ Կանապաջոյում, Ռուչելայից՝ Լե Ապիում, Բարտոլոմեո Լորենցիի կողմից՝ Կոլտիվայում։ monti-ի կողմից և Ջամբատիստա Սպոլվերինիի կողմից Coltivazione del riso-ում^[59]։

18-րդ դարում Իտալիայի քաղաքական իրավիճակը սկսեց բարելավվել Սուրբ Հռոմեական կայսրության կայսր Ջոզեֆ II-ի և նրա իրավահաջորդների օրոք։ Այս իշխանների վրա ազդել են փիլիսոփաները, որոնք իրենց հերթին զգացել են գաղափարների ընդհանուր շարժման ազդեցությունը Եվրոպայի շատ մասերում, որը երբեմն կոչվում է լուսավորություն^[124]։

Ջամբատիստա Վիկոն ցույց տվեց պատմական գիտակցության զարթոնքը Իտալիայում։ Իր Scienza nuova-ում նա ուսումնասիրել է այն օրենքները, որոնք կարգավորում են մարդկային ցեղի առաջընթացը և ըստ որոնց զարգանում են իրադարձությունները։ Մարդու հոգեբանական ուսումնասիրությունից նա փորձել է եզրակացնել comune natura delle nazioni, այսինքն՝ պատմության համընդհանուր օրենքները^[125][126]։

Լոդովիկո Անտոնիո Մուրատորին իր Rerum Italicarum գրագրություններում հավաքելով 500-1500 թվականների Իտալիայի պատմության տարեգրությունները, կենսագրությունները, նամակները և օրագրերը և քննարկելով պատմական ամենաանհասկանալի հարցերը Antiquitates Italicae medii aevi-ում, գրել է Annali d'Italia-ն։ վավերական աղբյուրներից բխող փաստերի մանրակրկիտ շարադրում^[127]։ Իր պատմական ուսումնասիրություններում Մուրատորիի ուղեկիցներն էին Սկիպիոնե Մաֆեյը Վերոնայից և Ապոստոլո Զեnենոն Վենետիկից։ Իր «Վերոնայի նկարազարդում »գրքում Մաֆեյը թողեց գիտելիքների գանձարան, որը նույնպես դարձավ գերազանց Պատմական մենագրություն։ Զենոնը գրականության պատմության ոլորտում էրուդիցիային շատ բան է ավելացրել ինչպես իր «Վոսիանուս» դիսերտացիայում, այնպես էլ իտալական Մոնսինյոր Ջուստո Ֆոնտանինիի գրադարանին ուղղված իր գրառումներում։  Գիրոլամո Տիրաբոսկին և Կոմս Ամմարիա Մացուչելին Բրեշիայից նվիրվեցին գրականության պատմությանը^[125]։

Թեև ժամանակի նոր ոգին հանգեցրեց պատմական աղբյուրների ուսումնասիրությանը, այն նաև խրախուսեց տնտեսական և սոցիալական օրենքների մեխանիզմի ուսումնասիրությունը։ Ֆերդինանդո Գալիանին արժույթի մասին գրել է Գաետանո Ֆիլանջիերին գրել է Scienza della legislazione: Չեզարե Բեքկարիան իր Trattato dei delitti e delle pene-ում ներդրում է կատարել քրեական համակարգի բարեփոխման գործում և նպաստել խոշտանգումների վերացմանը^[125][128]։

Բարեփոխական շարժումը ձգտում էր մի կողմ դնել ավանդականն ու արհեստականը և վերադառնալ ճշմարտությանը։  Ապոստոլո Զենոն և Պիետրո Մետաստազիոն փորձեցին համատեղել մելոդրաման և բանականությունը։ Metastasio-ն զգացմունքների նոր արտահայտություն տվեց, երկխոսության բնական շրջադարձ և սյուժեի որոշակի հետաքրքրություն; եթե նա չընկներ մշտական անբնական նրբագեղության և քաղցրության, ինչպես նաև հաճախակի անախրոնիզմների մեջ, ապա նա կարող էր համարվել օպերային շարքերի լիբրետոյի ամենակարևոր հեղինակը և 18-րդ դարի առաջին դրամատիկ բարեփոխիչը^[125][129]։

Կառլո Գոլդոնին հաղթահարեց կատակերգության հին հանրաճանաչ ձևի դիմադրությունը Pantalone, doctor, Harlequin, Brigella և այլն դիմակներով։ և ստեղծեց կերպարների կատակերգություն՝ հետևելով Մոլիերի օրինակին։ Նրա կատակերգություններից շատերը գրվել են վենետիկյան լեզվով^[130][131]։ Նրա ստեղծագործությունները ներառում են Իտալիայի ամենահայտնի և ամենասիրված պիեսներից մի քանիսը։ Գոլդոնին գրել է նաև «Polisseno Fegeio, Pastor Arcade» գրչանունով և վերնագրով, որը նա պնդում էր, որ իր հուշերում «Հռոմի արկադացիները» շնորհել են իրեն^[132]։ Նրա ամենահայտնի գործերից է «Երկու տիրոջ ծառան» կատակերգական պիեսը, որը բազմիցս թարգմանվել և ադապտացվել է միջազգային մակարդակով։

18-րդ դարի գրական վերածննդի առաջատար դեմքը Ջուզեպպե Պարինին էր^[133]։ Բանաստեղծությունների ժողովածուում, որը նա հրատարակել է քսաներեք տարեկանում, Ռիպանո Էուպիլինոյի անունով, բանաստեղծը ցույց է տալիս իր տեսարանները իրական կյանքից վերցնելու իր կարողությունը, իսկ երգիծական ստեղծագործություններում նա ցուցադրում է բացահայտ հակազդեցություն իր սեփականի նկատմամբ։ անգամ։ Կատարելագործվելով իր պատանեկության բանաստեղծությունների վրա՝ նա իրեն դրսևորեց նորարար իր տեքստերում՝ միանգամից մերժելով Պետրարխիզմը, Սեսենտիզմը և Արկադիան։ Odi-ում երգիծական նոտան արդեն հնչում է, բայց այն ավելի ուժեղ է արտահայտվում Դել Ջորնոյում, որն ընդունում է հիմնական սոցիալական և պատմական արժեք։ Որպես նկարիչ, ուղիղ վերադառնալով դասական ձևերին, նա ճանապարհ բացեց դեպի Վիտորիո Ալֆիերիի, Ուգո Ֆոսկոլոյի և Վինչենցո Մոնտիի դպրոցը։ Որպես արվեստի գործ, Giorno-ն երբեմն մի փոքր կոշտ և կոտրված է, որպես բողոք արկադական միապաղաղության դեմ^[125][134]։

18-րդ դարի երկրորդ կեսին իտալերենը հատկապես հագեցած էր ֆրանսիական արտահայտություններով հարց առաջացավ լեզվի պուրիզմի մասին^[135]:Արձակը պետք է վերականգնվեր հանուն ազգային արժանապատվության, և համարվում էր, որ դա հնարավոր չէ անել, եթե չվերադառնանք 14-րդ դարի գրողներին, aurei trecentisti-ին, ինչպես նրանց անվանում էին, կամ այլապես դեպի դասականներին։ Իտալական գրականություն։ Նոր դպրոցի խթանողներից մեկը Անտոնիո Չեզարին էր, ով վերահրատարակեց հնագույն հեղինակներին և թողարկեց Vocabolario della Crusca-ի նոր հրատարակությունը՝ լրացումներով։ Նա գրել է ատենախոսություն Sopra lo stato presente della lingua italiana և փորձել է հաստատել Տոսկանայի և Դանթեի, Պետրարկայի և Բոկաչչիոյի գերակայությունը։

Տոսկանայի այս գերակայությանը, որը հռչակել և պաշտպանել է Չեզարին, հակադրվում էր լոմբարդական դպրոցը^[136], որը Դանթեի De vulgari eloquentia-ով վերադարձավ lingua illustre-ի գաղափարին^[137]։ Լոմբարդական դպրոցի ղեկավարում էին Մոնտին և նրա փեսա կոմս Ջուլիո Պերտիկարին։ Սա ստիպեց Վինչենցո Մոնտիին գրել Proposta di alcune correzioni ed aggiunte al vocabolario della Crusca, որտեղ նա հարձակվում էր Accademia della Crusca-ի տոսկականության վրա^[138]։ Լեզվի մասին վեճը իր տեղը զբաղեցրեց գրական և քաղաքական վեճերի կողքին, և դրան մասնակցեց ողջ Իտալիան՝ Բազիլիո Պուոտին՝ Նեապոլում, Պաոլո Կոստան՝ Ռոմանիայում, Մարկ Անտոնիո Պարենտին՝ Մոդենայում, Սալվատորե Բետին՝ Հռոմում, Ջովաննի Գերարդինին՝ Լոմբարդիայում, Լուիջի։ Fornaciari-ն Lucca-ում, իսկ Վինչենցո Nannucci-ն Ֆլորենցիայում^[137]:Հայրենասեր, կլասիցիստ և մաքրասեր միաժամանակ Պիետրո Ջորդանին էր, որը ծնվել է 1774 թվականին, նա գրեթե մարմնավորում էր ժամանակի գրական շարժումը։  Հունական և Լատինական հեղինակների, ինչպես նաև իտալական տրեչենտիստիի կողմից ուսումնասիրված՝ նա թողեց ընդամենը մի քանի ստեղծագործություն, բայց դրանք մանրակրկիտ մշակվեցին ոճի տեսանկյունից և ժամանակին հիանում էին նրա արձակով^[139]։ Ջորդանին փակում է դասականների գրական դարաշրջանը^[137]։

Գասպարո Գոզզիի երգիծանքն ավելի քիչ բարձրացված էր, բայց ուղղված էր նույն նպատակին, ինչ Պարինին։ Գոզզիի երգիծանքը ոճով մի փոքր նմանություն ունի Լուսիանի երգիծանքի հետ։ Frusta letteraria կոչվող ամսագրում նա անխնա քննադատել է այն աշխատությունները, որոնք այն ժամանակ տպագրվել են Իտալիայում^[140] : «Ֆրուստան» անկախ քննադատության առաջին գիրքն էր, որն ուղղված էր հատկապես արկադացիների և պեդանտների դեմ:^[125]

Ջովանի Բատիստա Նիկոլինին դասական էր Էսքիլեսին ընդօրինակելով, ինչպես նաև գրելով Discorsi sulla tragedia greca-ն և Վեհ Միքելանջելոյին, Նիկոլինին դրսևորեց իր նվիրվածությունը հին գրականությանը։ Իր ողբերգություններում նա իրեն ազատեց Ալֆիերիի չափից ավելի կոշտությունից և մասամբ մոտեցավ անգլիացի և գերմանացի ողբերգական հեղինակներին։ Գրեթե միշտ ընտրում էր քաղաքական սուբյեկտներ^[141]։ Այդպիսիք են Nabucco-ն, Անտոնիո Ֆոսկարինին, Ջովանի դա Պրոցիդան, Լոդովիկո իլ Մորոն և այլն։ Նա հարձակվեց պապական Հռոմի վրա Առնալդո դա Բրեշիայում։ Նիկոլինիի ողբերգությունները ցույց են տալիս հարուստ քնարական երակ, քան դրամատիկ հանճար։ Նա ունի ազատական գաղափարների արդարացում և իտալական ողբերգություն տանող նոր ճանապարհ բացելու արժանիք^[142]։

Կառլո Բոտտան գրել է Իտալիայի պատմությունը 1789-1814 թվականներին; և հետագայում շարունակեց Գուիկարդինիի պատմությունը մինչև 1789 թ.^[143]Բոտտային մոտ է գալիս Պիետրո Կոլետտան; նա նաև իր Storia del reame di Napoli dal-ում 1734 և 1825 թվականներին ուներ Իտալիայի անկախությունն ու ազատությունը պաշտպանելու գաղափարը Տակիտուսից փոխառված ոճով^[144]։ Լացզարո Պապին Լուկկայից՝ Commentari della rivoluzione francese dal 1789 al 1814 գրքի հեղինակ, բոլորովին նման չէր Բոտային և Կոլետային։ Նա նաև պատմաբան էր դասական ոճով և իր թեմային վերաբերվում է հայրենասիրական զգացումով, բայց որպես արվեստագետ, թերևս գերազանցում է մյուս երկուսին^[137]։

Ալբերտո Ֆորտիսը սկսեց մորլախիստական գրական շարժումը իտալական և վենետիկյան գրականության մեջ իր 1774 թվականի «Վիաջիո Դալմազիայում» աշխատությամբ («Ուղևորություն դեպի Դալմաթիա»)^[145]։

1789 թվականի ֆրանսիական հեղափոխության հիմքում ընկած գաղափարները հատուկ ուղղություն են տվել իտալական գրականությանը 18-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Ազատության սերը և հավասարության ձգտումը ստեղծեցին գրականություն՝ ուղղված ազգային առարկաներին՝ ձգտելով բարելավել երկրի վիճակը՝ ազատելով այն քաղաքական և կրոնական դեսպոտիզմի կրկնակի լծից։.^[146] Իտալացիները, ովքեր ձգտում էին քաղաքական փրկագնմանը, կարծում էին, որ այն անբաժանելի է ինտելեկտուալ վերածնունդից և կարծում էին, որ դա կարող է իրականացվել միայն հին կլասիցիզմի հետ վերամիավորմամբ։ Սա 15-րդ դարի առաջին կեսին տեղի ունեցածի կրկնությունն էր^[2]։

Հայրենասիրությունն ու կլասիցիզմն այն երկու սկզբունքներն էին, որոնք ոգեշնչեցին Վիտորիո Ալֆիերիից սկիզբ առած գրականությունը։ Նա պաշտում էր հունական և հռոմեական գաղափարը ժողովրդական ազատության մասին զենքով ընդդեմ բռնակալության։ Նա վերցրեց իր ողբերգությունների թեմաները այս ժողովուրդների պատմությունից և ստիպեց իր հին կերպարներին խոսել իր ժամանակի հեղափոխականների պես։ Արկադական դպրոցն իր խոսակցականությամբ ու տրիվիալությամբ մերժվեց^[147]։ Նրա նպատակն էր լինել հակիրճ, հակիրճ, ուժեղ և դառը, նպատակ ունենալ դեպի վեհը, ի տարբերություն խոնարհի և հովվականի։ Նա գրականությունը փրկեց արկադական դատարկություններից՝ տանելով այն դեպի ազգային վերջ, զինվեց հայրենասիրությամբ ու դասականությամբ^[2]։ Նրա դրամաներին է, որ Ալֆիերին հիմնականում պարտական է իր ձեռք բերած բարձր հեղինակության համար։ Ալֆիերիի ողբերգությունների հայտնվելը, թերևս, ամենակարևոր գրական իրադարձությունն էր, որը տեղի ունեցավ Իտալիայում 18-րդ դարում^[148]։

Վինչենցո Մոնտին նույնպես հայրենասեր էր և գրել է Pellegrino apostolico, Bassvilliana և Feroniade; Նապոլեոնի հաղթանակները ստիպեցին նրան գրել Պրոմետեոն և Մուսագոնիան; իր Fanatismo-ում և Superstizione-ում նա հարձակվեց պապականության վրա. այնուհետև նա երգեց ավստրիացիների գովքը^[149]։ Մի փոքր հունարեն իմանալով,՝նրան հաջողվեց թարգմանել «Իլիականը», որը ուշագրավ էր իր հոմերական զգացումով, իսկ իր Bassvilliana-ում նա Դանթեի մակարդակի վրա է։ Նրա մեջ դասական պոեզիան կարծես վերածնվեց իր ողջ ծաղկուն վեհությամբ^[2]։

Ուգո Ֆոսկոլոն եռանդուն հայրենասեր էր՝ ոգեշնչված դասական մոդելներից։ «Lettere di Jacopo Ortis»-ը, որը ոգեշնչված է Գյոթեի «Երիտասարդ Վերթերի վիշտերը» ստեղծագործությունից, սիրո պատմություն է՝ հայրենասիրության խառնուրդով. դրանք պարունակում են կատաղի բողոք Կամպո Ֆորմիոյի պայմանագրի դեմ և Ֆոսկոլոյի սրտից պոռթկում իր դժբախտ սիրային կապի մասին։ Նրա կրքերը հանկարծակի ու բուռն էին^[150]։ Այս կրքերից մեկը Օրտիզը պարտական է իր ծագմանը, և դա, թերևս, նրա բոլոր ստեղծագործություններից ամենալավն ու անկեղծն է։ «Սեպոլկրի-» ն, որը նրա լավագույն բանաստեղծությունն է, թելադրված է եղել բարձր զգացողությամբ, իսկ քանդակագործության վարպետությունը ցուցադրում է ուշագրավ արվեստ։ Նրա արձակ ստեղծագործությունների շարքում առանձնահատուկ տեղ է գրավում Լոուրենս սենտիմենտալ ճանապարհորդության թարգմանությունը՝ գրող, ով խորապես ազդել է Ֆոսկոլոյի վրա^[151]։ Նա անգլիացի ընթերցողների համար գրել է մի քանի էսսեներ Պետրարկի և Դեկամերոնի և Դանթեի տեքստերի մասին, որոնք ուշագրավ են դրանց գրման ժամանակ, և որոնք, հնարավոր է, սկիզբ են դրել Գրական քննադատության նոր տեսակին Իտալիայում։  1848 թվականի հեղափոխությունն իրականացրած մարդիկ դաստիարակվել են նրա ստեղծագործություններով^[2]։

Ռոմանտիկ դպրոցի օրգանը թաքցնողն էր, որը հիմնադրվել է 1818 թվականին Միլանում, որի նահանգն ուներ Սիլվիո Պելիկոն, Լյուդովիկո դի Բրեմը, Ջովիլ Սկալվինին, Թոմմասո Գրոսին, Ջովանի Բերչետը, Սամուել Բիավան և Ալեսանդրո Մանձոնին։  Նրանք բոլորը ազդված էին գաղափարների վրա, որոնք, հատկապես Գերմանիայում, կազմում էին շարժում, որը կոչվում էր ռոմանտիզմ^[152]։ Իտալիայում գրական բարեփոխումների ընթացքն այլ ուղղություն ստացավ^[137]։

Բարեփոխումների գլխավոր հրահրողը Ալեսանդրո Մանցոնին էր։ Նա ձևակերպեց նոր դպրոցի առարկաները՝ ասելով, որ այն ձգտում է փորձել բացահայտել և արտահայտել il vero storico և il vero բարոյականությունը ոչ միայն որպես վերջ, այլ որպես գեղեցիկի ամենալայն ու հավերժական աղբյուր։ Արվեստում ռեալիզմն է, որ բնութագրում է իտալական գրականությունը Մանցոնիից սկսած։ The Promessi Sposi (Նշանածը) ստեղծագործությունն է, որը նրան անմահ է դարձրել։ Promessi Sposi-ն ընդհանուր առմամբ դասվում է համաշխարհային գրականության գլուխգործոցների շարքին^[153]։ Վեպը նաև իտալական Risorgimento-ի խորհրդանիշն է՝ թե՛ իր հայրենասիրական ուղերձով^[153] և որովհետև դա հիմնարար իրադարձություն էր ժամանակակից, միասնական իտալերեն լեզվի զարգացման գործում^[154]։

Դարաշրջանի մեծ բանաստեղծը Ջակոմո Լեոպարդին էր։ Նա նաև հիացմունքի արժանի արձակագիր էր։ Իր «Operette Morali»-ում, երկխոսություններն ու ճառերը, որոնք նշանավորվում են մարդկային ճակատագրերի սառը և դառը ժպիտով, որը սառեցնում է ընթերցողին, ոճի պարզությունը, լեզվի պարզությունն ու ընկալման խորությունը այնպիսին են, որ գուցե նա ոչ միայն մեծագույն քնարական բանաստեղծն է ի վեր։ Դանթեին, բայց նաև արձակի ամենակատարյալ գրողներից մեկը, որ ունեցել է իտալական գրականությունը։ Նա լայնորեն դիտվում է որպես 19-րդ դարի ամենաարմատական և դժվարին մտածողներից մեկը^[155][156] բայց իտալացի քննադատները սովորաբար համեմատում են իր հին ժամանակակից Ալեսանդրո Մանցոնիի հետ՝ չնայած «տրամագծորեն հակառակ դիրքորոշումներ» արտահայտելուն^[157]:Նրա պոեզիայի խիստ քնարական որակը նրան դարձրեց կենտրոնական դեմք եվրոպական և միջազգային գրական և մշակութային լանդշաֆտում^[158]։

Քանի որ ռեալիզմը արվեստում տեղ էր գրավում, քննադատության մեջ դրական մեթոդը համընթաց էր։ Պատմությունը վերադարձավ իր ուսումնահետազոտական ոգուն, ինչպես ցույց է տրված այնպիսի աշխատություններում, ինչպիսիք են Archivio storico italiano-ը, որը հիմնադրվել է Ֆլորենցիայում Ջամպիետրո Վիեսոյի կողմից, Storia d'Italia nel medio evo Կառլո Տրոյայի կողմից, ուշագրավ տրակտատ՝ անձամբ Մանզոնիի, Sopra alcuni punti-ի կողմից։ della storia longobardica Իտալիայում և Vespri siciliani-ի շատ նուրբ պատմությունը Միքել Ամարիի կողմից։ Մեծ արվեստագետներ Լեոպարդիի և Մանզոնիի կողքին, գիտուն գիտնականների կողքին կար նաև 19-րդ դարի հայրենասիրական գրականությունը^[159]։ Vieusseux-ն ուներ հստակ քաղաքական օբյեկտ, երբ 1820 թվականին նա հիմնեց Antologia ամսական վերանայումը։ Նրա «Archivio storico italiano» (1842 թ.) այլ ձևով «Անտոլոգիայի» շարունակությունն էր, որը ճնշվեց 1833 թվականին՝ ռուսական կառավարության գործողությունների պատճառով։

Գրական շարժումը, որը նախորդել և ժամանակակից էր 1848 թվականի քաղաքական հեղափոխությանը, կարելի է ասել, որ ներկայացնում էին չորս գրողներ՝ Ջուզեպպե Ջուստին, Ֆրանչեսկո Դոմենիկո Գերացին, Վինչենցո Ջոբերտին և Չեզարե Բալբոն։ Ջուստին ժողովրդական լեզվով գրել է էպիգրամատիկ երգիծանքներ։ Գերացին ուներ մեծ համբավ և մեծ ազդեցություն, բայց նրա պատմավեպերը, թեև մոլի ընթերցված էին մինչև 1848 թվականը, շուտով մոռացվեցին։ Ջոբերտին հզոր վիճաբանող գրող էր. Primato morale e civile degli Italiani-ն կշարունակվի որպես ժամանակների կարևոր փաստաթուղթ, իսկ Gesuita moderno-ն Իտալիայում երբևէ գրված ճիզվիտների ամենաահավոր մեղադրականն է^[160]։ Բալբոն պատմության լրջորեն ուսումնասիրող էր։ Ինչպես Ջոբերտին իր առաջին ժամանակաշրջանում, Բալբոն նախանձախնդիր էր քաղաքացիական պապության և նրա կողմից նախագահվող իտալական նահանգների դաշնության համար։ Նրա Sommario della storia d'Italia-ն հիանալի մարմնացում է^[3]։

Risorgimento-ից հետո քաղաքական գրականությունը դարձավ պակաս կարևոր։ Այս շրջանի առաջին մասը բնութագրվում է գրականության երկու տարբեր ուղղություններով, որոնք երկուսն էլ հակադրվում էին ռոմանտիզմին։ Առաջին միտումը Scapigliatura-ն է, որը փորձել է երիտասարդացնել իտալական մշակույթը օտար ազդեցությունների միջոցով, հատկապես Շառլ Բոդլերի պոեզիայից և ամերիկացի գրող Էդգար Ալան Պոյի ստեղծագործություններից։ Երկրորդ ուղղությունը ներկայացնում է Ջոսուե Կարդուչին, որն այս ժամանակաշրջանի գերիշխող գործիչն է, ռոմանտիկների կրակոտ հակառակորդը և հնագույն մետրերի ու ոգու վերականգնողը, ով, որպես բանաստեղծ, հազիվ թե քիչ աչքի էր ընկնում որպես գրականագետ և պատմաբան^[161]։

Էմիլ Զոլայի ազդեցությունն ակնհայտ է Verismo-ում։ Լուիջի Կապուանան, հատկապես Ջովաննի Վերգան և նրա հիմնական ներկայացուցիչներն էին և վերիզմի մանիֆեստի հեղինակները։ Կապուանան հրատարակեց Giacinta վեպը, որն ընդհանուր առմամբ համարվում է իտալական վերիզմոյի «մանիֆեստը»^[162] :Ի տարբերություն ֆրանսիական նատուրալիզմի, որը հիմնված էր պոզիտիվիստական իդեալների վրա, Վերգան և Կապուանան մերժեցին շարժման գիտական բնույթի և սոցիալական օգտակարության մասին պնդումները։

Փոխարենը դեկադենտիզմը հիմնված էր հիմնականում 19-րդ դարի վերջին Ֆրանսիայի և Անգլիայի որոշ արվեստագետների և հեղինակների դեկադենտ ոճի վրա։ Իտալական տարբերակի հիմնական հեղինակներն էին Անտոնիո Ֆոգազարոն, Ջովանի Պասկոլին, ով առավել հայտնի է իր Myricae-ով և Poemetti-ով և Գաբրիելե Դ'Անունցիոն։ Թեև ոճականորեն տարբերվում էին, նրանք պաշտպանում էին յուրահատկությունն ու իռացիոնալությունը գիտական ռացիոնալիզմի դեմ։ Գաբրիել դ'Անունզիոն ստեղծել է պոեզիայի, դրամայի և գեղարվեստական գրականության ինքնատիպ ստեղծագործություններ՝ արտասովոր ինքնատիպությամբ^[163]։ Նա սկսեց որոշ տեքստերից, որոնք առանձնանում էին ոչ պակաս ձևի նուրբ գեղեցկությամբ, քան իրենց լիցենզիայով, և այս հատկանիշները նորից հայտնվեցին բանաստեղծությունների, պիեսների և վեպերի երկար շարքերում^[3]։

Էդմոնդո դե Ամիչիսն ավելի հայտնի է իր բարոյական գործերով և ճանապարհորդություններով, քան գեղարվեստական գրականությամբ։ Կին արձակագիրներից հայտնի դարձան Մատիլդա Սերաոն և Գրացիա Դելեդդան։ Իր ստեղծագործությունների համար Դելեդդան արժանացել է գրականության Նոբելյան մրցանակի 1926 թ.^[164]:

Ջովանի Պրատին և Ալեարդո Ալեարդին շարունակեցին ռոմանտիկ ավանդույթները։ Մյուս դասական բանաստեղծներն են Ջուզեպպե Կիարինին, Արտուրո Գրաֆը, Գվիդո Մացոնին և Ջովաննի Մարադին, որոնցից երկու ազգանունները կարող են համարվել որպես Կարդուչիի հատուկ աշակերտներ։ Էնրիկո Պանզակին սրտում դեռ ռոմանտիկ էր։ Օլինդո Գուերինին (որը գրել է Լորենցո Ստեկետտի կեղծանունով) պոեզիայի մեջ վերիզմոյի գլխավոր ներկայացուցիչն է, և, չնայած նրա վաղ ստեղծագործությունները սկանդալային հաջողության են հասել, նա շատ ներքին արժեք ունեցող տեքստերի հեղինակ է^[165]։ Ալֆրեդո Բաչելլին և Մարիո Ռապիսարդին տարբերվող էպիկական բանաստեղծներ են։ Ֆելիս Կավալոտտին հուզիչ Մարսիա դե Լեոնիդայի հեղինակն է^[3]։

Բարբառագիր գրողների շարքում հռոմեացի մեծ բանաստեղծ Ջուզեպպե Ջոակինո Բելլին գտել է բազմաթիվ ժառանգորդներ, ինչպիսիք են Ռենատո Ֆուչինին (Պիզա) և Չեզարե Պասկարելլան (Հռոմ)։ Բանաստեղծուհիներից Ադա Նեգրին իր սոցիալիստական Fatalità-ով և Tempeste-ով մեծ համբավ ձեռք բերեց. իսկ մյուսները, ինչպես, օրինակ, Աննի Վիվանտին, մեծ հարգանք էին վայելում Իտալիայում^[3][166]։

Դրամատուրգներից Պիետրո Կոսան ողբերգության մեջ, Ֆերդինանդո Մարտինին և Պաոլո Ֆերարին կատակերգության մեջ ներկայացնում են ավելի հին դպրոցները։ Ավելի ժամանակակից մեթոդներ որդեգրվել են Ջուզեպպե Ջակոզայի կողմից։

Գեղարվեստական գրականության մեջ պատմական սիրավեպն ընկավ անբարոյականության մեջ, թեև Էմիլիո Դե Մարկին մի քանի լավ օրինակ բերեց։ Ինտրիգների վեպը մշակել է Սալվատորե Ֆարինան^[3]։

20-րդ դարի սկզբի կարևոր գրողներից են Իտալո Սվևոն՝ La coscienza di Zeno-ի (1923) հեղինակը և Լուիջի Պիրանդելոն (1934թ. գրականության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր), ով ուսումնասիրել է իրականության փոփոխվող բնույթը իր արձակ գեղարվեստական գրականության մեջ և նման պիեսներում։ որպես Sei personaggi in cerca d'autore (Վեց կերպար հեղինակի որոնումներում, 1921)։ Ֆեդերիգո Տոզին մեծ վիպասան էր, քննադատորեն գնահատված միայն վերջին տարիներին և համարվում էր էքզիստենցիալիզմի նախակարներից մեկը եվրոպական վեպի մեջ։

Գրացիա Դելեդդան սարդինացի գրող էր, ով իր ստեղծագործություններում կենտրոնացել էր սարդինիայի ժողովրդի կյանքի, սովորույթների և ավանդույթների վրա։ 1926 թվականին նա արժանացել է գրականության Նոբելյան մրցանակի՝ դառնալով Իտալիայի առաջին և միակ կին դափնեկիրը^[167]։

Նրա գրվածքները միախառնում են ինքնակենսագրական և գեղարվեստական տարրեր։

Պիտիգրիլլին Դինո Սեգրեի կեղծանունն էր, ով հրատարակեց իր ամենահայտնի վեպը (կոկաինը) 1921 թվականին։ Թմրամիջոցների օգտագործման և սեքսի մասին նրա պատկերման պատճառով կաթոլիկ եկեղեցին այն ներառեց որպես «արգելված գիրք»։ Այն թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով, վերատպվել նոր հրատարակություններով և դարձել դասական։

Մարիա Մեսինան սիցիլիացի գրող էր, ով մեծապես կենտրոնացել էր սիցիլիական մշակույթի վրա, որի հիմնական թեման էր երիտասարդ սիցիլիացի կանանց մեկուսացումն ու ճնշումը։ Նա իր կյանքի ընթացքում հասավ համեստ ճանաչման, այդ թվում՝ «Լա Մերիկա»-ի համար Մեդագլիա Դ'Օրո մրցանակի արժանանալուն^[168]։

Պիտիգրիլլին Դինո Սեգրեի կեղծանունն էր, ով հրատարակեց իր ամենահայտնի վեպը (կոկաինը) 1921 թվականին։ Թմրամիջոցների օգտագործման և սեքսի մասին նրա պատկերման պատճառով կաթոլիկ եկեղեցին այն ներառեց որպես «արգելված գիրք»։ Այն թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով, վերատպվել նոր հրատարակություններով և դարձել դասական։

Մարիա Մեսինան սիցիլիացի գրող էր, ով մեծապես կենտրոնացել էր սիցիլիական մշակույթի վրա, որի հիմնական թեման էր երիտասարդ սիցիլիացի կանանց մեկուսացումն ու ճնշումը։ Նա իր կյանքի ընթացքում հասավ համեստ ճանաչման, այդ թվում՝ «Լա Մերիկա» ֆիլմի համար Մեդագլիա Դ'Օրո մրցանակի արժանանալուն^[169]։

Աննա Բանտիսը առավել հայտնի է իր Il Coraggio Delle Donne (Կանանց քաջությունը) պատմվածքով, որը լույս է տեսել 1940 թ^[170]:Նրա ինքնակենսագրական աշխատանքը՝ Un Grido Lacerante-ն, հրատարակվել է 1981 թվականին և արժանացել Անտոնիո Ֆելտրինելիի մրցանակին^[170]։ Բացի հաջողակ հեղինակ լինելուց, Բանտին ճանաչում են որպես գրական, կինո և արվեստաբան^[170]։

Էլզա Մորանտեն սկսել է գրել վաղ տարիքից։ Մորանտեի ստեղծագործությունների կենտրոնական թեմաներից մեկը նարցիսիզմն է։ Նա նաև իր ստեղծագործություններում օգտագործում է սերը որպես փոխաբերություն՝ ասելով, որ սերը կարող է լինել կիրք և մոլուցք և կարող է հանգեցնել հուսահատության և կործանման^[170]։ Նա արժանացել է Premio Viareggio մրցանակին 1948 թվականին^[171]։

Ալբա դե Սեսպեդեսը կուբայական ծագումով իտալացի գրող էր Հռոմից։ Նա հակաֆաշիստ էր և ներգրավված էր իտալական դիմադրության մեջ^[172]:Նրա աշխատանքի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել պատմությունն ու մշակույթը, որը զարգացել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի շուրջ։ Թեև նրա գրքերը բեսթսելլերներ էին, Ալբան անտեսվել է իտալացի կին գրողների վերջին ուսումնասիրությունների ժամանակ^[172]։

Պոեզիան ներկայացնում էին Կրեպուսկոլարին և ֆուտուրիստները. Վերջին խմբի առաջատար անդամը Ֆիլիպո Տոմազո Մարինետին էր։ Ավելի ուշ դարի առաջատար մոդեռնիստ բանաստեղծներից են Սալվատորե Կվազիմոդոն (1959թ. գրականության Նոբելյան մրցանակակիր), Ջուզեպպե Ունգարետին, Ումբերտո Սաբան, ով հռչակ է ձեռք բերել իր Il canzoniere բանաստեղծությունների ժողովածուի համար և Եվգենիո Մոնտալեն (1975թ. Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր)։ գրականություն)։ Նրանք քննադատների կողմից որակվել են որպես «հերմետիկներ»։

Նեոռեալիզմը մշակվել է Ալբերտո Մորավիայի կողմից (օրինակ՝ Il conformista, 1951), Պրիմո Լևիի կողմից, ով իր փորձառությունները Օսվենցիմում արձանագրել է Se questo è un uomo (Եթե սա մարդ է, 1947) և այլ գրքեր, Չեզարե Պավեսե (օրինակ՝ Լուսինը և Խարույկներ, 1949), Կորադո Ալվարո և Էլիո Վիտորինի։

Դինո Բուզատին գրել է ֆանտաստիկ և այլաբանական գեղարվեստական գրականություն, որը քննադատները համեմատել են Կաֆկայի և Բեքեթի հետ։ Իտալո Կալվինոն նաև մտավ ֆանտազիայի մեջ I nostri antenati (Մեր նախնիները, 1952–1959) եռերգության և պոստմոդեռնիզմի մեջ՝ Se una notte d'inverno un viaggiatore... (Եթե ձմեռային գիշերը մի ճանապարհորդ, 1979) վեպում։ Կառլո Էմիլիո Գադդան փորձարարական Quer pasticciaccio brutto de via Merulana (1957) հեղինակն էր։ Պիեր Պաոլո Պազոլինին հակասական բանաստեղծ և արձակագիր էր։

Ջուզեպպե Տոմազի դի Լամպեդուզան գրել է միայն մեկ վեպ՝ Il Gattopardo («Ընձառյուծը», 1958), բայց այն ամենահայտնիներից է իտալական գրականության մեջ. այն վերաբերում է 19-րդ դարում սիցիլիացի ազնվականի կյանքին։ Լեոնարդո Շիասիան հայտնվեց հանրության ուշադրության կենտրոնում իր Il giorno della civetta (Բուի օրը, 1961) վեպով, որը բացահայտում է մաֆիայի կոռուպցիայի չափը ժամանակակից սիցիլիական հասարակության մեջ։ Վերջերս Ումբերտո Էկոն միջազգային հաջողություն ունեցավ միջնադարյան դետեկտիվ Il nome della rosa (Վարդի անունը, 1980) պատմվածքով։

Դաչա Մարայնին ժամանակակից իտալացի ամենահաջողակ կին գրողներից է։ Նրա վեպերը կենտրոնանում են Իտալիայում կանանց վիճակի վրա և որոշ աշխատություններում նա խոսում է այն փոփոխությունների մասին, որոնք կանայք կարող են կատարել իրենց և հասարակության համար^[173]։

Ալդո Բուսին նաև իտալացի ամենակարևոր ժամանակակից գրողներից է։ Վեպերի, էսսեների, ճամփորդական գրքերի և ձեռնարկների նրա լայնածավալ արտադրությունը մանրամասն նկարագրում է ժամանակակից հասարակության, հատկապես իտալականը։ Նա նաև հայտնի է որպես նուրբ թարգմանիչ։

Իտալիան մանկական գրականության երկար պատմություն ունի։ 1634 թվականին Պենտամերոնը Իտալիայից դարձավ եվրոպական ժողովրդական հեքիաթների առաջին հրատարակված ժողովածուն։ Պենտամերոնը պարունակում էր Մոխրոտիկի պատմության առաջին գրական եվրոպական տարբերակը։ Հեղինակը Ջամբատիստա Բազիլը ստեղծել է հեքիաթների հավաքածուներ, որոնք ներառում են եվրոպական շատ հայտնի հեքիաթների ամենահին արձանագրված ձևերը^[175]։ 1550-ական թվականներին Ջովաննի Ֆրանչեսկո Ստրապարոլան թողարկեց «Ստրապարոլայի խայտառակ գիշերները»։ Այն կոչվում էր առաջին եվրոպական հեքիաթագիրքը, որը պարունակում էր հեքիաթներ, այն ի վերջո ուներ 75 առանձին պատմություններ, թեև նախատեսված էին մեծահասակների համար։ Ջուլիո Չեզարե Կրոսեն նաև իր գրքերի համար փոխառել է այն պատմություններից, որոնցից երեխաները հաճույք են ստացել^[176]։

1883 թվականին Կառլո Կոլոդին գրել է «Պինոքիոյի արկածները»՝ առաջին իտալական ֆանտաստիկ վեպը։ Նույն տարում Էմիլիո Սալգարին, այն մարդը, ով կդառնա «Իտալիայի երիտասարդների համար գերազանց արկածային գրող^[177]։ Առաջին անգամ հրատարակել է իր «Սանդոկան»-ը։ 20-րդ դարում իտալական մանկական գրականությունը ներկայացնում էին այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք են Ջանի Ռոդարին, Il romanzo di Cipollino-ի հեղինակը, և Նիկոլետա Կոստան, Ջուլիան Ճագարի և Օլգա Ամպը ստեղծող^[178][179]։

Իտալացի կին գրողները միշտ էլ քիչ են ներկայացված եղել ակադեմիայում։ Վերջին տարիներին աճել է ակադեմիական կրթաթոշակում կանանց ընդգրկվածությունը, սակայն ներկայացվածությունը դեռևս անհավասար է։ Իտալացի կին գրողներն առաջին անգամ ճանաչվեցին քննադատների կողմից 1960-ականներին, իսկ 1970-ականներին սկսվեցին բազմաթիվ ֆեմինիստական ամսագրեր, որոնք մեծացրեցին ընթերցողների հասանելիությունը և տեղեկացվածությունը նրանց ստեղծագործությունների նկատմամբ^[180]։

Իտալացի կին գրողների աշխատանքը և՛ առաջադեմ է, և՛ թափանցող։ Կանացի հոգեկանի իրենց ուսումնասիրությունների, Իտալիայում կանանց սոցիալական և տնտեսական դիրքի քննադատության և «տղամարդկանց աշխարհում» հավասարության հասնելու համառ պայքարի պատկերման միջոցով նրանք կոտրել են կանանց ավանդական ներկայացումները գրականության մեջ^[181]։ Էջը կարևոր դեր խաղաց իտալական ֆեմինիզմի վերելքի գործում, քանի որ այն կանանց հնարավորություն տվեց արտահայտելու իրենց տեսակետները։ Գեղարվեստական գրականություն կարդալն ու գրելը կանանց համար դարձավ հասարակության մեջ իրենց տեղը բացահայտելու և որոշելու ամենահեշտ ձևը^[182]։

Իտալական պատերազմական վեպերը, ինչպիսին է Alba de Céspedes-ի «Dalla parte di lei» (1949 թ.), կանանց զարթոնքները դեպի ժամանակի քաղաքական իրողություններ։ Իտալացի կին գրողների հետագա հոգեբանական և սոցիալական վեպերը ուսումնասիրում են իտալական հասարակության մեջ կանանց մեծանալու դժվարին գործընթացը։ Օրինակները ներառում են Մարիա Մեսինայի La casa nel vicolo (1989) և Լաուրա Դի Ֆալկոյի Paura di giorno (1954 թ.)^[181]:1970-ականներին իտալական գրականության մեջ կանանց բռնության ենթարկվելու հրապարակային դատապարտումից հետո կին գրողները սկսեցին վեպերում արտահայտել իրենց մտքերը սեռական տարբերությունների մասին։ Իտալական շատ վեպեր կենտրոնանում են իտալական ինքնության կողմերի վրա, և կին գրողները միշտ եղել են այս ժանրի առաջատարները^[183]։

•  This article incorporates text from a publication now in the public domain: Bartoli, Adolfo; Oelsner, Hermann (1911). «Italian Literature». In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 14 (11th ed.). Cambridge University Press. էջեր 897–912.

• John Addington Symonds's Renaissance in Italy (especially, but not exclusively, vols. iv. and v.; new ed., London, 1902)

• Richard Garnett's History of Italian Literature (London, 1898)

• A Short History of Italian Literature, by J. H. Whitfield (1969, Pelican Books)
• Gardner, E. G., The National Idea in Italian Literature, Manchester, 1921

• Liber Liber(progetto Manuzio) Italian literature texts.
• www.StoriaDellaLetteratura.it - Storia della letteratura italiana (history of italian literature, full text, by Antonio Piromalli)
• Original and unabridged italian versions of italian literature
• Original Italian literature academic journal articles

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իտալական գրականություն» հոդվածին։

Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրիտանիկա (11-րդ) · Բրիտանիկա · Բրոքհաուսի և Եփրոնի · Բրոքհաուսի և Եփրոնի փոքր · Կրուգոսվետ · Համառոտ հրեական · Հրեական Բրոքհաուսի և Եփրոնի · Մեծ կատալոնական · Catholic (1997—…) · Universalis   Չափորոշչային վերահսկողություն BNE: XX529379 · BNF: 11976931h · LCCN: sh85068816 · Microsoft: 64277026 · NDL: 00564303 · NKC: ph121234, ph328386