Астравец

Астравец
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Астравецкі
Каардынаты	54°36′49″ пн. ш. 25°57′19″ у. д.HGЯO
Першая згадка	1468
Горад з	2012
Плошча	22,6 км²;
Вышыня цэнтра	161 м
Насельніцтва	▲15 116 чал. (1 студзеня 2024);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1591
Паштовыя індэксы	231210
Аўтамабільны код	4
СААТА	4246501000
Афіцыйны сайт	ostrovets.gov.by
	Астравец на Вікісховішчы

Астраве́ц^[3] (трансліт.: Astraviec) — горад^[4] у Гродзенскай вобласці Беларусі, цэнтр Астравецкага раёна, на рацэ Лошы.

Назва

Назва славянскага паходжання, ад «востраў», якое мела некалькі значэнняў, агулам у Беларусі каля 80 паселішчаў з падобнымі назвамі^[5].

Геаграфія

Знаходзіцца за 250 км на паўночны ўсход ад Гродна, за 4 км ад чыгуначнай станцыі Гудагай на лініі Маладзечна — Вільнюс. Аўтадарогай звязаны з Ашмянамі.

Цэнтр горада сфарміраваны ў левабярэжнай частцы Лошы. Галоўная вось — вул. Ленінская, якая перасякае горад з захаду на ўсход. На перасячэнні вуліц Ленінскай, Валадарскага, Кастрычніцкай, Карла Маркса ўтворана прамавугольная ў плане цэнтральная плошча. Сетка вуліц прамавугольная, квартальная, у цэнтры — дамы 2-3-павярховыя, на ўскраінах аднапавярховая забудова сядзібнага тыпу. Старая частка горада забудавана па генплане 1992 года: ва ўсходняй частцы пабудаваныя 5-павярховыя жылыя дамы, у раёне вуліцы Гагарына — індывідуальная забудова. Пабудаваны будынкі «Беларусбанка», гандлёвы дом «Анастасія», Петрапаўлаўская царква і інш.

Да 2021 года, пасля будаўніцтва БелАЭС і росту колькасці насельніцтва, у горадзе з’явіліся тры новыя мікрараёны^[6].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Астравец датуецца 1468, калі ўладар Геранёнаў Юрый Гаштольд запісаў тутэйшаму касцёлу Найсвяцейшай Дзевы Марыі і Усіх Святых уклад у дзве меры мёду штогод^[7]. У 1542 па смерці Станіслава Гаштольда мястэчка перайшло да вялікага князя Жыгімонта Старога, які перадаў яго сыну Жыгімонту Аўгусту. У 1546 годзе Жыгімонт Аўгуст падараваў Астравец Гераніму Карыцкаму. З 1600 мястэчка знаходзілася ў валоданні Яна Корсака^[8], які ў 1616 зрабіў укладавы запіс на будаўніцтва дамініканскага кляштара і касцёла Святых Казьмы і Дзям’яна.

У часы вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў маскоўскія захопнікі спустошылі Астравецкі кляштар дамініканцаў^[8]. У XVIII ст. пры кляштары існаваў шпіталь. На 1775 года у мястэчку на 13 валоках зямлі размяшчалася 21 гаспадарка^[8]. У 1777 у Астраўцы адкрылася першая школа. У 1785 пачалося будаванне новага мураванага касцёла і кляштара дамініканцаў.

Расійская імперыя

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Астравец апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім, пазней Ашмянскім павеце Віленскай губерні. У 1797—1891 гадах у Літоўскай губерні. У XIX ст. мястэчка знаходзілася ў валоданні Кастравіцкіх, Сыцянак, Жылінскіх. Выхадцам з роду Жылінскіх быў меліяратар Палесся XIX ст. Іосіф Жылінскі, з роду Кастравіцкіх — французскі паэт Гіём Апалінэр, беларускі празаік Карусь Каганец.

На 1886 у Астраўцы было 22 двары, млын, піларама, цагельня, бровар, тартак (архітэктар М. Прозараў^[9]), майстэрня дрэнажных труб. У 1888 годзе конная чыгунка злучыла мястэчка з станцыяй Слабодка (Гудагай).

Найноўшы час

У 1905 годзе тут дзейнічала «Астравецкае таварыства», звязанае з Віленскай арганізацыяй РСДРП.

У Першую сусветную вайну з 1915 да 1918 года Астравец займалі германскія войскі.

Пасля польска-савецкай вайны (1919—1921), мястэчка апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, а затым з 1922 года ў міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ашмянскім павеце Віленскага ваяводства.

У 1939 годзе Астравец увайшоў у БССР, дзе ў 1940 стаў цэнтрам раёна. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 да 3 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 25 красавіка 1958 года вёска Астравец атрымала статус пасёлка гарадскога тыпу^[10].

У 1994 годзе у Астраўцы паставілі помнік Іосіфу Гашкевічу. У маі 1997 і кастрычніку 2002 гадоў у мястэчку прайшлі 1-я і 2-я Міжнародныя Гашкевіцкія чытанні. 14 чэрвеня 2007 года адбылося афіцыйнае зацверджанне герба і сцяга Астраўца. 27 сакавіка 2012 года паселішча атрымала статус горада.

У сувязі з будаўніцтва БелАЭС горад рос. Адначасна былі рэканструяваны старыя вуліцы. Выраблена добраўпарадкаванне берагоў рэк, створаны новыя пад’язныя і абыходныя дарогі, масты, абноўленыя інжынерныя сеткі. У поймах рэк Лоша і Кавалёўка, якія праходзяць у межах горада паблізу мікрараёна № 1 і мікрараёна № 2, уладкаваны пешаходна-рэкрэацыйнай зоны з мастамі і алеямі. Ля берагоў створаны месцы для адпачынку і заняткаў спортам, пракладзеныя пешаходныя і веладарожкі. Тут узвялі дзве новыя школы, чатыры дзіцячыя садкі з басейнамі, дом творчасці дзяцей і моладзі, новую бальніцу, ФВК, стадыён і спартыўна-аздараўленчы комплекс, боўлінг-цэнтр, більярд і спорт-бар^[11].

За сродкі Дзяржінвестпраграмы ў райцэнтры пабудавана каля 210 тысяч квадратных метраў жылля, у тым ліку для тых, хто працуе на БелАЭС^[11].

Насельніцтва

Паводле даных аддзела статыстыкі Астравецкага райвыканкама, у перыяд з 1999 па 2009 колькасць насельніцтва скарацілася на 364 чалавекі (з 8 629 на 8 265). Аднак у 2010-х тэндэнцыя змянілася. Па перапісу 2019 года астраўчан стала больш на 4044 (больш за 45 %). Дзяцей у горадзе — 22,5 %, працаздольнага насельніцтва — 62,5 %, асоб пенсійнага ўзросту — 15 %. Сярэдні ўзрост гараджан склаў 35 гадоў^[12]. У працэнтным і колькасным дачыненні беларусы пераважалі. Меліся буйныя дыяспары палякаў, літоўцаў, рускіх і ўкраінцаў^[13]. Доля апошніх двух павялічылася за кошт будаўніцтва БелАЭС^[14].

Колькасць насельніцтва^[15]^[16]^[17]^[18]^[19]^[20]:

Колькасць насельніцтва (па гадах)
1959	1970	1979	1989	2006	2018	2019	2020	2021	2022
4 277	▼3 240	▲4 959	▲7 675	▲8 252	▲10 878	▲12 309	▲13 229	▲14 147	▲14 641

Нацыянальны склад па перапісу 2009 года^[21]^[22]
усяго (2009)	беларусы		палякі		рускія		літоўцы		украінцы
8285	7265	87,69 %	410	4,95 %	391	4,72 %	113	1,36 %	64	0,77 %

Эканоміка

Прамысловасць

Асноўнымі прамысловымі прадпрыемствамі горада з’яўляюцца^[23]:

ААТ «Астравецкі завод „Радыёдэталь“» — шнуры армаваныя відэльцам, электраўстановачныя вырабы, электраразмеркавальная апаратура, вузлы і дэталі для машынабудавання, розныя металічныя вырабы;
Астравецкае ўнітарнае камунальнае прадпрыемства бытавога абслугоўвання — швейныя вырабы, рытуальныя прыналежнасці, жалезабетонныя вырабы;
ІП ТАА «Тэхнапласт» — укладышы і скрынкі для кандытарскіх вырабаў.

Гандаль

На 2021 год, паводле даных ад райвыканкама, у горадзе дзейнічалі 43 крамы харчовых і 145 нехарчовых тавараў. У ліку апошніх: 20 магазінаў адзення і абутку; 18 будаўнічых матэрыялаў, сантэхнікі і інструментаў; 12 кіёскаў; 10 аптэк; 10 крам бытавой хіміі і касметыкі; 8 бытавой тэхнікі і гаспадарчых тавараў; 7 аўтазапчастак; 6 зоамагазіны і ветэрынарных аптэк; 5 рытуальных тавараў; 5 тавараў для дзяцей; 5 салонаў сувязі; 4 мэблі; 4 кветак і сувеніраў; 3 аўтамабільныя заправачныя станцыі; 3 канцылярыі; 2 штор і тканак; 1 ювелірных вырабаў. Астатнія 22 аднесены да «іншых аб’ектаў»^[24].

У гэты спіс не трапіў рынак Астравецкага філіяла Гродзенскага аблспажыўтаварыства. Тут пераважна гандлююць прыезджыя з Іўеўскага, Столінскага раёнаў, Пінска і суседніх Ашмян^[25].

Таксама ў пералік не ўнесены гандлёвы цэнтр «ZAMI», у якім размешчаны прадуктовы гіпермаркет, магазін бытавой тэхнікі, піцэрыя, кафэ і больш за 30 розных магазінаў^[26]. Акрамя яго ёсць яшчэ два цэнтра — «Дом быту» і «Талер»^[27]. Функцыянуе гандлёвы дом «Юлія»^[28].

Гасцінічны бізнес

У горадзе дзейнічаюць гасцініцы «Радуга» і «Sun Hotel»^[29], а таксама турыстычная сядзіба «Міні-Швейцарыя»^[30].

Сацыяльная інфраструктура

Адукацыя

На 2021 год у Астраўцы працавалі тры сярэднія школы і гімназія^[31]. Апошняя да 2004 года^[32] з’яўлялася СШ № 2^[33]. У студзені 2015 года гімназія пераехала ў новы будынак у 1-м мікрараёне^[34], а ранейшы зноў стаў 2-й сярэдняй школай^[33]. У 2019 годзе адкрылася яшчэ 3-я сярэдняя школа^[35].

Ахова здароўя

З лютага 2020 года ў Астраўцы пачала работу новая раённая бальніца. Адкрыты тры корпусы, 13 аддзяленняў, пяць з якіх міжраённыя, на 232 ложкі. Яшчэ два корпуса былі здадзены ў чэрвені. Усяго ў складзе бальніцы 16 аддзяленняў, у тым ліку міжраённыя і нават міжабласныя, на 382 ложкі^[36].

Астравецкая цэнтральная раённая клінічная бальніца (ЦРКБ) будавалася па індывідуальным праекце як шматфункцыянальны медцэнтр. Персанал прыцягвалі з іншых рэгіёнаў, у тым ліку дзякуючы магчымасці атрымаць арэнднае жыллё. ЦРБК уваходзіць у лік апорных бальніц Гродзенскай вобласці, тут сканцэнтравалі дарагое высокатэхналагічнае абсталяванне і адпаведнага ўзроўню спецыялістаў. Шэраг аддзяленняў бальніцы афіцыйна маюць статус міжраённых, гэта значыць абслугоўваюць не толькі жыхароў Астравецкага раёна. Ёсць тут і свая ПЦР-лабараторыя, яе стварэнне было адным з гуманітарных праектаў «Расатама», які вёў будаўніцтва АЭС у Астраўцы^[37].

Культура

У 1967 годзе адкрыта Астравецкая дзіцячая музычная школа, якая з 2007 года ператворана ў дзіцячую школу мастацтваў. Яшчэ адна рэарганізацыя сістэмы была праведзена ў канцы 2011 года, згодна з якой усе пяць школ мастацтваў і музычных школ раёна былі аб’яднаны ў адну ўстанову. З 1 студзеня 2012 года была створана дзяржаўная ўстанова адукацыі «Астравецкая дзіцячая школа мастацтваў», у якую ўвайшлі непасрэдна базавая школа і 4 філіялы^[38].

Рашэннем Астравецкага раённага выканаўчага камітэта № 727 ад 29 снежня 2014 года з 3 сакавіка 2015 года Дзяржаўная ўстанова культуры «Астравецкі раённы дом культуры» шляхам зліцця з дзяржаўнай установай культуры «Астравецкі раённы цэнтр рамёстваў» была рэарганізавана ў дзяржаўную ўстанову «Астравецкі раённы цэнтр культуры і народнай творчасці»^[39]. У горадзе размешчаны раённая і дзіцячая бібліятэкі^[40].

5 сакавіка 2021 года ў Астраўцы адкрыўся новы будынак шматфункцыянальнага комплексу сацыяльна-культурнага прызначэння і творчасці моладзі. Плошча новага будынка склала амаль 10 тыс. кв. м. Тут размясціліся адразу некалькі ўстаноў культуры. У новым комплексе свае плошчы атрымаў раённы гісторыка-этнаграфічны музей, які раней меў толькі фондасховішча. На першым паверсе цэнтра размясцілі экспазіцыю, прысвечаную Астравецкаму краю. На другі паверх цэнтра пераехала раённая бібліятэка. Ля ўваходзін поўнасцю абноўлена тэхнічнае аснашчэнне бібліятэкі з 40 тыс. фондам. Трэці паверх будынка заняў раённы цэнтр культуры. Тут з’явіўся шматфункцыянальная зала, якая можа трансфармавацца пад розныя мерапрыемствы. Таксама ў будынку адкрыўся кафетэрый. Працуе 3D-кіназала на 30 месцаў. На цокальным паверсе адкрыўся трэнажорная зала. Тут жа размясцілася Астравецкае бюро Ашмянскага філіяла РУП «Гродзенскае агенцтва па дзяржаўнай рэгістрацыі і зямельным кадастры»^[41].

Спорт

Для арганізацыі фізкультурна-аздараўленчай і спартыўнай работы ў Астраўцы ёсць 65 спартыўных аб’ектаў^[42]. У раённы фізкультурна-спартыўны клуб (ФСК) уваходзяць: спартыўна-аздараўленчы комплекс «Імпульс», адміністрацыйна-спартыўны комплекс «Стадыён», хакейная каробка і вяровачны гарадок. Астравецкі раён удзельнічае ў міжнародным праекце «Планета баскетбола-аранжавы атам». У 2019 годзе пры пры падтрымцы «Расатама» ў двары гімназіі № 1 пабудавана сучасная пляцоўка для гульні ў баскетбол 3×3 з унікальным пакрыццём^[43]. У гэты ж час быў заснаваны футбольны клуб «Астравец».

З красавіка 1964 года дзейнічае дзіцяча-юнацкая спартыўная школа. Заснавальнікам яе стаў Аддзел адукацыі райвыканкама. У розныя гады ў Астравецкай ДЮСШ культываваліся лыжны спорт, хакей, вольная барацьба, лёгкая атлетыка і бокс. Вучэбна-выхаваўчы працэс арганізуецца на спартыўнай базе ўстаноў адукацыі і аграгарадкоў раёна, спартыўнай залы «Старт», САК «Імпульс». На 2021 год культываваліся чатыры віды спорту: бокс, грэка-рымская барацьба, гандбол і лёгкая атлетыка. Да гэтага перыяду ў школе падрыхтавана з ліку выпускнікоў і навучэнцаў: 5 мастроў спорту міжнароднага класа, 4 майстры спорту Беларусі і 18 кандыдатаў у майстры спорту^[44]

Славутасці

Касцёл Святых Касмы і Даміяна (1785—1787), вул. Камсамольская, 1 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр [1]шыфр
Касцёл Узвіжання Святога Крыжа (1910—1911), вул. Ленінская, 61 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр [2]шыфр
Свята-Петра-Паўлаўская царква (1994—1999)
Вадзяны млын
Земляное ўмацаванне (XV—XVII ст.)
Помнік Іосіфу Гашкевічу

Страчаная спадчына

Кляштар дамініканцаў

Галерэя

Гістарычная частка

Уезд з боку Гудагая
Цэнтральная плошча.
Ля касцёла святых Касмы і Даміяна.
Мурал ля гарадскога парку з сацыяльнай рэкламай ад МНС
Дом на вуліцы Валадарскага з графіці.
Веласіпедная і пешаходныя дарожкі на вуліцы Валадарскага.
Прыватны сектар на вуліцы Першамайскай.
На скрыжаванні вуліц Валадарскага і Паркавая.
Помнік І.А. Гашкевічу.
Помнік ураджэнцам Астравецкага раёна, якія ўдзельнічалі ў Афганскай вайне 1979-1989 гадоў
Скульптурная кампазіцыя «Ласось» на Востраве кахання
Ратонда на Востраве кахання
На ўездзе ў горад з боку Малей
Помнік святым Пятру і Феўронні Мурамскім
Дом 35 на Валадарскага
Дом 5-3 на Валадарскага
Гандлёвы дом «Юлія»

Установы

Астравецкі раённы выканаўчы камітэт.
Раённы аддзел адукацыі.
Сярэдняя школа №1.
Сярэдняя школа №2.
Астравецкі вопытны лясгас.
Дзіцячая школа мастацтваў.
Дзіцяча-юнацкая спартыўная школа.
СВК «Імпульс».
Гасцініца «Sun Hotel».
Гасцініца «Радуга».

Спадчына

Касцёл Святых Касмы і Даміяна
Касцёл Узвіжання Святога Крыжа
Вадзяны млын
Свята-Петра-Паўлаўская царква

Гарадскі парк

Помнік В. І. Леніну.
Скульптура «Дубочак».
Скульптура «Папараць-кветка».
«Мядзведзі».
Скульптура «Матыль».
Скульптура «Фарэль».
Ліхтар, усталяваны МНС напярэдадні Дня пажарнай службы Беларусі.

Мікрараён № 1 і № 2

Від на 1-ы мікрараён з боку завулка Набярэжнага.
Жылыя дамы ў 2-м мікрараёне.
Дом 18 на вуліцы Аэрадромная.
На вуліцы Караткевіча каля дзіцячага садка.
Дом 5 на вуліцы Караткевіча.
На ўездзе з боку вёскі Бялькішкі (цяпер аднайменная вуліца горада).
Кампазіцыя «Рукі атама».