Еўрапейскае аб’яднанне вугалю і сталі

Еўрапейскае аб’яднанне вугалю і сталі, скарочана ЕАВС — міжнародная арганізацыя, якая аб’ядноўвала каменнавугальную, жалезарудную і металургічную прамысловасці Францыі, ФРГ, Італіі, Бельгіі, Нідэрландаў і Люксембурга і заклала аснову далейшай эканамічнай інтэграцыі ў Еўропе^[1].

Ідэя стварэння ЕАВС упершыню прапанавана 9 мая 1950 года Раберам Шуманам, міністрам замежных спраў Францыі, як мера стрымання магчымых войнаў паміж Германіяй і Францыяй. Ён заявіў, што гэты крок «стане гарантыяй таго, што якая-небудзь вайна паміж Францыяй і Германіяй не толькі неймаверная, але і немагчымая з матэрыяльных меркаванняў».^[2] Для дасягнення мэты Парыжскім дагаворам заснавана першая еўрапейская наднацыянальная арганізацыя, у якую ўвайшлі не толькі Францыя і ФРГ, але таксама Італія і краіны Бенілюкса: Бельгія, Люксембург і Нідэрланды. У рамках дагавора паміж краінамі ствараўся агульны рынак вугалю і сталі. ЕАВС кіраваўся Вышэйшым кіруючым органам, які кантраляваўся Саветам міністраў, Асамблеяй і незалежным Судом.

Аб’яднанне спыніла існаванне 23 чэрвеня 2002 года ў сувязі з заканчэннем тэрміна дзеяння дагавора.

Працэсу інтэграцыі паваеннай Еўропы заміналі нераўнамернасць палітычнага і эканамічнага развіцця розных краін, недавер у стаўленні да Германіі, а таксама англа-французскае саперніцтва за лідарства ў аб’яднанай Еўропе.

Зародкам эканамічнай інтэграцыі Заходняй Еўропы стала Арганізацыя еўрапейскага эканамічнага супрацоўніцтва (АЕЭС), заснаваная ў 1948 г. удзельнікамі плана Маршала. Яна, аднак, размяшчала толькі каардынацыйнымі функцыямі.

У 1949 г. была створана першая еўрапейская палітычная арганізацыя — Савет Еўропы, аднак яго рашэнні насілі толькі рэкамендацыйны характар, а дзейнасць СЕ была абцяжарана халоднай вайной.

У 1950 годзе быў высунуты праект стварэння еўрапейскай наднацыянальнай ваеннай арганізацыі — Еўрапейскай абарончай супольнасці (ЕАС) — нароўні з Еўрапейскай палітычнай супольнасцю. Парыжскі дагавор пра стварэнні ЕАС быў падпісаны міністрамі замежных спраў Бельгіі, Італіі, Люксембурга, Нідэрландаў, Францыі і ФРГ. Гэты дагавор, аднак, у жніўні 1954 годзе быў адхілены французскім парламентам.

Значна большы поспех мела інтэграцыя Заходняй Еўропы ў эканамічнай вобласці. Яе ідэйным айцом стаў французскі эканаміст Жан Манэ, генеральны камісар па пытаннях планавання, які падрыхтаваў даклад, пакладзены ў аснову так званай дэкларацыі Шумана.

гл. таксама: Дэкларацыя Шумана

9 мая 1950 г. міністр замежных спраў Францыі Рабер Шуман выступіў з дэкларацыяй, у якой заявіў пра рашучасць Францыі распачаць першы крок для будаўніцтва новай Еўропы і прапанаваў Германіі адыграць у гэтай справе сваю ролю. Ён заявіў: «У выніку ўзнікне новая, адзіная і моцная Еўропа, дзе ўзрасце жыццёвы ўзровень насельніцтва, паколькі адбудзецца аб’яднанне вытворчасці і пашырэнне рынку, што прывядзе да зніжэння коштаў…». Шуман заклікаў спыніць доўгачасовае саперніцтва паміж Францыяй і Германіяй, арганізаваць сумесную франка-германскую вытворчасць вугалю і сталі пад кіраваннем Вышэйшага кіруючага органа, падрыхтаваць стварэнне эканамічнай супольнасці, рашэнні кіруючых органаў якога былі б абавязковымі для дзяржаў-членаў.

У выніку міжурадавых перамоў і дыскусій быў падрыхтаваны Дагавор аб заснаванні Еўрапейскага аб’яднання вугалю і сталі (ЕАВС). Яго першапачатковымі ўдзельнікамі сталі шэсць дзяржаў: Францыя, ФРГ, Італія, Бельгія, Нідэрланды і Люксембург. Дагавор быў падпісаны 18 красавіка 1951 г. тэрмінам на 50 гадоў і набыў моц 25 ліпеня 1952 г..

У адпаведнасці з Дагаворам, на працягу 1952—1957 гадоў быў паступова сфарміраваны агульны рынак вугалю, жалезнай руды, жалезнага лому, сталі, чыгуну і спецыяльных сталяў дзяржаў-удзельнікаў, унутры ЕАВС былі адменены мыты на прадукцыю вуглездабыўнай і металургічнай прамысловасці і колькасныя абмежаванні ў гандлі гэтай прадукцыяй, уведзены адзіныя транспартныя тарыфы на перавозкі вугалю і руды, жалезнага лому і прадукцыі металургічнай прамысловасці.

Ужо да 1955 г. здабыча вугалю ў дзяржавах-членах вырасла да 250 млн тон, а вытворчасці сталі — да 60 млн тон у год.

З 1 студзеня 1973 г. у ЕАВС увайшлі Вялікабрытанія, Данія і Ірландыя; з 1 студзеня 1981 г. — Грэцыя. Ужо ў 1975 годзе ЕАВС кантраляваў каля 90 % выплаўкі сталі, амаль 100 % здабычы вуглю і 50 % здабычы жалезнай руды ў Заходняй Еўропе.

Еўрапейскае аб’яднанне вугалю і сталі 23 чэрвеня 2002 г. спыніла сваё існаванне ў сувязі з заканчэннем Дагавора аб яго стварэнні, заключаным на 50 гадоў і не падоўжаным бакамі, з прычыны таго, што тэмпы развіцця Еўрапейскіх супольнасцей зрабілі існаванне ЕАВС неактуальным. У гэты дзень у Бруселі быў урачыста спушчаны сцяг ЕАВС.

У рамках ЕАВС упершыню ў міжнароднае жыццё ўводзіліся элементы наднацыянальнасці праз дэлегаванне дзяржавамі-ўдзельнікамі часткі свайго суверэнітэту.

Асноўныя органы:

1. Вышэйшы кіруючы орган фарміраваўся з прадстаўнікоў дзяржаў-удзельніц, але дзейнічаў незалежна ад іх урадаў і атрымаў паўнамоцтвы прымаць рашэнні ў агульных інтарэсах дзяржаў-членаў, абавязковыя для выканання. Члены кіруючых органаў прызначаліся па рэкамендацыях урадаў дзяржаў-членаў і з іх згоды. Аднак яны не павінны былі вынікаць указанням сваіх урадаў, што і забяспечвала наднацыянальны элемент у дзейнасці кіруючых органаў ЕАВС.
2. Савет міністраў складаўся з членаў урадаў адпаведных дзяржаў. Менавіта Вышэйшы кіруючы орган і Савет міністраў прымалі ўсе рашэнні ў рамках ЕАВС. Стварэнне нароўні з Вышэйшым кіруючым органам Савета міністраў забяспечвала неабходны баланс паміж нацыянальнымі інтарэсамі і элементамі наднацыянальнасці.

У адпаведнасці з Дагаворам зліцця, падпісаным у Бруселі 8 красавіка 1965 года і якія ўступілі ў сілу 1 ліпеня 1967 года, Вышэйшы кіруючы орган і Савет міністраў ЕАВС, а таксама Камісію і Савет Еўратама змянілі Камісія ЕЭС і Савет ЕЭС. Інстытуты трох еўрапейскіх супольнасцяў (ЕАВС, ЕЭС і Еўратам) такім чынам зліліся разам. Гэты дагавор разглядаецца некаторымі як рэальны пачатак існавання сучаснага Еўрасаюза.

• Еўрапейскі саюз
• Энергетычная палітыка Еўрапейскага саюза
• Еўратам