Карней Іванавіч Чукоўскі

Карней Іванавіч Чукоўскі
руск.: Корней Чуковский
1958
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	руск.: Николай Васильевич Корнейчуков
Дата нараджэння	19 (31) сакавіка 1882[1][2]
Месца нараджэння	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя[3][1][…]
Дата смерці	28 кастрычніка 1969(1969-10-28)[1][4][…] (87 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР[4]
Пахаванне	Перадзелкінскія могілкі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Жонка	Марыя Барысаўна Гольдфельд[d]
Дзеці	Lydia Chukovskaya[d], Мікалай Карнеевіч Чукоўскі[d] і Марыя Карнееўна Чукоўская[d]
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, перакладчык, эсэіст, дзіцячы пісьменнік, журналіст, літаратурны крытык, гісторык літаратуры, пісьменнік, празаік, публіцыст, літаратурны тэарэтык
Гады творчасці	з 1901
Мова твораў	руская
Грамадская дзейнасць
Член у	Саюз пісьменнікаў СССР
Прэміі
Узнагароды
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Карней Іванавіч Чукоўскі (руск.: Корне́й Ива́нович Чуко́вский, сапр. Мікалай Васілевіч Карнейчукоў; 31 сакавіка 1882, Санкт-Пецярбург — 28 кастрычніка 1969) — рускі празаік, літаратурны крытык, дзіцячы паэт, літаратуразнавец, перакладчык. Доктар філалагічных навук (1957).

Мікалай Карнейчукоў нарадзіўся 19 (31) сакавіка 1882 года ў Санкт-Пецярбургу. Ён быў пазашлюбным сынам Эмануіла Левенсана і Кацярыны Карнейчуковай. Пасля таго як Э. Левенсан пакінуў сваю незаконную сям’ю і ажаніўся, яго маці з дзецьмі пераехала ў Адэсу. З гэтага часу будучы пісьменнік рос бязбацькавічам і бачыў свайго бацьку даволі рэдка. Пасля рэвалюцыі 1917 г. літаратурны псеўданім М. Карнейчукова — Карней Іванавіч Чукоўскі стаў яго пашпартным імем.

З 1901 г. Чукоўскі пісаў артыкулы для перыядычнага выдання «Адэскія навіны». 26 мая 1903 г. ажаніўся з Марыяй Гольдфельд. У гэтым жа годзе быў камандзіраваны ў Лондан, дзе пачалося яго доўгае сяброўства з англійскай літаратурай.

У 1905 г. пачаў выдаваць у Пецярбургу сатырычны часопіс «Сігнал», што прывяло яго да збліжэння з пецярбургскімі пісьменнікамі. З 1906 г. жыў у мястэчку Куокала (зараз Рэпіна) пад Пецярбургам.

Да рэвалюцыі 1917 г. і пасля яе пісаў аналітычныя артыкулы па творчасці рускіх і савецкіх пісьменнікаў: Някрасава, Чэхава, Караленкі, Блока, Ахматавай, Маякоўскага. Таксама публікаваў свае пераклады з англійскай У. Уітмена. У 1920-я гг. напісаў шэраг сваіх казак для дзяцей, якія сталі культавымі і зрабілі яму імя: «Мыйдадзір», «Тараканішча» і інш. У канцы 1920-х — 1930-я гг. К. Чукоўскі сутыкнуўся з моцнай апазіцыяй яго творчасці з боку ўплывовых асоб у літаратуры. У той час ішла барацьба за класавы падыход у літаратуры (напрыклад, стварэнне негатыўных вобразаў дзяцей непралетарскага паходжання і станоўчых герояў з дзяцей працоўных класаў), што было непрыемна К. І. Чукоўскаму, бо ён вельмі любіў дзяцей і праводзіў з імі шмат часу. Таксама літаратурныя крытыкі лічылі шкодным чытаць дзецям чароўныя казкі, таму што ў іх апісваліся нерэальныя падзеі. Нават узнік тэрмін «чукоўшчына». У 1931 г. ад цяжкай хваробы памерла дачка пісьменніка, Мурачка, якой ён прысвяціў шмат вершаў. А ў 1938 г. быў расстраляны зяць К. Чукоўскага Мацвей Бранштэйн.

У 1930-я гг. Чукоўскі займаўся распрацоўкай тэорыі мастацкага перакладу і перакладам англійскай і амерыканскай літаратуры на рускую: М. Твена, О. Уайльда, Р. Кіплінга.

Таксама, у 1933 г. выдаў свае філалагічнае даследаванне дзіцячай мовы «Ад двух да пяці», у якім ён сабраў дзіцячыя выказванні з усяго СССР на розныя тэмы, уключаючы такія сур’ёзныя як смерць і рэлігія, сістэматызаваў іх і правеў паралелі з рознымі дыялектамі рускай мовы.

Апошнія гады свайго жыцця пісьменнік правеў на сваёй дачы ў Перадзелкіна. Сярод яго апошніх праектаў — спроба арганізаваць выданне пераказу біблейскіх апавяданняў для дзяцей.

Памер 28 кастрычніка 1969 г. ад віруснага гепатыту. Пахаваны на могілках у Перадзелкіна.

Аўтар казак у вершах «Кракадзіл» (1916), «Мыйдадзір» (1923), «Тараканішча» (1923), «Муха-цакатуха» (1924), «Бармалей» (1925), «Тэлефон», «Хвядорына гора» (абедзве 1926), «Айбаліт» (1929), «Лімпапо» (1935).

Галоўныя асаблівасці яго паэтычнага свету — багацце і зменлівасць зрокавых вобразаў, мілагучнасць паэтычнай мовы, рухомасць рытму, дакладнасць і лаканічнасць паэтычнага выказвання, гульнявы характар вершаваных твораў.

Карней Чукоўскі — адзін з заснавальнікаў савецкай школы тэорыі мастацкага перакладу («Прынцыпы мастацкага перакладу», 1919; «Высокае майстэрства», 1941), яму належаць выдатныя пераклады У. Уітмена (1907, «Мой Уітмен», 2-е выд. 1969).

Аўтар даследавання «Майстэрства Някрасава» (1952, Ленінская прэмія 1962), літаратурна-крытычнага эсэ пра пісьменнікаў і дзеячаў культуры (кніга «Сучаснікі», 1962).

У 1968 г. быў апублікаваны збор «Вавілонская вежа і іншыя старажытныя легенды», але свайго чытача ён убачыў толькі ў 1990 г. Іншымі пасмертнымі выданнямі К. Чукоўскага стаў яго дзённік «Чукоккала», які ён вёў на працягу дзесяцігоддзяў.

Найбольш грунтоўна К. Чукоўскі даследаваў асобу і творчасць М. Някрасава. Яму ўдалося прасачыць сувязь асабістых трагедый паэта і яго даволі сумнай творчасці, у якой часта прысутнічалі вобразы смерці, магіл, трунаў. Чукоўскі апісвае Някрасава як шчырую двудушную асобу, якая асуджае ў сваіх творах свае ўласныя дзеянні; прычыну гэтага К. Чукоўскі бачыў у пераломным часе і барацьбе кансерватыўных і рэвалюцыйных плыняў у расійскім грамадстве часоў жыцця і дзейнасці гэтага паэта^[5].

Грунтоўна, рознабакова Карней Чукоўскі аналізаваў творчасць і іншых пісьменнікаў дарэвалюцыйнай Расіі і СССР у наступных артыкулах: «Талстой, як мастацкі геній», «Уладзімір Караленка як публіцыст», «Ранні Бунін», «Ахматава і Маякоўскі», «Дзве душы М. Горкага», «Аляксандр Блок як чалавек і паэт». Цікавая яго заўвага наконт неалагізмаў, якія ўнеслі ў рускую мову Маякоўскі і некаторыя іншыя паэты: «гэтыя новаўвядзенні законны і каштоўны, але безумоўна столь жа законны і каштоўны тыя ганьба і праклёны, якімі іх сустракаюць раўніцелі старазапаветнага слова… разбушавалася слова, а будзе ўведзена ў берагі, усялякая рухлядзь і дрэнь пройдзе, а моцнае і патрэбнае застанецца»^[6]. Пры гэтым ён у доказ гэтай думкі праводзіць паралелі з стварэннем у англійскай мове дзеясловаў ад уласных імён, напрыклад, to outherod Herod (пераірадзіць Ірада, быць больш жорсткім, чым Ірад, біблейскі цар, які загадаў забіць маленькіх дзяцей у Віфлееме)"^[7].

Нядзіва, што Чукоўскаму была крыўднай культавая папулярнасць яго твораў для дзяцей і малавядомасць яго навуковых літаратурных даследаванняў^[8].

• Прынцыпы мастацкага перакладу (1919, 1920)
• Мастацтва перакладу (1930, 1936)
• Высокае мастацтва (1941, 1964, 1966)

Некаторыя сучасныя даследчыкі творчасці К. Чукоўскага лічаць, што ён ненавідзеў савецкую ўладу^[8]. Аднак, на прыкладзе кнігі «Ад двух да пяці» можна заўважыць, што гэта было не зусім так. У гэтым творы аўтар вядзе палеміку з прыхільнікамі класавага падыходу ў літаратуры і прыводзіць доказы карыснага ўплыву казак на ўраўнаважанае развіццё асобы дзіцяці. Але з іншага боку ён піша і пра дрэнны ўплыў пурытанскага рэлігійнага выхавання дзяцей у Англіі Новага часу, а таксама ўхваляе антырэлігійны светапогляд савецкіх дзяцей (на падставе такіх дзіцячых фраз: «бабуля, а чаму ў цябе над іконай стоп-сігнал свеціць?»)^[9]

Карней Чукоўскі пісаў адрачэнне ад казак у 1929 г., калі савецкія чыноўнікі ад літаратуры зацкавалі яго за ягоную творчасць^[10], але пры тым ён, ужо прызнаны ў Савецкім саюзе і за яго межамі пісьменнік, маючы розныя ўзнагароды ад савецкай улады, у 1966 годзе падпісаў ліст 25-ці дзеячаў культуры і навук генеральнаму сакратару ЦК КПСС Л. І. Брэжневу супраць рэабілітацыі Сталіна^[11] і сябраваў з дысідэнтамі. Ён як і большасць іншых пісьменнікаў СССР згаджаўся з аднымі з’явамі савецкай рэчаіснасці і не мог прымірыцца з іншымі. Яго творчасць была апалітычнай^[12], таму ў яго працах не часта можна сустрэць тое, што можна трактаваць як прасавецкае ці антысавецкае.

• Собр. соч. Т. 1-6. М., 1965-69.
• От двух до пяти. Мн., 1982.

Па-беларуску выйшлі «Майдадзір» (Мн., 1953), «Казкі» (Мн., 1959). На беларускую мову творы К. Чукоўскага перакладалі Ю. Гаўрук, У. Дубоўка, А. 3арыцкі, А. Куляшоў, Я. Сіпакоў і інш. У 2022 годзе выйшла кніга «Добры доктар Будзь-Здароў» у перакладзе Андрэя Скурко.

• Петровский М. Книга о Корнее Чуковском — М., 1966.
• Смирнова В. О детях и для детей. 2-е изд. — М., 1967.

• Чукоўскі на Беларускай палічцы
• Сайт К. І. і Л. К. Чукоўскіх
• Чукоккала