Лебяда (рака)

Лебяда
Характарыстыка
Даўжыня	67 км
Басейн	791 км²
Расход вады	5 м³/с
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	53°41′48″ пн. ш. 24°41′43″ у. д.HGЯO
Вусце	Нёман
• Каардынаты	53°31′59″ пн. ш. 25°01′27″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Нёман → Балтыйскае мора
Краіна	Беларусь
Рэгіён	Гродзенская вобласць
Раёны	Шчучынскі раён, Лідскі раён
выток вусце
— выток, — вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Лебяда, Лябёдка (у верхнім цячэнні) — рака ў Шчучынскім і Лідскім раёнах Беларусі, правы прыток Нёмана. Даўжыня 67 км. Вадазбор 791 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,7 ‰.

Назва Лебяда не звязаная з назвай расліны «лебяда». Гідронім мае балцкае паходжанне.

Гідранімічныя аналагі — літоўская рачная назва Lebedà (двойчы), назва ракі Лебасціна (< *Lebasta) на Верхнім Падзвінні. Звязана з літоўскім lebti «гультаяваць», lebeda «гультай, цямця-лямця»^[1].

Пашыральнік -d- сустракаецца ў літоўскім слова- і назваўтварэнні (dailus «гладкі, ладны» — dailidė «дойлід, будаўнік, цясляр, рамеснік»)^[2]. Той жа пашыральнік -ed-, што і ў назве Лебяда, у рачных назвах Беседзь, Канеда (на Верхнім Падзвінні), Немеда, Жэведа (на Падзесенні)^[3][4].

Корань Leb- таксама ў двухасноўных назвах Лебяжода (рака ў Налібоцкай пушчы), Лібажада / Лібажода (прыток прыпяцкай Убарці). Яны значаць «Павольная плынь»: значэнне «цячы» ў кораня жад- / жод- развілася з «мовіць».

Значэнне назвы Лебяда можна перадаць як «Павольная (рака)». Тыпалагічна так жа сама матываваная назва ракі Сінія (звязаная з літоўскім at-sainus «павольны, неахайны, лянівы»)^[5].

Пачынаецца каля в. Калечыцы Шчучынскага раёна. У верхнім цячэнні называецца Лябёдка.

Цячэ па Лідскай раўніне, паўднёвая частка на Нёманскай нізіне. Паверхня роўная, зрэдку перасечаная ўзгорыстымі градамі і адзінкавымі ўзгоркамі. Грунты ў асноўным супясчаныя і пясчаныя, трапляюцца валуны. Пад лесам 13 % вадазбору. Мяшаныя, з перавагай хвойных парод лясы, трапляюцца дробнымі масівамі, найбольшы масіў у сярэдняй частцы вадазбору. Пад ворывам 45 % тэрыторыі. Маецца нізіннае асушанае балота плошчай 1,4 тыс. га.

Даліна трапецападобная, шырынёй 1—1,5 км, у нізоўі месцамі невыразная. Схілы спадзістыя, слабапарэзаныя, зрэдку ўкрытыя лесам і хмызняком. Пойма нізкая, двухбаковая, большай часткай забалочаная, лугавая; шырыня яе 0,5—0,7 км. У пойме меліярацыйныя каналы.

Рэчышча звілістае, шырыня ў межань да вусця Вялікай Лябёдкі 8—12 м, ніжэй 15—25 м. На працягу 20,4 км рэчышча каналізаванае: ад в. Русанаўцы да в. Збражкі (7,9 км) і ад в. Васілішкі да в. Малое Мажэйкава (12,5 км). Берагі размываюцца, нярэдка насыпныя, стромкія і абрывістыя.

Асноўныя прытокі: Жужма, Касцянёўка, Жалудзянка, Шкардзянка, Вялікая Лябёдка, Вавёрка, Голдаўка, Дубенка, Казлянка.

Сцёк ракі зарэгуляваны плацінамі. Сярэднегадавы расход вады ў вусці каля 5 м³/с, на перыяд веснавога разводдзя прыпадае 45 % сцёку. Рака выкарыстоўваецца як водапрыёмнік меліярацыйных сістэм.

• Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
• Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
• Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.