Памеранія

Памеранія (Памор'е) (ням.: Pommern, польск.: Pomorze) — гістарычная вобласць Польшчы і Германіі.

Усходняя Памеранія размешчана паміж ніжнімі Віслай і Одрай. Заходняя Памеранія распасціраецца на захад ад Одры і цяпер часткова ўваходзіць у склад ФРГ. Польскі тэрмін Памор'е (Pomorze), акрамя Усходняй Памераніі, ахоплівае таксама былую Заходнюю Прусію (Pomorze Wschodnie)).

Галоўныя гарады: Шчэцін, Кашалін.

У дагістарычны перыяд тэрыторыю Памераніі засялялі плямёны ругіі, лугіі, готы, венеды (магчыма балты).

У 962 годзе ўвайшла ў склад Польшчы. На землях Памераніі была таксама шырока распаўсюджана ніжненямецкая мова. Жыхары Памераніі былі цесна звязаны з гандлем і пірацтвам на Балтыйскім моры ў Сярэднявеччы, з Ганзейскім саюзам, са Шведскім і Дацкім каралеўствамі і з рознымі княствамі ў складзе Свяшчэннай Рымскай імперыі. Менавіта з гэтых зямель паходзяць летапісныя варагі. Тут ужо ў старажытныя часы складваліся ўмовы для развіцця форм хрысціянства, якія адмаўлялі ўладу Рыма і якія сталі асновай для фарміравання пратэстанцтва. Да XVI ст. тут працягвалі існаваць незалежныя сялянскія рэспублікі.

У 1181—1806 гг. была часткай Свяшчэннай Рымскай імперыі і кіравалася герцагамі Памеранскімі да 1637 года, калі памёр апошні герцаг мясцовай славянскай паводле паходжання дынастыі Грыфітаў Багуслаў XIV ст. Пасля гэтага Памеранія была акупавана Швецыяй і Брандэнбургам.

У 1648 г. падзелена паводле Вестфальскага дагавора: усходняя частка адышла да Брандэнбург а, а заходняя, з горадам Шчэцін — да Швецыі. У 1719 г. і 1815 г. уся Памеранія адышла да Прусіі. Паводле вынікаў Вестфальскага міру, падпісанага ў 1648 годзе, Задняя Памеранія адышла да Брандэнбурга, а Пярэдняя Памеранія стала Шведскай Памераніяй.

Падчас шведска-польскай вайны (1655—1660 гады) і шведска-брандэнбургскай вайны (1674—1679 гады) тэрыторыя была акупавана варожымі войскамі. Брандэнбургскаму курфюрсту Фрыдрыху Вільгельму I у 1678 годзе ўдалося захапіць усю Шведскую Памеранію. Пад ціскам Францыі паводле Сен-Жэрменскаага мірнага дагавора 1679 года ён вымушаны быў адмовіцца ад заваяваных тэрыторый. Пасля заканчэння Паўночнай вайны (1700—1721 гады) Пярэдняя Памеранія на поўдзень ад рэкі Пенэ была ўключана ў Каралеўства Прусія.

У 1814 годзе ў адпаведнасці з Кільскім дагаворам Швецыя саступіла Шведскую Памеранію (за выключэннем Штральзунда, для якога быў усталяваны асобы рэжым) Даніі ў абмен на Нарвегію.

Падчас напалеонаўскіх войнаў Шведская Памеранія была акупавана Францыяй. Пасля паражэння Напалеона ў 1815 годзе шведская частка Пярэдняй Памераніі з востравам Руген сталі прускімі.

Прусія атрымала Памеранію 23 кастрычніка 1815 года. Адміністрацыйная прылада правінцыі было створана ў адпаведнасці з выдадзеным 30 красавіка 1815 года дэкрэтам Карла Аўгуста фон Гардэнберга «Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzialbehörden»: правінцыю ўзначаліў обер-прэзідэнт з рэзідэнцыяй у Штэтыне, а сама правінцыя была падзелена на тры рэгіёны. У 1818 годзе быў уведзены таксама падзел на акругі.

3 кастрычніка 1824 года адбылося першае пасяджэнне правінцыйнага ландтага, у які ўвайшло 25 прадстаўнікоў дваранства, 16 прадстаўнікоў ад гарадскіх кругоў, і 8 — ад сельскага насельніцтва.

Калі ў 1918 годзе па выніках Першай сусветнай вайны была ўтворана незалежная Польшча, то са складу правінцыі новай дзяржаве перайшло 9,5 км² тэрыторыі, але затое да правінцыі было далучана 74 км² былой Заходняй Прусіі.

У 1945 годзе правінцыя стала полем бою падчас Усходне-Памеранскай і Берлінскай аперацый Савецкай арміі.

У адпаведнасці з умовамі Патсдамскага пагаднення 1945 года, землі правінцыі на ўсход ад Одэра, а таксама частка левабярэжных земляў на поўнач ад Гарца (са Штэтынам і Свінемюндэ) адышлі Польшчы. Тэрыторыі, якія ўвайшлі ў склад ГДР, былі аб'яднаны з Мекленбургам у зямлю Мекленбург-Пярэдняя Памеранія; у Польшчы на былых памеранскіх землях былі створаны Шчэцінскае і Кашалінскае ваяводствы.

Цяпер частка Польшчы, меншая частка ўваходзіць у склад федэральнай зямлі Германіі Мекленбург — Пярэдняя Памеранія.

Дагэтуль вельмі распаўсюджаны старадаўні падзел на пярэднюю Памеранію (Vorpommern) — на захад ад Одэра, і заднюю Памеранію (Hinterpommern) — на ўсход ад Одэра. Штральзундскю акругу часам называюць Шведскай Памераніяй, з прычыны таго, што да 1815 года яна належала Швецыі.

На жаль зямля Памераніі, як неад'емная частка гістарычнай фармацыі венедаў ігнаравалася ў рамках пан-германскай і пан-славянскай тэорый, якія былі распрацаваны ў 19-м стагоддзі. У пэўнай ступені гэта ігнараванне захавалася дагэтуль.

Вядома, што ў часы Хрыста на тэрыторыі Памераніі жылі готы і іншыя тэўтонскія плямёны. Таксама вядома, што ў 5-м і 6-м стагоддзях н.э. славянскія плямёны памаран і кашубаў перасяліліся на берагі Балтыйскага мора на тэрыторыю Памераніі. Падобным чынам разглядаюць праблему Памераніі ў рамках пан-германскай тэорыі.

Польскія даследчыкі прапануюць некалькі іншую версію. Звычайна прысутнасць готаў у Памераніі яны не адпрэчваюць. Аднак готы паходзяць са Скандынавіі і з'явіліся на тэрыторыі Памераніі ў пэўны перыяд іх перасялення на тэрыторыю сучаснай Украіны, а затым і ў Італію і Іспанію. Такім чынам, размяшчэнне готаў на тэрыторыі Памераніі было часовым, такой жа часовай была і прысутнасць іншых германскіх плямёнаў.

Паміж 2-м і 6-м стагоддзямі да н.э. культура венедаў шырока распаўсюдзілася на тэрыторыі сучаснай Польшчы, якае ўключае зямлі Памераніі. Адной з груп гэтай культуры была т.зв. пшэворская культура, з якой выйшлі сучасныя палякі. Цалкам магчыма, што кельты пакінулі істотны культурны ўплыў на палякаў. Аднак гэта не вельмі адбілася на польскай мове, паколькі кантынентальныя кельты і венды размаўлялі практычна аднолькавай мове. Аднак у іх была розная культуралагічная традыцыя, якая выяўлялася ў паганстве. Таму ў польскай традыцыі абагаўляецца дуб, тады як у вендскай традыцыі абагаўляецца вярба (linden). На поўдні Польшчы знойдзена шмат кельцкіх магіл. Таксама германскія суседзі дагэтуль завуць палякаў імем Lechen (ляхі), якое з'яўляецца вытворным ад Welsche, што звязана з старажытнай германскай мянушкай кельтаў.

Сучасныя памеранцы належаць да вендскай аксыўскай групы. Іх германскія суседзі называюць нават сёння Winden, г.зн. Vindi (венды). Характэрны гучны гук «і» для памеранцаў, замест характэрнага «е» для венедаў праяўляе сябе ў іншых словах, напрыклад, Kamin (іншымі словамі Kamen, гэта значыць — камень). Такім чынам памеранцы з'яўляецца аўтахтонным прадстаўнікамі венедаў на беразе Балтыйскага мора, нягледзячы на той вядомы факт часовай акупацыі іх зямель готамі і іншымі германскімі плямёнамі. Не менш складанымі з'яўляюцца іх узаемаадносіны і з палякамі.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Памеранія