20 Pułk Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego

Ten artykuł dotyczy 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego. Zobacz też: 20 Pułk Ułanów.

20 Pułk Ułanów

108 pułk ułanów

Odznaka pamiątkowa 20 puł
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Patron	Król Jan III Sobieski
Tradycje
Święto	15 września[a] 24 czerwca[b] (od 1927)
Nadanie sztandaru	11 października 1921
Rodowód	108 pułk ułanów
Dowódcy
Pierwszy	płk Dymitr Radwiłowicz
Ostatni	płk dypl. Andrzej Kunachowicz
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Rudnią Baranowską (11–12 X 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Rzeszów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	8 BJ (od lata 1920) X BK (1924–1930) Kresowa BK (1937–1939)
Multimedia w Wikimedia Commons

20 pułk ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego (20 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Rzeszów. Ułani nosili otok amarantowy.

Pułk brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Walczył w obronie mostu na Narwi w Nowogrodzie, pod Łomżą, Kuleszką, Milewem, zagon na Ciechanów, pod Biskupiczami (w okolicach Klewania) i Rudnią Baranowską.

 Osobny artykuł: Formowanie jednostki.

Pułk nawiązywał do tradycji 20 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego uczestniczącego w kampanii napoleońskiej 1812. Odtworzenie pułku nastąpiło w Ostrołęce jako 108 pułk ułanów. W jego skład wchodziły dwa szwadrony 3 pułku strzelców konnych, jeden szwadron 8 pułku ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego i jeden szwadron 6 pułku Ułanów Kaniowskich. Pierwszym dowódcą został pułkownik Dymitr Radziwiłowicz i dnia 30 lipca 1920 roku wyznaczone szwadrony spotkały się w Ostrołęce. Jego skład osobowy na ów dzień wynosił 19 oficerów, 780 szeregowych, 800 koni i 16 wozów^[2].

Pułk posiadał szable austriackie i niemieckie, na stanie były również karabinki austriackie. Dużą część pułku stanowił rocznik poborowych oraz dawni rezerwiści armii austriackiej. Rzędy końskie austriackie i meksykańskie. Przewaga koni młodych. W zaopatrzeniu pułk był podporządkowany 8 pułkowi ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego. Pod koniec sierpnia nowym dowódcą zostaje rotmistrz Piotr Głogowski. Pierwszy rozkaz pułkowy pochodzi z dnia 21 sierpnia, podpisał go rotmistrz Piotr Głogowski, za zgodność podpisał go porucznik Uranowicz, który w owym czasie pełni funkcję adiutanta 108 pułku ułanów. Pod koniec sierpnia nadeszło uzupełnienie z 8 pułku ułanów w postaci jednego szwadronu.

 Osobny artykuł: Wojna polsko-bolszewicka.

Pułk przydzielono do 8 Brygady Jazdy, którą sformowano w tamtym okresie dla przeciwstawienia radzieckiemu 3 korpusowi Kawalerii Gaja. W obszarze Ostrołęki zebrano więc 108., 2. i 115 pułk ułanów a także 8 dywizjon artylerii konnej. Dowództwo powierzono generałowi Suszyńskiemu.

108 pułk ułanów pierwszy patrol odbył 20 lipca 1920. Pierwsze potyczki miały miejsce już w pierwszych dniach działania pułku. Należy tu odnotować obronę mostu w Nowogrodzie przez patrol podchorążego Szumskiego oraz uliczne walki z kozakami. Do pierwszego starcia ogniowego doszło 1 sierpnia 1920 roku i pułk poniósł pierwsze straty: 14 zabitych i rannych.

Sytuacja była trudna. Bolszewicy posiadali w tym rejonie lepiej zorganizowane siły i większe doświadczenie. Przeprawa w Nowogrodzie była niestrzeżona przez Polaków, w związku z czym kawaleria rosyjska działała w obszarze pomiędzy Ostrołęką a Łomżą. 5 sierpnia pułk wziął udział w odsieczy w okolicach Łomży, a celem było odpędzenie nieprzyjaciela. Do tragedii doszło we wsi Kuleszka, gdzie 2/108 pułku ułanów został otoczony przez bolszewicką kawalerię i musiał wycofać się z rejonu Ostrołęki. Straty były poważne: porucznik Ostrowski, podchorąży Mańkowski i 50 ułanów.

Wraz z ofensywą Rosjan w kierunku Warszawy, stworzono linię obrony 10 km na północny wschód od Ostrołęki. Lewe skrzydło opierało się o Narew, prawe o tor kolejowy Ostrołęka-Łomża. Rosjanie byli osłonięci bagnami. Mimo to, ułani atakowali i w dniach 1 i 2 sierpnia zajęli Nowy Dwór i zepchnęli wroga do wsi Zabiele. 3 sierpnia do żołnierzy pułku przemawiał generał Roja. Wydał też rozkazy. Od rana trwał silny ostrzał artyleryjski, więc należało dążyć do dalszego wyparcia Rosjan. Do walki został skierowany 1. i 4 szwadron 108 pułku. Celem była wieś Zabiele. I tym razem ułani zwyciężyli i zajmują wieś mimo silnych pozycji wroga i ostrzału artyleryjskiego. W boju pod Nowym Dworem wyróżniony został za męstwo porucznik Horodyski. Polegli m.in.: podchorąży Stanisław Sożański, raniony został porucznik Stefan Grudzielski, zaś 150 żołnierzy zostało zabitych, ranionych lub zaginęło w akcji.

Mimo sukcesów pułk musiał się wycofać. W dniach 5 do 10 sierpnia pułk cały czas prowadził walki osłaniając odwrót całej brygady przez Biebrzyce, Węgrzynowo i Stary Gołymin na Gąsocin. W okolicy Gołymina walki prowadził 1. szwadron pod dowództwem rotmistrza Sędzimira. W walce został śmiertelnie ranny podporucznik Aleksander Napiórkowski i 16 ułanów. W tym samym czasie powiększył się skład 8. Brygady i składa się ona z 108., 2. i 115 pułku ułanów, 8 dywizjon artylerii konnej i 203 pułk ułanów. Dowodzenie przejął generał Karnicki.

11 sierpnia nastąpiło formalne podporządkowanie 8 Brygady dowódcy 18 Dywizji Piechoty. Brygada obsadziła pozycje obronne pod Gąsocinem, zajmując stanowiska na lewym skrzydle 5 Armii. 12 sierpnia brygada odparła atak na Gąsocin a wieczorem przemieściła się do Nowego Miasta. 13 sierpnia rano doszło do starcia pod Milewem, następnie 108 pułk zostaje przemieszczony do Szeronina. 14 sierpnia pułk wziął udział w natarciu na Ciechanów. Po drodze została stoczona walka pod Glinojeckiem, gdzie wzięto 513 jeńców, 40 karabinów. Następnie przez Sulerzyce ruszyła na Ciechanów przejmując po drodze tabory. 15 sierpnia w południe wkroczyła do Ciechanowa, miejscowa ludność była bardzo przyjaźnie nastawiona. W mieście tym miał zakwaterowanie sztab sowieckiej 4 Armii której dowódca zbiegł na wschód. 18 Dywizja Piechoty nie zdołała dojść do Ciechanowa, tak więc 8 Brygada Jazdy wycofała się do Rumoki na lewe skrzydło dywizji. 16 sierpnia rano, 8 Brygada ze 108 pułkiem ułanów na straży przedniej, zajęła znów Ciechanów. W późniejszych godzinach cała brygada stoczyła walkę z 16 Dywizją Strzelców w obszarze Wróblewo-Opinogóra, następnie wycofując się do Borek. 8 Brygada zajęła się osłanianiem lewego skrzydła 5 Armii która zaczęła swoje przeciwnatarcie.

8 i 9 Brygady Jazdy pod dowództwem gen. Gustawa Dreszera otrzymały zadanie przecięcia odwrotu, podążającym z zachodu, 4 Armii bolszewickiej i Korpusowi Gaja. 8 Brygada maszerując z okolic Płońska w Strzegowie zastała Korpus Gaja, który zaczyna wycofywać się w kierunku granicy niemieckiej. Dalsza trasa pościgu za nieprzyjacielem to kolejno: Miączyn, Liberadz i dalej w kierunku Mławy. Pułk dochodzi do Turzy Małej, gdzie od 28 sierpnia do 1 września odpoczywa, przygotowując się do wyjazdu na front wschodni. 1 września wyjeżdża do Chełma.

Zawieszenie broni 18 października 1920 zastało pułk we wsi Filipowicze Koreckie^[5].

Ponadto poległo kilkudziesięciu ułanów, których nazwisk i miejsc pochówku nie ustalono^[15].

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Krzyżem Walecznych odznaczonych zostało 37 żołnierzy^[15], w tym rtm. Stanisław Gepner i st. wachm. Leon Wiatr.

Na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych z 15 stycznia 1921 roku 108 pułk ułanów został przemianowany na 20 pułk ułanów^[5].

We Włodzimierzu Wołyńskim zdemobilizowano ochotników oraz żołnierzy najstarszych roczników. 10 lutego 1921 roku pułk liczył 9 oficerów, 4 podchorążych, 280 szeregowych i 470 koni. Tego dnia pułk załadował się na stacji Włodzimierz Wołyński i odjechał do Rzeszowa^[5].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

Początkowo pułk obchodził swoje święto 15 września, w rocznicę szarży pod Biskupiczami przeprowadzonej w 1920 roku^[17]. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 24 czerwca, jako datę święta pułkowego^[18]. Od tej pory pułk obchodził swoje święto w dniu imienin patrona^[17][19].

4 sierpnia 1927 roku generał dywizji Daniel Konarzewski, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, nadał 20 pułkowi ułanów nazwę „20 Pułk Ułanów imienia Króla Jana III Sobieskiego”^[20].

 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Kresowej BK. 11 września pułk został otoczony w lesie pod Psarami i po przegranej bitwie przestał istnieć. Dowódca pułku ranny, dostał się do niewoli. Część żołnierzy dołączyła do 22 pułku ułanów.

• 
  Pułk walczył w składzie KrBK
• 

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Sztandar pułkowi ofiarowali obywatele ziemi rzeszowskiej i ropczyckiej. 11 października 1921 roku sztandar w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej wręczył generał broni Tadeusz Rozwadowski. Po lewej stronie sztandaru znajdują się wypisane miejscowości: Ostrołęka, Nowy Dwór, Zabiele, Rudnia Baranowska, Biskupiec, pod którymi pułk dzielnie walczył^[5]. Sztandar przechowywany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[26].

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

16 grudnia 1924 roku Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki dla szeregowych 20 pułku ułanów^[27]. Odznaka o wymiarach 41x41 mm ma kształt krzyża maltańskiego pokrytego białą emalią. W jego środku pod koroną królewską srebrny spleciony inicjał „I3R” (Ioannus Tercius Rex). Krzyż nałożony jest na metalową, emaliowaną w kolorze amarantowym rozetę z pierścieniem granatowo-białym. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze, na rewersie numerowana. Autorem projektu odznaki był rotmistrz Stanisław Gepner, a wykonawcą Jan Knedler z Warszawy^[28][29].

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[30][31]
	Proporczyk amarantowy z wąskim paskiem granatowo-białym pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok amarantowy[32]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa[33]
	„Łapka” (do 1921[e]) – karmazynowa[f]

 Osobny artykuł: Żurawiejka.

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 20 Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego.

Dowódcy pułku

• płk kaw. Dymitr Radwiłłowicz^[g] (VII - VIII 1920)
• mjr kaw. Piotr Głogowski (21 VIII 1920 - 1 IX 1923 → Rezerwa Oficerów Sztabowych DOK X^[35])
• ppłk / płk kaw. Rudolf Jan Otton Boyen (IX 1923^[36] – 1927 → stan spoczynku z dniem 30 IV 1927^[37])
• ppłk kaw. Stanisław Józef Rabiński (5 V 1927^[38] - I 1928 → przewodniczący Komisji Remontowej Nr 4^[39])
• ppłk kaw. Władysław II Müller (I 1928^[40] – XII 1930 → dowódca 8 psk^[41])
• ppłk kaw. Edward Józef Godlewski (XII 1930^[41] – II 1936 → dowódca 14 puł)
• ppłk / płk dypl. kaw. Andrzej Kunachowicz (II 1936 – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Mieczysław Tadeusz Kudelski (1923^[42][43])
• mjr / ppłk kaw. Ignacy Kowalczewski (IV 1928 – III 1930 → dowódca 5 psk)
• mjr / ppłk kaw. Edward Milewski (III 1930 – IV 1934 → dowódca 3 pszwol^[44])
• mjr dypl. kaw. Włodzimierz Waldemar Rytarowski (od IV 1934^[44])
• mjr dypl. kaw. Włodzimierz Kasperski (do VIII 1939 → oficer sztabowy do zleceń dowódcy Armii „Karpaty”)

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[45] oraz Muzeum Katyńskie^[46][h][i].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Śląska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2017-03-05].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Fenix editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 20 pułk ułanów. T. 19. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Lesław Kukawski: 20 Pułk Ułanów im. Króla Jana Sobieskiego. Krzysztof Mijakowski (red.). Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012, seria: Wielka Ksiega Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-350-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Tadeusz Suchorowski: Zarys historji wojennej 20-go Pułku Ułanów imienia Króla Jana III Sobieskiego. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.