Andrzej Szeptycki

Nie mylić z: Andrzej Szeptycki (politolog).

Andrzej Szeptycki

Roman Maria Aleksander Szeptycki

Czcigodny Sługa Boży Kościoła katolickiego arcybiskup metropolita lwowski i halicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1865 Przyłbice, Cesarstwo Austrii
Data i miejsce śmierci	1 listopada 1944 Lwów, Polska pod okupacją ZSRR
Miejsce pochówku	Archikatedralny sobór św. Jura we Lwowie
Biskup stanisławowski
Okres sprawowania	1899–1900
Arcybiskup metropolita lwowski i halicki
Okres sprawowania	1900–1944
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
Śluby zakonne	11 sierpnia 1892
Prezbiterat	3 września 1892
Nominacja biskupia	2 lutego 1899
Chirotonia biskupia	13 września 1899
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Andrzej Szeptycki OSBM, właściwie hrabia Roman Maria Aleksander Szeptycki (ukr. Андрей Шептицький, ur. 29 lipca 1865 w Przyłbicach, zm. 1 listopada 1944 we Lwowie) – duchowny greckokatolicki, w latach 1899–1900 biskup stanisławowski, w latach 1900–1944 arcybiskup metropolita lwowski i halicki, biskup kamieniecki. Czcigodny Sługa Boży Kościoła katolickiego^[1].

Był synem hrabiego Jana Kantego Remigiana Szeptyckiego (1836–1912) i Zofii Ludwiki Cecylii Konstancji Szeptyckiej, hrabianki Fredro (1837-1904), córki Aleksandra Fredry.

Ochrzczony w obrządku rzymskokatolickim został w kościele pw. św. Trójcy w Bruchnalu^[2]. Jesienią 1879 rozpoczął naukę w klasie V gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1883 ukończył gimnazjum, 1 października 1883 rozpoczął jednoroczną służbę wojskową w armii Austro-Węgier, w pułku huzarów w Krakowie. Po ukończeniu służby studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, następnie we Wrocławiu (od 23 października 1884 do 28 stycznia 1886), gdzie obronił doktorat w 1888^[3].

Jesienią 1886 wyjechał do Rzymu, uzyskując audiencję u papieża Leona XIII. Jesienią i zimą 1887 podróżował po Imperium Rosyjskim, gdzie spotkał się m.in. z Władimirem Sołowjowem i Wołodymyrem Antonowyczem, tej samej zimy powtórnie wyjechał do Rzymu.

Pierwsza wzmianka o protoplaście rodu – Fiodorze z Szeptyc, pochodzi z 1469, kiedy to Kazimierz Jagiellończyk, wracając ze Lwowa, potwierdził w Gródku jemu oraz jego bratankom Fiodorowi, Hlebowi i Sieńce dziedziczne posiadanie wsi Szeptyce, Woszczańce i Kanafosty^[4].

W XVIII wieku Bazyli, Atanazy i Leon Ludwik Szeptycki sprawowali kolejno w latach 1708–1779 posługę biskupa ordynariusza lwowskiego obrządku greckokatolickiego, Atanazy Szeptycki był fundatorem, Leon Szeptycki mecenasem archikatedry Świętego Jura we Lwowie.

W 1871 Jan Kanty Szeptycki został dopuszczony do austriackiego dziedzicznego tytułu hrabiowskiego.

Andrzej Szeptycki był spokrewniony z Wiśniowieckimi i Ledóchowskimi, po ojcu nosił tytuł hrabiego. Był w ówczesnej polskiej opinii publicznej postacią kontrowersyjną. Skomplikowane były dzieje rodziny Szeptyckich, w której istniała polsko-ukraińska świadomość narodowa.

Oto kilka przykładów:

• Andrzej Szeptycki był duchowym przywódcą Ukraińców.
• jeden z braci – błogosławiony Kazimierz (o. Klemens), Sprawiedliwy wśród Narodów Świata – był archimandrytą zakonu studytów. Zmarł 1 maja 1951 roku w więzieniu sowieckim we Włodzimierzu nad Klaźmą.
• kolejny z braci – Stanisław – był austriackim i polskim generałem, gubernatorem Generalnego Gubernatorstwa Lubelskiego w Królestwie Polskim (kwiecień 1917 – luty 1918)^[5], dowódcą armii Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej, ministrem spraw wojskowych II Rzeczypospolitej (1923). W 1922 wkraczał na czele polskich wojsk do odzyskanych Katowic.
• 27 września 1939, w trakcie agresji ZSRR na Polskę, w rodowym majątku Szeptyckich w Przyłbicach, funkcjonariusze NKWD zamordowali jego brata Leona wraz z żoną Jadwigą, etnografem, kolekcjonerką i miłośniczką pieśni ukraińskich.
• Bratanek i zarazem chrześniak metropolity, noszący to samo imię (syn Leona), Andrzej Szeptycki był klerykiem rzymskokatolickim. Będąc dopiero na pierwszym roku w seminarium we Lwowie, jako oficer rezerwy otrzymał zezwolenie biskupa na udanie się na front. Został zamordowany przez NKWD w Katyniu.
• 19 czerwca 1940 Gestapo zamęczyło w Rotundzie Zamojskiej brata metropolity – Aleksandra, właściciela majątków Łabunie i Łaszczów. Był on jedną z ofiar skierowanej przeciw polskim elitom niemieckiej Akcji AB.

2 czerwca 1888 wstępując do nowicjatu bazylianów w Dobromilu porzucił życie świeckie. 1 lipca 1888 przyjął podczas obłóczyn imię zakonne Andrej^[6]. Po krótkim stażu zakonnym został wysłany w czerwcu 1891 przez generała zakonu bazylianów na Bukowinę, do monasteru w Białokiernicy^[7] w celu przeprowadzenia istotnych reform w tamtejszych klasztorach unickich. Po wykonaniu tego zadania wraca do Galicji opromieniony sławą organizatora o europejskim formacie. W 1890 – jeszcze przed święceniami kapłańskimi – został przeorem. Śluby zakonne złożył w monasterze w Krystynopolu 11 sierpnia 1892, zaś 3 września w Przemyślu został wyświęcony przez biskupa Juliana Pełesza (prymicja odbyła się 11 września w Przyłbicach).

2 lutego 1899 mianowany biskupem ordynariuszem stanisławowskim (sakrę przyjął 13 września 1899), gdzie prowadzi żywe kontakty z moskalofilami. 31 października 1900 został mianowany przez papieża Leona XIII metropolitą halicko-lwowskim (urząd objął 17 stycznia 1901).

Był rzecznikiem idei zjednoczenia prawosławia z grekokatolicyzmem, a także zjednoczenia wszystkich Ukraińców w jednym obrządku. Od 1903 przez kilka lat prowadził korespondencję z prawosławnym arcybiskupem wołyńskim i żytomierskim Antonim (Chrapowickim), w toku której obydwaj hierarchowie usiłowali przekonać się wzajemnie do dogmatycznych racji swoich wyznań^[8].

W latach 1901–1914 był posłem na Sejm Krajowy Galicji i wicemarszałkiem izby do początku 1912, zastąpiony przez Kostiantyna Czechowycza^[9]. W latach 1903–1914 członek Izby Panów Reichsratu Przedlitawii w Wiedniu. Od tego czasu konsultowano z nim wszystkie ważniejsze wydarzenia ukraińskiego życia politycznego Galicji Wschodniej^[10]. Przyczynił się do założenia w 1900 we Lwowie pisma Mołoda Ukrajina. Założył we Lwowie Ukraińskie Muzeum Narodowe. W 1908 roku Szeptycki w zdecydowany sposób potępił zabójstwo polskiego namiestnika Galicji, Andrzeja Potockiego, dokonane przez ukraińskiego studenta Myrosława Siczynskiego^[11]. Metropolita wspierał porozumienie polsko-ukraińskie w Galicji, którego konsekwencją miała stać się przygotowywana demokratyzacja ordynacji wyborczej do Sejmu Krajowego Galicji^[12][13]. Na przeszkodzie realizacji tych zamierzeń stanął wybuch I wojny światowej. W 1914 r. został odznaczony Orderem Korony Żelaznej I klasy^[14].

Z wybuchem I wojny światowej metropolita Szeptycki wiązał duże nadzieje na rozszerzenie grekokatolicyzmu na wschód, jak również na położenie fundamentów pod przyszłą unifikację religijną i polityczną narodu ukraińskiego.

We wrześniu 1914 został aresztowany przez okupujących Lwów Rosjan, następnie internowany – oficjalnie za uprawianie prozelityzmu wśród prawosławnych. Aresztowanie spowodowało znaczny wzrost jego popularności w kręgach ukraińskich.

Rosyjski gubernator wojenny Galicji hr. Gieorgij Bobrinski, próbując realizować politykę rusyfikacji Galicji Wschodniej^[15], dokonał jednocześnie masowych aresztowań ukraińskich działaczy narodowych i społecznych, dokonując ich zsyłki w głąb Imperium Rosyjskiego. Bobrinski wprowadził na terenie okupowanym podział na gubernie, zamknął szkoły z Uniwersytetem Lwowskim na czele, sprowadził prawosławnego biskupa Eulogiusza (Gieorgijewskiego) i mianował go administratorem Cerkwi na terenach okupowanych.

Metropolita Szeptycki był najbardziej prominentnym zesłańcem. Deportowany do Kijowa, po zwycięstwie rewolucji lutowej w Rosji i obaleniu caratu zwolniony z aresztu domowego przez Aleksandra Kiereńskiego^[16]. Wyjechał wtedy do Piotrogrodu na rozmowy z demokratycznym rządem rosyjskim, dotyczące statusu Ukrainy Naddnieprzańskiej. Po powstaniu Ukraińskiej Centralnej Rady metropolita powrócił do Kijowa na rozmowy z przedstawicielami Rady o koordynacji działań na rzecz niepodległości Ukrainy i zjednoczenia narodowego. Uzyskał z kolei od nich zapewnienie, że kościół greckokatolicki odegra doniosłą rolę w budowie ukraińskiej państwowości.

Po rozmowach w Kijowie metropolita, poprzez neutralne: Szwecję i Danię, następnie Niemcy powrócił do Austro-Węgier, gdzie został przyjęty na audiencji przez cesarza Karola I. Planował wyjazd do Stolicy Apostolskiej, jednak władze Włoch, będących w stanie wojny z Austro-Węgrami, wskutek protestów dyplomacji francuskiej i rosyjskiej odmówiły mu pozwolenia na wjazd. Wrócił do Lwowa 10 września 1917 i skoncentrował się na odbudowie ukraińskiego życia religijnego. Po podpisaniu 9 lutego 1918 w Brześciu traktatu pokojowego między Państwami Centralnymi a Ukraińską Republiką Ludową, którego metropolita Szeptycki był zagorzałym zwolennikiem^[17], wyjechał do Wiednia, gdzie 28 lutego 1918 wygłosił w Izbie Panów wystąpienie, w którym odwołał się do prawa samostanowienia i samookreślenia narodów, powołując się na ogłoszone 8 stycznia 1918 czternaście punktów Wilsona.

Już 1 listopada 1918 rano metropolita został poinformowany przez ukraińskich oficerów o przejęciu władzy we Lwowie i proklamowaniu niepodległej państwowości ukraińskiej w Galicji Wschodniej (od 14 XII 1918 – Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej). Został posłem Ukraińskiej Rady Narodowej ZURL jako członek Izby Panów.

W obliczu konfliktu polsko-ukraińskiego Andrzej Szeptycki opowiedział się po stronie ukraińskiej. Za tą decyzją stało jego samookreślenie narodowe i wizja, że poprzez utworzenie niepodległej Ukrainy uda się zjednoczyć Cerkiew prawosławną na Ukrainie z Cerkwią Greckokatolicką^[18]. W całej metropolii halicko-lwowskiej odprawiono nabożeństwa w intencji narodu i państwa ukraińskiego, we Lwowie metropolita celebrował je 3 listopada. Zarówno hierarchia greckokatolicka, jak i rzymskokatolicka, udzieliły poparcia przeciwnym stronom konfliktu, jednak współpracowały ze sobą, jeśli chodzi o starania o uwolnienie aresztowanych duchownych czy humanitarne prowadzenie działań zbrojnych. Metropolici: rzymskokatolicki (abp Józef Bilczewski) i greckokatolicki (abp Andrzej Szeptycki) wydali wspólne odezwy: 16 listopada – w sprawie zaprzestania walk i 14 grudnia – o wymianę jeńców wojennych. Po wycofaniu się Ukraińskiej Armii Halickiej z miasta metropolita znalazł się w areszcie domowym w pałacu arcybiskupim. 26 czerwca 1919, podczas wizyty Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego we Lwowie, Miejska Straż Obywatelska Lwowa pod pretekstem rzekomo przygotowanego na Szeptyckiego zamachu, otoczyła pałac arcybiskupi, uniemożliwiając metropolicie udział w wyznaczonym wcześniej spotkaniu z Piłsudskim i zabroniła metropolicie opuszczać pałac^[19].

W kwietniu 1920 Andrzej Szeptycki poparł sojusz polsko-ukraiński wyrażony w układzie Piłsudski-Petlura i nie pogodził się z opuszczeniem ukraińskiego sojusznika przez Polskę w czasie rokowań rozejmowych pomiędzy Polską a RFSRR i ostatecznym kształtem polsko-sowieckiego traktatu pokojowego, z pominięciem Ukraińskiej Republiki Ludowej^[20].

16 grudnia 1920 roku Andrzej Szeptycki udał się do Rzymu, gdzie przebywał do marca roku następnego. Pretekstem do wyjazdu była zaległa wizyta ad limina apostolorum, na którą władze polskie wyraziły zgodę^[21], natomiast faktycznie podróż miała na celu czynienie starań (obok emigracyjnego rządu ZURL) u zachodnich rządów o uznanie suwerenności Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej na terenie Galicji Wschodniej^[7]. Szeptycki uważał, że Ententa jest formalnym mandatariuszem Galicji Wschodniej, a przekazując ją Polsce zdradziła Ukraińców, gdyż obszar ten powinien stanowić niepodległe państwo ukraińskie. Twierdził, że Polacy nie są w stanie obronić swojej niepodległości, a ponadto sami są imperialistami i wynaradawiają Ukraińców^[21]. Według polskich dyplomatów, pełniących misję w krajach, po których podróżował (Belgia, Holandia, Francja, Anglia), jego działalność była szkodliwa dla państwa polskiego z powodu uznawania emigracyjnego rządu Petruszewycza i dążenia do umiędzynarodowienia kwestii Galicji Wschodniej. Głoszone przez Szeptyckiego za granicą poglądy krytykowali również: arcybiskup metropolita krakowski Adam Stefan Sapieha i arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego Józef Teofil Teodorowicz^[21].

W Watykanie rozważany był nawet projekt odsunięcia metropolity Szeptyckiego od posługi w diecezji i przeniesienia go do Rzymu w celu zastąpienia jego osoby inną, bardziej ugodową w stosunkach z państwem polskim, poseł RP Władysław Skrzyński sugerował nominację Szeptyckiego na metropolitę greckokatolickiego w Stanach Zjednoczonych. Innym wyrazem poparcia Watykanu dla stanowiska Polski było zdementowanie w gazecie watykańskiej L’Osservatore Romano zarzutów Szeptyckiego na niewłaściwe traktowanie Ukraińców w Polsce^[21]. Również premier sprzymierzonej z Polską Francji Aristide Briand, podczas udzielonej w 1921 Szeptyckiemu audiencji oświadczył, że rząd francuski kwestię Galicji Wschodniej uważa za wewnętrzną sprawę Rzeczypospolitej i sugerował bezpośrednie porozumienie Ukraińców z Warszawą, deklarując poparcie dla takich rozmów.

W sierpniu 1921 metropolita udał się do Kanady, a następnie do Stanów Zjednoczonych, gdzie przyjął go na audiencji prezydent USA Warren Harding. 23 listopada 1921 osobiście złożył w Departamencie Stanu USA memorandum, w którym stwierdził, że Rada Najwyższa przekazała Polsce Galicję Wschodnią pod wrogą i obcą okupację. Prowadził zbiórkę funduszy na rzecz głodujących ukraińskich i polskich sierot w Galicji Wschodniej, wspierał ukraińską pożyczkę dolarową, apelował o umożliwienie powrotu do Galicji ukraińskim emigrantom politycznym. Nie prowadził otwartej agitacji politycznej. Niektóre wystąpienia Szeptyckiego w USA miały jednak charakter polityczny – opowiadał się jednoznacznie za niepodległością Ukrainy. W marcu 1922 udał się do Brazylii, po pomoc dla ludności Ukrainy. Nie został przyjęty przez prezydenta da Silvę, a prymas kardynał Cavalcani odmówił mu poparcia. W sierpniu 1922 poprzez USA i Kanadę powrócił do Europy. W marcu 1923 na osobistej audiencji u kolejnego premiera Francji Raymonda Poincaré^[22] uzyskał zapewnienie, że prawa Ukraińców w Galicji będą zagwarantowane. Jednak dalsze zabiegi dyplomatyczne Szeptyckiego o uzyskanie gwarancji dla autonomii Galicji Wschodniej nie przyniosły skutków^[21].

Po ostatecznym uznaniu przez aliancką Radę Ambasadorów suwerenności Polski nad Galicją Wschodnią (15 marca 1923) i samorozwiązaniu następnego dnia rządu Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej Jewhena Petruszewycza, Andrzej Szeptycki zadecydował o powrocie w granice Polski. Polska opinia publiczna była zbulwersowana faktem powrotu Szeptyckiego, ponieważ prasa polska szeroko relacjonowała jego postawę podczas podróży zagranicznej^[23].

Warunkiem rządu RP dla udzielenia metropolicie (po interwencji Watykanu) wizy wjazdowej do Polski, było ogłoszenie przezeń listu pasterskiego do grekokatolików, wzywającego do posłuszeństwa władzy państwowej i złożenie deklaracji lojalności wobec państwa polskiego. Deklaracja taka nie padła, związany z endecją minister spraw zagranicznych Marian Seyda próbował bezskutecznie uniemożliwić wyjazd Szeptyckiego z Rzymu. Metropolita wyruszył koleją do Polski. W związku z tym Komitet Polityczny Rady Ministrów podjął decyzję o zatrzymaniu Szeptyckiego podczas przekraczania granicy i przedłożeniu mu deklaracji lojalności. W nocy z 22 na 23 sierpnia 1923 został zatrzymany na granicy polsko-czechosłowackiej mając zamiar dotrzeć do Lwowa, przewieziony do klasztoru sióstr szarytek w Poznaniu^[24], gdzie przez następne dwa miesiące przebywał w areszcie domowym. Kontaktował się wówczas z rządem polskim za pośrednictwem biskupa Jozafata Kocyłowskiego. Po ogłoszeniu we Lwowskich Wiadomościach Archidiecezjalnych nowego listu pasterskiego i złożeniu 4 października 1923 na ręce prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, w czasie osobistej audiencji, deklaracji lojalności wobec państwa polskiego, zezwolono na powrót metropolity do archikatedry Świętego Jura^[21].

Po powrocie Szeptyckiego i zobowiązaniu się do lojalności wobec Polski jego działania polityczne nie ustały. W konsekwencji ze strony polityków endecji pojawiały się w dalszym ciągu propozycje odsunięcia metropolity z zajmowanego stanowiska. Jeden z czołowych działaczy Związku Ludowo-Narodowego Stanisław Grabski pisał: Dyplomacja polska powinna znaleźć argumenty, by wytłumaczyć w Watykanie, że po tych krwawych walkach w Małopolsce Wschodniej potrzebny jest inny pasterz metropolii lwowskiej^[21].

Andrzej Szeptycki potępiał działalność terrorystyczną i sabotażową OUN^[25], w tym m.in. zabójstwo Iwana Babija^[26].

W roku 1938, wobec rozpoczętej przez władze administracyjne województwa lubelskiego przy użyciu Wojska Polskiego masowej akcji burzenia cerkwi i kaplic prawosławnych na Chełmszczyźnie i Polesiu lubelskim, metropolita Szeptycki wydał list pasterski, protestując przeciw takim działaniom. List pasterski został opublikowany w piśmie „Meta” z 28 sierpnia 1938. Numer został skonfiskowany przez administrację, krążył jednak w odbitkach wśród ludności ukraińskiej^[27].

W 1938 Szeptycki wsparł utworzenie autonomicznej Ukrainy Karpackiej w obrębie Czecho-Słowacji, a następnie niepodległość Karpato-Ukrainy.

W 1930 stan zdrowia metropolity pogorszył się. W czasie służby wojskowej w armii Austro-Węgier przeszedł ciężko szkarlatynę z powikłaniami (zapalenie stawów), co wywołało w konsekwencji przewlekły gościec (reumatyzm). W latach 30. XX wieku chodził początkowo o kulach, później poruszał się na wózku inwalidzkim, choroba postępowała, musiał pisać lewą ręką^[28].

Latem 1939, podczas rekolekcji dla proboszczów greckokatolickich we Lwowie, nawoływał do podjęcia przeciwdziałań wobec agitacji prohitlerowskiej wśród ludności ukraińskiej^[29]. Po pakcie Ribbentrop-Mołotow, w przededniu agresji III Rzeszy na Polskę metropolita Szeptycki zapoczątkował akcję, której celem było niedopuszczenie do antypolskich wystąpień i doradzał społeczności ukraińskiej życzliwą neutralność wobec Polski^[30][31]. Świadectwem publicznie zajętego stanowiska metropolity jest list pasterski Do duchowieństwa z 1 września 1939, w którym szczególną uwagę poświęcił młodzieży:

W związku z wypadkami sabotażu ukraińskiego dowódca DOK-Lwów gen. Władysław Langner 5 września 1939 zwrócił się do metropolity z prośbą, ażeby pomógł utrzymać spokój w terenie. Metropolita wydał list pasterski do wiernych, zaznaczając w nim, że Niemcy są wspólnym wrogiem Polaków i Ukraińców^[33].

15 września 1939 na łamach ukraińskiej gazety „Diło” opublikowano wspólne oświadczenie metropolity oraz przewodniczącego UNDO Wasyla Mudrego, które dementowało powszechne we Lwowie pogłoski, jakoby Ukraińcy świadomie szkodzili Wojsku Polskiemu i aktywnie przeciwko niemu występowali:

Po agresji ZSRR na Polskę i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną (23 września 1939), Szeptycki oficjalnie zalecił kapłanom współpracę z nową władzą, choć odnosił się do niej zdecydowanie negatywnie^[7]. Po informacji o agresji sowieckiej, 17 września 1939 powołał tajnie: Mykołę Czarneckiego, Klemensa Szeptyckiego, Josyfa Slipego jako egzarchów do prowadzenia akcji misyjnej w ZSRR. Już pod okupacją sowiecką, korzystając ze specjalnych uprawnień udzielonych przez papieża, w grudniu 1939 potajemnie wyświęcił na biskupa Josyfa Slipego i za zgodą Piusa XII wyznaczył go na koadiutora. We wrześniu 1940 mianował tajnie Antoniego Niemancewycza egzarchą dla Białorusi^[35].

Po ataku III Rzeszy na ZSRR i zajęciu Lwowa przez Wehrmacht napisał list powitalny, w którym dziękował za wyzwolenie spod bolszewickiego jarzma^[36]. Poparł wraz z biskupem Hryhoryjem Chomyszynem ogłoszony 30 czerwca 1941 akt niepodległości Ukrainy, opublikował potępienie „nieludzkiego i niehumanitarnego... ateistycznego Związku Radzieckiego”^[7]. W czasie okupacji niemieckiej, podobnie jak uprzednio – do czerwca 1941 – w czasie okupacji sowieckiej – wobec braku prymasa Polski i nuncjusza apostolskiego, metropolita Szeptycki, prowadził samodzielną politykę wobec władz okupacyjnych, kontaktując się także bezpośrednio z episkopatem Niemiec. Dzięki temu w dystrykcie Galicja Ukraińcy byli relatywnie uprzywilejowani; istniały np. greckokatolickie seminaria duchowne i Akademia Teologiczna (podczas gdy polskie były w tym czasie zamknięte). 22 lipca 1941 w imieniu swoim i narodu ukraińskiego skierował do Hitlera własnoręcznie podpisaną deklarację chęci uczestnictwa w budowaniu „nowego porządku w Europie”^[7]. Po zdobyciu przez Wehrmacht Kijowa wysłał do Hitlera list z gratulacjami^[7].

Andrzej Szeptycki był przeciwnikiem obu ideologii totalitarnych: komunizmu i niemieckiego narodowego socjalizmu, realizowanych w praktyce wobec społeczeństwa II Rzeczypospolitej po agresji III Rzeszy i ZSRR przez obu okupantów – ZSRR i III Rzeszę. W liście z 29 sierpnia 1942 do papieża Piusa XII metropolita Szeptycki pisał:

Gdy Szeptycki zorientował się, że Niemcy wykorzystują policję ukraińską do niszczenia ludności żydowskiej, napisał list protestacyjny w tej sprawie do Himmlera. Wydał też polecenie, aby w klasztorach greckokatolickich i w pobliżu katedry św. Jura ukrywać Żydów. Koordynowaniem tej działalności zajął się jego brat Klemens^[7]. Dzięki jego pomocy wojnę przeżyli m.in. Lili Pohlmann z matką, Adam Daniel Rotfeld^[38], Dawid Kahane z rodziną^[39], dwaj synowie bliskiego przyjaciela metropolity – rabina w synagodze postępowej (Tempel) we Lwowie Jecheskiela Lewina, zamordowanego przez Niemców 1 lipca 1941^[40], dwaj synowie rabina Katowic Kalmana Chameidesa^[41][42]. Oprócz tego przy współpracy swego brata Klemensa^[43], ówcześnie ihumena klasztoru studytów w Uniowie, zorganizował w oparciu o klasztory bazylianów, studytów i studytek całą sieć pomocy Żydom, dzięki której uratowano co najmniej kilkaset osób^[39]. Występował również otwarcie w obronie Żydów w liście do Heinricha Himmlera z lutego 1942^[44] i podczas wizyty gubernatora dystryktu galicyjskiego Ottona von Wächtera na początku 1943^[45]. Szeptycki uważał Holocaust za barbarzyństwo. Zabraniał wiernym pomagać Niemcom w mordowaniu Żydów^[11]. Dziennikarze izraelskiego dziennika Ha-Arec we wrześniu 2005 nazwali Szeptyckiego ukraińskim Schindlerem^[46]. Na wniosek ocalonych z Holocaustu przez metropolitę, w Izraelu wznowiono postępowanie z wniosku Dawida Kahane w sprawie przyznania Andrzejowi Szeptyckiemu medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata^[47][46].

W 1943 Niemcy w ramach Waffen-SS utworzyli 14 Dywizję Grenadierów SS rekrutowaną z ochotników ukraińskich. Biskupi greckokatoliccy Josyf Slipyj i Nikita Budka odprawili mszę dla żołnierzy dywizji^[48]. Do dywizji Szeptycki delegował kapelanów greckokatolickich^[49], aby wzmóc działalność duszpasterską oraz przeciwdziałać zdemoralizowaniu wiernych, co jednak zdaniem Andrzeja Zięby, nie przyniosło żadnego skutku^[50][51]. Sam Szeptycki jednak, mimo namów, nie napisał listu do młodzieży ukraińskiej, który wzywałby ją do wstępowania w szeregi tej dywizji. Nie potępił także tych, którzy do niej wstąpili.

Podobny stosunek miał metropolita do UPA – ani jej nie potępiał, ani nie popierał. Na czele archidiecezji lwowskiej, obejmującej tereny Małopolski Wschodniej, stał od 1923 arcybiskup metropolita Bolesław Twardowski. Zwracał się on wielokrotnie do arcybiskupa metropolity Szeptyckiego z prośbami o powstrzymanie zbrodni. 30 lipca 1943, w obliczu kulminacji wydarzeń rzezi wołyńskiej, arcybiskup Twardowski skierował list do metropolity Szeptyckiego z prośbą o zapobieżenie podobnym wypadkom w Galicji^[52]. List ten zapoczątkował wymianę korespondencji między obu hierarchami, trwającą do 8 marca 1944. Arcybiskup Szeptycki opublikował dwa listy pasterskie do wiernych i duchowieństwa (Nie zabijaj z 21 XI 1942^[53] i Posłanie do duchowieństwa i wiernych greckokatolickiej archidiecezji lwowskiej z 10 VIII 1943^[54], a także w końcu 1943 specjalny list pasterski Mir o Hospodi (Pro wbiwannja swiaszczennikiw) w sprawie mordów na kapłanach^[55]), ale w listach do abp. Twardowskiego twierdził, że eksterminację Polaków poprzedziły: [...] bardzo liczne zabójstwa Ukraińców tylko dlatego, że byli Ukraińcami na Wołyniu, Lubelszczyźnie, Chełmszczyźnie i w okolicach Leżajska. Ponadto wskazywał on, że mordy na Polakach to również dzieło band dezerterów i porachunków^[56]. Zdaniem ks. prof. Józefa Mareckiego podobne zarzuty niemające potwierdzenia w faktach wskazywały na głęboką niewiedzę bądź cynizm Szeptyckiego^[57].

Arcybiskup Szeptycki uważał również, że powinien być wystosowany wspólny apel hierarchów do wszystkich wiernych obu obrządków o zapobieżenie przelewowi krwi, co ostatecznie nie nastąpiło.

Na terenie Wołynia grekokatolicy byli zaś nieznaczącą mniejszością – 11 100 wiernych (0,5% w 1931), Kościół greckokatolicki zgodnie z konkordatem z 1925 nie miał struktur parafialnych^[58], a dla dominujących tam wyznawców prawosławia metropolita greckokatolicki nie był rozstrzygającym autorytetem duchowym, jako hierarcha innego wyznania i nie miał nawet możliwości dotarcia do nich z bezpośrednim przesłaniem wobec braku sieci parafii greckokatolickich^[59]. Stanowisko zajęte przez abp. Szeptyckiego zniechęciło w marcu 1944 metropolitę Twardowskiego do kontynuacji wymiany listów. Nie oznaczało to zaprzestania kontaktów między sędziwymi hierarchami.

Armia Czerwona wkroczyła ponownie do Lwowa 27 lipca 1944. W październiku 1944 pod nazwiskiem Szeptyckiego opublikowano list do Stalina z gratulacjami i podziękowaniem za przyłączenie ziem zachodnio-ukraińskich do Wielkiej Ukrainy^[7]. W opinii Andrzeja Zięby abp Szeptycki chciał iść na ugodę, żeby nie dopuścić do administracyjnej likwidacji struktury Kościoła greckokatolickiego przez władze państwowe ZSRR (co nastąpiło w przeciągu półtora roku od jego śmierci) i masowych represji policyjnych NKWD z tym związanych, albo też list jest mistyfikacją – falsyfikatem opublikowanym bez wiedzy metropolity, wobec stanu jego zdrowia, tuż przed jego śmiercią^[60].

Zmarł 1 listopada 1944, w 79. roku życia. Po modlitwach greckokatolickich w katedrze Świętego Jura o. Dionizy Kajetanowicz odprawił uroczystości żałobne w obrządku ormiańskokatolickim. Następnie arcybiskup metropolita Bolesław Twardowski i biskup Eugeniusz Baziak koncelebrowali recytowaną mszę świętą w obrządku łacińskim i Requiem przy katafalku zmarłego. Po mszy trumnę wyniesiono przed katedrę i przemówienie pożegnalne wygłosił arcybiskup Josyf Slipyj. Kondukt pogrzebowy, w którym uczestniczyły tysiące ludzi, przeszedł ulicami Lwowa w asyście kompanii honorowej Armii Czerwonej i powrócił do katedry św. Jura. Trumnę złożono w podziemnej krypcie archikatedry św. Jura we Lwowie, tradycyjnym miejscu pochówku lwowskich arcybiskupów greckokatolickich^[61].

• Krzyż Wielki Orderu Leopolda (1917)^[62]
• Order Korony Żelaznej I klasy (1914)^[14]
• W 1917 został wybity medal upamiętniający Andrzeja Szeptyckiego, zaprojektowany przez P. Tereszczuka^[63].

Arcybiskupstwo po Szeptyckim objął Josyf Slipyj, aresztowany przez NKWD już 11 kwietnia 1945. Tego samego dnia aresztowani zostali również biskupi: Nikita Budka (biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej), Hryhoryj Chomyszyn (biskup diecezji stanisławowskiej), Mykoła Czarnecki (apostolski wizytator Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-słowiańskiego), Iwan Latyszewski (biskup sufragan stanisławowski), a także Wasyl Wełyczkowski, ihumen klasztoru w Tarnopolu i inni wysocy rangą duchowni. W pałacu arcybiskupim i katedrze św. Jura NKWD przeprowadziło rewizje^[64]. Aresztowani zostali wszyscy członkowie Episkopatu greckokatolickiego – „skazani” następnie przez NKWD na więzienie i długoletnią pracę przymusową w łagrach. NKWD aresztowało również ponad 800 z 2.300 księży greckokatolickich, „skazując” ich standardowo na 10 lat łagru. 1.105 księży zgodziło się w tej sytuacji formalnie przejść na prawosławie^[65].

Trwający w dniach 8–10 marca 1946 „sobór” zwolenników likwidacji Cerkwi greckokatolickiej – nieuznany przez Watykan, gdyż zwołany przez stalinowskie władze – zniósł unię z Rzymem i przyłączył formalnie Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. W „pseudosoborze lwowskim” nie wziął udziału żaden biskup, jego uczestnikami byli podrzędni duchowni i agenci NKWD. 26/27 czerwca 1946 zostali aresztowani w Przemyślu przez Urząd Bezpieczeństwa biskupi: Jozafat Kocyłowski (biskup przemyski) i Hryhorij Łakota (biskup sufragan przemyski)^[64]. Zostali przekazani NKWD we Lwowie, wywiezieni do Kijowa i – po odmowie przejścia na prawosławie – skazani na 10 lat łagru.

 Osobny artykuł: Pseudosobór lwowski.

W latach 1946–1990 Kościół greckokatolicki był największą podziemną organizacją religijną w ZSRR, udzielającą wbrew sowieckim władzom sakramentów i nauczającą potajemnie religii. W katedrze łacińskiej we Lwowie o. Rafał Kiernicki udzielał sakramentów wiernym Kościoła greckokatolickiego. Samizdatowe pismo Kościoła greckokatolickiego Віра Батьків (Wira Bat’kiw) (pol. Wiara ojców) redagował i wydawał Teodozjusz Starak, po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę pierwszy poseł Ukrainy w Polsce.

 Osobny artykuł: Ukraińska cerkiew greckokatolicka w ZSRR w latach 1945–1991.

Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka odrodziła się oficjalnie w 1990, a pełną działalność podjęła po powrocie z emigracji na Ukrainę kardynała Myrosława Lubacziwskiego (31 marca 1991), zwierzchnika Cerkwi od śmierci abp Josyfa Slipego, i po ogłoszeniu aktu niepodległości Ukrainy.

W dniach 22–24 czerwca 1990 w Krakowie prof. Ryszard Łużny i dr Andrzej Zięba pod auspicjami Komisji Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk zorganizowali międzynarodową konferencję „Metropolita Andrzej Szeptycki a kultura duchowa narodów Europy Środkowo-Wschodniej”. Konferencja zgromadziła 31 referentów, w tym 17 z Polski, 5 z USA, 4 z Ukrainy, 3 z Włoch oraz po 1 z Kanady i Niemiec.

W 2008 wszedł na ekrany ukraińskich i polskich kin film ukraińskiego reżysera Ołesia Janczuka pod tytułem „Metropolit Andrej” – historyczny obraz życia Andrzeja Szeptyckiego. Produkcja jest finansowana prawie w całości ze środków państwowych^[66].

W 2009 odbyła się w Krakowie druga konferencja na temat Andrzeja Szeptyckiego.

29 lipca 2015, w stupięćdziesiątą rocznicę urodzin Andrzeja Szeptyckiego, na placu przy archikatedrze Świętego Jura we Lwowie, z udziałem prezydenta Ukrainy Petra Poroszenki odsłonięto pomnik metropolity^[67].

Dwukrotnie, w 1958 i 1962 r., podejmowano starania o beatyfikację Andrzeja Szeptyckiego, jednak Watykan odrzucił te wnioski^[7]. Proces beatyfikacji metropolity Szeptyckiego został wówczas dwukrotnie zablokowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego^[11]. Parę lat temu archidiecezja lwowska zakończyła przygotowanie nowego wniosku beatyfikacyjnego i przesłała go do Watykanu^[68].

Obecnie trwa kolejny jego proces beatyfikacyjny^[69]. Wyniesieniu biskupa Szeptyckiego na ołtarze ostro sprzeciwiają się polskie środowiska kresowe, skupione wokół księdza Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego^[11].

Jan Paweł II wypowiedział się o osobie abp. metropolity Andrzeja Szeptyckiego i jego beatyfikacji w homilii wygłoszonej 27 czerwca 2001 na hipodromie we Lwowie podczas mszy świętej, połączonej z beatyfikacjami męczenników^[70] Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, odprawionej w obrządku bizantyjsko-ukraińskim, następująco:

16 lipca 2015 papież Franciszek w czasie audiencji, udzielonej prefektowi Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych kard. Angelo Amato zatwierdził dekret o heroiczności cnót Sługi Bożego Andrzeja Szeptyckiego^[73][74].

• Zwierzchnicy Kościoła greckokatolickiego (Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej)
• Szeptyccy
• Ukraińska cerkiew greckokatolicka w I połowie XX wieku
• Józef Bilczewski
• Bolesław Twardowski
• Józef Teodorowicz

• Andrzej Szeptycki, Pisma wybrane, wybór: Maria H. Szeptycka, o. Marek Skórka OSBM, Kraków 2000, wyd. Znak, ISBN 83-7006-867-7.
• Zofia z Fredrów Szeptycka (opracował Bogdan Zakrzewski), Młodość i powołanie ojca Romana Andrzeja Szeptyckiego zakonu św. Bazylego Wielkiego, Wrocław 1993, ISBN 83-7091-005-X.
• Kurt I. Lewin Przeżyłem. Saga Świętego Jura spisana w roku 1946, Warszawa 2006, Wyd. Zeszyty Literackie, ISBN 83-60046-40-9.
• Kurt I. Lewin A Journey Through Illusions, Fithian Press, Santa Barbara/California 1994, ISBN 1-56474-057-9.
• Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ISBN 978-83-86250-49-3.
• MaciejM. Mróz MaciejM., Katolicyzm na pograniczu. Kościół katolicki wobec kwestii ukraińskiej i białoruskiej w Polsce w latach 1918–1925, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2003, ISBN 83-7322-464-5, OCLC 830552769 . Brak numerów stron w książce
• Magdalena Nowak: Szeptycki (Szeptyc’kyj) Roman Aleksander Maria, w zakonie Andrzej (Andrej) (1865–1944). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XLVIII/2, zeszyt 197. Warszawa – Kraków: Polska Akademia Nauk, 2012, s. 216–224.
• Inna Pojizdnyk, Ukraiński Kościół Greckokatolicki wobec konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939–1946 w: „Pamięć i Sprawiedliwość” nr 1 (11)/2007, Warszawa 2007, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, wersja elektroniczna.
• RobertR. Potocki RobertR., Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2003, ISBN 83-917615-4-1, OCLC 830495161 . Brak numerów stron w książce
• Stanisław Stępień, Stanowisko metropolity Szeptyckiego wobec zjawiska terroru politycznego, w: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały pod red. Andrzeja A. Zięby., Kraków 1994, s. 120, ISBN 83-902528-3-X.
• Stanisław Stępień, Ставлення митрополита Андрея Шептицького до Польщі й поляків (Stawłennia mytropołyta Andreja Szeptyćkoho do Polszczi i poliakiw) Magazyn „Ji”, Lviv 1997, nr 11 (język ukraiński).
• RyszardR. Torzecki RyszardR., Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa: PWN, 1993, ISBN 83-01-11126-7, OCLC 69487078 . Brak numerów stron w książce
• Ks. Józef Wołczański, Korespondencja arcybiskupa Bolesława Twardowskiego z arcybiskupem Andrzejem Szeptyckim w latach 1943–1944 w: Przegląd Wschodni, 1992/93, t. 2, z. 2, s. 467–483.
• Andrzej A.A.A. Zięba Andrzej A.A.A., Ewangelia, Ukraina, „Gazeta Wyborcza”, 4 listopada 2000 [dostęp 2022-06-08] .
• Dwie twarze abp. Szeptyckiego, „Rzeczpospolita”, wywiad Piotra Zychowicza z Andrzejem A. Ziębą, 29 listopada 2009 [dostęp 2022-06-08] . Brak numerów stron w czasopiśmie
• Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały pod red. Andrzeja A. Zięby. Andrzej AA.A. Zięba (red.), Kraków: PAU, 1994, ISBN 83-902528-3-X, OCLC 835326873 . Brak numerów stron w książce

• Portal o abp. Andrzeju Szeptyckim
• Uratował mnie arcybiskup
• Polski ziemianin, ukraiński metropolita
• „Dwie twarze abp. Szeptyckiego” – wywiad z Andrzejem Ziębą [dostęp 4 grudnia 2009]
• „Niewygodny” – film o metropolicie Szeptyckim
• Muzeum Historii Żydów Polskich: Polscy Sprawiedliwi. Rodzina Szeptyckich. sprawiedliwi.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-03)].