Hans Frank

Hans Frank

Hans Frank (1939)
Pełne imię i nazwisko	Hans Michael Frank
Data i miejsce urodzenia	23 maja 1900 Karlsruhe
Data i miejsce śmierci	16 października 1946 Norymberga
Poseł do Reichstagu
Okres	od 1930 do 1945
Przynależność polityczna	Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników
Minister bez teki w rządzie III Rzeszy
Okres	od 1934 do 1945
Szef zarządu cywilnego okupowanych terenów polskich przy Ober-Ost
Okres	od 15 września 1939 do 25 października 1939
Generalny Gubernator okupowanych obszarów polskich
Okres	od 26 października 1939 do 17 stycznia 1945 (de facto – formalnie do 4 maja 1945[1])
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Hans Michael Frank (ur. 23 maja 1900 w Karlsruhe, zm. 16 października 1946 w Norymberdze) – niemiecki funkcjonariusz narodowosocjalistyczny, z wykształcenia prawnik, zbrodniarz nazistowski skazany przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze (1946) na karę śmierci przez powieszenie.

Uczestnik nieudanego puczu monachijskiego w 1923, członek NSDAP od 1927. Jeden z przywódców III Rzeszy i główny twórca jej systemu prawnego opartego na zasadzie wodzostwa (niem. Führerprinzip). W okresie 1939–1945 nieuznawany międzynarodowo^[2] generalny gubernator okupowanych ziem polskich (Generalne Gubernatorstwo).

Ojciec Karl (z zawodu prawnik) był syndykiem firmy spożywczej, matka Magdalena – córką właściciela sklepu z towarami kolonialnymi. Miał rodzeństwo; starszego o 9 lat brata Karla juniora i młodszą o 3 lata siostrę Elisabeth Lilly. W 1903 cała rodzina przeprowadziła się z Monachium do miasteczka Rotthalmünster (Dolna Bawaria), gdzie ojciec otworzył kancelarię adwokacką. Tam rozpoczął naukę w miejscowej szkole powszechnej. W wieku 5 lat, ciężko zachorował na dyfteryt i otarł się o śmierć. W 1908 rodzina ponownie przeniosła się do Monachium (dzielnica Schwabing). Już wtedy pojawił się pierwszy kryzys w małżeństwie rodziców – 8-letniego Hansa podrzucano bliskim krewnym (matka opuściła rodzinę). Po ukończeniu IV klasy, w 1910 pomyślnie zdał egzamin wstępny do gimnazjum. We wrześniu podjął naukę w Maximiliansgymnasium München. W V i VI klasie wyraźnie opuścił się w nauce; jego promocja do następnej klasy była zagrożona.

Od 1912 należał do organizacji młodzieżowej Wehrkraftverein, dbającej o rozwój kondycji fizycznej poprzez sport i piesze wędrówki. W 1914 brat, praktykant dentystyczny, otrzymał powołanie do wojska – wiosną 1916 został ranny, zapadł na zapalenie płuc i zmarł w lipcu tego roku^[3]. We wrześniu 1916 Hans wyjechał do matki do Pragi, gdzie mieszkał i pobierał prywatne lekcje do czerwca 1917. Zamierzał zostać w Pradze, próbował nawet wstąpić do szkoły kadetów piechoty, jednak bezskutecznie.

W marcu 1918 powołano go do „wojennej pomocniczej służby pracy” w charakterze pracownika biura spółki węgla brunatnego^[3]. Trzy miesiące później, 25 czerwca, został powołany do wojska, do służby w 1. Bawarskim Pułku Piechoty König (koszary w Marsfelde). Nie wziął udziału w walkach na froncie. Zwolniony z wojska 15 września, mógł powrócić do dawnej szkoły i rozpocząć IX klasę w gimnazjum im. Księcia Maksymiliana. 16 grudnia zapisał się na „specjalny kurs wojenny” będący ówczesnym przygotowaniem do matury i przeniósł się do gimnazjum im. Króla Ludwika. W 1918 pisywał artykuły do gazet „Mannheimer Zeitung” i „Prager Tageblatt”.

15 lipca 1919 otrzymał świadectwo zdania wojennego egzaminu dojrzałości (oceny: bardzo dobry – matematyka, fizyka i historia, dobry – niemiecki, łacina i greka)^[3]. Po ukończeniu szkoły średniej w 1919 studiował prawo i ekonomię na uniwersytecie w Kilonii i Monachium. W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotników (niem. Deutsche Arbeiterpartei, DAP) i zapisał się do SA. Studia ukończył w 1923 i doktoryzował się w Kilonii w 1924. W 1923 wziął udział jako kawalerzysta SA w nieudanym puczu monachijskim. Od 1925 pozostawał doradcą prawnym Adolfa Hitlera. W 1927 został adwokatem w Monachium, równolegle pracując jako asystent na politechnice monachijskiej.

W 1926 wstąpił do Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), jednak wkrótce z niej wystąpił. Ponownie wstąpił do NSDAP w 1927, w odpowiedzi na propozycję Hitlera sprawowania funkcji doradcy prawnego NSDAP i występowania w roli obrońcy członków partii w sądach. W 1928 był założycielem Narodowosocjalistycznego Związku Prawników (Nationalsozialistischer Rechtswahrerbund). W 1929 został kierownikiem urzędu prawnego NSDAP, pozostając na tym stanowisku do 1942 r. W 1930 wszedł do Reichstagu z ramienia NSDAP, gdzie pełnił funkcję posła do 1945.

Po dojściu nazistów do władzy i objęciu władzy przez Hitlera, 30 stycznia 1933, został ministrem sprawiedliwości Bawarii i stanu w rządzie Rzeszy. Objął też funkcję komisarza Rzeszy do spraw ujednolicenia wymiaru sprawiedliwości, w ramach zarządzonego przez Hitlera procesu unifikacji (niem. Gleichschaltung), zmierzającego do przekształcenia Niemiec w państwo totalitarne. 1 czerwca 1933 powołał „Niemiecki Front Prawa” (niem. Deutsche Rechtsfront), zrzeszający prawników zawodowych, sędziów, prokuratorów oraz adwokatów. W roku 1934 założył Akademię Prawa Niemieckiego (jej prezesem pozostawał do 1941), której zadaniem było opracowanie podstaw nazistowskiego ustroju prawnego – Frank oparł go na niedemokratycznej zasadzie wodzostwa (niem. Führerprinzip)^[4], która zapewniając Hitlerowi dominującą pozycję w systemie prawnym państwa niemieckiego, faktycznie potwierdzała totalitarny system sprawowania władzy w III Rzeszy. W uznaniu zasług za dokonania na polu unifikacji prawa, Hitler powołał Franka w grudniu 1934 do gabinetu ministrów Rzeszy w charakterze ministra bez teki, którym Frank pozostawał do 1945.

Wówczas Frank wyraźnie podkreślał swoje uwielbienie dla Hitlera i jego roli w państwie (wynikającej z przeprowadzonych przez Franka głębokich zmian w systemie prawnym), stwierdzając na dorocznym posiedzeniu Akademii Prawa Niemieckiego w 1935, iż: „po raz pierwszy oto w historii narodu miłość do Hitlera stała się pojęciem prawnym”^[5]. W 1936 odwiedził Włochy, gdzie wygłosił odczyt o ustawodawstwie i narodowosocjalistycznym wymiarze sprawiedliwości. Został tam przyjęty przez króla włoskiego oraz Mussoliniego. Zachwycony faszyzmem włoskim^[5], w następnych latach przyjeżdżał do Włoch kilkakrotnie. Podczas przemówienia wygłoszonego 25 maja 1939 w Lipsku z okazji pierwszego wielkoniemieckiego dnia rzeczników prawa Frank wygłosił między innymi następujące zasady:

• „Nikt nie może być skazany bez możliwości obrony”;
• „Nikt nie może być pozbawiony czci, wolności, życia i zarobku bez orzeczenia sądowego”;
• „Każdy oskarżony musi mieć możność wyboru obrońcy”;
• „Nikt nie powinien być traktowany jako wróg społeczności narodowej bez udowodnienia mu jego winy”^[6].

Powyższe wypowiedzi stoją w rażącej sprzeczności zarówno z praktyką, jak i samą retoryką wypowiedzi z okupowanej Polski (patrz niżej).

Podczas wizyty w Polsce 17 grudnia 1938 złożył wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie^[7], a także zwiedził więzienie mokotowskie, wyrażając podziw jego prowadzeniem^[8].

 Osobny artykuł: Rząd Generalnego Gubernatorstwa.

Po agresji Niemiec na Polskę, w dniu 15 września 1939, został mianowany szefem wyższego zarządu cywilnego okupowanych ziem polskich przy naczelnym dowództwie Wehrmachtu Ober-Ost. 26 października 1939 został mianowany generalnym gubernatorem na okupowanych terenach Polski, a swoją rezydencją uczynił krakowski Wawel, gdzie zamieszkał 7 listopada 1939^[9] (z pomieszczeń komnat wawelskich został usunięty proboszcz bazyliki archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie, ks. kan. Stanisław Domasik^[10]). Od roku 1940 jego letnia rezydencja mieściła się w Pałacu Potockich w Krzeszowicach. Szeroki zakres władzy, którą otrzymał na tym stanowisku, spowodował, iż zaczął określać siebie „niemieckim królem Polski”^[11]. Z tego powodu wśród przywódców III Rzeszy w Berlinie Generalne Gubernatorstwo zaczęto ironicznie nazywać „Frank-reich” (gra słów: niem. Frankreich – Francja; Frank-reich – „Rzesza Franka”), a samego Franka nazwano „królem” lub „władcą Frankonii”^[11][12]. W związku z tym pojawiła się nawet niemiecka anegdota: „Francja jest na Zachodzie, Frank bogaci się na Wschodzie” (gra słów Frankreich i Frank reich: „Im Westen liegt Frankreich – im Osten wird Frank reich”)^[13].

Na stanowisku generalnego gubernatora był jednym z głównych współautorów i realizatorów polityki eksterminacji narodu polskiego i żydowskiego^[4]. Był odpowiedzialny za masowe zbrodnie na terenie Generalnego Gubernatorstwa, dewastację gospodarczą kraju, planowe niszczenie i grabież obiektów kulturalnych oraz dóbr materialnych w Polsce^[4].

Hans Frank aprobował plany zniszczenia Warszawy jako stolicy Polski. Zawarte były w albumie zadedykowanym mu 6 lutego 1940 przez nazistowskich architektów, m.in. Huberta Grossa, określanym jako tzw. Plan Pabsta, który Frank zostawił w swoim gabinecie na Wawelu podczas ucieczki z Krakowa w 1945. Plany te wraz z dokumentacją zawierały 15 szczegółowych planów miasta z dokumentacją fotograficzną i tekstową – przewidywały zburzenie 95% powierzchni zabudowanej Warszawy i zmianę charakteru miasta na prowincjonalne. W swoim dzienniku w dniu 4 października 1939 Frank odnotował zgodę Hitlera na nieodbudowanie Warszawy ze zniszczeń wojennych, zburzenie Zamku Królewskiego oraz grabież dzieł sztuki^[14].

Decyzją z 13 października 1940 powołał powstanie gett dla ludności żydowskiej. W 1942 wspierał aktywnie program zagłady Żydów, osobiście obniżając (dalece bardziej radykalnie niż wynikało to z zarządzeń z Berlina) racje dzienne dla Żydów do 143 g chleba dziennie, a później nawet do 20 g. 24 sierpnia 1942 zapisał w dzienniku: „Trzeba stwierdzić na marginesie, że skazujemy na śmierć głodową półtora miliona Żydów”.

Eberhard Schöngarth na posiedzeniu rządu GG 20 kwietnia 1943 oświadczył: „Takiego ucisku, jaki cierpi naród polski, nie znosił jeszcze nigdy żaden naród...”^[15].

 Osobny artykuł: Zamach na Hansa Franka.

W nocy z 29 na 30 stycznia 1944 specjalny zespół krakowskiego Kedywu pod dowództwem mjra „Wąsacza” (Stanisław Więckowski), na rozkaz dowódcy krakowskiego Okręgu AK płka „Lutego” (Józef Spychalski), dokonał zamachu na Hansa Franka. Zgodnie z planem przygotowanym przez cichociemnego por. „Powolnego” (Ryszard Nuszkiewicz), w okolicach Szarowa (Puszcza Niepołomicka), w momencie przejazdu pociągu specjalnego wiozącego Franka do Lwowa na uroczystości z okazji 11. rocznicy dojścia Hitlera do władzy, wysadzono tory. Mimo że pociąg w części stoczył się z nasypu, nikt nie zginął. Celem zamachu było wysadzenie salonki, w której podróżował generalny gubernator, ale ładunek eksplodował z minimalnym opóźnieniem. Dzień później Kedyw rzeszowski wysadził szyny w okolicy Czarnej koło Dębicy^[16].

Akcja pod Szarowem (wówczas Grodkowicami) była jedyną próbą zamachu na życie Franka, która wyszła poza stadium przygotowań (wcześniej robili je dywersanci krakowskiego zespołu oddziału „Kosa-30” – ci sami, którzy 20 kwietnia 1943 zaatakowali SS-Obergruppenführera Krügera). Niemieckie śledztwo potwierdziło przypuszczenia, że w pobliżu generalnego gubernatora znajdują się informatorzy AK i dlatego zarządził on przeprowadzenie poważnych zmian personalnych w sztabie odpowiedzialnym za jego bezpieczeństwo.

Karą dla Polaków za „podniesienie ręki” na Hansa Franka było rozstrzelanie w Podłężu i Dębicy kilkudziesięciu (około 100) osób, głównie więźniów z Montelupich^[17].

17 stycznia 1945 roku, wobec zbliżającej się do Krakowa Armii Czerwonej, Hans Frank uciekł z miasta^[18]. Z Krakowa zabrał ze sobą zrabowane uprzednio w Polsce liczne dzieła sztuki, między innymi obrazy Rembrandta, Rafaela oraz Leonarda da Vinci. Część z nich kazał wysłać do Świdnicy, a sam zamieszkał tymczasowo w miejscowości Sichów koło Jawora^[18] w posiadłości rodziny von Richthofenów^[18], dokąd przywieziono kolejne trzy wagony kosztowności^[18]. Stamtąd Frank uciekł do Bawarii, gdzie w miejscowości Neuhaus (obecnie dzielnica miejscowości Schliersee) został aresztowany 4 maja 1945^[18] przez porucznika wywiadu wojskowego USA Waltera Steina.

Po aresztowaniu dobrowolnie przekazał swój dziennik służbowy, obejmujący wówczas 38 tomów (po wojnie w wyniku podzielenia nieoprawionego skoroszytu na 2 części oraz uzupełnienia o odnalezione materiały w Krakowie, został on rozszerzony do 40 tomów lub 11 367 stron, w tym 10 774 strony właściwego tekstu oraz 593 strony skorowidzów), w którym pedantycznie wyszczególnił swoją działalność w Generalnym Gubernatorstwie i który później uzyskał duże znaczenie w procesie norymberskim jako materiał dowodowy. 18 sierpnia 1942 zanotował o swoim dzienniku: „Ten jedyny w swoim rodzaju dokument pracy będzie po wsze czasy świadectwem, z jaką powagą przystąpiłem do powierzonego mi zadania oraz z jaką gorliwością wypełniali swe zadania wszyscy moi cenni współpracownicy”. Gdy prokurator na procesie norymberskim cytował fragmenty przemówień i oświadczeń Franka zapisane w dzienniku, obrońca Franka – dr Alfred Seidl - skomentował to słowami: „Na miłość Boską. Przecież ten człowiek mówił przez całe cztery lata” (niem. „Um Gotteswillen. Der Man hat doch vier Jahre lang geredet”).

W roku 1953 wdowa po Hansie Franku, Brigitte Marie Frank, opublikowała przeredagowany przez siebie liczący 643 strony pamiętnik męża pod tytułem Im Schatten des Galgens (W cieniu szubienicy), napisany w celi w Norymberdze.

W trakcie procesu Frank oświadczył nagle, że: „Tysiąc lat przeminie, zanim zatarta zostanie ta wina Niemiec”, jednak po pewnym czasie właściwie to odwołał. W ostatnim słowie przed wydaniem wyroku powiedział między innymi:

Podczas pobytu w więzieniu podobno nagle nawrócił się na chrześcijaństwo. Nieustannie czytał Biblię, co miało również swoje odzwierciedlenie w jego listach do rodziny z owego okresu (równocześnie pisał listy miłosne do swojej kochanki Lilly Grau i przekazywał je poprzez swojego obrońcę). Irlandzki mnich Sykstus O’Connor, opiekun duchowy Franka, był pod wrażeniem świadectwa wiary byłego zbrodniarza. W noc przed egzekucją wyspowiadał go i udzielił rozgrzeszenia, zaś następnego dnia towarzyszył mu w drodze do szubienicy. Ostatnie słowa Hansa Franka brzmiały: „Jestem wdzięczny za łagodny wyrok, który otrzymałem. Proszę Boga, aby przyjął mnie łaskawie” oraz dodał „Chryste, przebacz!”.

Został skazany na mocy wyroku z 1 października 1946 przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze na karę śmierci przez powieszenie. Został uznany winnym popełnienia przestępstw objętych rozdziałem trzecim i czwartym aktu oskarżenia (zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości), uniewinniony z zarzutów z rozdziału pierwszego (zbrodnie przeciwko pokojowi). Wyrok na wszystkich skazanych na śmierć w procesie został wykonany przez sierżanta Johna C. Woodsa w dniu 16 października 1946 w nocy pomiędzy godzinami 1:01 a 2:45. Tego samego dnia zwłoki zostały spalone w krematorium na Cmentarzu Wschodnim (lub krematorium na terenie obozu koncentracyjnego Dachau), a następnie rozrzucone z samolotu wojskowego (jak informował oficjalny komunikat: „nad jakąś rzeką na terenie Niemiec”). Po latach ustalono, iż były to przedmieścia Monachium, w miejscu gdzie zaczyna się dolina rzeki Izary. Według innej wersji spopielone zwłoki wysypano w Solln(inne języki), południowej dzielnicy Monachium, do potoku Conwentzbach(inne języki), który wpływa do rzeki Izary.

Zobacz kolekcję cytatów z Hansa Franka w Wikicytatach

Hans Frank był autorem wielu charakterystycznych wypowiedzi, zawartych zarówno w Dzienniku który prowadził, przemówieniach, jak również w wywiadach prasowych, których udzielał gazetom niemieckim. Obrazowały one terrorystyczny charakter okupacji w Polsce w okresie 1939–1945, zazwyczaj przekładając się na rzeczywistość, m.in.:

W dniu 2 kwietnia 1925 poślubił 29-letnią stenotypistkę oraz handlarkę futer Brigitte Marie Herbst (1895–1959) urodzoną w Forst. W roku 1939 jego żona nazwała się sama „Königin von Polen” („Królową Polski”). Mimo że małżeństwo okazało się nieudane, na świat przyszło 5 dzieci, wśród nich Niklas Frank, zacięty krytyk ojca, dziennikarz czasopisma „Stern”, autor książek Mój ojciec Hans Frank^[20] oraz Moja niemiecka matka^[21]. Książki Niklasa Franka wywołały falę dyskusji w Niemczech na temat problemu rozliczenia z nazistowską przeszłością w kontekście rodzinnym.

Hans Frank pojawia się w filmie Karol. Człowiek, który został papieżem (2005) w reżyserii Giacomo Battiato. W tę postać wcielił się Matt Craven.

Hans Frank występuje w filmie Ocalić miasto (1976) w reżyserii Jana Łomnickiego. Rolę tę grał Jerzy Duszyński.

• Agnieszka Dobkiewicz: Mała Norymberga: historie katów z Gross-Rosen. Wyd. I. Kraków: Znak Horyzont, 2020. ISBN 978-83-240-7842-4. OCLC 1220892364. (pol.).
• Curzio Malaparte: Kaputt, rozdz. IV. Neapol, 1944.
• Dynamit. Część druga. Z dziejów Ruchu Oporu w Polsce Południowej. Wydawnictwo Literackie, 1967.
• Dziennik Hansa Franka, opr. Stanisław Piotrowski, Sprawy Polskie Przed Międzynarodowym Trybunałem Wojennym w Norymberdze (tom 1), Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1956.
• Dziennik Hansa Franka i dowody polskie przeciwko SS, opr. Stanisław Piotrowski, Sprawy Polskie Przed Międzynarodowym Trybunałem Wojennym w Norymberdze (tom 2), Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1970.
• KarolK. Grünberg KarolK., Hans Frank na Wawelu, BolesławB. Otręba, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, 2001, ISBN 83-88500-13-9, OCLC 52279742 . Brak numerów stron w książce
• AndrzejA. Szwarc AndrzejA., MarekM. Urbański MarekM., PawełP. Wieczorkiewicz PawełP., Kto rządził Polską? Nowy poczet władców od początków do XXI wieku, Warszawa: Świat Książki, 2007, ISBN 978-83-7311-867-6, OCLC 830857483 . Brak numerów stron w książce
• DieterD. Schenk DieterD., Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, KrzysztofK. Jachimczak (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Znak, 2009, s. 442, ISBN 978-83-240-1227-5, OCLC 833486366 .
• Niklas Frank: Mój ojciec Hans Frank (Der Vater. Eine Abrechnung), polskie wydanie 1991. ISBN 978-83-85344-07-0.

• Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945 (Dziennik służbowy niemieckiego generalnego gubernatora w Polsce), wydawca Werner Präg i Wolfgang Jacobmeyer, Stuttgart 1975; Leske und Budrich, Opladen 1980, ISBN 3-8100-0296-8.
• Das Vorfeld (Schulungsblätter für den Nationalsozialisten im Generalgouvernement) (Przedpole – materiały szkoleniowe dla narodowych socjalistów w Generalnym Gubernatorstwie).

Zobacz w Wikiźródłach teksty autorstwa Hansa Franka

• Frank, Hans Michael. TracesOfWar. (ang.).
• Literatura dotycząca Hansa Franka w katalogu niemieckiej Biblioteki Narodowej Deutsche Nationalbibliothek. dispatch.opac.d-nb.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-03)].
• Biografia Hansa Franka redakcji portalu historycznego shoah.de (niem.)
• Biografia Hansa Franka Biografia Hansa Franka (ang.)
• Zeznanie Hansa Franka w Norymberdze. law.umkc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-15)]. (ang.).
• Przebieg egzekucji skazanych na śmierć w Norymberdze. law.umkc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-03-12)]. (ang.).
• http://audiovis.nac.gov.pl/obraz/3537 Ferdinand Catlos, Hans Frank, Ferenc Szombathelyi, Karl von Roques na balkonie Sejmu Krajowego we Lwowie po uroczystościach przyłączenia dystryktu Galicja do Generalnego Gubernatorstwa. zbiory Narodowe Archiwum Cyfrowe
• Przyłączenie dystryktu Galicja do Generalnego Gubernatorstwa. Gubernator Hans Frank otrzymuje kwiaty od lwowskiej młodzieży. 1 sierpnia 1941
• Przyłączenie dystryktu Galicja do Generalnego Gubernatorstwa. Delegacja z burmistrzem Lwowa – Polańskim wita gubernatora Hansa Franka chlebem i solą przed gmachem Sejmu Krajowego. Widoczne kobiety ubrane w ukraińskie stroje ludowe.