Jersey

Ten artykuł od 2015-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy wyspy. Zobacz też: inne znaczenie słowa Jersey.

Baliwat Jersey

Bailiwick of Jersey
Bailliage de Jersey
Bailliage dé Jèrri

dependencja korony brytyjskiej
Herb Flaga
Hymn: Island Home (Dom na Wyspie)
Państwo	Wielka Brytania
Siedziba	Saint Helier
Data powstania	1487
Zarządzający	Stephen Dalton[1]
Zarządzający	Timothy Le Cocq[2]
Powierzchnia	119,6 km²[3]
Populacja (2021) • liczba ludności	103 267[4]
• gęstość	863,4 os./km²
Numer kierunkowy	+44-1534
Strefa czasowa	UTC 0 – zima UTC+1 – lato
Języki urzędowe	angielski, francuski
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Jersey (wym. [ˈdʒɜrzi]), oficjalnie Baliwat Jersey (ang. Bailiwick of Jersey, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek^[5].

De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii^[6]), przez niego powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.

Pod względem prawnym nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nie był również częścią Unii Europejskiej^[7]), ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada również swoją własną walutę, którą jest funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski.

Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd.

W XVIII w. Francuzi podjęli dwie próby zdobycia wyspy: nieudany desant w 1779 i desant, zakończony bitwą w Saint Helier w 1781, w obydwu przypadkach bez powodzenia^[8].

Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych.

Jersey zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca II wojny światowej w Europie.

Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 120 km²^[5]. Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles. Jersey i towarzyszące jej mniejsze wysepki zbudowane są z granitów i gnejsów.

Najwyższym punktem wyspy jest wzgórze Les Platons, które osiąga wysokość 142 m n.p.m^[9].

Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem^[10]. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia.

Głową terytorium jest król brytyjski Karol III tytułowany na Jersey Księciem Normandii^[6]. Na wyspie reprezentowany jest przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey.

Wyspa Jersey posiada swój własny parlament nazywany Zgromadzeniem Stanów (ang. States Assembly)^[11].

Parlament wyspy jest jednoizbowy, a jego skład stanowi 49 członków^[12]. W obecnym Zgromadzeniu Stanów znajduje się: ośmiu Senatorów, dwudziestu dziewięciu Deputowanych oraz dwunastu, zasiadających z racji pełnionej funkcji Konstablów (connétable), reprezentujących każdy z okręgów Jersey^[13].

Wszyscy członkowie rządu wybierani są w powszechnych wyborach odbywających się co 4 lata.

Wyspa Jersey podzielona jest na 12 okręgów (parishes)^[14].

Lista okręgów na wyspie Jersey (liczba ludności pochodzi ze spisu z 2011 roku^[15], natomiast podana powierzchnia każdego parisha jest zgodna z danymi ze strony internetowej rządu Jersey^[16]):

lp.	Okręg (parish)	Liczba ludności (2011)[15]	Powierzchnia (w km²)[16]	Gęstość zaludnienia (osób/km²)
1	Saint Helier	33522	10	3200
2	Saint Saviour	13580	9	1500
3	Saint Brélade	10568	13	830
4	Saint Clement	9221	4	2200
5	Saint Lawrence	5418	10	570
6	Saint Peter	5003	12	430
7	Grouville	4866	8	620
8	Saint Ouen	4097	15	270
9	Saint Martin	3763	10	370
10	Trinity	3156	13	260
11	Saint John	2911	9	330
12	Saint Mary	1752	7	270

Według szacunków z 2019 roku Jersey zamieszkuje około 107 800 osób^[17], z czego 34% ludności wyspy mieszka w stolicy wyspy Saint Helier^[18].

Większość osób mieszkających na wyspie urodziła się na niej; oprócz nich większymi grupami narodowymi na Jersey są Brytyjczycy (ok. 31%), Portugalczycy (głównie z Madery, ok. 7%), Polacy (ok. 3%) oraz Irlandczycy (ok. 2%)^[18]

Spisy ludności na wyspie prowadzone są od 1821 roku i przeprowadzane są co ok. 5 – 10 lat^[19] (ostatni spis odbył się w 2011 r.^[18]).

Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Demografia Jersey. (dyskusja)

Wyspę Jersey w różnych latach, według różnych szacunków i spisów zamieszkiwało:

107 800 osób – wg danych z 2019 r.^[20];

99,602 osób – wg danych z 2018 r.^[21];

97,857 osób – wg wyników oficjalnego spisu ludności z 2011 r.^[22]

Średni wiek mieszkańców Jersey w 2018 roku^[21]:

ogółem: 37,7 lat;

mężczyźni: 35,9 lat;

kobiety: 40,2 lat

Średnia długość życia mieszkańców wyspy (2018)^[21]:

ogółem: 82 lata

mężczyźni: 79,5 lat

kobiety: 84,7 lat

Przedstawione poniżej dane pochodzą z szacunków z 2018 r.^[21]

Przyrost populacji na Jersey: 0,76%

Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)

Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)

Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)

Współczynnik płci na Jersey (wg danych z 2018 r.^[21])

Po urodzeniu: 1,06 mężczyzny / kobiety

Do 14 lat: 1,07 mężczyzn / kobietę

15–24 lata: 1,07 mężczyzn / kobietę

25–54 lata: 1,01 mężczyzny / kobiety

55–64 lata: 0,95 mężczyzn / kobietę

65 lat i więcej: 0,74 mężczyzn / kobietę

Ogółem: 0,97 mężczyzn / kobietę

anglikanie, katolicy, baptyści, Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy.

Na wyspie Jersey obowiązują dwa języki urzędowe: angielski i francuski (francuski to tzw. Jersey Legal French, jest to język nietożsamy z językiem mówionym we Francji, prowadzi się w nim czynności urzędowe oraz postępowania sądowe)^[12].

Oprócz angielskiego i francuskiego na Jersey ważnym językiem jest lokalny język Jèrriais, język ten jest tradycyjną mową mieszkańców wyspy, ale niewielu z nich posługuje się nim na co dzień. By język nie zginął i nie został zapominany prowadzone są przedsięwzięcia mające na celu przywrócenie tej mowy do codziennego życia (jednym z takich przedsięwzięć jest nauka Jèrriais w szkołach)^[23].

W lokalnym języku wydawane są niektóre gazety, a gdzieniegdzie pod angielskimi zwrotami można zauważyć zwroty i słowa w Jèrriais^[23].

Innymi językami często używanymi na wyspie są portugalski i polski; oba są popularne ze względu na dużą liczbę mieszkających na Jersey Polaków oraz Portugalczyków z Madery^[12].

Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 25% PKB pochodzi właśnie z turystyki. PKB Jersey wynosi 3,6 mld USD (2003), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 USD na jednego mieszkańca. Wyspa charakteryzuje się też niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 1% (2003) i inflacją wynoszącą 5% (2003).

Na Jersey można dostać się drogą powietrzną lub morską.

Lotnisko Jersey znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy w miejscowości Saint Peter. Bezpośrednim lotem na Jersey można dostać się z portów lotniczych w Wielkiej Brytanii, Guernsey oraz sezonowo z Hiszpanii^[24].

Drugim sposobem dostania się na wyspę jest dotarcie na nią statkiem lub promem. Na Jersey znajduje się kilka portów morskich^[25], najważniejszym i największym z nich jest port w Saint Helier, a także mniejsze, w Gorey i Saint Aubin (Saint Brelade)^[10]. Do portów na wyspie zawijają statki z Guernsey, Francji i Wielkiej Brytanii.

Na wyspie wg danych z 2010 roku znajduje się 576 km dróg^[10].

Na Jersey istnieje autobusowa komunikacja publiczna. Połączenia autobusowe na wyspie obsługuje przewoźnik LibertyBus (część HTC Group)^[26]. W październiku 2020 roku na wyspie istniało 20 linii autobusowych^[27] łączących ze sobą wszystkie okręgi na Jersey.

Od lat 70 XIX wieku do przełomu lat 20 i 30 XX wieku na Jersey istniały dwie linie kolejowe łączące stolicę wyspy z jej południowo-wschodnimi i południowo-zachodnimi krańcami. Jednak przez rozwój transportu samochodowego i znaczny spadek liczby pasażerów stały się one nierentowne co doprowadziło do ich likwidacji^[28][29].

• 
  Plac Wyzwolenia w Saint Helier
• 
  Zatoka Bonne Nuit; przykład wybrzeża Jersey
• 
  Krowa lokalnej rasy Jersey w Trinity na północnym wybrzeżu wyspy
• 
  Widok z murów zamku Mont Orgueil na miasteczko i część portu Gorey
• 
  Południowe wybrzeże wyspy w Saint Brelade, na małej wyspie pływowej widać Portelet Tower
• 
  Twierdza Elizabeth Castle w czasie odpływu widziana z St. Helier
• 
  Powitanie w dwóch językach na lotnisku Jersey; na górze widać powitanie w języku angielskim, poniżej powitanie w regionalnym języku Jèrriais
• 
  Wieża Le Hocq w St. Clement
• 
  Widok na zamek Mont Orgueil i miejscowość Gorey, nad brzegiem zatoki widać kawałek nieistniejącej już linii kolejowej do St. Helier
• 
  Polski sklep w Saint Helier – przykład użycia j.polskiego na Jersey
• 
  Widok na King Street, główny deptak i jedną z najważniejszych ulic handlowych St. Helier
• 
  Krowy lokalnej rasy Jersey pasące się na klifach w Trinity

• gubernatorzy Jersey
• Mont Orgueil
• Elizabeth Castle

• http://www.gov.je

• p
• d
• e

Kolonie, protektoraty i terytoria zależne Wielkiej Brytanii

Europa	Wolne Państwo Irlandzkie Akrotiri Dhekelia Cypr Gibraltar Guernsey Jersey Wyspa Man Helgoland Zjednoczone Kraje Wysp Jońskich Malta Minorka
Afryka	Basuto Beczuana Brytyjska Afryka Zachodnia Eswatini Gambia Sierra Leone Złote Wybrzeże Togo Brytyjskie Nigeria Południowa Nigeria Północna Nigeria Kamerun Brytyjski Protektorat Afryki Wschodniej Protektorat Zatoki Ambas Brytyjska Afryka Wschodnia Kenia Uganda Tanganika Zanzibar Somali Brytyjskie Libia Egipt Sudan Anglo-Egipski Brytyjska Afryka Centralna Niasa Rodezja Rodezja Południowa Rodezja Północna Kolonia Przylądkowa Kolonia Rzeki Oranje Natal Transwal Związek Południowej Afryki Walvis Bay Afryka Południowo-Zachodnia Zululand
Ameryka Północna	Stany Zjednoczone Kolonia Plymouth Floryda Zachodnia Floryda Wschodnia Trzynaście kolonii New Hampshire Massachusetts Bay Rhode Island i Plantacje Providence Connecticut Nowy Jork New Jersey Pensylwania Delaware Maryland Wirginia Karolina Północna Karolina Południowa Georgia Kanada Prowincja Kanada Quebec Dolna Kanada Górna Kanada Nowa Szkocja Cape Breton Nowy Brunszwik Wyspa Księcia Edwarda Kolonia Nowej Fundlandii/Dominium Nowej Fundlandii Labrador Terytoria Północno-Zachodnie Ziemia Ruperta Kolumbia Brytyjska Terytorium Stikine Vancouver
Ameryka Łacińska i Karaiby	Antigua i Barbuda Bahamy Barbados Honduras Brytyjski Brytyjskie Wyspy Dziewicze Kajmany Dominika Grenada Jamajka Brytyjskie Wyspy Podwietrzne Brytyjskie Wyspy Zawietrzne Montserrat Wybrzeże Moskitów Saint Christopher-Nevis-Anguilla Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Trynidad i Tobago Turks i Caicos Federacja Indii Zachodnich Gujana Brytyjska
Antarktyda i Ocean Atlantycki	Brytyjskie Terytorium Antarktyczne Bermudy Falklandy Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha (Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia, Tristan da Cunha) Georgia Południowa i Sandwich Południowy
Azja	Aden Protektorat Adeński Oman Traktatowy Oman Katar Bahrajn Palestyna Irak Kuwejt Afganistan Indie Birma Hongkong Straits Settlements Malaje Borneo Północne Sarawak Brunei Singapur Weihai
Ocean Indyjski	Andamany Nikobary Wyspy Ashmore i Cartiera Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego Cejlon Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy Kokosowe Wyspy Heard i McDonalda Malediwy Mauritius Seszele
Australia i Oceania	Australia Nowa Południowa Walia Australia Południowa Queensland Wiktoria Kolonia Rzeki Swan Australia Zachodnia Ziemia van Diemena Tasmania Oceania Nowa Gwinea Brytyjska Brytyjskie Terytoria Zachodniego Pacyfiku Wyspy Salomona Wyspy Cooka Fidżi Tonga Wyspy Gilberta i Lagunowe Nauru Nowe Hebrydy Nowa Zelandia Niue Pitcairn Samoa Hawaje Tokelau

• Imperium brytyjskie
• Brytyjskie terytoria zależne