Grenada

Ten artykuł dotyczy państwa w Ameryce Północnej. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Grenada

Herb Flaga
Dewiza: The Land, The People, The Light (Kraj, ludzie, światło)
Hymn: Hail Grenada (Bądź pozdrowiona, Grenado)
Hymn królewski: God Save the King (Boże, chroń Króla)
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Stolica	Saint George’s
Data powstania	7 lutego 1974
Władca	Karol III
Premier	Dickon Mitchell[1]
Powierzchnia	348.5 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	108 000[2]
• gęstość	325 os./km²
Kod ISO 3166	GD
Waluta	dolar wschodniokaraibski (XCD)
Telefoniczny nr kierunkowy	+1 473
Domena internetowa	.gd
Kod samochodowy	WG
Kod samolotowy	J3
Strefa czasowa	UTC -4
Język urzędowy	angielski
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	1,27 mld[3] USD 11 138[3] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	2,30 mld[3] dolarów międzynar. 20 075[3] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Grenada – państwo wyspiarskie na wyspie Grenada i części wysp archipelagu Grenadyn (Małe Antyle) na Morzu Karaibskim.

 Osobny artykuł: Geografia Grenady.

Grenada jest jednym z najmniejszych państw na półkuli zachodniej. Jest to grupa małych wysp w południowej części Morza Karaibskiego.

Największe wyspy:

• Grenada
• Carriacou
• Ronde Island
• Mała Martynika

Większość populacji żyje na największej wyspie, Grenadzie. Największymi jej miastami są, zaczynając od stolicy: Saint George’s, Grenville i Gouyave. Większym siedliskiem ludzkim na pozostałych wyspach jest Hillsborough na wyspie Carriacou.

Wyspy Grenady są pochodzenia wulkanicznego, w związku z tym charakteryzują się wysoką żyznością gleby. Wnętrze największej wyspy jest górzyste, a najwyższym wzniesieniem jest Góra Świętej Katarzyny o wysokości 840 m n.p.m. Ze stoków góry wypływa szereg strumieni z kaskadami. Klimat wyspy jest tropikalny: gorący i wilgotny w porze deszczowej oraz chłodny z wiejącymi pasatami w porze suchej. Grenada, znajdując się na południowej granicy pasa huraganów, w ostatnich dziesięcioleciach ucierpiała tylko trzykrotnie: 23 września 1955 r. – huragan „Janet” (prędkość wiatru dochodziła do 185 km/h powodując poważne zniszczenia), 7 września 2004 r. huragan „Ivan” (poważne zniszczenia, 39 osób zginęło) oraz 14 lipca 2005 r. huragan „Emily” (poważne zniszczenia na Carriacou i w północnej części Grenady).

Pierwszymi mieszkańcami wyspy byli Karaibowie. W 1498 roku została odkryta dla Europy przez Krzysztofa Kolumba. Pierwsza próba osadnictwa europejskiego została podjęta przez Anglików w 1609 roku. Została ona udaremniona przez lokalnych Indian, którzy krwawe zwycięstwo nad białymi mieli uczcić ludożerczą ucztą^[4]. W 1650 roku przybyli osadnicy francuscy z Martyniki, którzy zawarli z Indianami porozumienie, wykupując przy tym prawa do wyspy. W 1762 roku wyspa została zajęta przez Wielką Brytanię. W XIX wieku Brytyjczycy uprawiali tu trzcinę cukrową i do czasu zniesienia niewolnictwa sprowadzili z Afryki dużą liczbę niewolników. W 1877 roku wyspa uzyskała status kolonii. W 1958 roku włączona w skład Federacji Indii Zachodnich (do 1962)^[5]. Od roku 1967 państwo stowarzyszone z Wielką Brytanią, a od 1974 roku niepodległe.

Pierwszym premierem niepodległej Grenady był Eric Gairy ze Zjednoczonej Partii Pracy Grenady (Grenada United Labour Party – GULP). Opozycyjna Narodowa Partia Grenady (Grenada National Party – GNP) zarzuciła mu wkrótce dążenie do rządów dyktatorskich i rozpoczęła ostrą walkę przeciwko ekipie rządzącej^[4]. Oskarżany o nadużycia finansowe i łamanie prawa Gairy został ostatecznie obalony w 1979 roku przez lewicową partię Nowy Ruch JEWEL. Lewicowy premier Maurice Bishop realizował radykalne reformy i przeorientował politykę zagraniczną na współpracę z blokiem wschodnim. W 1983 roku miał miejsce wojskowy zamach stanu, w wyniku którego radykalnie lewicowa część rządu obaliła Bishopa i zamordowała go. Śmierć premiera stała się dla USA pretekstem do inwazji na kraj. W 1985 roku wycofano ostatnie obce wojska^[5].

Saint George’s

Grenville

Carriacou

Porty lotnicze na Grenadzie

Podstawą gospodarki Grenady jest rolnictwo. Pod uprawą znajduje się ok. 75% powierzchni kraju, jedynie najwyższe partie niewysokich gór, zajmujących centralną część wyspy, porastają lasy i zarośla. Głównymi roślinami uprawnymi są bananowiec (3 tys. ha), kakaowiec (6 tys. ha) i muszkatołowiec (2,6 tys. ha). Niewielkie obszary zajmuje uprawa trzciny cukrowej oraz warzyw (m.in. jams i bataty). Wzdłuż brzegów wyspy istnieją plantacje palmy kokosowej (1,2 tys. ha)^[a]. W latach 1951–1955 Grenada była największym producentem i eksporterem gałki i kwiatu muszkatołowego na świecie – eksportowała rocznie 84 tys. centnarów angielskich tej przyprawy. Znaczące zmiany przyniósł huragan „Janet”, który zniszczył ok. 80% wszystkich drzew muszkatołowych^[4].

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Grenady.

Większość populacji (82.4%) stanowią osoby pochodzenia afrykańskiego, 13,3% to osoby o mieszanej etniczności, Hindusi stanowią 2,2%^[6].

 Osobne artykuły: Protestantyzm na Grenadzie, Diecezja Saint George’s na Grenadzie i Świadkowie Jehowy na Grenadzie.

Struktura religijna kraju w 2011 roku^[6]:

• protestanci – 49,2%:
  • zielonoświątkowcy – 17,2%,
  • adwentyści dnia siódmego – 13,2%,
  • anglikanie – 8,5%,
  • baptyści – 3,2%,
• katolicy – 36%,
• brak religii – 5,7%,
• świadkowie Jehowy – 1,2%,
• Ruch Rastafari – 1,2%,
• inne religie – 5,5%,
• nieokreśleni – 1,3%.

W ciągu kilkusetletniej historii wyspy, niejednokrotnie stacjonowały na niej niewielkie oddziały francuskie, a następnie angielskie, pełniące przede wszystkim funkcje policyjne. Po uzyskaniu niepodległości w 1974 roku rząd utworzył własną kilkusetosobową policję, która w ograniczonym stopniu spełniała zadania wojska (zgodnie z konstytucją, odpowiedzialność za obronę Grenady ponosić miała w większości Wielka Brytania).

Po przewrocie w 1979 roku lewicowy rząd utworzył Ludową Armię Rewolucyjną (People’s Revolutionary Army = PRA). Armia liczyła około 1500 żołnierzy. Podczas inwazji w 1983 roku armia stawiła opór wojskom USA i państw Organizacji Wschodniokaraibskiej, jednak wobec ich ogromnej przewagi liczebnej i technicznej, wygasł on po kilku dniach i utracie 45 zabitych oraz 337 rannych (większe procentowo straty ponieśli Kubańczycy, którzy wsparli wojska rządowe). Nowy rząd rozwiązał PRA i ponownie oparł obronność na oddziałach o charakterze policyjnym. Są one szkolone i wyposażane przy dużym udziale organizacyjnym oraz finansowym USA.

W 2005 roku Królewskie Grenadyjskie Siły Policyjne (Royal Grenadian Police Force = RGPF) liczyły 755 ludzi (w tym 80-osobowy specjalny oddział komandosów), uzbrojonych przede wszystkim w lekką broń. RGPF podlega też Straż Przybrzeżna (Coast Guard) posiadająca ok. 50 funkcjonariuszy i 4 małe, ale nowoczesne okręty patrolowe.

Łatwo zauważalne są wpływy francuskie i to bardziej niż w innych państwach Karaibów. Francuskie nazwiska i nazwy miejsc są dla Grenady rzeczą typową. Język zawiera wpływy o podłożu francuskim. Mieszkańcy kraju używają również lokalnego dialektu Patois. Silne wpływy francuskie zaobserwować można w grenadyjskiej kuchni. Potrawy są sowicie przyprawiane. Kuchnia przypomina tę znaną z Nowego Orleanu. Zaobserwować można wpływy francuskie w architekturze z początków XVIII wieku. Kultura wyspiarska zapożyczyła wiele z kultury afrykańskiej – większość mieszkańców ma korzenie sięgające Czarnego Lądu. O wpływach indyjskich świadczą: gotowanie dhalu, jedzenie mięsa koziego i kurczaków przyprawianych curry. Należy zwrócić uwagę na grenadyjski taniec, muzykę i zwyczaje świąteczne. Soca, calypso czy reggae były tańczone w czasie wyspiarskich karnawałów. Również zouk był i jest popularnym stylem w lokalnej muzyce. Dziedzictwo wyspiarzy pochodzenia afrykańskiego odgrywa olbrzymią rolę w kulturze kraju. Ważnym elementem miejscowej kultury jest gawędziarstwo (ang. storytelling) i opowiadanie ludowych legend, w których odnaleźć można zarówno wpływy afrykańskie, jak i starofrancuskie. Postać Anansi, boga trickstera, znana jest np. w Zachodniej Afryce i innych krajach Karaibów, gdzie mieszka ludność pochodzenia afrykańskiego. Z bohaterów legend typowo francuskich znani są La Diablesse (pol. diablica) czy Ligaroo, tzn. wilkołak.

• p
• d
• e

Monarchie na świecie

Absolutne	Arabia Saudyjska Brunei Eswatini Watykan Oman
Konstytucyjne	Andora Bahrajn Belgia Bhutan Dania Hiszpania Holandia Japonia Jordania Kambodża Katar Kuwejt Lesotho Liechtenstein Luksemburg Malezja Maroko Monako Norwegia Szwecja Tajlandia Tonga Zjednoczone Emiraty Arabskie Commonwealth realms Antigua i Barbuda Australia Bahamy Belize Grenada Jamajka Nowa Zelandia Papua-Nowa Gwinea Saint Kitts i Nevis Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Kanada Tuvalu Wielka Brytania Wyspy Salomona
Elekcyjne	Afganistan Kambodża Malezja Samoa Watykan Zakon Maltański Zjednoczone Emiraty Arabskie
Plemienne	Ghana Aszanti Dagomba Nigeria Benin Oyo Sokoto Uganda Ankole Buganda Bunyoro Busoga Rwenzururu Toro Wallis i Futuna Alo Sigave Uvea Inne Maorysi (Nowa Zelandia) Jogjakarta (Indonezja) Zululand (RPA)

• p
• d
• e

Kolonie, protektoraty i terytoria zależne Wielkiej Brytanii

Europa	Wolne Państwo Irlandzkie Akrotiri Dhekelia Cypr Gibraltar Guernsey Jersey Wyspa Man Helgoland Zjednoczone Kraje Wysp Jońskich Malta Minorka
Afryka	Basuto Beczuana Brytyjska Afryka Zachodnia Eswatini Gambia Sierra Leone Złote Wybrzeże Togo Brytyjskie Nigeria Południowa Nigeria Północna Nigeria Kamerun Brytyjski Protektorat Afryki Wschodniej Protektorat Zatoki Ambas Brytyjska Afryka Wschodnia Kenia Uganda Tanganika Zanzibar Somali Brytyjskie Libia Egipt Sudan Anglo-Egipski Brytyjska Afryka Centralna Niasa Rodezja Rodezja Południowa Rodezja Północna Kolonia Przylądkowa Kolonia Rzeki Oranje Natal Transwal Związek Południowej Afryki Walvis Bay Afryka Południowo-Zachodnia Zululand
Ameryka Północna	Stany Zjednoczone Kolonia Plymouth Floryda Zachodnia Floryda Wschodnia Trzynaście kolonii New Hampshire Massachusetts Bay Rhode Island i Plantacje Providence Connecticut Nowy Jork New Jersey Pensylwania Delaware Maryland Wirginia Karolina Północna Karolina Południowa Georgia Kanada Prowincja Kanada Quebec Dolna Kanada Górna Kanada Nowa Szkocja Cape Breton Nowy Brunszwik Wyspa Księcia Edwarda Kolonia Nowej Fundlandii/Dominium Nowej Fundlandii Labrador Terytoria Północno-Zachodnie Ziemia Ruperta Kolumbia Brytyjska Terytorium Stikine Vancouver
Ameryka Łacińska i Karaiby	Antigua i Barbuda Bahamy Barbados Honduras Brytyjski Brytyjskie Wyspy Dziewicze Kajmany Dominika Grenada Jamajka Brytyjskie Wyspy Podwietrzne Brytyjskie Wyspy Zawietrzne Montserrat Wybrzeże Moskitów Saint Christopher-Nevis-Anguilla Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Trynidad i Tobago Turks i Caicos Federacja Indii Zachodnich Gujana Brytyjska
Antarktyda i Ocean Atlantycki	Brytyjskie Terytorium Antarktyczne Bermudy Falklandy Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha (Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia, Tristan da Cunha) Georgia Południowa i Sandwich Południowy
Azja	Aden Protektorat Adeński Oman Traktatowy Oman Katar Bahrajn Palestyna Irak Kuwejt Afganistan Indie Birma Hongkong Straits Settlements Malaje Borneo Północne Sarawak Brunei Singapur Weihai
Ocean Indyjski	Andamany Nikobary Wyspy Ashmore i Cartiera Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego Cejlon Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy Kokosowe Wyspy Heard i McDonalda Malediwy Mauritius Seszele
Australia i Oceania	Australia Nowa Południowa Walia Australia Południowa Queensland Wiktoria Kolonia Rzeki Swan Australia Zachodnia Ziemia van Diemena Tasmania Oceania Nowa Gwinea Brytyjska Brytyjskie Terytoria Zachodniego Pacyfiku Wyspy Salomona Wyspy Cooka Fidżi Tonga Wyspy Gilberta i Lagunowe Nauru Nowe Hebrydy Nowa Zelandia Niue Pitcairn Samoa Hawaje Tokelau

• Imperium brytyjskie
• Brytyjskie terytoria zależne