Odra Ołbińska
Odra Ołbińska (Die Elbinger Oder[1]) – nieistniejące współcześnie ramię boczne rzeki Odra, przepływające niegdyś przez teren Przedmieścia Piaskowego (Zatumie), a współczesne obejmujący osiedle Ołbin we Wrocławiu[1][2][3][4][5]. Było to jedno z wielu dawnych ramion największej z wrocławskich rzek, istniejących do schyłku średniowiecza. Dokładny bieg jego koryta obecnie trudny jest do ustalenia. Koryto to przebiegało między głównymi ówcześnie ramionami rzeki, tj. pomiędzy Odrą Główną, a korytem północnym, oddzielając się od Starej Odry prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego Mostu Szczytnickiego i biegnąc na zachód, w rejonie dzisiejszej ulicy Bolesława Prusa[a], aż do swego ujścia do Odry Głównej – Odry Północnej[b] – w rejonie Wyspy Bielarskiej[1][6][7][8][9][10][11]. Reliktem dawnego koryta tego ramienia rzeki jest pozostałość po starorzeczu – staw w Parku Stanisława Tołpy[c][1][2][12][13][14][15][16].
Nad tym ramieniem rzeki w XII wieku zlokalizowano Opactwo Świętego Wincentego (ołbińskie), które istniało tu do 1529 roku[1][9][17]. Nurt rzeki wykorzystywany był to do zasilania młyna wodnego[1][18]. W ograniczonym zakresie wody te wykorzystywano także do żeglugi[1][11][13][18]. Rozdział wód Odry dla poszczególnych ramion był przedmiotem kilku sporów pomiędzy klasztorem a miastem[1]. W XVIII wieku zachodni odcinek Odry Ołbińskiej wykorzystano przy budowie fortyfikacji miejskich, jako system fos okalających bastiony i umocnienia położone na północ od Ostrowa Tumskiego, stanowiąc w tym czasie północno-wschodnią granicę pruskiej Twierdzy Wrocław[1][5][7][11][19][20][21] (dzieło koronowe zwane Springstern[21][22]). Ostatecznie ramię to wraz z jego rozlewiskami zostało zlikwidowane w XIX wieku podczas rozbiórki fortyfikacji miejskich przeprowadzonej do lat 60. XIX wieku[1][4][7][11][20][23]. Dało to początek rozbudowie miasta w kierunku północno-wschodnim i powstaniu nowych dzielnic współczesnego Ołbina[1].
Pozostałość po Odrze Ołbińskiej, stanowi współcześnie niewielki zbiornik wodny, ukształtowany zgodnie z przyjętymi założeniami parkowymi. Zarówno sam staw jak i otaczający go obszar zieleni miejskiej, oceniany jest przez autorów publikacji dotyczących wrocławskiej przyrody, jako obszar o znikomych wartościach przyrodniczych, głównie z powodu bardzo silnej antropopresji wynikającej z gęstej zabudowy śródmiejskiej otaczającej park. Pomimo to bywa jednak równocześnie uznawany jest za ważny element w systemie terenów zielonych miasta biegnących od wrocławskich wysp położonych w Śródmiejskim Węźle Wodnym (tj. wyspy: Piaskowa, Słodowa, Bielarska i Tamka i inne) do Starej Odry. Samo starorzecze do lat sześćdziesiątych XX wieku posiadało pas oczeretu, lecz obecnie ukształtowany staw pozbawiony jest niemal zupełnie roślinności szuwarowej[14].
Stosowana w publikacjach nazwa własna tego ramienia rzeki Odra Ołbińska, odnosząca się do nazwy osiedla Ołbin, ma swój pierwowzór także we wcześniej stosowanej nazwie niemieckiej Die Elbinger Oder, w której również odniesiono się do niemieckiej nazwy tego osiedla Elbing[23][24]. W publikacjach można również spotkać stosowaną przez niektórych autorów inną nazwę tego ramienia rzeki – Odra św. Wincentego[8][10] (Vinzenz Oder) – odnoszącą się do zlokalizowanego nad jego brzegami wyżej wspomnianego Opactwa Świętego Wincentego[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ulica Bolesława Prusa – LEHM DAMM – przebiega w miejscu dawnej, glinianej grobli Opactwa Świętego Wincentego.
- ↑ Odra Północna stanowi ramię boczne Odry Głównej; nazwy tej nie należy utożsamiać ze wspomnianym głównym ramieniem północnym Odry.
- ↑ Park Stanisława Tołpy, park na osiedlu Ołbin w obrębie ulic: Bolesława Prusa, Nowowiejskiej i Kardynała Stefana Wyszyńskiego; dawniej do 2006 roku Park Nowowiejski.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k Encyklopedia Wrocławia, Odra Ołbińska, s. 607
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Park Nowowiejski, s. 653
- ↑ Encyklopedia Wrocławia, Nowowiejska, s. 594
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Przedmieście Piaskowe, s. 722
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Zatumie, s. 1016
- ↑ Encyklopedia Wrocławia, Odra Gółwna, s. 607
- ↑ a b c Encyklopedia Wrocławia, Prusa Bolesława, s. 720
- ↑ a b Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Lehmdamm, s. 90
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, mapa: Wrocław w XII i na początku XIII w., s. 979
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Groble, s. 250
- ↑ a b c d Zabytki przy Odrze, rzeka Odra we Wrocławiu. www.atrakcje-wroclawia.pl.tl – Atrakcje Wrocławia, 2007. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
- ↑ Encyklopedia Wrocławia, Wrocławski Węzeł Wodny, s. 987-988
- ↑ a b Trasa turystyczna "Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego", s. 3
- ↑ a b Adam Guziak, Biosfera, s. 81 (PDF s. 8)
- ↑ Uchwała nr LXXI/454/93 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 9 października 1993 roku w sprawie nazw parków i terenów leśnych istniejących we Wrocławiu. uchwaly.um.wroc.pl – Wrocławski Serwis Internetowy; Biuletyn Urzędowy RMW z 15 października 1993 r. Nr 11, poz.101. [dostęp 2012-05-23]. (pol.).
- ↑ Uchwała nr XL/2481/05 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 7 lipca 2005 roku w sprawie zmiany uchwały nr LXXI/454/93 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 9 października 1993 r. w sprawie nazw parków i terenów leśnych istniejących we Wrocławiu. uchwaly.um.wroc.pl – Wrocławski Serwis Internetowy; Biuletyn Urzędowy RMW z 21 lipca 2005 r. Nr 8, poz.201; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 4 sierpnia 2005 r. Nr 142, poz.2834. [dostęp 2012-05-23]. (pol.).
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Opactwo Św. Wincentego na Ołbinie, s. 623
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Wrocławska Droga Wodna, s. 980
- ↑ Encyklopedia Wrocławia, mapa: Fortyfikacje bastionowe pruskiej twierdzy Wrocław, według E. Małachowicza, Stare Miasto we Wrocławiu 1985, s. 207
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Twierdza Wrocław, s. 924
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Fortyfikacje Twierdzy Wrocław lata 1741-1807, s. 208
- ↑ Encyklopedia Wrocławia, Springstern, s. 825
- ↑ a b Encyklopedia Wrocławia, Ołbin, s. 621
- ↑ Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Elbingstr., s. 41
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-561-9. ISBN 83-7384-561-5. (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic. www.wratislavia.net. s. 172. [dostęp 2012-05-23]. (pol.).
- Trasa turystyczna "Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 39. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
- Adam Guziak: Biosfera. [w:] Środowisko Wrocławia [on-line]. www.eko.org.pl – Zielona Brama, 2002. s. 25. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Staw parkowy. [w:] Park Stanisława Tołpy (Nowowiejski) [on-line]. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
- Staw parkowy. [w:] Park Stanisława Tołpy (Nowowiejski) [on-line]. fotopolska.eu – Polska na fotografii. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
- Staw. [w:] Park Stanisława Tołpy [on-line]. www.wikimapia.org. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
