Pejotyzm

Pejotyzm

symbol Amerykańskiego Kościoła Tubylczego

Klasyfikacja systematyczna wyznania

synkretyzm religijny  └ religie plemienne Indian Ameryki Północnej i chrześcijaństwo

Historia Utworzono • przez połączenie lata 80. XIX wieku Oklahoma, USA 1918

Multimedia w Wikimedia Commons

Pejotyzm (ang. Peyotism) – synkretyczna religia kultywowana przez Native American Church (pol. Amerykański Kościół Tubylczy^[1], Rodzimy Kościół Amerykański^[2] lub Kościół Amerykański^[3]), łącząca chrześcijaństwo, tradycyjne indiańskie kulty i sakramentalne spożycie pejotlu. Pejotyzm powstał pod koniec XIX wieku i rozprzestrzenił się wśród Indian Ameryki Północnej, przyczyniając się – jako ruch adaptacji – do odnowy duchowej plemion i do powstania więzi panindiańskich^[1]. Stanowi najliczniejszy rodzimy ruch religijny wśród Indian Północnoamerykańskich^[4]. W 1996 liczbę wiernych szacowano na 250 tys.^[5]

Jazgrza Williamsa (Lophophora williamsii), inaczej nazywany pejot lub pejotl (od azteckiego słowa pejotl), to niewielka, nieposiadająca cierni bylina z rodziny kaktusowatych, naturalnie występująca w północnym Meksyku i w dolinie Rio Grande w Teksasie^[6]. Z jego górnej kulistej części otrzymuje się używkę zwaną pejotl^[2][3], która zawiera meskalinę mającą właściwości halucynogenne^[4]. Psychoaktywne właściwości pejotlu były wykorzystywane w praktykach religijnych i leczniczych przez Indian północnego Meksyku od kilku tysięcy lat. Po introdukcji pejotu w południowej części Wielkich Równin, w południowo-zachodniej części Terytorium Indiańskiego (w dzisiejszym stanie Oklahoma) w latach 70. XIX wieku pejotyzm zaczął się tworzyć jako nowa religia łącząca ceremonie spożywania pejotlu z północnego Meksyku z tradycyjnymi teologiami Wielkich Równin^[6].

W ramach „cywilizowania” Indian Amerykańskich wiele Kościołów chrześcijańskich (zarówno Kościół katolicki, jak i protestanckie) próbowało nawracać ich na chrześcijaństwo. Był to proces powolny i dający niewielkie sukcesy. Dał on jednak podwaliny pod rozwój nowej synkretycznej religii łączącej tradycyjne wierzenia plemienne i religię chrześcijańską^[7]. Nowa religia nie powstałaby również bez znaczących zmian w życiu Indian wywołanych ekspansją białego człowieka i jego cywilizacji. Wymusiła ona wielkie migracje, zaprzestanie koczowniczego trybu życia i załamanie się tradycyjnego sposobu życia. Podobna historia krzywd wielu plemion zaowocowała narodzeniem się świadomości ponadplemiennej ideologii panindiańskiej^[3]. W latach 80. XIX wieku doktryna, ceremonie i rytuały pejotyzmu ujednoliciły się i zaczęły się rozprzestrzeniać w obrębie Terytorium Indiańskiego. Do rozwoju i rozprzestrzeniania się nowej religii przyczyniały się działania takich osób, jak np. Quanah Parker z plemienia Komanczów, John Wilson(inne języki) z plemienia Kaddo, Chivato z plemienia Lipan, Jim Aton z plemienia Kiowa oraz Jonathan Koshiway z plemienia Oto^[6]. Wzrost popularności pejotyzmu, który propagował przystosowanie się do nowej rzeczywistości i współpracę z białymi ludźmi, przyspieszyła masakra Siuksów nad Wounded Knee w 1890 roku, ostatnie wielkie starcie Indian Wielkich Równin^[1].

 Zobacz też: Taniec Duchów.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku nowa religia rozprzestrzeniła się wśród Indian w Oklahomie (w 1907 roku wyznawcy stanowili już większość Indian na obszarze stanu^[6]) oraz na całym obszarze Amerykańskich Wielkich Równin aż do Kanady. Najwcześniej popularność zdobyła wśród plemion: Apaczów, Kiowa, Komanczów i Szejenów^[1]. W latach 70. XX wieku wyznawcami pejotyzmu była już około połowa Indian w Ameryce Północnej, czyli w przybliżeniu 225–250 tys. osób^[3][4]. Na początku XXI wieku liczba wyznawców również została oszacowana na około 250 tys. osób^[2] z ponad 50 plemion^[4].

Administracja rządowa USA, a później również władze 15 stanów, już od 1888 roku zabraniały używania pejotlu^[4]. W ramach obrony zwolennicy pejotyzmu walczyli o prawo do sprawowania kultu na równi z innymi wyznaniami. W 1914 roku Indianie Oto powołali w Oklahomie Kościół Pierworodny (ang. First-born Church of Jesus Christ); za ich przykładem poszły inne plemiona. W 1918 roku w El Reno w Oklahomie spotkali się przedstawiciele gmin wyznaniowych Szejenów, Indian Oto, Kiowa, Osedżów, Komanczów i Apaczów, którzy powołali do istnienia Amerykański Kościół Tubylczy (ang. Native American Church). Jego istnienie zostało oficjalnie uznane przez władze USA^[3]. Mimo tego używanie pejotlu wciąż było nielegalne. Od lat 60. XX wieku, w ramach realizacji konstytucyjnej wolności wyznania, indiańskie kulty zyskały szersze wsparcie, m.in. antropologów, a także zapadło kilka przychylnych pejotyzmowi orzeczeń sądów stanowych^[4]. W 1978 roku uchwalono Ustawę o wolności religijnej Indian amerykańskich (ang. American Indian Religious Freedom Act) mającą zapewnić prawną ochronę indiańskich religii plemiennych i synkretycznych indiańskich ruchów religijnych, w tym pejotyzmu. Jedynie 28 stanów dostosowało swoje ustawodawstwo do wymogów ustawy. Praktyka pokazała, że nie zapewnia ona należytego wsparcia dla pejotyzmu, co naprawiły poprawki z lat 90.^[7]

Na początku XXI wieku pejotl jest zakazany w Stanach Zjednoczonych i traktowany jak narkotyk. Wyjątek ustanowiono jedynie dla rytuałów Amerykańskiego Kościoła Tubylczego, którego jedynie zarejestrowani członkowie mogą go posiadać, transportować i zażywać^[7][8].

Obrzędy religijne wyznawców pejotyzmu, podobnie jak doktryna, mieszają w sobie elementy zaczerpnięte z chrześcijaństwa, jak i z indiańskich tradycji. Nie ma jednego scenariusza ceremonii i różne grupy wyznawców, mimo wielu wspólnych cech, czerpią w różnych proporcjach z różnych tradycji kulturowych i religijnych^[3][4][6].

Rytuał pejotowy, nazywany spotkaniem (ang. meeting), jest odprawiany periodycznie lub z okazji dużych świąt religijnych albo prywatnych. Zaczyna się on zazwyczaj w sobotę o zachodzie słońca i trwa do niedzielnego wieczora. Odbywa się on w namiocie (tipi), specjalnym baraku lub na wolnym powietrzu^[2][3]. W centralnym miejscu usypuje się kopczyk z ziemi w kształcie półksiężyca, przed którym płonie święte ognisko, wokół którego, w półkolu, gromadzą się ludzie. Przedmiotami rytualnymi używanymi w ceremonii są wachlarz z piór, grzechotka, laska z piórami, gwizdek, bęben, czasem również chrześcijańska Biblia. Spotkanie jest prowadzone przez Przywódcę (ang. Roadman) wspomaganego przez Głównego Bębnistę, Strażnika Kadzidła, Strażnika Ognia oraz przez żonę lub inną żeńską krewną Przywódcy^[3][4].

Mimo pewnej różnorodności Spotkanie obejmuje takie elementy, jak kontemplacja, wspólne lub indywidualne modlitwy, śpiewy (często łączące elementy indiańskie i chrześcijańskie), bicie w bęben i tańce. Niektóre grupy czytają fragmenty z Biblii. Przed przyjęciem pejotlu Przywódca wygłasza kazanie, oczyszcza się usta liściem szałwii. Sakramentalne spożycie plasterków pejotlu, na wzór Komunii św., jest najważniejszą częścią ceremonii i następuje z reguły kilka razy w trakcie nocy^[3]. Ma ono uwolnić wyznawców od szarej codzienności i pomóc nawiązać dialog z Bogiem i siłami nadprzyrodzonymi. W trakcie napływających wizji Pejotysta przekazuje siłom nadprzyrodzonym nurtujące go problemy i próbuje zdobyć ich pomoc oraz rozważa koleje własnego życia^[2]. Nad ranem towarzyszka Przywódcy serwuje siedem sakramentalnych rodzajów jedzenia: wodę, rozdrobnioną wołowinę, kukurydzę, ryż, truskawki, ciasteczka i cukierki. Po wschodzie słońca, na zakończenie nocnej ceremonii, wszyscy uczestnicy jedzą wspólne śniadanie, po południu również obiad^[7].

Pejotowa religia łączy tradycyjne wierzenia indiańskie i chrześcijańskie, często jest wręcz uważana za indiańską odmianę chrześcijaństwa^[2][3]. Nie obejmuje ona jednak osób, które są chrześcijanami w tradycyjnym znaczeniu, jak i Indian praktykujących tradycyjne indiańskie kulty^[8]. Wierzenia i teologia w obrębie Kościoła są zróżnicowane, poszczególne grupy i indywidualni członkowie w różnym zakresie, według własnego upodobania, korzystają z chrześcijańskiej teologii i szeregu lokalnych wierzeń i praktyk^[6]. Według wyznawców Pejotystą jest osoba, która rytualnie spożywa pejotl^[2]. Ogólnie rzecz biorąc, silnie zakorzeniona jest wiara w jednego, najwyższego Boga (Wielkiego Ducha, Manitu), utożsamianego z Bogiem Ojcem, przenikającego i kontrolującego rzeczywistość. Komunikuje się on z ludźmi poprzez różne istoty nadprzyrodzone, wywodzące się z indiańskiej mitologii. Ptak Wodny lub Duch Pejotowy utożsamiane bywają z Duchem Świętym, a Pejotowa Kobieta lub Duch Pejotowy mają wiele cech łączących ich z Jezusem^[3].

Centralną rolę w pejotyzmie odgrywa pejot, roślina, jak wierzą Indianie, otrzymana bezpośrednio od Boga w celu ulżenia niedolom i pomocy w komunikacji ze światem nadprzyrodzonym^[3]. Niektóre plemiona uważają listki pejotlu za personifikację Pejotowego Ducha, równoważnego z Jezusem wysłannika Bożego do Indian, lub za samego Jezusa^[4]. Przyjmowanie pejotlu jest sakramentem. Oprócz komunikacji z duchami ma on moc oświecania umysłu i pomocy realizacji pejotystycznego kodeksu moralnego, zwanego „Pejotową Drogą”, czerpiącego dużo z etyki chrześcijańskiej. Do najważniejszych przykazań moralnych „Pejotowej Drogi” należy braterska miłość do wszystkich ludzi, bezwarunkowa opieka nad rodziną i wykształcenie dzieci, samowystarczalność ekonomiczna osiągnięta własną pracą, tak by nie wymagać pomocy od innych. Dodatkowo duży nacisk kładzie się na uczciwość i abstynencję od wszelkich napojów alkoholowych^[1][2][3][4].