Trembowla

Trembowla

Теребовля

Widok na zamek oraz Podzamcze w Trembowli
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Rejon	trembowelski
Prawa miejskie	1389[1]
Powierzchnia	10,69 km²
Wysokość	270 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności	13 595[2]
Nr kierunkowy	+380-3548
Kod pocztowy	48100
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Trembowla
Położenie na mapie Ukrainy Trembowla
49°18′N 25°43′E/49,300000 25,716667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Trembowla (ukr. Теребовля, Terebowla) – miasto rejonowe na zachodniej Ukrainie w obwodzie tarnopolskim, nad rzeką Gniezna, dopływem Seretu.

Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[3].

Do 17 września 1939 miasto powiatowe w województwie tarnopolskim w Polsce.

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Dereniówka

W mieście rozwinął się przemysł mleczarski, obuwniczy i cegielniany^[1].

Trembowla to jedna z najstarszych osad ziemi halickiej. W 1097 miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana w kronikach. W XI wieku była stolicą księstwa Rościsławowiców. Jej rola spadła w 1142, gdy siedziba księcia została przeniesiona do Halicza. W 1340 (według Mychajła Hruszewskiego w 1349^[4]) przeszła w posiadanie króla Kazimierza Wielkiego, który zbudował tu zamek, o czym wspominają kroniki Janka z Czarnkowa i Jana Długosza. Trembowla pełniła również rolę siedziby dla miejscowego królewskiego urzędnika – starosty.

W 1389 Władysław Jagiełło wydał w Sieradzu dokument (znany z kopii z 1766), w którym nadał Trembowli prawo magdeburskie, z tym zastrzeżeniem, że w sprawach cywilnych, których wójt i rajcy rozstrzygnąć, by nie zdołali, odnosić się mają do magistratu lwowskiego, celem ostatecznego rozpoznania i uzyskania wyroku. Nadanie to potwierdzali i rozszerzali następni królowie. Król Kazimierz Jagiellończyk, wracając z Kamieńca Podolskiego, zatrzymał się tu 14 września 1448.

W XIV w. istniał w Trembowli drewniany kościół rzymskokatolicki, wzniesiony na lewym brzegu Gniezny, po raz pierwszy wspomniany w 1396 r. Parafię erygowano w 1423 r. przy nowym kościele pw. Wniebowzięcia NMP, również drewnianym, wzniesionym na prawym brzegu Gniezny. Obie świątynie były z fundacji króla Władysława II Jagiełły^[5][6].

W XV w. Trembowla stała się siedzibą sądów szlacheckich dla okolicznej szlachty: sądu ziemskiego i sądu grodzkiego, które funkcjonowały do rozbiorów^[7].

W 1498 miasto ucierpiało podczas najazdu hospodara mołdawskiego Stefana III, który pojmanych jeńców kazał stracić w Podhajcach. Po najeździe miasto otrzymało od Jana Olbrachta zwolnienie od podatków na osiem lat.

Gdy 13 marca 1515 Tatarzy napadli na ziemię halicką, przeciw nim ruszył z Buczacza hetman polny koronny Jan Tworowski, prowadząc siedmiuset jezdnych i obronił miasto. W rok później stoczyli tu walkę z czambułami tatarskimi^[8] wojewoda podolski Marcin Kamieniecki i wojewoda sandomierski, Stanisław Lanckoroński. W 1534 kasztelan krakowski Andrzej Tęczyński wzniósł tu nowy zamek.

Podczas najazdu tatarskiego z 1575 Trembowla, broniona przez Jakuba Pretwicza, uległa zniszczeniu.

Za Zygmunta III Wazy, w 1594, kozacy Semena Nalewajki wkroczyli na Podole, dotarli do Trembowli i obrabowali mieszczan, zabierając im 160 koni, żywność, zapasy broni, prochu, towarów. W XV, XVI i XVII wieku miasto było niszczone podczas kolejnych wypraw Turków, Tatarów i Kozaków.

 Osobny artykuł: Oblężenie Trembowli.

20 września 1675 10 tys. Turków przystąpiło do oblężenia zamku w Trembowli. Załoga zamku składała się z 80 żołnierzy piechoty oraz z niewielkiej liczby szlachty wraz z ok. 200 chłopami i mieszczanami z miasteczka i okolicy. Całością obrony dowodził kapitan Jan Samuel Chrzanowski. Załoga, zagrzewana przez żonę komendanta Annę Dorotę^[9], stawiła Turkom zacięty opór i odparła wszystkie szturmy armii tureckiej.

Konfederacja barska zawiązana została przez starostę trembowelskiego Joachima Karola Potockiego i szlachtę w 1768.

Na skutek I rozbioru Polski w 1772 miasto zostało zajęte przez Austriaków, zachowując funkcję miasta powiatowego^[10]. W 1809 przeszedł na mocy traktatu w Schönbrunnie we władanie Imperium Rosyjskiego. W 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego powrócił do Cesarstwa Austriackiego.

W 1913 miasto liczyło 10 tysięcy mieszkańców, w tym 4 tys. Polaków, 3,2 tys. Rusinów i 2,8 tys. Żydów. W okresie austro-węgierskim poprowadzono przez Trembowlę linię kolejową, wybudowano również stację kolejową. Od 18 listopada 1918 do 9 czerwca 1919 miasto znalazło się we władaniu ZURL.

W II Rzeczypospolitej Polskiej była to siedziba powiatu trembowelskiego w województwie tarnopolskim. W koszarach w tym czasie stacjonował 9. Pułk Ułanów Małopolskich. W 1939 nadano jej ponownie prawa miejskie.

Od 17 września 1939 do czerwca 1941 i w latach 1944–1991 w ZSRR. W latach 1941–1944 zajęta przez Niemców. W połowie 1941 w Trembowli mieszkało około 1700. Żydów. Do likwidacji getta przystąpiono w 1943. SiPo z Trembowli przy pomocy niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji dokonała trzech akcji eksterminacyjnych w pobliżu wsi Plebanówka (getto w Trembowli).

W czasie II wojny światowej oddziały UPA, przy czynnym udziale miejscowej cywilnej ludności ukraińskiej, na terenie powiatu trembowelskiego wymordowały około 3000 Polaków^[11]. W tym czasie Trembowla była schronieniem dla wielu tysięcy uciekinierów z sąsiednich wiosek. Bezpośredniego ataku UPA na miasto nie było, ale jej członkowie w różnych okolicznościach i różnym czasie zamordowali w mieście 20. Polaków^[12].

W 1945 niemal cała polska ludność Trembowli została zmuszona do opuszczenia swego miasta. Polacy z Trembowli osiedlili się w większych grupach w Koźlu, Prudniku, Nysie, Opolu, Kluczborku, Ścinawie i Lubinie^[13].

W 1989 liczyło 13 622 mieszkańców^[14].

Od sierpnia 1991 Trembowla znajduje się na Ukrainie. Rada Miejska Trembowli nadała honorowe obywatelstwo miasta Trembowli Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi^[15].

W 2013 liczyło 13 783 mieszkańców^[16].

• Archiwalne widoki Trembowli
• 
  Kościół karmelitów przed 1873
• 
  Widok na plac i zamek, przed 1906
• 
  Ruiny zamku, przed 1914
• 
  Gmach „Sokoła”, około 1910
• 
  Dworzec kolejowy

• zamek w ruinie, położony na krawędzi jaru rzeczki Gniezny. Zamek zbudował król Kazimierz Wielki w drugiej połowie XIV wieku w miejscu wcześniejszego drewnianego gródka. W 1534 zamek rozbudował kasztelan krakowski Andrzej Tęczyński, a w 1631 przebudował starosta trembowelski Andrzej Bałaban. Kozacy zdobyli go w 1648, lecz po odzyskaniu go przez Polaków stawiał często skuteczny opór Kozakom, Turkom i Tatarom. Zamek stał się ważną twierdzą po zaborze Podola przez Turcję i zasłynął w 1675 bohaterską obroną przed Tatarami i Turkami. Został podstępnie zdobyty 9. maja 1687, a następnie zniszczony przez Tatarów. Z obronnego zamku pozostały jedynie zewnętrzne mury i wały ziemne. U stóp wzgórza zamkowego znajdował się kiedyś pomnik Anny Doroty Chrzanowskiej, zniszczony w 1944 i odtworzony w 2013^[17];
• kościół i klasztor oo. karmelitów – ufundowany w roku 1635 przez Piotra Ożgę z Ossy (budowa trwała do 1639). W 1784 r. kościół stał się parafialnym, gdyż fara trembowelska została rozebrana. Znacznym kultem cieszył się znajdujący się tu obraz Matki Bożej Trembowelskiej. Po II wojnie światowej obraz znalazł się w kościele św. Katarzyny w Gdańsku; klasztor natomiast przekształcono w fabrykę ozdób choinkowych, a następnie dom kultury. Obecnie jest to cerkiew Trójcy Przenajświętszej, do której w 1990 dobudowano wieże.
• cerkiew pw. św. Mikołaja Bpa z przełomu XVI i XVII wieku, przebudowana w 1734 roku;
• ratusz w Trembowli
• ruiny obronnego monasteru bazylianów z 1716 roku (w Podgórzanach, 3 kilometry na południe od miasta przy ujściu Gniezny do Seretu), fundowanego w XVI wieku i służącego nawet 200. mnichom. Zachowała się cerkiew, budynek klasztorny, wieża bramna, dwie baszty narożne i inne umocnienia;
• kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła - wzniesiony w 1927 roku według projektu prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, z charakterystyczną kolumnadą. Przed 1939 r. parafia liczyła 5200 wiernych, obejmując swym zasięgiem nie tylko miasto, ale i kilka okolicznych wiosek. W czasach ZSRR kościół zamieniony najpierw na spichlerz, a następnie na dom kultury. Oddany wiernym częściowo w 1992 r., a w całości w 2003 r. Posługę duszpasterską w parafii prowadzą księża diecezjalni, wspomagani przez siostry prezentki, której mają tu swój klasztor^[18][19].

• 
  Ruiny zamku
• 
  Ratusz
• 
  Kościół św. Piotra i Pawła
• 
  Monastyr bazylianów
• 
  Willa Zakrzewskiego

W czasach II RP w mieście istniał klub piłkarski Sparta Trembowla. 5

Okolice

Trembowlę okalały kiedyś polskie wioski: Podgórzany, Zieleńcze, na zachód Zaścinocze^[20], na północy wioska Mikulińce i Łoszniów z kościołem oraz zamkiem Dulskich.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Trembowli.

• Joanna Jędryka – aktorka
• Ołeh Kupczynśkyj (Kupczynski) – prezes Towarzystwa Naukowego im. Tarasa Szewczenki
• Edward Tabaczkowski – polski duchowny katolicki, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
• Longina Trudzińska – siostra służebniczka starowiejska, zamordowana w 1944 r. w Sahryniu przez ukraińskich policjantów.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Trembowlą.

Honorowi obywatele

• Kazimierz Badeni^[21]
• Jan Potocki – c.k. starosta powiatowy trembowelski^[22]

Burmistrzowie

• Teichmann (ok. 1871)^[23].

Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych

• Maria i Dymitr Duszczakowie - ukrywali pięcioro Żydów z rodziny Einlegerów^[24]

• Leon i Bronisława Jackowowie - ukrywali 11 Żydów na terenie swojego gospodarstwa^[25]
• Julia Paja - wzięła na wychowanie Irenę Pelc^[26]

• Tadeusz i Waleria Paribekowie - wzięli na wychowanie Aleksandra Kelbera (ur. 1941)^[27]
• Joanna Samołuk - ukrywała Meira Lichtentala i Michelle Lichtentall, pomagała ich rodzinie w getcie^[28]

• Henryka Stachowiak - ukrywała Adolfa Fillipsa^[29]

• Stefania Szmigielska - ukrywała Jakuba Fillipsa^[30]

Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych

• Ołeksandr Denicki^[31]

• Kowary^[32]

• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Trembowli
• Trbovlje
• Wolica

• Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński: Trębowla. [W:] Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym, i statystycznym. T. 2. Cz. 2. Warszawa, 1845, s. 726–732.

• Fragment filmu dokumentalnego o byłym polskim mieszkańcu Trembowli
• Trembowla, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 459 .
• Trembowla, miasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 662 .
• zdjęcia z Trembowli
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona