McDonnell Douglas MD-80/MD-90

MD-80 ve MD-90
TezJet tarafından işletilen MD-80, Ocak 2020'de Issyk-Kul'a inerken.
Türü	Yolcu uçağı
Ulusal köken	ABD
Üretici	McDonnell Douglas Boeing
Tasarımcı	McDonnell Douglas
İlk uçuş	MD-80 serisi: 1979-10-25 MD-90: 1993-02-22
Hizmete giriş	MD-80 serisi: 1980 da Swissair ve Austrian Airlines ile MD-90: 1995'te Delta Air Lines ile
Ana kullanıcı	American Airlines (MD-80: 353)
Diğer kullanıcılar	Delta (MD-80: 120, MD-90: 16) Alitalia (MD-80: 75) SAS (MD-80: 47, MD-90: 1)
Üretim aralığı	MD-80 serisi: 1979-1999 MD-90: 1993-2000
Üretim sayısı	MD-80 serisi: 1,191 MD-90: 117
Birim maliyeti	$41.5-48.5 milyon

McDonnell Douglas MD-80 ve MD-90; çift motorlu, orta sınıf ve tek koridorlu ticari jet uçağı. Her ikisi de DC-9 adlı modelden türetilmiştir. MD-80'ler 1980 yılında piyasaya sunulmaya başlanmasının ardından, 1989 yılında da MD-90'lar geliştirilmiştir. Her iki uçağın da yolcu kapasitesi aslen 140 iken, 172 yolcuya kadar çıkarılabilmekteydi. İlk ticari yolculuğuna Swissair ile çıkan uçak, 1998 yılında ise yerini Boeing 717'ye bıraktı. 717'nin orijinal ismi MD-95 olmasına karşın McDonnell Douglas—Boeing şirketlerinin birleşmesi sonrası yeniden adlandırıldı. 23 Mayıs 2006 tarihinde son iki Boeing 717 siparişinin teslimi ile DC-9 uçak ailesinin 41 yıllık üretim süreci sona ermiştir.

DC-9 ailesi havacılık tarihinin en çok satan uçak modellerinin başında gelir. 5,000'in üzerinde üretilen Boeing 737 ve 3,200 civarı bir sayıda üretilen Airbus A320'den sonra 2,400 adet ile tüm zamanların en çok satan üçüncü model ailesi durumundadır.

Douglas Aircraft firması bu modelin öncüsü sayılabilecek DC-9 modelini 1960'lı yıllarda, yüksek yolcu kapasiteli DC-8'lerin dışında ürün gamını genişletmek için bir alternatif olarak üretmeye başladı.^[1] DC-9'un tasarımı tamamen yenilikçiydi. Gövdeye monte edilmiş iki turbofan jet motor ve T şeklindeki kuyruk yapısı, bu modelin karakteristik özellikleri arasında yer almaktadır.

MD-80 modeli DC-9'un ikinci neslini oluşturmaktaydı. Orijinal adıyla DC-9-80 olarak adlandırılmış bu uçak, ilk kez 1980 yılında hizmete girdi. Onu 1995 yılında hizmete giren MD-90 takip etti. Bu model serisinin son çeşidi MD-95 Boeing ile birleşmenin ardından Boeing 717 olarak anılmaya başlandı.

MD-80, 1980 yılında hizmete giren, orta-sınıf ve orta büyüklükteki bir modeldi. Verimli çalışan küçük boyutlu kanatlara ve ekonomi sınıfında yer alan yenilikçi yan yana 5 koltuk içeren oturma düzenine sahipti. Bir önceki model DC-9-50'ye göre daha uzun ve daha büyük bir maksimum kalkış ağırlığına sahipti. Uçak sık sık yapılan kısa mesafe uçuşlarında kısa aralıklarla kullanmak için uygundu. Yolcu kapasitesi 130 ila 172 arasında değişiyordu.

MD-80'in geliştirilmesine 1970'lerde MD-9-50'ye olan yüksek talep üzerine başlandı. Yeni nesil Pratt & Whitney JT8D yüksek bypass motorları kullanıldı. DC-9-55 adlı bir ara model hazırlandı. Sonrasında ilk DC-9-80 siparişi 1977 yılında Swissair firması tarafından 15 kesin 5 opsiyonlu olmak üzere verildi.^[1]

Bir önceki model DC-9-50'ye göre gövde 4,34 m(14 ft. 3 in) daha uzun olarak tasarlandı. Kanatların bağlantı noktaları üzerinde değişikliğe gidildi ve kanatların genişliği %28 oranında arttırıldı. İlk uçuşunu 19 Ekim 1979 tarihinde gerçekleştirdi.^[1]

1980 yılında servise girdikten üç yıl sonra, bir pazarlama hamlesiyle ismi MD-80 olarak değiştirildi. Böylece serinin uçakları DC-9-80/81/82 yerine MD-80/81/82 isimlerini aldılar. MD-88 ve MD-90 ise yalnızca bu isimlerle lanse edildiler.

MD-80'in zamanındaki en büyük rakipleri Boeing 737-400 ve Airbus A320 idi.

Aerodinamik ve gövde yapısı bakımından çok sayıda yenilik içeren uçak, eskisine göre daha sessiz, güçlü ve hafif bir motora sahipti. Üretimine 1998 yılında son verildi. Bugün halen American Airlines (301), Delta Air Lines (133), Alitalia (72), Scandinavian Airlines System (44), Japan Airlines (42),Spanair (37), Iberia Airlines (30), Saudi Arabian (29, MD-90 only), Aeroméxico (28), China Southern Airlines (24), Allegiant Air (24), Avianca (17) Onur Air (9) ve yaklaşık 70 kadar daha küçük çaplı firma tarafından kullanılmaktadırlar. Öte yandan 2000 yılından itibaren eskimekte olan çok sayıda uçak emekli edilmeye başlanmıştır.^[2]

MD-94X başta olmak üzere seri üretime geçirilmemiş çok sayıda varyantı da bulunmaktadır.

MD-88'den 5 feet daha uzun bir gövde ve yeni IAE V2500 motorlara sahip olan MD-90, 1995 yılında serinin yeni ürünü olarak ortaya çıktı. Öncüsüyle aynı elektronik sistemlere(Glass Cockpit) sahip olan bu uçak, tercihen değişen 153 ila 172 arasında bir maksimum yolcu kapasitesine sahipti.

1989'da duyrulan,1993'te ilk kez uçan ve 1995'te havayollarında hizmete giren MD-90 -30 ve -30ER olmak üzere iki farklı versiyona sahipti. -30 versiyonun 2,400 mil'lik (3680 km) bir menzili vardı. Daha yüksek bir brüt ağırlığa sahip olan -30ER, fazladan yakıt deposu sayesinde 2,750 mil'e (4,426 km) yaklaşan bir menzile sahipti. Daha yüksek menzile sahip olan -50 sürümü tasarlandıysa da sipariş veren olmamıştır.^[3]

McDonell Douglas firmasının Boeing ile birleşmesinin ardından, 737-800 ile aynı segmentte olan uçağın üretimine 2001 yılında son verildi. Son 20 MD-90 Trunkliner programı kapsamında Çin'e satıldı.^[4][5] MD-90, satılan 117 uçak ile DC-9 serisinin en başarısız uçağı olarak kayda geçti.

MD-90'ın en ciddi rakipleri Airbus A320 ve Boeing 737-800 idi.

Ağustos 2006 itibarıyla, toplam 110 MD-90 çeşitli havayollarında hizmet vermektedir;China Eastern Airlines (9), China Southern Airlines (13), Japan Airlines (16), Lion Air (5), Saudi Arabian Airlines (29), Uni Air (11), Blue1 (3), Hello (6), Iceland Express (2), Nordic Regional (2) ve Delta Air Lines (16).^[6]

Ana Madde: Boeing 717

MD-95, o sıralar 30 yaşlarına ulaşan erken dönem DC-9 modellerinin yerini almak için tasarlandı. Proje özgün DC-9 tasarımını modern taşımacılık ilkeleriyle buluşturmayı amaçlamaktaydı. DC-9-30 modeline göre oldukça uzun ve yeni nesil Rolls-Royce BR715 motorlarına sahip olacak şekilde tasarlanan uçak, Boeing ile yaşanan birleşme sonucunda Boeing 717 olarak adlandırıldı. 1998-2006 yılları arasında 156 Boeing 717 üretildi.

• 1 Aralık 1981, Inex-Adria Aviopromet MD-81 uçağı Korsika'da Ajaccio Campo dell'Orro Havalimanına inmeye çalışırken St.Pietro dağına çarptı.180 yolcunun ve mürettebatın tamamı öldü.
• 16 Ağustos 1987 tarihinde, bir MD-82 olan Northwest Airlines Uçuş 255 Detroit Metropolitan Wayne County Havalimanından kalkışından kısa süre sonra düştü. Uçağın düşüşünün sebebi, uçuş ekibinin kontrol listesine göre uçağı denetlerken flapların kalkışa hazır olup olmadığını denetlememesi olarak gösterildi. 4 yaşındaki bir kız hariç tüm yolcu ve mürettebat hayatını yitirdi^[7]
• 27 Aralık 1991'de, SAS uçuş 751,MD-81, OY-KHO "Dana Viking" Gottröra,İsveç yakınlarında motorlarındaki aşırı sarsıntı sebebiyle acil iniş yapmak üzereyken düştü. İlk tırmanıştan itibaren motorların kanatlara montaj yerleri kuvvetli buzlanmanın etkisiyle gevşedi. Sonradan havaalanı departmanının uçağa uygulanması gereken anti-buzlanma işlemini uygulamadığı anlaşıldı. Her iki motor da zarar vermeden uçaktan ayrıldı, uçak bir planör gibi motorsuz olarak bir tarlaya indi ve üçe bölündü. Yangın çıkmazken, yolcu ve mürettebatın tamamı kurtuldu.
• 1 Haziran 1999, American Airlines Uçuş 1420 kötü hava koşullarının olduğu bir günde Little Rock Havaalanı'na inmek isterken pisti kaçırdı ve Arkansas nehri etrafındaki banklara çarptı. Kaptan pilot dahil 11 kişi hayatını kaybetti.
• 31 Ocak 2000, Alaska Airlines Uçuş 261,MD-83, yanlış krikolarla işlem yapılması sonucunda Pasifik Okyanusuna çakıldı.83 yolcu ve 5 mürettebattan kurtulan olmadı.^[8]
• 8 Kasım 2001, SAS uçuş SK686,SE-DMA kuyruk numaralı bir MD-87, küçük bir Cessna jet uçağı ile Milano'daki Linate Havalimanı'ndan kalkışı sırasında çarpıştı. Linate Havalimanı kazası geride 114 ölüm bıraktı. Kazanın hava trafik kontrolörleri ve Cessina marka jetin mürettebatı arasındaki anlaşmazlık sonucu olduğu anlaşıldı, SAS mürettebatının kazada herhangi bir rolü yoktu. Bir diğer önemli neden de yer hareket radarının o sırada kapalı olmasıydı.
• 30 Kasım 2004, Lion Air Uçuş 538, bir MD-82 Surakarta Adi Sumarmo Havaalanına inmek isterken pistin sonunu kaçırarak düştü.25 kişi hayatını yitirdi.
• 16 Ağustos 2005'te,MD-82 model bir uçakla gerçekleştirilen West Caribbean Airways Uçuş 708, kuzeybatı Venezuela'da dağlık bir araziye düştü, 152 yolcu ve 8 mürettebat öldü.^[9]
• 16 Eylül 2007, One-Two-GO Airlines Uçuş 269,MD-82, kötü havada Phuket Uluslararası Havalimanında inişi pas geçmek isterken havaya uçtu. Uçaktaki 130 yolcudan 81'i öldü.^[10][11]
• 28 Eylül 2007'de American Airlines Uçuş 1400, bir MD-80, uçağın sol motorunun alev almasına rağmen güvenli bir şekilde yere indi. Uçak Lambert-St. Louis International Havalimanı'ndan, Şikago'ya gitmek için kalkmıştı. NBC News aynı uçağın JFK Havaalanında 2003 yılında başka bir kazaya karıştığını iddia etti. Ölen ya da yaralanan olmadı.^[12]
• 30 Kasım 2007, Atlasjet Uçuş 4203, bir MD-83, Isparta'nın güneybatısında iniş için alçalırken havaalanına yaklaşık 8 denizmili mesafede bir tepeye çarptı, 57 yolcu ve mürettebatın tamamı öldü. Henüz kaza ile ilgili rapor yayınlanmadığı için, Kazanın sebebi bilinmemektedir.^[13]
• 20 Ağustos 2008, Spain Air JK 5022, MD-82 Madrid'ten Kanarya Adaları'na gitmek için kalkış yapmak isterken, kalkış flaplarının açılmamış olması sebebiyle, yerden kesilir kesilmez düştü. Pilotların kalkıştan önce, daha hızlı yükselmeyi ve düşük hızlarda kontrolü sağlayan flapları kullanmaması sebebiyle olduğu belirlenen kazada 172 yolcudan 18 kişi sağ olarak kurtulabildi. Paramparça olan ve alevler içinde kalan uçaktan 18 kişinin kurtulmuş olması büyük bir mucize olarak nitelendiriliyor.^{[kaynak belirtilmeli]}

MD-80/90 serisi genelde güvenli bir uçak olarak addedilse de yatay sabitleyicilerinin krikolarının T-kuyruk yapısı sonucu sorun çıkartabileceğinin Alaska Havayolları kazası sonrası anlaşılmasının arkasından, önerilen servis kontrolü sıklığı arttırılmıştır. Ayrıca büyük kardeşi McDonell Douglas MD-11'in karıştığı Swissair 111 nolu uçuş kazasının ardından, izolasyon boşluklarının yanmaya elverişli olduğu görülerek ekstra önlemler alınmıştır.

• McDonnell Douglas DC-9
• Boeing 717

• Airbus A320
• Boeing 737-200
• Boeing 737-400
• Boeing 737-800

• MD-80 Boeing.com'da MD-8025 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• MD-90 Boeing.com'da MD-9016 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• MD-80 ve MD-90 tarihçesi 4 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• MD-81/82/83/8820 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve MD-87 Airliners.net'de30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• MD-90 Airliners.net'de11 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta DC-9/MD-80/MD-90 ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.