Niğde

Niğde
Şehir
Niğde'nin Türkiye'deki konumu
Ülke	Türkiye
Bölge	İç Anadolu Bölgesi
İl	Niğde
İdare
• Belediye başkanı	Emrah Özdemir (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	2699.23 km²
Rakım	1229 m
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	51000
Alan kodu	388
Plaka kodu	51
Resmî site nigde.bel.tr nigde.gov.tr

Niğde, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde bulunan Niğde ilinin şehir merkezidir.^[1] Aladağlar ile Melendiz dağları arasında, Kayseri iliyle Akdeniz Bölgesini bağlayan ortalama 1.250 m yükseklikteki platoda bulunur.

Niğde'nin Grekçe karşılığı Νίγδη Nigdi, Hititçe eski adı ise Nahita ya da Naxita'dır.

Niğde'nin en eski adının Nahita ya da Nakita olduğu öne sürülmektedir. Bu ada ilk kez İbn Bibi'de rastlanmıştır.^[2]

Eski CHP Niğde Milletvekili Dr. Avram Galanti ise Niğde kitabında:“Niğde’nin en eski ismi Anahita’dır. Anahita, bir ilahenin ismidir ki, kameri ve bereketi temsil eder.” demektedir.^[3]

Nakida adı kimi zaman Nekide olarak da kullanılmış, 14. yüzyılda aynı sözcük Arap harfleriyle Nîkde okunacak biçimde yazılmıştır. Cumhuriyet'ten sonra bu ad, Niğde'ye dönüştürülmüştür.

Niğde Kapadokya Bölgesi içinde yer alması nedeniyle birçok kültüre ev sahipliği yapmış tarihte bir kenttir. Burada özellikle erişime açık doğal yapısı, önemli ulaşım yolları üzerinde olması gibi özellikler etkili olmuştur. Farklı kültürlerin eserleriyle şekillenen kentte önemli kalıntılar ve tarihi değerler mevcuttur.^[4]

Yaklaşık 10.000 yıllık bir târihî geçmişe sahip olan Niğde'de yapılan arkeolojik araştırmalar, Paleolitik Çağ'a değin uzanan buluntular vermiştir.^[5] Yazılı tarih döneminde ise Niğde'de sırasıyla: Asur Ticaret Kolonileri, Hititler, Tabal Geç Hitit Devleti, Frigyalılar, Persler, Makedonya Krallığı, Kapadokya Krallığı, Romalılar, Bizans İmparatorluğu, Anadolu Selçuklu Devleti, Eretna Beyliği, Karamanoğulları Beyliği ve Osmanlı Devleti hüküm sürmüştür. Niğde, Osmanlı hâkimiyetine 1470 yılında girmiştir.

Daha önceleri belde olan Fertek'in yanı sıra Kumluca ve Hamamlı köyleri, 2012 yılında Niğde'nin merkez ilçesine mahalle olarak bağlandı.^[6]

Niğde'de Orta Anadolu'nun tipik kara iklimi görülür. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışların kar haline kışın, yağmur haline ise ilkbaharda rastlanmaktadır.

En sıcak ay ortalaması temmuz ayına, en soğuk ay ortalaması ise ocak ayına denk gelir. Gerek mevsimler arasındaki sıcaklık farkı, gerekse gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı, kara ikliminin en sıcak örneğidir.

Niğde'de yapılan gözlemlere göre sıcaklık ortalaması 37,7 derece ile temmuz ayına, en düşük sıcaklık ise (-)21 derece ile şubat ayına rastlar.

Nisan, Mayıs ve Haziran ayının ilk yarılarına kadar sağanak halinde, bazen de ayrı sürekli yağış yapan şartları görünür. Şehirdeki yağış ortalaması 0,9 mm'dir. Yağışın en fazla olduğu ay, 78,5 mm ile nisan; en az olduğu ay ise, 0,2 mm ile temmuz ayıdır.

Niğde'de ortalama nispi nem %56'dır. Nemin en fazla olduğu ay %80 ile şubat, en düşük olduğu ay %30 ile ağustos ayıdır.

Şehirdeki tek üniversite, 3 Temmuz 1992 tarih ve 3837 sayılı kanunun ek 22. maddesine göre 11 Temmuz 1992 tarihinde Niğde Üniversitesi adıyla kurulan ve Ağustos 2016'da yapılan değişiklikle günümüzdeki adına kavuşan Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi'dir. Üniversite 13 fakülte, 2 yüksekokul, 6 meslekyüksekokulu ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

İlin ekonomisi çoğunlukla tarıma dayalıdır. Özellikle patates, lahana, elma, şeker pancarı üretimi ile ön plana çıkan tarım faaliyetlerinin yanı sıra; halı, şeker, meyve suyu, un, çimento ve kimya sanayilerinin önemli bir bölümü Niğde ilinde mevcuttur.

Niğde; doğal güzellikleri, kültürel varlıkları ve termal kaynakları ile turizm açısından önemli cazibelere sahiptir. Günümüzden itibaren 10 bin yıllık kesintisiz bir yerleşim merkezi olan Niğde'de bu süreç içinde Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı döneminden günümüze ulaşmış birçok tarihî eser mevcuttur.

Roma döneminden günümüze ulaşan en önemli tarihî eserler Roma havuzu ve o havuzun suyunu eski kent merkezi olan Kemerhisar'a (Tyana) taşıyan su kemerleridir.

Bizans döneminden günümüze ulaşan en önemli kültür varlığı Gümüşler Manastırıdır. Selçuklu döneminden ise günümüze ulaşan en özenli tarihî eserler arasında Alâeddin Camii, Sungurbey Camii, Ak Medrese ve Hüdavent Hatun türbesini sayabiliriz. Osmanlı dönemi eserleri arasında en önemli kültür varlığı büyük Türk şairi Faruk Nafiz Çamlıbel'in “Han Duvarları” şiirinin esin kaynağı Ulukışla Öküz Mehmet Paşa kervansarayıdır.

1976'da yapılmıştır. Antik Çağa ait eserlerle, Selçuklu ve Osmanlı devrine ait 12 bin eser sergilenir. Akmedrese de müze olarak kullanılmaktadır.

Gümüşler Manastırı, Niğde'ye 8 km mesafede, Gümüşler kasabasındadır. Roma devrinde yapılmıştır.

Niğde Kalesi, bir höyük olan Alaaddin Tepesi'nin kuzey kısmı üzerine inşa edilmiştir. İnşa kitabesi olmadığı için yapım tarihini kesin olarak bilinmemekle; muhtemelen IX. yüzyılda Bizanslılar zamanında inşa edilmiştir. Esas şeklini ise Anadolu Selçuklu hükümdarları II. Kılıçarslan (1155–1192), II. Rüknettin Süleyman Şah (1196–1204) ve I. Alâeddin Keykubat (1220–1237) dönemlerinde almıştır.

Yapı, iç kale ile onu çevreleyen ve konut alanlarını kuşatan kalın bir surla dış kaleden oluşmaktadır. İç kale ve surlar, şehrin doğu tarafında yer alan ve fazla yüksek olmayan, kuzey-güney doğrultusunda uzanan tepenin üzerine inşa edilmiştir. Bu tepeye daha sonra üzerinde bulunan Alâeddin Camii'nden dolayı “Alâeddin Tepesi” adı verilmiştir. Kale bugün fonksiyonunu kaybetmiş olup; burada iç kale, Alâeddin Camii (1223) Hatıroğlu Çeşmesi (1267–68) ve Rahmaniye Camii (1747) ile Alâeddin Tepesi bulunmaktadır. Kalenin eteklerine sonradan ev ve dükkanlar yapılmıştır.

Niğde Kalesi'nin kapalı mekanlarındaki Geleneksel Yaşam Sergileri, yerli ve yabancı ziyaretçiler tarafından ücretsiz olarak gezilebilmektedir.

Niğde'de iç kalenin güneybatı köşesindeki burcun yarısı yıkılıp içi doldurularak, üstüne Saat Kulesi (1901–2) yapılmıştır. Dıştan minare görünümünde olan saat kulesi, dört bölümden oluşur. Kaide ve gövde ongen planlıdır. Saat kulesi yapma geleneği Avrupa'da 14. yüzyılda başlamasına rağmen, Osmanlı topraklarında 18. yüzyılda görülmeye başlar. Anadolu'da ilk örneklerine XIX. yy. başında rastlanır. Sultan Abdülhamit'in tahta çıkışının 25. yılında (1901–2) valilere gönderilen fermanla Anadolu'da saat kulesi yapma geleneği hızlanır. Zamanın mimari üslubunu yansıtan saat kulelerinden yalnızca elli tane günümüze gelmiştir.

Alâeddin Camii, Birinci Alâaddin Keykubâd zamanında Niğde Sancakbeyi Zeyneddin Başara tarafından 1233'te yaptırılmıştır.Selçuklu sanatının günümüze kadar en iyi korunmuş eserlerinden olup, mihrap ve minberi çok güzel bir sanat abidesidir. Niğde'nin en eski camisi olup Mîmar Sıddık bin Mahmud ve kardeşi Gazi yapmıştır. Sarı ve kül renkli kesme taştan yapılan caminin doğu kapısı son derece güzel geometrik motiflerle süslüdür. Cami süslemeleri bakımından Selçuklu devrinin en kıymetli eserlerinden biridir. Damalı minaresi camiye ayrı bir güzellik katmaktadır. Caminin kapısı yılın belli bir zamanında sabahın ilk ışıklarının kapıya vurmasıyla kapıda bir kız silueti görülür. Rivayete göre caminin mimarı hükümdarın kızına aşık olur ve kızın güzelliğini bu motiflere işler.

İlhanlı döneminde Niğde Valisi olan Sungur Bey tarafından 1335'te yaptırılmıştır. On sekizinci asırda geçirdiği yangından sonra yeniden yapılmıştır. Mîmarî özelliği ve taş işçiliği süslemeleri çok zengindir. İlk yapıldığında iki minareli olan caminin yanında Sungur Bey'e ait sekiz köşeli bir türbe vardır.

Sungur Bey Camii yakınında olup 1413'te yaptırılmıştır. Kare plânlı bir camidir.

Alâaddin Tepesi'nin doğusunda olup 1452'de yapılmıştır, Rahmaniye veya Kale camii olarak da adlandırılır. Arife Hanım tarafından tamir ettirildiği için Hanım Camii olarak bilinir. Karamanoğulları devri eseridir.

Karamanoğlu Alâaddin Ali Bey tarafından 1409'da yaptırılmıştır. Adını kapısındaki beyaz mermerden alır. Selçuklu mîmarî tarzının çok güzel bir örneğidir. Ali Bey Medresesi de denir. 1936'da restore edildikten sonra arkeoloji müzesi olarak kullanılmıştır. Geometrik motiflerle süslü giriş kapısı çok güzeldir.

Taç kapısı üzerindeki inşa kitabesine göre, 712H./1312–13 M. yılında yapılmıştır. Moğol İlhanlı valisi Sungur Bey zamanında Anadolu Selçuklu hükümdarı IV. Rukneddin Kılıç Aslan'ın kızı Hüdavend Hatun yaptırmıştır. Günümüze bazı onarımlar görerek gelen türbe, orijinal özelliğini korumaktadır.

Yapı, tek katlı ve sekizgen planlı türbeler grubuna girer. Yapı inşasında sarımtırak renkte ince yönü trakit taşı; kapı ve pencerelerin söve, kemer ve lentolar ile kasnaktaki kuşak ve kitabelerde beyaz mermer kullanılmıştır. Kasnaktaki sivri kemerli alınlıklardaki bezemelerle, pencerelerdeki fi gürlü süslemelerde ve pencere şebekelerinde daha ince dokulu ve sert olan kırmızımtırak renkte taş; iç mekânın kubbe kasnağında sağır sivri kemerlerde siyah kesme taş kullanılarak oldukça zengin malzemeye yer verilmiştir. Yapının inşasında oldukça temiz ve itinalı bir işçilik görülür.

Türbe, sekiz kenarlı bir kaide üzerinde sekizgen gövde olarak yükselmekte ve üstte On altı kenarlı kasnağa dönüşerek içten kubbeye, dıştan da sekiz kenarlı piramidal külahla kapatılmıştır. Türbe yapı bakımından olduğu kadar, bitkisel, geometrik ve özellikle figürlü plastik bezemeleri bakımından özeldir.

Hüdavend Hatun Kümbetinin yanındadır. 1344'te ölen Hakkı Besvap için yaptırılmıştır. Kare plânlı yapı içten kubbe, dıştan piramit çatı ile örtülüdür. Türbenin kapısı geometrik, bitki ve örgü motiflerinden meydana gelen kuşaklarla çevrilidir.

Emîr-ül-ümerâ Seyfeddîn Sungur Ağa tarafından 1335 senesinde yaptırılmıştır. Günümüzde İl Halk Kütüphanesi olarak kullanılmaktadır.

17. yüzyıla ait Osmanlı eseridir. 1670 yılında Murat Paşa tarafından yaptırılan camiyi oğlu Ali Paşa genişletmiştir. 1909'da tamir gören caminin yanında türbe ve çeşme vardır.

Saruhan mahallesi Bor caddesi üzerindedir. Yapının inşa kitabesi yoktur, Fakat XVI. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Günümüze bazı onarımlarla gelen camii, orijinal özelliğini büyük ölçüde korumakta ve işlevini devam ettirmektedir.

Yapı, tek kubbeli camiler sınıfındadır. Dıştan 17.10x17.10 m ölçülerinde harim, kuzeyinde 5.40x17.10 m ölçülerinde üç kubbeli son cemaat yeri ve kuzeybatı köşesinde yer alan tek şerefeli minareden oluşur. Daha önce yıkılan son cemaat yeri aslına uygun yeniden inşa edilmiştir. Cephe duvarlarında ve kubbe kasnağında sarımtırak ince yonu trakit taşı, minare de kül renginde mihrapta ise kül rengi kesme taş kullanılmıştır. İtinalı işçilik göze çarpar. Cephe duvarları oldukça yüksek tutulmuştur. Yapının bütün duvarlarında iki sıra pencere açılarak monotonluk giderilmeye çalışılmıştır. Son cemaat yeri köşelerden pandantiflerle geçilen üç kubbeyle örtülmüştür. Harime girişi sağlayan 1.15x2.10 m ölçülerinde cümle kapısı kuzey duvarının ortasına yerleştirilmiş, basık kemer ve söveler mermerden yapılmıştır. İç mekana aydınlık, her duvarda eşit şekilde sekizi alt sırada, sekizi üst sırada ve biri de kubbe kasnağında olmak üzere on yedi pencereyle sağlanmıştır. Camiide aşırı süsleme yoktur. Dikkati çeken bezeme mihrap ve müezzin mahfilindedir.

Kent merkezinde koruma altına alınmış ve restore edilen çok sayıda eski ev ve konak bulunmaktadır.^[30][31]

Kaynak:^[32]

• Niğde Televizyonu (Yerel)

• Niğde FM (91.3)
• Bor FM (95.0)
• Niğde Polis Radyosu (97.0)
• Umut FM (98.0)
• Niğde Tempo FM (104.0)

• Niğde Hamle Gazetesi
• Niğde Haber Gazetesi
• Niğde Anadolu Haber Gazetesi
• Dünden Bugüne Gündem Gazetesi
• Günaydın Gazetesi
• Yeşil Bor Gazetesi

• Melle, Almanya
• Kahramanmaraş
• Aksaray
• Konya
• Kayseri
• Nevşehir

• Niğde Kapadokyanın Başkenti (Yazar:Ömer Fethi Gürer)
• Niğde Söylence Şaka Fıkra Anlatı (Yazar Ömer Fethi Gürer)
• Niğde Spor Tarihi, (Yazar Ömer Fethi Gürer)
• Niğde Kızılca Bektiklerin Yurdu (Yazar Ömer Fethi Gürer)

Wikimedia Commons'ta Niğde ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Niğde Valiliği
• Niğde Büyükşehir Belediyesi21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Niğde YerelNET26 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Niğde İl Kültür Turizm Müdürlüğü29 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tarihin Ocağında Niğde - Tanıtım Videoları