Süleymaniye Savaşı (1991)
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Süleymaniye Savaşı (1991) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Türkiye-Irak sınırındaki Kürt mülteciler (1991) | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
|
|
| ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
 Saddam Hüseyin Ali Hasan el-Mecid Mesud Recavi |  Celal Talabani Noşirvan Mustafa  Mesud Barzani  Osman Hacı Maruf | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 90.000 | 20.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 17.000[1] 700 idam | 6.000 | ||||||||
Süleymaniye Savaşı, Irak'taki 1991 ayaklanmaları sırasında yapılan en büyük savaşlardan biriydi. Nüfusu 100.000'in üzerinde olan ve çoğunluğu Kürt olan Süleymaniye, isyancılar tarafından kurtarılan ilk ve en son düşen Kürt şehriydi.[2] Peşmerge'nin 20 Temmuz'da yeni bir saldırı başlatmasının ardından şehir Kürt isyancılar tarafından geri alındı.
Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]
1974'te özerklik anlaşmasının çökmesinden bu yana Kürtler, Saddam Hüseyin rejimine karşı silahlı bir mücadele veriyorlardı. Körfez Savaşı'nın Irak ordusuna ağır hasar vermesi ve Güney Irak'ta bir ayaklanmanın başlamasından sonra, Jash (Saddam rejiminin Peşmerge ile savaşmak için kullandığı Kürt milisler) kaçakları, yerel halkın desteğiyle Ranya kentinin kontrolünü ele geçirdi. Jash'in birçok üyesi Peşmerge'nin yanında yer aldı. Devrimci duygu Kürdistan'ın geri kalanına yayıldı, burada insanlar sokaklara döküldü ve Peşmerge şehirlere girdi ve Raniya, Chawar Qurna, Koi-Sanjaq, Süleymaniye, Halepçe, Arbat, Erbil, Dohuk, Zaho ve Kerkük'ün kontrolünü ele geçirdi.[3]
Ayaklanma[değiştir | kaynağı değiştir]
Peşmerge saldırısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayaklanma, 7 Mart'ta hafif silahlı Peşmerge'nin şehre girmesi ve hükûmet güçlerini devirmesiyle başladı. Peşmerge'ye sokaklara dökülen ve Peşmerge'nin tüm hükûmet binalarına ve gözaltı merkezlerine toplu bir saldırı başlatmasına yardım eden ve yüzlerce siyasi mahkumu serbest bırakan yerel siviller de katıldı.[2]
Irak güvenlik güçlerinin son ve en büyük direniş noktası, yoğun şekilde tahkim edilmiş Emniyet Müdürlüğü oldu. Baasçı güçler 2 saatten fazla Kürtlerle çatıştı, ardından Kürt Peşmerge ve isyancılar binaya girdi; 8 Mart'a kadar tüm şehir Peşmerge kontrolü altındaydı. Yakalanan birçok Baasçı, öfkeli kalabalıklar tarafından diri diri paramparça edildi; diğerleri yakıldı veya testerelerle parçalara ayrıldı. İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre, halk tarafından bu tür infazlarda tahmini 700 Baasçı güvenlik görevlisi öldürüldü, ancak düzenli askerler çoğunlukla affedildi ve evlerine dönmelerine izin verildi.[2]
Hükümet karşı saldırı[değiştir | kaynağı değiştir]
Güneydeki isyancıların yenilmesi ve güneydeki tüm şehirlerin Irak güvenlik güçlerinin eline geçmesinden sonra, Irak hükûmeti kuzeye döndü ve Peşmerge'ye karşı koymak için uçak, ağır topçu ve tanklar yerleştirdi. Gıda kıtlığı ve uluslararası destek olmaksızın, Peşmerge, Irak ordusunun dörtte üçünden fazlası Süleymaniye'nin eteklerinde ve 20.000 Peşmerge'nin şehri korumasıyla, hem sayıca hem de silah bakımından yetersiz kaldı. Etrafta şiddetli çatışmalar yaşandı. Peşmerge, tanklar ve uçaklar tarafından desteklenen 90.000'den fazla Irak askerinin on günlük saldırısına direndikten sonra sonunda Süleymaniye'nin merkezine çekildi. Her iki tarafta da kayıplar ağırdı. Peşmerge, yalnızca 20.000 olan orijinal kuvvetlerinin 6.000'ini kaybetti ve Irak ordusu taktik eğitimden yoksun olduğu için dramatik kayıplar verdi ve yaklaşık 17.000 asker kaybetti.[3]
31 Mart'ta, şehre karşı hükûmet saldırısı başladı. Batıdan başladı ve Bakhtiari ve Rizjari'nin sivil mahallelerine odaklandı. Azadi ilçesi de ağır bombardıman ve helikopter saldırılarına maruz kaldı. 1 Nisan'da Peşmerge, Bakhtiari'ye bakan tepelerden Irak tanklarına saldırdı ve Irak ordusunun tanklarının dörtte birini imha etti; ancak 2 Nisan'a kadar Peşmerge, sivilleri kasabayı boşaltmaya ve Irak güçleri girmeden önce kuzeye kaçmaya çağırdı. Peşmerge, şehri ele geçirmek için son bir girişimde, birkaç Iraklı piyade hattını ortadan kaldırdıkları ve 2 Nisan'ın sonunda Sannandj yolunu başarıyla ele geçirdikleri intihar niteliğindeki Shahid Mahmood saldırısını başlattı. Geride kalan Peşmerge, yok olmaktan kaçınmak için Kandil Dağı'na geri çekildi. 3 Nisan'a kadar ordu, tüm siviller hükûmetin misilleme korkusuyla kaçtığı için hayalet bir şehre dönüşen şehrin kontrolünü ele geçirdi. Bu nedenle şehir, Irak askerlerinin ağır yağmalarına maruz kalmasına rağmen nispeten sağlam kaldı.[2]
Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
Pek çok Kürt evlerine döndükten sonra, Temmuz ayında Peşmerge, Irak Ordusu ile tekrar yüzleşmeye karar verdi. 20 Temmuz'da Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) Peşmerge, Erbil, Dohuk ve Süleymaniye kentlerine ortak bir saldırı başlattı. Ekim 1991'de bir ateşkes imzalandı ve hükûmet Peşmerge'ye yaklaşık 16,000 kilometrekare (6,178 sq mi) arazinin kontrolünü bıraktı. Bu bölge Irak içinde fiili bir Kürt devleti haline geldi ve Saddam Hüseyin tarafından tamamen ablukaya alındı ve ülkenin geri kalanından kesildi.[2][3]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Irak'ta 2011 Kürt protestoları
- 1991 Kerbela ayaklanması
- El Enfal kampanyası
- 1983 Kürt İsyanı
- 2020 Süleymaniye Valiliği'nde Kürt protestoları
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "The 1991 Uprising in Iraq And Its Aftermath". Hrw.org. 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2014.
- ^ a b c d e "The 1991 Uprising in Iraq And Its Aftermath". Hrw.org. 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2014. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "hrw" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b c "History of Peshmerga" (PDF). Etd.lib.fsu.edu. s. 59. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2014. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Peshmerga" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)