Sosyal öğrenme (sosyal pedagoji)

Sosyal öğrenme (sosyal pedagoji), akranlar arasındaki sosyal etkileşim yoluyla toplumsal bir ölçeğe kadar bireysel veya grupla öğrenmeden daha geniş ölçekte gerçekleşen öğrenmedir. Tutum ve davranışlarda bir değişikliğe yol açabilir veya açmayabilir.

Sosyal öğrenme, diğer insanların davranışlarını gözlemleyerek öğrenme olarak tanımlanır. İnsanların daha geniş sosyo-ekolojik sistemlere fayda sağlayacak şekillerde birbirlerinden öğrendikleri bir toplumsal değişim sürecidir. Farklı sosyal bağlamlar, insanların o ortamda ne yaptığını gözlemleyerek bireylerin yeni davranışlar edinmesine izin verir.^{[kaynak belirtilmeli]} Sosyal öğrenme ve sosyal pedagoji, anlam ve kimliğin inşasında insanlar ve çevre arasındaki dinamik etkileşimi vurgular.

Yeni bir davranışı öğrenme süreci, bir davranışı gözlemleyerek, bilgiyi alarak ve sonunda o davranışı benimseyerek başlar. Sosyal öğrenmeyi teşvik eden çevresel bağlamlara örnekler okullar, medya, aile üyeleri ve arkadaşlarıdır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Öğrenmenin sosyal olarak değerlendirilmesi gerekiyorsa, o zaman:

1. Dahil olan bireylerde anlayışta bir değişiklik olduğunu göstermek;
2. Bu değişimin bireyin ötesine geçtiğini ve daha geniş sosyal birimler veya uygulama grupları içinde yer aldığını göstermek;
3. Bir sosyal ağ içindeki aktörler arasındaki sosyal etkileşimler ve süreçler yoluyla gerçekleşir.^[1]

Çocuğun gelişimini, uygulama ve eğitimin yaşam becerilerini nasıl etkilediğine odaklanan teorik bir sistemdir. Bu fikir, çocukların aktif ve yetkin olduğu fikri etrafında şekillenmiştir.^[2]

Jean-Jacques Rousseau, tüm insanların iyi olarak doğduğu, ancak nihayetinde toplum tarafından yozlaştığı fikrini ortaya atar, bu da bir tür sosyal öğrenmeyi ima eder.^[3]

Sosyal pedagoji konusundaki literatür, Alman eğitimci Karl Mager'i (1810-1858) 1844'te 'sosyal pedagoji' terimini icat eden kişi olarak tanımlama eğilimindedir. Mager ve Friedrich Adolph Diesterweg, eğitimin bireyin bilgi edinmesinin ötesine geçmesi ve kültürün toplum tarafından edinilmesine odaklanılması gerektiği inancını paylaştı. Nihayetinde grubun kendisine fayda sağlamalıdır.^[4]

Gelişim psikolojisi, insanların yeni davranışları nasıl öğrendiklerini açıklamak için Skinner ve Sigmund Freud'un psikanalitik kuramdaki davranışçılık teorilerine odaklandı.^[5]

Sosyal pedagojinin kurucu babası, Alman filozof ve eğitimci Paul Natorp (1854-1924), 1899'da Sozialpädagogik: Theorie der Willensbildung auf der Grundlage der Gemeinschaft (Sosyal Pedagoji: İnsan iradesini bir topluluk varlığı olarak eğitme teorisi) kitabını yayınladı. Natorp, her durumda pedagojinin sosyal olması gerektiğini savundu: "Öğretmenler, eğitimsel ve toplumsal süreçler arasındaki etkileşimi dikkate almalıdır."^[6]

Gelişim psikolojisi alanı, bu yıllar içinde, sosyal öğrenme kuramlarının, Julian Entertainer, Albert Bandura ve Robert Sears gibi Psikologların araştırma ve deneyleri ile ilgi görmeye başlamasıyla birlikte önemli değişiklikler geçirdi. 1954 yılında, Julian, insan davranışındaki değişiklikleri çevresel etkileşimlerle ilişkilendiren sosyal öğrenme teorisini geliştirdi. Öngörülebilir değişkenler davranış potansiyeli, beklenti, pekiştirme değeri ve psikolojik durumdur. Bandura, bobo bebek deneyini 1961'de gerçekleştirdi ve sosyal öğrenme teorisini 1977'de geliştirdi. Gelişim psikolojisi alanına yapılan bu katkılar, güçlü bir bilgi temelini sağlamlaştırdı ve araştırmacıların insan davranışı anlayışımızı geliştirmelerine ve genişletmelerine izin verdi.^[5]

Jean-Jacques Rousseau (1712 - 1778), Emile veya eğitim üzerine adlı kitabıyla,^[7] çocuğun doğa ile uyum içinde yetiştirilmesi gereken pedagojik teorisini tanıttı. Çocuk ile toplum yalnızca gelişiminin dördüncü aşamasında, yani ahlaki öz-değer yaşı (15-18 arası) sırasında tanıştırılmalıdır. Bu şekilde, çocuk topluma bilgili ve kendine güvenen bir şekilde, kendi yargısıyla girer. Rousseau'nun çocukluk ve ergenlik kavramsallaştırması, insanoğlunun doğası gereği iyi olduğu, ancak onları doğallıktan çıkaran bir toplumu bozduğu teorisine dayanır. Rousseau, eğitimde çocuk merkezli yaklaşımın öncüsüdür.^[8]

Karl Mager (1810 - 1858) genellikle sosyal pedagoji terimini icat eden kişi olarak tanımlanır. Eğitimin toplum aracılığıyla bilgi edinmeye değil, aynı zamanda kültürün kazanılmasına odaklanması ve faaliyetlerini topluma fayda sağlayacak şekilde yönlendirmesi gerektiğine inanıyordu. Aynı zamanda bilginin yalnızca bireylerden değil, aynı zamanda daha geniş toplum kavramından da gelmesi gerektiğini ima eder.^[4]

Paul Natorp (1854 - 1924) bir Alman filozof ve eğitimciydi. 1899'da Sozialpädagogik: Theorie der Willensbildung auf der Grundlage der Gemeinschaft'ı (Sosyal Pedagoji: İnsan iradesini bir topluluk varlığı olarak eğitme teorisi) yayınladı. Ona göre eğitim sosyal olmalı, dolayısıyla eğitimsel ve sosyal süreçler arasında bir etkileşim olmalıdır. Natorp, evrensel mutluluğu inşa etmek ve gerçek insanlığa ulaşmak için Gemeinshaft (küçük topluluk) modeline inanıyordu. O zamanlar Jean-Jacques Rousseau, John Locke, Johann Heinrich Pestalozzi ve Immanuel Kant gibi filozoflar toplumun yapısı ve bunun insan ilişkilerini nasıl etkileyebileceğiyle ilgileniyordu. Filozoflar çocuğu sadece bir birey olarak değil, insan birlikteliğini ve toplumsal düzeni yaratmaya ne getirebileceğini düşünüyorlardı.^[9]

Natorp'un perspektifi, Platon'un birey ve şehir-devlet (polis) arasındaki ilişki hakkındaki fikirlerinden etkilenmiştir. Polis, Platon'a göre bireylerin potansiyellerini en üst düzeye çıkarmalarına izin veren toplumun sosyal ve politik bir yapısıdır. Başkalarına hizmet eden sınıflar ve herkes için evrensel yasalar ve hakikatler koyan filozof krallar ile sıkı bir şekilde yapılandırılmıştır. Dahası, Platon, servet ve itibar gibi kişisel ilerlemelerden ziyade entelektüel erdemleri takip etme ihtiyacını savundu.^[10] Natorp'un polis kavramına ilişkin yorumu, bir bireyin eğitim sosyal olduğu sürece (Sozialpädagogik) eğitim aldıktan sonra topluluğuna ve devlete hizmet etmek isteyeceğidir .^[11]

Natorp, sosyal reformun yanı sıra işçi sınıfı için eğitime odaklandı. Sosyal pedagojiye bakış açısı, eğitimin sosyal bir süreç ve sosyal yaşamın eğitimsel bir süreç olduğunu vurguladı. Sosyal pedagojik uygulamalar, müzakereci ve rasyonel bir sosyalleşme biçimidir. Bireyler toplum içinde sosyalleşerek sosyal insan olurlar. Sosyal pedagoji, aynı sosyal alanları paylaşan öğretmenleri ve çocukları içerir.^[6]

Herman Nohl (1879 - 1960), 20.yüzyılın ilk yarısında yaşayan bir Alman pedagogdur. Gerçekliği hermeneutik bir perspektiften (metodolojik yorumlama ilkeleri) yorumladı ve sosyal eşitsizliklerin nedenlerini ortaya çıkarmaya çalıştı. Nohl'a göre, sosyal pedagojinin amacı, gençlik girişimlerini, programlarını ve çabalarını topluma entegre ederek öğrencinin refahını artırmaktır. Öğretmenler, öğrencilerinin refahının savunucusu olmalı ve bunun gerektirdiği sosyal dönüşümlere katkıda bulunmalıdır. Nohl, herhangi bir durumun tarihsel, kültürel, kişisel ve sosyal bağlamlarını hesaba katan bütünsel bir eğitim sürecini kavramsallaştırdı.^[12]

Robert Richardson Sears (1908 - 1989) araştırmasını çoğunlukla uyaran-tepki teorisine odakladı. Teorik çabalarının çoğu, çocukların içinde büyüdükleri kültürün değerlerini, tutumlarını ve davranışlarını içselleştirme yollarını anlamak için harcandı. Tıpkı Albert Bandura gibi, araştırmalarının çoğunu saldırganlık üzerine yoğunlaştırdı, aynı zamanda günaha ve suçluluğa karşı direncin artması ve kültürel olarak onaylanmış cinsel rol davranışlarının edinilmesi üzerine odaklandı. Sears, süreci kolaylaştıran veya engelleyen ebeveyn davranışının özelliklerine odaklanarak, çocuğun eğitiminde ebeveynlerin yerinin önemini kanıtlamak istedi. Bu özellikler, hem ebeveyn sıcaklığı ve serbestisi gibi genel ilişki değişkenlerini hem de sevgiden çekilme ve güç iddiası şeklinde ceza gibi belirli davranışları içerir.^[5]

Albert Bandura, öğrenme ve taklit davranışı sürecine bireyi ve çevreyi dahil ederek sosyal öğrenme teorisini geliştirdi. Başka bir deyişle, çocuklar ve yetişkinler, başkalarında gözlemlenen davranışları taklit ederek davranışları öğrenir veya değiştirir. Albert Bandura, öğrenme sürecini tetikleyen uyaran olduğu için çevrenin önemli bir rol oynadığından bahseder. Örneğin, Bandura'ya (1978) göre, insanlar saldırgan davranışları 3 kaynaktan öğrenirler: Aile üyeleri, toplum ve kitle iletişim araçları. Araştırmalar, sorunlarını çözmek için agresif çözümü tercih eden ebeveynlerin, diğer insanlarla başa çıkmak için agresif taktikler kullanan çocuklara sahip olma eğiliminde olduğunu gösteriyor. Araştırmalar ayrıca, savaşma becerisine değer verilen toplulukların daha yüksek oranda saldırgan davranışa sahip olduğunu buldu. Ayrıca bulgular, televizyon izlemenin insanlar üzerinde en az 4 farklı etkiye sahip olabileceğini göstermektedir:

1) Saldırgan davranış tarzını öğretir.

2) Saldırgan davranış üzerindeki kısıtlamaları değiştirir.

3) İnsanları şiddete karşı duyarsızlaştırır ve alışkanlık haline getirir.

4) İnsanların gerçeklik algısını değiştirir.^[13]

Çevre aynı zamanda insanların başka birinin deneyimleriyle öğrenmesine de izin verir. Örneğin, öğrenciler sınavlarda kopya çekmezler (en azından açık bir şekilde) çünkü sonuçlarını kendileri hiç yaşamamış olsalar bile sonuçlarını bilirler^[14]

Ancak yine de Bandura'ya göre, öğrenme süreci ailenin, toplumun ve medyanın etkisiyle bitmiyor, iç süreç (bireysel düşünceler, değerler vb.) bir bireyin belirli bir davranışı hangi sıklıkta ve hangi yoğunlukta taklit edeceğini ve benimseyeceğini belirleyecektir.^[15] Nitekim, ebeveynler bir çocuğun eğitiminde iki nedenden dolayı önemli bir rol oynamaktadır: Birincisi, etkileşimlerin sıklığı ve yoğunluğu nedeniyle; ikincisi, çocuklar genellikle ebeveynlerine hayranlık duymaları ve onları rol model olarak almalarıdır.^[16] Bu nedenle, uyaran ebeveynlerin çocuklarıyla olan etkileşimleri olsa bile, çocukları onlara hayran olmasaydı, çocukları davranışlarını sık sık yeniden üretemezdi. Erken sosyal öğrenme teorisi ile Bandura'nın bakış açısı arasındaki temel fark budur.^[17] Bu ilkeye karşılıklı determinizm denir, bu da gelişimsel sürecin çift yönlü olduğu ve bireyin bunu öğrenmek için çevresine değer vermesi gerektiği anlamına gelir. Bandura da bu sürecin doğumla başladığını belirtiyor; Gerçekten de araştırmalar, bebeklerin belirli deneyimlere daha açık ve diğerlerine daha az açık olduğunu gösteriyor.^[18] Albert Bandura ayrıca çoğu insan davranışının hedefler tarafından yönlendirildiğini ve belirli bir davranış nedeniyle karşılaşabileceğimiz faydaları ve sorunları tartarak davranışımızı düzenlediğimizi söylüyor.

Sosyal öğrenme ve sosyal pedagoji, hemşirelik gibi pratik mesleklerde uygulama ile verimliliğini kanıtlanmıştır. Sosyal öğrenmede yer alan öğrenciler, hemşirelik becerilerini geliştirdiklerini ve bunun ancak iyi bir öğrenme ortamı, iyi bir mentor ve yeterince iddialı bir öğrenci ile mümkün olabileceğini ifade etmektedirler.^[19] Bu, sosyal öğrenmenin iyi bir akıl hocası ile elde edilebileceği anlamına gelir, ancak kişinin de iyi bir dinleyici olması gerekir. Bu rehberlik deneyimi, öğrenciler iyi eğitilmiş bir modeli / öğretmeni gözlemlediklerinde ve öğrencilerin bilgi ve anlayışları arttığında, Albert Bandura'nın gözlemsel öğrenme dediği şeyi yaratır.

Öğretmen adayları için alandaki deneyimler, sosyal pedagojinin ve sosyal öğrenmenin kişinin eğitimine nasıl katkıda bulunduğunu göstermenin iyi bir yoludur. Aslında, alan deneyimleri, öğretim derecelerine giden yolda bir öğrencinin yaşamının bir parçasıdır. Saha deneyimleri sosyal öğrenme teorisine dayanır; bir öğrenci bir süre öğretmeni takip eder, ilk önce işbirliği yapan öğretmeni gözlemler ve öğretim eylemi hakkında notlar alır. Alan deneyiminin ikinci kısmı, gerçek öğretim ve rol model ile öğrencilerden geri bildirim almaktır. Öğretmen adayları, işbirliği içinde oldukları öğretmenlerini gözlemleyerek öğrendiklerini ellerinden geldiğince taklit etmeye çalışırlar.

Okullarda bir sorun olan siber zorbalık için sosyal pedagoji bu eğilimi azaltmak için bir çözüm olabilir. Aslında, zorbalığa maruz kalan öğrenci belirli bir akıl hocası veya rol modeliyle bir ilişki kurabilir ve bu da öğrenciyi siber zorbalık gibi sorunlarla başa çıkma konusunda güçlendirebilir.^[20] Bu hem kurban hem de zorba üzerinde işe yarayabilir çünkü ikisi de güven ve şefkatten yoksun olabilir. Cezalar ve tepkisel eylemler yerine sosyal pedagojiyi kullanmak, cezalara ve ödüllere dayanan geleneksel çocuk yetiştirme ve öğretim modelinden türetmenin bir yoludur.

Ebeveyn eğitimi aynı zamanda sosyal öğrenmeye dayanmaktadır. Çocuklar doğumdan itibaren ebeveynlerine bakar, ne yaptıklarını, nasıl konuştuklarını ve ne düşündüklerini modellemeye çalışırlar. Elbette, bir çocuğun çevresi, tanıdık ortamından çok daha büyüktür, ancak etkili bir kısımdır. Dubanoski ve Tanabe^[21] tarafından yapılan bir çalışma, ebeveynlerin çocuklarının davranışlarını iyileştirmek için sosyal öğrenme ilkelerini öğretecek derslere katılmak zorunda kaldığı ebeveynlik ve sosyal öğrenme üzerine yapılmıştır. Dersler, ebeveynlere çocuklarının davranışlarını objektif olarak kaydetmeyi ve yanlış davranışı cezalandırarak değil, doğru davranışı öğreterek onlarla nasıl başa çıkacaklarını öğretti. Önemli sayıda ebeveyn, çalışmanın sonunda çocuklarının davranışlarını iyileştirir.^[21]

Sosyal öğrenmenin ne kadar süreceği konusu, öğrenme girişimlerinin, öğretim deneyimlerinin ve politika müdahalelerinin tasarımı için önemlidir. Bireysel öğrenmenin ötesine, bir uygulama topluluğunda yer alan daha geniş bir anlayışa geçme sürecinin gelişmesi biraz zaman alabilir. Avustralya'daki boylamsal bir vaka çalışması,^[22] arazi bozulmasıyla ilgilenen bir çevre grubuna baktı. Tüm proje yerel bir komite, Wallatin Wildlife ve Landcare tarafından yönetildi. "Yenilikçi 'kutunun dışında düşünmeyi' kamu fonlarının makul kullanımı ile dengelemek için arazi sahipleri arasında saha ziyaretleri, odak grupları ve müzakere süreçleri yoluyla sosyal öğrenmeyi teşvik etmek" istediler.^[23] Sosyal öğrenmenin yaklaşık 15 ay sonra belgelendiğini, ancak başlangıçta sorunu ele almak için gelişmiş bilgi olmadan sorunun daha iyi anlaşılmasıyla sınırlı olduğunu buldular. Programın 3.yılında odaklanılan sorunu çözmek için gerekli olan daha fazla bilgi ortaya çıktı. Bu, öğrenme girişimlerinin karmaşık sorunları ele almak için bir uygulama topluluğuna gömülü yeterli yeni bilgi geliştirmenin yaklaşık 3 yıl alabileceğini göstermektedir.^[24]

Sosyal pedagoji aslında bir öğrenme deneyimi yaratan toplum ve birey arasındaki etkileşimdir. Bu nedenle, sosyal pedagoji ve sosyal öğrenmenin mevcut durumundan bahsedecek olursak, toplumumuzda öğrenme açısından son eğilim, sosyal medyanın ve diğer teknoloji formlarının kullanılmasıdır. Bir eğitim çerçevesi içinde iyi tasarlanmışsa, sosyal medya kesinlikle bazı temel becerilerin geliştirilmesine yardımcı olabilir. Bunlardan bazıları:

• Dijital okuryazarlık
• Bağımsızlık ve özeğitimcilik
• Sosyal ağ
• Bilgi Yönetimi
• Karar verme
• İşbirliği / ekip çalışması^[25]

Bu nedenle, sosyal medyanın bu dijital çağda ihtiyaç duyulan bazı temel becerilerin geliştirilmesinde son derece yararlı olabileceği görülebilir. Örneğin, "sosyal medyanın temel özelliği, son kullanıcıya, kullanıcı dostu, açık bir ortamda kolayca bilgiye erişme, bilgi oluşturma, yayma ve paylaşma yetkisi vermesidir".^[26] Sosyal medyayı kullanarak, öğrenme deneyimi herkes için daha kolay ve daha erişilebilir hale gelir. Sosyal medyayı öğrencilerin pedagojik programına dahil ederek, onların büyümelerine ve dijital topluma tam olarak katılmalarına yardımcı olunabilir.

Hayatımızın pek çok alanında artan teknoloji kullanımı ve farklı sosyal platformlarla birlikte sosyal medyayı işyerinde, evde ve okullarda kullanabiliriz. Sosyal medyanın artık öğretmenlerin vakalara veya projelere dayalı olarak çevrimiçi grup çalışması oluşturmasını sağladığı ve öğrencilerin, öğretmenle veya diğer öğrencilerle doğrudan yüz yüze temasa gerek kalmadan sahada veri toplayabileceği görülebilmektedir.^[27]

Sosyal medyanın eğitimdeki faydaları, bireyler arasındaki iletişimin ne kadar kolaylaşacağını öngörür. Ancak diğerleri, doğrudan, yüz yüze, kişilerarası temasın mümkün kıldığı hayati zımni bilgiyi dışladığını ve sosyal öğrenmenin fiziksel ve mekansal öğrenmeyle bağlantılı olduğunu iddia edeceklerdir. Sosyal öğrenme, deneyimleri paylaşmayı ve başkalarıyla çalışmayı içerir. Sosyal medya bu deneyimleri kolaylaştırır ancak bireyler arasındaki fiziksel etkileşimi ortadan kaldırarak daha az etkili hale getirir. Öğrenciler sosyal ağlarda ne kadar çok zaman geçirirlerse, yüz yüze sosyalleşmek için o kadar az zaman harcarlar. Ses ve çekim gibi sözel olmayan ipuçlarının olmaması nedeniyle, sosyal medya kullanımı yüz yüze iletişim için yeterli bir ikame değildir. Sosyal ağlarda çok fazla zaman geçiren öğrenciler, yüz yüze iletişimde daha az etkilidir.^[28]

Teknolojinin hayatımızda her yerde mevcut olması ve sınırsız bilgi kaynağına kolay erişim ile teknolojiyi kendi başına bir amaç değil bir araç olarak kullanmak arasındaki farkın anlaşılması gerekiyor.^[25]

• Pedagoji
• Andragoji
• Poliglota - halka açık yerlerde sosyal gruplara dayalı olarak dil öğreniminin başlangıcı
• Chamilo - sosyal öğrenme özellikleri setini içeren açık kaynaklı bir öğrenim yönetim sistemi
• Docsity - uluslararası öğrenciler ve profesyoneller için bir sosyal öğrenme ağı
• Sosyal öğrenme araçları
• Sosyal beceriler
• Sosyal pedagoji

Aşağıdakiler, araştırmacıların sosyal pedagojiyi düzenlemeyle ilgili ek bilgileri bulmalarına yardımcı olacak bağlantılardır.

• Bas, R. (2014). "EPortfolio Uygulamalarında Sosyal Pedagojiler: Tasarım ve Etki İlkeleri." 3 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2015.
• Bass, R. ve Elmendorf, H. (nd ). "Zorluk için tasarım: Ders tasarımı için bir çerçeve olarak sosyal pedagojiler." Erişim tarihi: 7 Ocak 2015.
• Bhika (2013). "Faculty Professional Development: Advancing Integrative Social Pedagogy Using ePortfolio" (PDF). International Journal of EPortfolio. 3 (2): 117-133. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. 
• Collis (2002). "Flexible Learning in a Digital World". Open Learning. 17 (3): 217-230. doi:10.1080/0268051022000048228. 
• del Moral, ME, Cernea, A. ve Villalustre, L. (2013). "Bağlantıcı öğrenme nesneleri ve öğrenme stilleri." Interdisciplinary Journal of E-Learning and Learning Objects, 9, 105+.
• Hemmi (2009). "The appropriation and repurposing of social technologies in higher education". Journal of Computer Assisted Learning. 25 (1): 19-30. doi:10.1111/j.1365-2729.2008.00306.x. 
• Juwah, C .. (Ed.) (2006) Çevrimiçi Eğitimde Etkileşimler: Teori ve Uygulama için Çıkarımlar . New York: Routledge.
• Khan, BH (Ed.) (2007) Bir Bilgi Toplumunda Esnek Öğrenme . Hershey, PA: Fikir Grubu.
• Kima (2011). "Effects of group reflection variations in project-based learning integrated in a Web 2.0 learning space". Interactive Learning Environments. 19 (4): 333-349. doi:10.1080/10494820903210782. 
• Lin (2012). "Pedagogy * technology: A two-dimensional model for teachers' ICT integration". British Journal of Educational Technology. 43 (1): 97-108. doi:10.1111/j.1467-8535.2010.01159.x. 
• Smith (2013). "Critical pedagogies in the neoliberal university: What happens when they go digital?". Canadian Geographer. 57 (3): 372-380. doi:10.1111/cag.12023. 
• Weigel (2009). "The Best of Both Literacies". Educational Leadership. 66 (6): 38-41. 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. 

• [1] 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Reed, MS, AC Evely, G. Cundill, I. Fazey, J. Glass, A. Laing, J. Newig, B. Parrish, C. Prell, C. Raymond ve LC Stringer. 2010. Sosyal Öğrenme nedir? . Ekoloji ve Toplum 15 (4): r1. http://www.ecologyandsociety.org/vol15/iss4/resp1/ 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• [2] 5 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bilgi sağlayıcılar ve arayanlar arasında bir köprü görevi gören Sosyal Öğrenme Platformu. [çevrimiçi] URL: http://www.coursee.co 5 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Pontefract, Dan. Şubat 2012: Sosyal Medya, Sosyal Öğrenme değildir 5 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . (Erişim tarihi: 18/12/2012)
• Hart, Jane. 2012. Liste, öğrenim uygulayıcıları tarafından oylanan: En İyi 100 Öğrenme Aracı 2012 (Erişim tarihi 18/12/2012)