Trialetiyen Mezolitik

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Trialetiyen kültürü
(c. 16/13000 – c. 8000 BP)
ÇağMezolitik
BölgeTrialeti, Şanidar Mağarası, Huto ve Kamarband Mağaraları, Kotias Klde, Chokh
ÖncülBaradostiyen kültürü
ArdılŞulaveri-Şomu kültürü

Trialetiyen, Güney Kafkasya'da görülen bir Üst Paleolitik - Epipaleolitik taş alet endüstrisidir.[1] Geçici olarak MÖ 16.000/13.000 ile MÖ 8.000 arasındaki döneme tarihlenmektedir.[2]

Arkeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik kültürün adı, Gürcistan'ın güneyindeki Hrami nehri havzasındaki Trialeti bölgesindeki yerleşimlerden gelmektedir. Bu yerleşimler arasında Barmaksyzkaya ve Edzani-Zurtaketi bulunmaktadır.[3] Bir Üst Paleolitik yerleşim yeri olan Edzani'de, eserlerin büyük çoğunluğu obsidiyenden yapılmıştır.[4]

Trialetiyen kültürünün Kafkas - Anadolu bölgesi, doğuda ve güneyde Irak - İran Zarzian kültürüne, güneybatıda ise Levanten Natufyan'a komşuydu.[5] Alan H. Simmons, kültürü "çok kötü belgelenmiş" olarak tanımlamaktadır.[6] Buna karşılık, Trialetiyen bölgesinin kuzeyindeki Kvirila Nehri Vadisi'nde yapılan son kazılar, Mezolitik bir kültür özellikleri sergilemektedir.[kaynak belirtilmeli] Bu grupların geçimi Capra caucasica, yaban domuzu ve boz ayı avcılığına dayanıyordu.[7]

Kozłowski ve Kaczanowska'ya (2004) göre Trialetiyen'in dağılımı[8]

Triletiyen yerleşimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkasya ve Transkafkasya :

Doğu Anadolu :

  • Hallan Çemi[9] (yaklaşık MÖ 8.6-8.5.bin yıl ila MÖ 7.6-7.5.bin yıl arası[10])
  • Nevali Çori, bir PPNB bağlamında bazı Trialetiyen karışımını göstermektedir.[9]

Trialetiyen etkileri şuralarda da görülebilir:

Hazar Denizi'nin güneydoğusu :

  • Hotu (İran)[9]
  • Ali Tepe (İran)[9] (cal. MÖ 10.5. bin yıldan MÖ 8.87'ye[10])
  • Kemer Mağarası (İran), 28-11. katmanlar[9] (son kalıntılar yaklaşık MÖ 6. bin yıl civarına tarihlenmektedir[10] )
  • Dam-Dam-Çeşme II (Türkmenistan), katmanlar 7-3[9]

Bu Hazar Mezolitik yerleşimlerinin Trialetiyene ait olup olmadığı tartışmalıdır.[11]

Kmlo-2 ile ilişki

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kmlo-2, Ermenistan'da, Alagöz masifinde, Aparan Nehri vadisinin batı yamacında yer alan bir kaya sığınağıdır.[12] Bu sit alanında, üç farklı yerleşim evresi görülmektedir (MÖ c. 11-10. bin yıl, c. MÖ 9-8. bin yıl ve c. MÖ 6-5. bin yıl).[12][13][14] Üç fazın litik endüstrisi, hammadde olarak mikrolitler, küçük çekirdekler ve obsidiyenin baskınlığı gibi benzerlikler göstermektedir.[12][14] Destekli skalen dilgicikler, mikrolitlerin baskın tipidir; bu aletler Kalavan-1'in Geç Üst Paleolitik Çağı ve Kotias Klde'nin Mezolitik B tabakası ile benzerlikler göstermektedir.[14] Kmlo-2 litik endüstrisinin Toros-Zagros dağlarındaki Epipaleolitik ve Çanak Çömleksiz Neolitik yerleşimlerle kültürel yakınlıkları da kaydedilmiştir.[15]

Kmlo-2'nin III. Katmanı, varsayımsal "Kmlo araçları"na ev sahipliği yapmaktaydı.[16] Kmlo araçları, "yan kenarlardan birinin veya her ikisinin basınçla pullanmasıyla sürekli ve paralel rötuş" ile karakterize edilir.[12] Kmlo aletlerinin MÖ 9-8 bin civarında batı Ermenistan yaylalarında kurulmuş ve en azından MÖ 6.-5. binyıllara kadar devam eden bir kültürün ayırt edici özellikleri olduğu öne sürülmüştür.[13] Kmlo araçlarının yerel bir gelişimi de araştırılmıştır.[13]

Genetik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcistan'daki Kotias Klde kaya sığınağının (KK1 etiketli) A2 tabakasında bulunan ve 9,700 BP'den kalma bir Mezolitik avcı-toplayıcı bireyin genomu analiz edildi. Bu birey, Kafkas Avcı-Toplayıcı (CHG) kümesi olarak adlandırılan Satsurblia Mağarası'ndan başka bir avcı-toplayıcı ile genetik bir küme oluşturur.[17] KK1, Y kromozomu haplogrup J2a'ya aittir.[17] Bağımsız bir analize göre ise J2a1b-Y12379* halogrubuna aittir.[18]

Hazar Mezolitik'inin Trialetiyen'e ait olduğu tartışmalı olsa da,[11] MÖ 9.100-8.600 yıllarına tarihlenen Hotu Mağarası'ndan Mezolitik bir avcı-toplayıcı (Iran_HotuIIIb) ile Kotias Klde'den gelen CHG arasında genetik benzerlikler bulunmaktadır Iran_HotuIIIb bireyi, Y kromozomu haplogrup J'ye (xJ2a1b3, J2b2a1a1) aittir.[19] Bağımsız bir analize göre[20] bu sonuç J2a-CTS1085(xCTS11251,PF5073) -muhtemelen J2a2-'yi göstermektedir. Hem KK1 hem de Iran_HotuIIIb bireyleri, yfull tahminlerine göre[21] yaklaşık 18.7. bin yıl önce yaşamış bir atayı paylaşırlar. (Otozomal düzeyde, CHG'ler ve İranlı Neolitik Çiftçiler kümesine girer.[22]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Anna Stolberg: Glossar In: Vor 12.000 Jahren in Anatolien. Die ältesten Monumente der Menschheit, Badisches Landesmuseum Karlsruhe (ed.), Stuttgart 2007, pg. 375–377, here: pg. 377.
  2. ^ Frédérique Brunet: Asie centrale: vers une redéfinition des complexes culturels de la fin du Pléistocène et des débuts de l’Holocène, in: Paléorient 28,2 (2002) pg. 9-24.
  3. ^ Nikolay I. Burchak-Abramovich, Oleg Grigor'evich Bendukidze: Fauna epipaleoliticheskoy stoyanki Zurtaketi, in: SANGSSR 55,3 (1969) pg. 32-33.
  4. ^ Karine Khristoforovna Kushnareva: The Southern Caucasus in Prehistory. Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the Eighth to the Second Millennium B.C., University of Pennsylvania Museum of Archaeology, 1997, pg. 9.
  5. ^ Nach Henri de Cotenson in: Syria, tomus 80, 2003, 270-271, here: pg. 271; Besprechung zu Marcel Otte (ed.): Préhistoire d’Anatolie. Genèse de deux mondes. Actes du Colloque international, Liège, 28 avril-3 mai 1997. Liège 1998.
  6. ^ Alan H. Simmons says the culture is "very poorly documented" (Alan H. Simmons: The Neolithic Revolution in the Near East. Transforming the Human Landscape, University of Arizona Press, 2011, pg. 53).
  7. ^ Ofer Bar-Yosef: Upper palaeolithic hunter-gatherers in western Asia, in: Vicki Cummings, Peter Jordan, Marek Zvelebil (ed.): The Oxford Handbook of the Archaeology and Anthropology of Hunter-Gatherers, Oxford University Press, 2014, pg. 252–278, here: pg. 265 ff.
  8. ^ J. K. Kozlowski, M. Kaczanowska (2004). "Gravettian/Epigravettian sequences in the Balkans and Anatolia". Mediterranean Archaeology and Archaeometry. 4 - Issue 1: 5-18. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022. 
  9. ^ a b c d e f g h i j Stefan Karol Kozłowski: The Trialetian “Mesolithic” industry of the Caucasus, Transcaspia, Eastern Anatolia, and the Iranian Plateau. In: Stefan Karol Kozłowski, Hans Georg Gebel (ed.): Neolithic chipped stone industries of the Fertile Crescent, and their contemporaries in adjacent regions. Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence and Environment 3, Berlin 1996, pg. 161–170
  10. ^ a b c d The Archaeology of the Caucasus by Antonio Sagona. Cambridge Core. November 2017. doi:10.1017/9781139061254. ISBN 9781139061254. 20 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2019.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  11. ^ a b "A separation: Caspian Mesolithic vs Trialetian lithic industry. A research on the excavated site of Komishan, southeast of the Caspian Sea, Iran". Paléorient. 42 (1): 75-94. 2016. doi:10.3406/paleo.2016.5694.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  12. ^ a b c d "Kmlo 2. An Early Holocene Site in Armenia" (PDF). Neo-Lithics 2/09. The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research: 17-19. 2009. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  13. ^ a b c "Current Neolithic Research in Armenia" (PDF). Neo-Lithics 1/10: 77-85. 2010. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  14. ^ a b c "Tools with an abrupt, regular, sub-parallel retouch from the Armenian Highlands and the Near East: "Apnagyugh tools", "lekala" or "Hook-Like tools" and "Çayönü tools". ARAMAZD, Armenian Journal of Near Eastern Studies (AJNES). IX (2). 2015.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  15. ^ "Prehistoric sites in Northwest Armenia: Kmlo-2 and Tsaghkahovit" (PDF). Proceedings of the 7th International Congress of the Archaeology of the Ancient. 3: Fieldwork and Recent Research – Posters, Harrasowitz, Wiesbaden: 135-150. 2012. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); r |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  16. ^ Batmaz A.; Bedianashvili G., (Ed.) (2017). "From the Mesolithic to the Chalcolithic in the South Caucasus: New data from the Bavra Ablari rock shelter". Context and Connection: Essays on the Archaeology of the Ancient Near East in Honour of Antonio Sagona. Leuven: Peeters. 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022.  Bilinmeyen parametre |kısımbiçimi= görmezden gelindi (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım); r |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  17. ^ a b "Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians". Nature Communications. 6: 8912. 16 Kasım 2015. doi:10.1038/ncomms9912. ISSN 2041-1723. PMC 4660371 $2. PMID 26567969.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  18. ^ "J-Y12379*". yfull. 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2019. 
  19. ^ "Iosif Lazaridis et al. The genetic structure of the world's first farmers, 2016". 16 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2019. 
  20. ^ "First ancient J2 from Iran (Mesolithic, Copper Age) and Levant (Bronze Age) – Lazaridis et al. first farmers". 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022. 
  21. ^ "J2 YTree". yfull. 4 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2019. 
  22. ^ "Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East". Nature. 536 (7617): 419-424. August 2016. doi:10.1038/nature19310. ISSN 1476-4687. PMC 5003663 $2. PMID 27459054.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

Konuyla ilgili yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Stefan Karol Kozłowski: The Trialetian “Mesolithic” industry of the Caucasus, Transcaspia, Eastern Anatolia, and the Iranian Plateau. In: Stefan Karol Kozłowski, Hans Georg Gebel (ed.): Neolithic chipped stone industries of the Fertile Crescent, and their contemporaries in adjacent regions., Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence and Environment 3, Berlin 1996, pg. 161–170.
  • Sagona, A. (2017). The Archaeology of the Caucasus: From Earliest Settlements to the Iron Age (Cambridge World Archaeology). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781139061254
  • Olivier Aurenche, Philippe Galet, Emmanuelle Régagnon-Caroline, Jacques Évin: Proto-Neolithic and Neolithic Cultures in the Middle East – the Birth of Agriculture, Livestock Raising, and Ceramics: A Calibrated 14C Chronology 12, 500-5500 cal BC, in: Near East Chronology: Archaeology and Environment. Radiocarbon 43,3 (2001) 1191–1202. (online 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine, PDF)

Şablon:Prehistoric Asia

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Trialetiyen_Mezolitik&oldid=33241146" sayfasından alınmıştır