Барысавы камяні

Помнікі
Барысавы камяні
Барысаў камень у Полацку.
55°29′08″ пн. ш. 28°45′29″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Месцазнаходжанне	Полацк, Друя, Масква
Канфесія	праваслаўе
Заснавальнік	Барыс Усяславіч
Першае згадванне	XVI ст.
Дата заснавання	XII ст.
Асноўныя даты
1888 — адзін камень вывезены ў Маскву 1981 — камень з-пад в. Падкасцельцы усталяваны ў Полацку 2001 — камень у Друі ўсталяваны на плошчы
Статус	ахоўваюцца дзяржавай
Стан	1 камень расколаты на 2 часткі, 2 — поўная захаванасць
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Барысавы камяні — манументальныя помнікі эпіграфікі XII ст. ў Беларусі — 7 вялікіх валуноў з высечанымі на іх 6-канцовымі крыжамі і надпісамі «Господи помози…». Назву атрымалі ад імя полацкага князя Барыса Усяславіча (кан. 1040-х — 1128).

Першым згадаў адзін з Барысавых камянёў польскі гісторык Мацей Стрыйкоўскі, які служыў у віцебскім гарнізоне ў другой палове XVI ст., у сваёй «Хроніцы літоўскай і жамойцкай» ён піша:

Кожны знойдзе і сёння яўнае сведчанне, камень які выступае з Дзвіны, ад Дзісны, сённешняга закладзенага на нашай памяці места, у адной мілі, а ад Полацка сем, паміж Дрысаю і Дзісной, калі плыць уніз у Рыгу, на якім камяні ёсць крыж выразаны на рускі ўзор, такі, а таго князя Барыса ёсць надпіс пад ім…"

Вядомы:

• 5 камянёў у рэчышчы р. Заходняя Дзвіна —
  • па аднаму каля в. Падкасцельцы за 5 км ад Полацка і каля в. Друя Браслаўскага раёна,
  • 3 каля г. Дзісны Міёрскага р-на (2 каля былой в. Балоткі, 1 каля былой в. Накоўнікі);
• 2 на сушы — каля в. Дзятлава Аршанскага р-на — т. з. «Рагвалодаў камень», і каля в. Высокі Гарадзец Талачынскага р-на.

(Усе — Віцебская вобласць.)

Захаваліся тры з іх:

• у г. Полацку каля Сафійскага сабора (раней знаходзіўся каля в. Падкасцельцы, перавезены ў 1981 г.);
• у в. Друя на цэнтральнай плошчы (раней знаходзіўся на беразе Заходняй Дзвіны, перавезены ў 2001 г.^[1], расколаты на 2 часткі ў савецкі час);
• у г. Маскве ў музеі-запаведніку «Каломенскае» (адзін з дзісенскіх з-пад в. Балоткі, з надпісам «Сулиборъ хръст», у 1887 — 1888 падняты з дна ракі і вывезены).

Астатнія не захаваліся. Гэтыя камяні знішчалі ў савецкі час у перыяд барацьбы з рэлігіяй. Рагвалодаў камень узарвалі ў 1930-х гг., камень ля в. Высокі Гарадзец у 1936 г. (нібыта для будаўніцтва шашы Мінск — Масква). Два камяні каля Дзісны (ля вёсак Балоткі і Накоўнікі) ўзарваны ў 1939 г. савецкімі войскамі, якія наступалі на Польшчу (паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну, 1939).

Магчыма, да прыняцця хрысціянства (Х ст.) Барысавы камяні былі паганскімі фетышамі. Крыжы на валунах высечаны паводле загаду Рагвалода Усяславіча (у хрышчэнні Барыса) у першай трэці XII ст. з мэтай увекавечыць імя князя і, магчыма, для супрацьдзеяння узнаўленню паганскіх вераванняў.

У народзе камяні вядомы пад назвамі Барыс, Барыс-Хлебнік, Барыс-Глеб, Барысаглебскі, Пісар, Пісанік і інш. Існуе шмат паданняў пра камяні^[2].

Існуе таксама падобны камень пад назвай Варацішын крыж — у в. Камена Вілейскага р-на Мінскай вобл..

• 
  Камень «Варацішын крыж» каля р. Віліі, в. Камена. 1896.
• 
  Барысаў камень каля Друі. З малюнка А. Сапунова, 1896.
• 
  Барысаў камень, в. Друя.

• Памяць: Полацк: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал: Г. П. Пашкоў [і інш.]; склад. С. С. Чарняўская; навук. рэд.: Г. В. Штыхаў, С. В. Тарасаў; мастак Э. Э. Жакевіч. — Мінск: БелЭн, 2002.
• Рыбаков, Б. А. Русские датированные надписи XI—XIV веков. — М., 1964.
• Карский, Е. Ф. Труды по белорусскому и другим славянским языкам. — М., 1962.
• Дучыц, Л. У. Барысавы камяні // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 18 тт. Т. 1. — Мінск, 1993. — С. 315. ISBN 5-85700-074-2.
• Дучыц, Л. У. Барысавы камяні: (гістарыяграфічны агляд) // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх навук. 1985. № 4
• Барысавы камяні // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
• Таранович В. П. К вопросу о древних лапидарных памятниках с историческими надписями на территории Белорусской ССР // Советская Археология / ак. Б. Д. Греков. — Москва — Ленинград: Издательство Академии Наук СССР, 1946. — Т. VIII. — С. 249—260 — 3000 экз.
• Варонін В. Камяні з гістарычнымі надпісамі: загадка "Аляксандра" // Гістарычны альманах. Т. 10. -- Гродна, 2004. -- С. 208-211.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Барысавы камяні
• Барысавы камяні // Спадчына Беларусі. Архівавана 7 лютага 2014.