Garlica maoryska

Garlica maoryska
Hemiphaga novaeseelandiae[1]
(Gmelin, 1789)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

gołębiowe

Rodzina

gołębiowate

Podrodzina

trerony

Rodzaj

Hemiphaga[2]

Gatunek

garlica maoryska

Synonimy
  • Columba novæ Seelandiæ J.F. Gmelin, 1789[3]
  • Columba argetaea
Podgatunki
  • H. n. novaeseelandiae (J.F. Gmelin, 1789)
  • H. n. spadicea (Latham, 1802)
  • H. n. chathamensis (Rothschild, 1891)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Garlica maoryska[5], gołąb maoryski, kereru (Hemiphaga novaeseelandiae) – gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae). Jest rodzimym i endemicznym gołębiem Nowej Zelandii.

Garlica maoryska należy do podrodziny treronów, żyjących w Azji Południowo-Wschodniej, Półwyspie Malajskim, Afryce i Nowej Zelandii. Gatunek należy do rodzaju Hemiphaga – początkowo monotypowego, do którego od niedawna niektórzy autorzy zaliczają także garlicę szarorzytną (Hemiphaga chathamensis), uważaną wcześniej za podgatunek garlicy maoryskiej.

Pomimo że gatunek nie jest bezpośrednio zagrożony wyginięciem ze względu na liczbę osobników i szerokie rozprzestrzenienie populacji (niepokoić może jedynie tempo zmniejszania się tej populacji), w Nowej Zelandii powołano Kereru Discovery Project – program mający na celu jego propagowanie i ochronę.

Ptak ten charakteryzuje się dużymi, jak na gołębia, rozmiarami – dorosłe osobniki mogą dorastać do 55 cm i ważyć do 850 g. Upierzony jest dwubarwnie – piersi i brzuch białe, reszta ciała – zielono-purpurowa.

Kereru, podobnie jak inne gatunki rodzimych ptaków, historycznie była ważna dla Maorysów, rdzennej ludności Nowej Zelandii i jest widoczna w wielu tradycyjnych legendach i folklorze.

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Garlica maoryska jest jedynym przedstawicielem rodzaju Hemiphaga[6], występującego endemicznie w Nowej Zelandii (wraz z Wyspą Stewart), na Wyspach Chatham (terytorium zależne Nowej Zelandii) oraz na Wyspie Norfolk (terytorium zależne Australii). Jednak niedawne odkrycia kości gatunku z tego rodzaju na wyspie Raoul (Wyspy Kermadec) – leżącej ok. 1000 km na północno-północny wschód od Wyspy Północnej – poszerzają zasięg jego występowania przynajmniej o tę wyspę[7]. Izolacja rodzaju Hemiphaga w archipelagu Nowej Zelandii nastąpiła prawdopodobnie w neogenie (od środkowego do późnego trzeciorzędu)[8].

Garlica maoryska lądująca na drzewie

Gatunek opisał naukowo Johann Friedrich Gmelin w 1789 (Syst.Nat. 1 pt2 p. 773), początkowo umieszczając go w rodzaju Columba jako Columba novae Seelandiae[9]. Dopiero po 1854, kiedy to Karol Lucjan Bonaparte wydzielił i opisał naukowo rodzaj Hemiphaga, garlica maoryska znalazła się w osobnym rodzaju. Holotyp nieznany – Gmelin prawdopodobnie opisał gatunek na podstawie rysunku Johanna Georga Forstera sporządzonego w 1773 r. przypuszczalnie w zatoce Dusky Sound[10] i zamieszczonego w publikacji Johna Lathama z 1793 r., pt.: A General Synopsis of Birds (rysunek znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie pod numerem katalogowym – 137 BMNH (NHM 5137) jako „Columba argetraea Forst”)[11]. Gmelin znał gatunek tylko z dwóch głównych wysp Nowej Zelandii, wobec czego nie wyróżnił podgatunków.

Podgatunki

[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnia się trzy[5] lub dwa[12] podgatunki garlicy maoryskiej – żyjący obecnie na większości obszarów Nowej Zelandii Hemiphaga novaeseelandiae novaeseelandiae, żyjący na Wyspach Chatham Hemiphaga novaeseelandiae chathamensis oraz wymarły w połowie XIX w., występujący niegdyś endemicznie na Wyspie Norfolk Hemiphaga novaeseelandiae spadicea. Znane są dwa okazy (z czego do dzisiaj przetrwał tylko jeden) z Muzeum Historii Naturalnej w Tring[13]. Ostatni raz osobnika tego podgatunku odnotowano w 1900 r.[14] Podgatunki różniły się barwą i szczegółami anatomicznymi[8].

Wyróżniane podgatunki[1]
garlica maoryska (H. novaeseelandiae novaeseelandiae) Podgatunek nominatywny. Wyspa Północna, Wyspa Południowa, Wyspa Stewart i mniejsze przybrzeżne wyspy Nowej Zelandii, np.: Wyspa Kapiti
garlica pacyficzna (H. novaeseelandiae spadicea) Wyspa Norfolk
garlica szarorzytna (H. novaeseelandiae chathamensis) Wyspa Chatham
wymarła garlica pacyficzna (H. n. spadicea)

W 2001 zaproponowano, aby trzeci podgatunek – Hemiphaga novaeseelandiae chathamensis, żyjący na Wyspach Chatham wyodrębnić do osobnego gatunku – garlicy szarorzytnej (Hemiphaga chathamensis), gdyż (zdaniem autorów propozycji) różni się znacznie od podgatunku z dwóch wysp głównych, szczególnie wielkością ciała i barwą upierzenia[15]. Tym samym rodzaj Hemiphaga powiększyłby się o nowy gatunek i nie byłby już rodzajem monotypowym. Jednak inni autorzy spoza Nowej Zelandii traktują go nadal jako podgatunek H. novaeseelandiae[16][17].

Etymologia nazwy naukowej i polskiej

[edytuj | edytuj kod]

Polska nazwa zwyczajowa gatunku nawiązuje do Maorysów – ludu zamieszkującego obszar jego występowania – Nową Zelandię. Od nazwy tego kraju pochodzi z kolei naukowa nazwa gatunkowa – novaeseelandiae oraz angielska nazwa zwyczajowa – New Zealand Pigeon, co znaczy gołąb nowozelandzki[18]. Maoryska nazwa gatunku to Kererū (lub też Keruru), funkcjonuje na Wyspie Południowej i na przeważającej części Wyspy Północnej. Inne maoryskie nazwy to Kūkupa (w części Wyspy Północnej) i Kūkū (region Northland)[18][19]. Garlica maoryska jest również powszechnie zwana gołębiem leśnym[20].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Zbliżenie głowy – dobrze widoczne iryzujące pióra. Wyspa Kapiti

Pod względem anatomicznym zwierzę wykazuje cechy typowego gołębia: posiada małą głowę, prosty dziób i luźno połączone pióra. Wykazuje także typowe dla gołębi zachowania, takie jak picie przez ssanie wody, walki za pomocą skrzydeł, muskanie piór podczas zalotów. Nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy[21].

Garlice maoryskie to drugie co do wielkości ptaki z rodziny gołębiowatych. Na głównych wyspach (podgatunek H. n. novaeseelandiae) osiągają długość 51 cm i masę 650 g, a na Wyspach Chatham (podgatunek H. n. spadicea) nawet 55 cm i 850 g[21]. Głowa, skrzydła i podgardle są zazwyczaj lśniące, zielono-purpurowe, zwykle z brązowym odcieniem (u podgatunku H. n. spadicea – z szarym). Piersi są zwykle białe, dziób czerwony z pomarańczowym końcem, nogi i oczy czerwone. Młode mają krótszy od dorosłych ogon oraz podobne ubarwienie, zwykle jaśniejsze z matowymi barwami na dziobie, oczach i stopach. W okresie gniazdowania oczy, pierścienie wokół oczu, dziób oraz nogi stają się purpurowe[21].

Głos

[edytuj | edytuj kod]

Garlice maoryskie zazwyczaj milczą. Sporadycznie wydają pojedyncze, miękkie dźwięki kuu, a ich skrzydła podczas lotu wydają charakterystyczny, szeleszczący odgłos[22].

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Hemiphaga novaeseelandiae jest nadrzewnym gołębiem[23] występującym w całej Nowej Zelandii – od regionu Northland po Wyspę Stewart, głównie w pasie zachodnich wybrzeży oraz w regionie Otago, w rejonie miasta Christchurch oraz w wąskim pasie północno-wschodniego wybrzeża Wyspy Południowej. Zasiedla wszystkie lasy, zarówno przybrzeżne, jak i górskie[24] oraz często busz, tereny rolnicze, a także – coraz częściej – miejskie parki i ogrody. Pierwotnie występował on także na Wyspie Norfolk, lecz został tam wytępiony w XIX w.

Garlica maoryska prowadzi osiadły tryb życia, przy czym powierzchnia, do której ograniczone są niektóre osobniki może nie przekraczać 1–2 ha (dotyczy to wybrzeży). Wyjątki zdarzają się w regionach, gdzie roślinność nie owocuje przez cały rok i ptaki te zmuszone są podejmować niewielkie sezonowe wędrówki w poszukiwaniu pokarmu[21][25].

Z reguły ptaki te żyją samotnie, dobierając się w pary przed okresem rozrodczym, lecz spotykane są również w stadach liczących nawet do 40 osobników[26].

Pożywienie

[edytuj | edytuj kod]
Owoce drzewa Eriobotrya japonica – przykład obcej rośliny, na której chętnie żeruje garlica maoryska
Drzewo Dacrycarpus dacrydioides – przykład rodzimej rośliny, stanowiącej pożywienie dla garlicy

Garlice maoryskie, podobnie jak inni przedstawiciele podrodziny, do której należą, żywią się głównie owocami, w tym przede wszystkim pestkowcami[27]. Podstawowy element ich diety stanowią owoce zerwane z rosnących w lasach drzew. Spełniają ważną rolę w ekosystemie, gdyż są jedynymi ptakami zdolnymi do zjedzenia największych rodzimych owoców (o średnicy powyżej 12 mm), takich jak rosnące na drzewach z gatunku Beilschmiedia tarairi i w ten sposób rozprowadzając nasiona. Szacuje się, że w ten sposób ptaki te przyczyniają się do rozprzestrzeniania się co najmniej 70 gatunków roślin[21]. Poza owocami garlice maoryskie jedzą także liście i pąki, zwłaszcza roślin bogatych w azot, który jest szczególnie potrzebny samicom w okresie rozrodczym. Preferują zwłaszcza liście sprowadzonej przez człowieka do Nowej Zelandii śliwy domowej (Prunus domestica)[28].

Garlica maoryska żeruje na wielu gatunkach tropikalnych roślin, wliczając gatunki z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae) i arekowatych (Arecaceae)[25][29][30][31], ale ptaki żyjące w nowozelandzkich lasach klimatu umiarkowanego żerują także na gatunkach zastrzalinowatych (Podocarpaceae), uważanych za występujące na tych terenach od czasów, gdy tworzyły one superkontynent Gondwanę, takich jak Prumnopitys ferruginea i Dacrycarpus dacrydioides[29][30][31][32].

Do rodzimych gatunków roślin stanowiących główny pokarm garlicy maoryskiej należą między innymi: (W nawiasach podano lokalne nazwy maoryskie): Sophora microphylla (Kowhai[33]), Schefflera digitata (Patē lub Patatē)[34], Macropiper excelsum (Kawakawa), Corynocarpus laevigatus (Karaka[35]), Cordyline australis (Tī rākau lub Tī kōuka), Rhopalostylis sapida (Nikau), Beilschmiedia tarairi (Taraire), Beilschmiedia tawa (Tawa), Vitex lucens (Puriri)[29].

Ptaki żerują też chętnie na gatunkach roślin introdukowanych – azjatyckiego drzewa Eriobotrya japonica oraz Chamaecytisus palmensis z Wysp Kanaryjskich.

Rozród

[edytuj | edytuj kod]

Rozmnażanie garlicy maoryskiej generalnie zależy od występowania dojrzałych owoców, co jest związane z porą roku, warunkami atmosferycznymi i lokalizacją.

Występowanie większości tropikalnych gatunków drzew, owocujących przez cały rok, ograniczone jest do ciepłej, północnej połowy Wyspy Północnej i gołębie z tej części wyspy mogą gniazdować o każdej porze roku z wyjątkiem okresu pierzenia, który trwa od marca do maja, pod warunkiem, że dostępne są owoce[21]. W południowej części Nowej Zelandii, gdzie tropikalnych drzew jest mniej, ptak rozmnaża się zwykle od października (wczesna wiosna) do kwietnia (późne lato), znów zależnie od dostępności owoców.

Okres, w którym następuje dobieranie się w pary i zaloty godowe, rozpocząć się może nawet na dwa miesiące przed budowaniem gniazda. Zachowanie godowe jest bardzo zróżnicowane. Ptaki te wznoszą się do góry z głośnymi, głębokimi i coraz to mocniejszymi uderzeniami skrzydeł, zastygając tak przez chwilę, po czym opadają pionowo w dół z rozłożonymi skrzydłami i ogonem, odsłaniając jednocześnie białe upierzenie brzucha[8].

Garlica maoryska gniazduje na drzewach. Samica składa pojedyncze jajo w płytkim, niskiej jakości gnieździe zbudowanym z kilku zebranych razem gałązek. Pisklę wykluwa się po 28-30 dniach, po kolejnych 36 jest w pełni opierzone[21]. W okresie pierzenia młode osiąga wagę około 400 g[21][23]. Młode karmione są przeważnie tylko 2-3 razy dziennie[8], początkowo ptasim mleczkiem[27], a z czasem do ich diety dodawane są porcje zwracanego pokarmu. W ten sposób młode karmione są przez oboje rodziców (przeważnie przez samca) przynajmniej przez tydzień od opuszczenia gniazda[8]. Zarówno wysiadywaniem jaja, jak i opieką nad pisklęciem zajmują się oboje rodzice. Jeśli owoców jest pod dostatkiem, para może wyprowadzić kilka lęgów w ciągu jednego sezonu.

Status, zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Populacja garlicy maoryskiej spadła znacznie od czasu przybycia na Nową Zelandię ludzi i nadal maleje, zwłaszcza w regionie Northland (Wyspa Północna), gdzie w 1993 r. odnotowano 50%-owy spadek populacji w ciągu ostatnich 14 lat[36]; ptak jest jednak nadal dość powszechny na zachodzie Wyspy Południowej i na wybrzeżu Otago.

Obecnie łączny zasięg populacji gatunku (na wyspach głównych, Wyspie Stewart oraz mniejszych, przybrzeżnych wyspach) szacuje się na 208 000 km², co w przybliżeniu odpowiada 77% powierzchni Nowej Zelandii[22].

Garlica maoryska w rezerwacie Nga Manu, Waikanae, region Wellington

Populacja garlicy maoryskiej zmniejsza się także z powodu polowań, niszczenia środowiska i niewielkiej zdolności rozrodczej tych ptaków[37][38][39]. Gołębie te były bardzo liczne jeszcze w latach 60. XIX wieku i wielkie ich stada gromadziły się na owocowych drzewach, by żerować[40]. W 1864 nałożono ograniczenia na ludzi polujących na te ptaki, a w 1921 zakazano łowów całkowicie[27], choć egzekwowanie tego prawa nie jest wystarczające. Niektórzy Maorysi protestowali przeciwko zakazowi, uzasadniając to swoją tradycją polowań na te gołębie[41].

W latach 1995–1996 przeprowadzono eksperyment, polegający na zbadaniu sukcesu gniazdowania tego gatunku w zależności od obecności szczura śniadego (Rattus rattus). Przez dwa kolejne sezony lęgowe zlokalizowano i monitorowano 70 gniazd tego ptaka. W tym czasie przeprowadzono na badanym obszarze deratyzację przez stosowanie trucizn. W efekcie ataki na gniazda były znacząco rzadsze, niż na obszarach niechronionych. Jednak wskaźnik przetrwania młodych nie zmienił się znacząco, głównie ze względu na częste opuszczanie gniazda przez nie, a także przez rodziców. Zauważono również pałankę kuzu atakującą gniazda[37][42].

Do najważniejszych programów i miejsc ochrony, badania i przywrócenia gatunku należą:

Do najważniejszych zagrożeń gatunku należą introdukowane celowo przez człowieka lub przypadkiem przywleczone drapieżniki, jak australijska pałanka kuzu (Trichosurus vulpecula), gronostaj (Mustela erminea), gatunki szczurów – głównie szczur śniady (Rattus rattus), ale także szczur polinezyjski (Rattus exulans) i szczur wędrowny (Rattus norvegicus) oraz koty, które utworzyły do dzisiaj wiele zdziczałych populacji. Zjadają one jaja i pisklęta garlicy, a także rywalizują z nią o pożywienie, zmniejszając w ten sposób powodzenie wyprowadzenia przez nią lęgów i przypuszczalnie przyczyniają się do głodu u dorosłych osobników[21]. Kolejnym, równie ważnym zagrożeniem, jest utrata siedliska naturalnego ptaka w wyniku pożarów i wycinki pod uprawy, na opał oraz na paszę dla zwierząt roślinożernych[53]. Do zmniejszenia populacji garlicy maoryskiej przyczyniają się także nielegalne polowania dla mięsa (m.in. w Northland) i przypuszczalnie setki ptaków ginie każdego roku[54][55].

Skutkiem ochrony jest między innymi wzrost populacji podgatunku Hemiphaga novaeseelandiae chathamensis na Wyspach Chatham z 40 osobników w latach 80. XX w. do 200 osobników w roku 1996[56].

W celu ochrony oraz przywrócenia statusu gatunku najmniejszej troski (LC według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody) proponowane były działania takie, jak regularny monitoring trendu populacji, zaostrzenie kar dla polujących na te ptaki (lub kontrolowane polowania w miejscach, gdzie jest to możliwe), ochrona siedliska naturalnego oraz kontrola wprowadzonych drapieżników i konkurentów w walce o pokarm.

Hodowla

[edytuj | edytuj kod]

Garlica maoryska nie jest gatunkiem hodowlanym ani zwierzęciem domowym.

Obecnie ptaka tego można oglądać w 7 z 11 ogrodów zoologicznych w Nowej Zelandii[57]:

Okazy muzealne

[edytuj | edytuj kod]

Dla potrzeb nauki zbiera się i preparuje okazy muzealne oraz skóry zwierząt. Obecnie znanych jest ponad 20 okazów muzealnych tego gatunku, z czego najwięcej znajduje się w Sekcji Ornitologicznej (Ornithology DiGIR provider Service) Peabody Museum of Natural History przy Uniwersytecie Yale – 7 okazów, w bazie danych o ptakach eBird – tworzonej przez Cornell Lab of Ornithology (Uniwersytet Cornella) i National Audubon Society – 3, oraz w Museum of Zoology przy Uniwersytecie Michigan – 2[58].

Ponadto w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej „Naturalis” w Lejdzie (Holandia) znajdują się 3 okazy wymarłego podgatunku H. n. spadicea, w tym holotyp[59].

Znaczenie w kulturze człowieka

[edytuj | edytuj kod]

Maorysi wyrabiali z włókien tęgosza mocnego (Phormium tenax) z dodatkiem między innymi zielonych i białych piór garlicy maoryskiej płaszcze zwane Kahu huruhuru, co znaczy dosłownie płaszcz z piór (Kahu – „płaszcz”, „peleryna”; huruhuru – „pióro”[60]) lub po prostu Kahu kererū – „płaszcz z kereru”. Były one szczególnie popularne w drugiej połowie XIX w., kiedy to rozwinęła się ich produkcja[61].

Urzędy pocztowe Nowej Zelandii i Wyspy Norfolk wyemitowały kilka znaczków pocztowych przedstawiających garlicę maoryską. Pierwszym z nich był nowozelandzki znaczek z 1960 o nominale 1d/3d[62]. Kolejne emisje miały miejsce w 1973 (z okazji 50. rocznicy Royal Forest and Bird Protection Society of New Zealand („Królewskie Towarzystwo Ochrony Lasów i Ptaków Nowej Zelandii”), 1993 (pod patronatem WWF), 1995 i 2006. Z kolei poczta Wyspy Norfolk wyemitowała w 1971 znaczek o nominale 15 centów z ilustracją wymarłego podgatunku garlicy maoryskiej – H. n. spadicea, co czyni ów znaczek jedynym tego typu na świecie[63].

Od maoryskiej nazwy ptaka – kereru, nazwano jeden z nowozelandzkich gejzerów – Kereru Geyser (Whakarewarewa, region Bay of Plenty).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Hemiphaga novaeseelandiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Hemiphaga, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-14] (ang.).
  3. ↑ New Zealand Pigeon (Hemiphaga novaeseelandiae). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-25)]. (ang.).
  4. ↑ BirdLife International, Hemiphaga novaeseelandiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2020-3 [dostęp 2021-02-14] (ang.).
  5. ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Raphinae Wetmore, 1930 (1835) – trerony (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-19].
  6. ↑ W 2001 r. zaproponowano, aby podgatunek Hemiphaga novaeseelandiae chathamensis podnieść do rangi gatunku, (patrz sekcja: Podgatunki).
  7. ↑ T.H. Worthy, R Brassey. New Zealand pigeon (Hemiphaga novaeseelandiae) on Raoul Island, Kermadec Group. „Notornis”. 47(1), s. 36–38, 2000. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  8. ↑ a b c d e R.E. James. Breeding ecology of the New Zealand pigeon at Wenderholm Regional Park. „School of Environmental and Marine Science”. University of Auckland, Auckland, s. 93, 1995. (ang.). 
  9. ↑ Caroli Linneai: Systema Naturae. Wyd. Editio decima tertia, aucta reformata, cura J.F. Gmelin. T. I, część II. 1789, s. 773. [dostęp 2021-03-19]. (łac.).
  10. ↑ R.B. Sharpe: The History of the Collections contained in the Natural History Departaments of the British Museum. Wyd. Vol. 2. London: British Museum: Collins, 1906, s. 79-515. (ang.).
  11. ↑ R. Schodde, I.J. Mason. AVES (Columbidae to Coraciidae). „Zoological Catalogue of Australia”. Volume 37.2, s. 1-440, 1997. [dostęp 2008-10-24]. (ang.). 
  12. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pigeons. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-19]. (ang.).
  13. ↑ A.G. Knox, M.P. Walters: Extinct and endangered birds in the collections of the Natural History Museum. T. 1. Tring, U.K.: British Ornithologists' Club, 1994, s. 144-145, seria: British Ornithologists' Club Occasional Publications. (ang.).
  14. ↑ A.J. Stattersfield, M.J. Crosby, A.J. Long, D.C. Wege: Endemic bird areas of the world: priorities for bird conservation. Wyd. BirdLife Conservation Series 07. Cambridge, U.K.: BirdLife International, 1998. ISBN 0-946888-33-7. (ang.).
  15. ↑ P.R. Millener, R.G. Powlesland. The Chatham Island pigeon (Parea) deserves full species status; Hemiphaga chathamensis (Rothschild 1891); Aves: Columbidae. „Journal of the Royal Society of New Zealand”. 31, s. 365-383, 2001. [dostęp 2008-10-22]. (ang.). 
  16. ↑ J. Clements: The Clements Checklist of the Birds of the World.. Wyd. Edition 6. Christopher Helm, 2007. ISBN 978-0-7136-8695-1. (ang.).
  17. ↑ E. Dickinson: The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World.. Wyd. Edition 3. Christopher Helm, 2003. ISBN 0-7136-6536-X. (ang.).
  18. ↑ a b D. Lepage: Hemiphaga novaeseelandiae. s. Światowy wykaz ptaków. Avibase. [dostęp 2009-05-16]. (pol.).
  19. ↑ Narena Olliver: Kereru, the New Zealand pigeon. Greytown, New Zealand. s. New Zealand Birds. [dostęp 2009-05-16]. (ang.).
  20. ↑ Ang.: wood pigeon – podobnie jak gołąb grzywacz (Columba palumbus), którego angielska nazwa brzmi również Wood Pigeon, a który jest członkiem zupełnie innego rodzaju.
  21. ↑ a b c d e f g h i Ch. Mander, J.R. Hay, R.G. Powlesland. Monitoring and management of kereru (Hemiphaga novaeseelandiae). „Department of Conservation Technical Series No. 15”, s. 1-44, 1998. [dostęp 2008-10-22]. (ang.). 
  22. ↑ a b New Zealand Pigeon Hemiphaga novaeseelandiae. 2008. s. New Zealand Pigeon – BirdLife Species Factsheet. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  23. ↑ a b M.N. Clout. The Kereru and its forests. „Birds International”. 2, s. 10-19, 1990. (ang.). 
  24. ↑ M.N. Clout, P.D. Gaze, R. Hay, B.J. Karl. Habitat use and spring movements of New Zealand pigeons at Lake Rotoroa, Nelson Lakes National Park. „Notornis”. 33(1), s. 37-44, 1986. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  25. ↑ a b R. Bell: Seed dispersal by kereru (Hemiphaga novaseelandiae) at Wenderholm Regional Park. University of Auckland, Auckland: School of Biological Sciences, 1996, s. 87. (ang.).
  26. ↑ Ralph Powlseland: Kereru News (No. 63; 12 May 2008). s. NZ Wildlife Management. [dostęp 2008-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 stycznia 2015)]. (ang.).
  27. ↑ a b c R.A. Falla, R.B. Sibson, E.G. Turbott: The new guide to the birds of New Zealand and outlying islands. Auckland: Collins, 1979, s. 247. ISBN 0-00-216928-2. (ang.).
  28. ↑ C. O’Donnel, P. Dilks. Foods and foraging of forest birds in temperate rainforest, South Westland, New Zealand. „New Zealand Journal of Ecology”. 18(2), s. 87-107, 1994. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  29. ↑ a b c M.N. Clout, J.R. Hay. The importance of birds as browsers, pollinators and seed dispersers in New Zealand forests. „New Zealand Journal of Ecology”. 12, s. 27-33, 1989. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  30. ↑ a b M.N. Clout, B.J. Karl, P.D. Gaze. Seasonal movements of New Zealand Pigeons from a lowland forest reserve. „Notornis”. 38(1), s. 37-47, 1989. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  31. ↑ a b W.M. McEwen. The food of the New Zealand pigeon (Hemiphaga novaeseelandiae). „New Zealand Journal of Ecology”. 1, s. 99-108, 1978. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  32. ↑ M.N. Clout, J.A.V. Tilley. Germination of miro (Prumnopitys ferruginea) seeds after consumption by New Zealand pigeons (Hemiphaga novaeseelandiae). „New Zealand Journal of Botany”. 30, s. 25-28, 1992. DOI: 10.1080/0028825X.1992.10412882. (ang.). 
  33. ↑ Co w języku maoryskim znaczy: kolor żółty.
  34. ↑ A.R. Ridley, K.-J. Wilson, G.H. Stewart. The feeding ecology of Kereru and Bellbird in a modified forest remnant, South Canterbury, New Zealand. „Notornis”. 46(3), s. 408–409, 1999. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  35. ↑ Co w języku maoryskim znaczy: kolor pomarańczowy.
  36. ↑ R. J. Pierce, R. Atkinson, E. Smith. Changes in bird numbers in six Northland forests 1979–1993. „Notornis”. 40(4), s. 285-293, 1993. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  37. ↑ a b M.N. Clout, K. Denyer, R.E. James, I.G. McFADDEN3. Breeding success of New Zealand pigeons (Hemiphaga novaeseelandiae) in relation to control of introduced mammals.. „New Zealand Journal of Ecology”. 19(2), s. 209-212, 1995. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  38. ↑ M.N. Clout, B.J. Karl, R.J. Pierce, H.A. Robertson. Breeding and survival of New-Zealand pigeons Hemiphaga novaeseelandiae. „Ibis”. 137, s. 264-271, 1995. DOI: 10.1111/j.1474-919X.1995.tb03248.x. (ang.). 
  39. ↑ M.N. Clout, A.J. Saunders. Conservation and ecological restoration in New Zealand.. „Pacific Conservation Biology”. 2, s. 91-98, 1995. DOI: 10.1071/PC950091. (ang.). 
  40. ↑ E. Best: Forest lore of the Maori. Wellington, New Zealand: E.C. Keating Government Printer, 1977. (ang.).
  41. ↑ J. W. Feldman: chapter 3: Enforcement, 1922-60. W: Treaty Rights and Pigeon Poaching: Alienation of Maori Access to Kereru, 1864–1960. Wellington, New Zealand: Waitangi Tribunal, 2001. ISBN 0-908810-55-5. (ang.).
  42. ↑ R.E. James, M.N. Clout. Nesting success of New Zealand pigeons (Hemiphaga novaeseelandiae) in response to a rat (Rattus rattus) poisoning programme at Wenderholm Regional Park. „New Zealand Journal of Ecology”. 20(1), s. 45-51, 1996. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  43. ↑ Nga Manu Nature Reserve. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  44. ↑ Orokonui Ecosanctuary. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  45. ↑ Karori Sanctuary in Wellington. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  46. ↑ White Heron Sanctuary Tours Home Page. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  47. ↑ Maungatautari Ecological Island Trust. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  48. ↑ Whakatikei River Forest Restoration Project. [dostęp 2008-06-25]. (ang.).
  49. ↑ Kereru Awhina Project. [dostęp 2008-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-20)]. (ang.).
  50. ↑ Paparoa National Park. [zarchiwizowane z tego adresu (2002-08-26)]. (ang.).
  51. ↑ Fiordland National Park. [dostęp 2008-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-02)]. (ang.).
  52. ↑ Każda wyspa stanowi swoisty rezerwat dla rodzimych ptaków Nowej Zelandii, w tym dla kereru, i są tam prowadzone działania ochronne i restytucyjne gatunku.
  53. ↑ H. Aikman, A. Davis, C. Miskelly, S. O’Connor i inni. Chatham Islands threatened birds: recovery and management plans. „Wellington, New Zealand: Department of Conservation”, s. 1-20, 2001. [dostęp 2008-10-20]. (ang.). 
  54. ↑ B.D. Heather, H.A. Robertson, R.B. Sibson, E.G. Turbott: The field guide to the birds of New Zealand. Oxford, UK: Oxford University Press, 1997. ISBN 0-14-302040-4. (ang.).
  55. ↑ N. Pullman, M. Pullman. Motatau Kukupa: science and tradition join forces to protect a northern forest. „Forest & Bird”. 286, s. 26-31, 1997. (ang.). 
  56. ↑ A.D. Grant, R.G. Powlesland, P.J. Dilks, I.A. Flux i inni. Mortality, distribution, numbers and conservation of the Chatham Island Pigeon Hemiphaga novaeseelandiae chathamensis. „Notornis”. 44(2), s. 65-77, 1997. [dostęp 2016-03-05]. (ang.). 
  57. ↑ Jeden z pozostałych 4 ogrodów – Zion Wildlife Gardens – posiada tylko duże, dzikie koty, a drugi – Southern Encounter Aquarium and Kiwi House – jest akwarium z jednostką prowadzącą badania nad ochroną i restytucją kiwi
  58. ↑ ORNIS – Ornithology Information System. [dostęp 2008-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-17)].
  59. ↑ Naturalis – Extinct bird: Hemiphaga novaeseelandiae spadicea (Norfolk Island Pigeon). [dostęp 2008-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-31)].
  60. ↑ Kahu huruhuru. [w:] Maori Dictionary [on-line]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-04)]. (ang.).
  61. ↑ Feather cloak. [w:] Te Ara Encyclopedia of New Zealand [on-line]. [dostęp 2009-05-19]. (ang.).
  62. ↑ Funt nowozelandzki i pens były używane w Nowej Zelandii do 1967 roku, kiedy to walutę zmieniono na dolar nowozelandzki.
  63. ↑ Scharning, Kjell: Stamps showing New Zealand Pigeon Hemiphaga novaeseelandiae. [w:] Theme Birds on Stamps [on-line]. [dostęp 2009-05-12]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Endemiczne ptaki Nowej Zelandii
Gatunki lądowe
Kiwi
Perkozy
Pelikanowe
Blaszkodziobe
Sokołowe
Żurawiowe
Siewkowe
Gołębiowe
Papugowe
Kukułkowe
Wróblowe
Gatunki morskie
Rurkonose
Pingwiny
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Garlica_maoryska&oldid=74437105”