Lena (nehir)
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Lena | |
|---|---|
 Lena nehri haritası | |
| Konum | |
| Ülke(ler) |  Rusya |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Baykal Dağları |
| Kaynak rakımı | 1.640 m |
| Ağız | Arktik Okyanusu |
| Uzunluk | 4.400 km |
| Havza alanı | 2.490.00 km² |
Lena (Rusça: Ле́на, IPA: [ˈlʲɛnə]; Moğolca: Зүлгэ Zülge, Buryatça: Зүлхэ Zülhe, Yakutça: Өлүөнэ Ölüöne), Baykal Gölü'nün 20 km batısında, Orta Sibirya Platosunun güneyindeki Baykal Dağları'nda 1640 m yüksekte doğan nehir. Lena, Kirenga ve Vitim ırmakları ile birleşerek kuzeye doğru akar. Yakutsk'tan içeri girerek Olyokma Irmağı ile birleşir ve oradan da Aldan Nehri ile birleşerek akmaya devam eder. Verkhoyansk sırası ırmağı kuzeybatıya doğru saptırır, Lena en önemli sol kolu Viljuj Nehri ile birleştikten sonra yolunu doğruca Kuzey Buz Denizi'nin bir parçası olan Laptek Denizi'ne doğrultur.
Lena, dünyanın en uzun 10. ırmağıdır. Toplam uzunluğu 4.400 km olarak belirlenmiş ve havzası 2.490.000 km² yer kaplamaktadır. Irmak yılın 7 ayı boyunca buzlarla kaplı tundradır.
Nehrin rotası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sibirya bölgesinin güneyinde yer alan Baykal dağları'ndan doğan Lena nehri kuzeydoğuya yönelerek Sibirya'yı kuzey-güney rotasında kat eder ve Laptev denizi'ne dökülmeden evvel de 4400 km'yi aşkın bir yol alır.[1]
Havza
[değiştir | kaynağı değiştir]Lena nehir havzasının alanı 2.490.000 kilometrekare (961.394 sq mi) olarak hesaplanmıştır ve yıllık ortalama deşarj yılda 489 kübik kilometredir. Altın, Vitim ve Olyokma'nın kumlarından yıkanır ve mamut dişleri deltanın dışına çıkarılır.
Kolları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kirenga üst Lena Nehri ile Baykal Gölü arasından kuzeye akar. Vitim Baykal Gölü'nün kuzeydoğusunda alanı boşaltır. Olyokma kuzeye akar. Amga güneydoğuya ve Lena'ya paralel uzun bir eğri yapar ve Aldan'a akar. Aldan da doğuya dönene ve Yakutsk'un kuzeyindeki Lena'ya akana kadar Lena'ya kabaca paralel eğri çizer. Aldan'ın bir kolu olan Maya bir alanı neredeyse Okhotsk Denizi'ne boşaltır. T şeklindeki Chona - Vilyuy sistemi alanın çoğunu batıda boşaltır.
Jeoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Lena delta arktik okyanus'un en büyük deltasıdır ve bir yönüyle de diğer delta oluşumlarından ayrılır. yapısında yoğun şekilde bataklık kömürü ve diğer organik materyaller yer alır. Bu organomineraller nedeniyle çok yüksek bir organik karbon rezervine sahiptir. Deltada yapılan radyokarbon yaz analizleri gösteriyor ki, bölgedeki organik maddeler taşkın ovasındaki su baskını sırasında bataklık kömürü olarak oluşmamış, tersine Laptev denizinin sularının yükselmesi ve su yosunlarıyla sucul kamışların bölgede yer çoğalıp deltada çökelmesi sonucu organomineraller oluşmuştur. Laptev deniz seviyesinin periyodik olarak alçalma ve yükselmesiyle delta terasları meydana gelir ve jeolojik olarak diğer teraslar tarafından takip edilir. Yaklaşık 30 bin km^2'lik büyüklüğe sahip Lena deltası, sadece Laptev denizi üstünde değil, aynı zamanda dünyanın en küçük ve en az tuzlu okyanusu Arktik okyanus üzerinde de ciddi etkiye sahiptir. Jeokimyasal analizler ışığında Lena delta'nın basit bir deniz bağlantısı yani drenaj yapısı olmadığı holosen dönemi boyunca batıdan doğuya doğru haliç oluşturacak şekilde denizel etkilerle değiştiği gözlemlenmiştir. Basit bir taşkın ovası bataklığı değil de deniz ilerlemesi modeline kaynaklık eden polen, spor ve büyük bitkisel kalıntılar araştırmalarda ortaya çıkmış ve bunlardan yararlanılmıştır.[2]
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarımsal olarak çok büyük bir zenginliğe sahip Lena havzasında buğday, mısır, arpa, yulaf vb. pek çok hububatın yanında patates ve salatalık tarımı da gelişmiştir. Su kaynakları sayesinde yaylalarda geniş ve güçlü otlaklar yer alır ve hayvancılık için doğal bir otlama alanı oluşturur. Kömür ve doğal gaz kaynakları yönünden gönenç olan Lena havzası altın ve 1955'te Batı Yakutistan'da keşfedilmiş elmas yatakları da olup ciddi miktarda ticari madencilik olanağı sunmaktadır. Olyokminsk şehri yakınlarında 52 km^2'lik dev bir tuz sahası bulunmaktadır ve güney Yakutistan'da kok kömürü ve demir yatakları bulunmaktadır. Ayrıca Lena nehri'nin Sibirya'daki en büyük 3. nehir olarak yüksek bir hidroelektrik potansiyeline sahiptir ve yapılan tahminler doğrultusunda 40 milyon kilowattlık bir enerji potansiyeli öngörülmektedir.[3]
Arkeolojik çalışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Sibirya'da Lena havzasında Yakutistan'da arkeologlarca bulunan taştan aletlerin termolüminesans yöntemiyle tarihlendirilmesiyle bilim dünyasını şaşırtan bir gelişme ortaya çıktı. Bu zamana dek tarih öncesi insanın Sibirya'ya ulaşması 40 bin yıl önceye tarihlenmekte bundan sonra da Bering boğazının donmasıyla Amerika kıt'asının kolonizasyonu yorumlanmaktaydı; ancak geçtiğimiz günlerde Sibirya'da bulunan ve 300 bin yıl önceye tarihlenen eşyalar tarih öncesi insanın Sibirya'ya bu zamana dek düşünülen tarihten önce gittiğini destekliyor. Arkeologlar eşyaların yanında kemik bulmadılar ve bu sebeple bu insan türü hakkında herhangi bir kanıtlı veri yok, ancak Texas A & M University öğretim üyesi Dr. Waters'ın bu denli sert bir iklime karşı mücadele edebilen insan türünün ateşi kontrol etmeyi öğrenmiş ve muhtemelen ilkel de olsa elbise düşüncesini geliştirmiş olması gerektiğini düşünüyor.[4]
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bolşevik liderlerden Vladimir İlyiç Ulyanov, kendisine mahlas olarak aldığı Lenin ismini Lena Nehrinden esinlenerek almıştır, çünkü uzun süre sibirya'da sürgün kalmıştır, bunun yanı sıra Lena nehri Avrupa'nın tüm nehirlerinden kat be kat büyük bir nehirdi ve ona sembolik bir mana yüklüyor olmalıydı.[5]
Kıyısındaki yerleşimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakutistan'da olanlar; Yakutsk, Nizhny Bestyakh, Khatassy, Tabaga, Pokrovsk, Olyokminsk, Lensk, Krestovaya, Zaton Viska, Vitim, Lesouchastok, Chuya ve Sadki şehirleridir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Lena River Delta - A Global Ecoregion". World Wide Fund for Nature. 6 Temmuz 2006. 30 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2008.
- ^ Bolshiyanov, D. "Lena River delta formation during the Holocene" (PDF). www.biogeosciences.com. Biogeosciences. 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
- ^ Editors of AMNH, Editors of AMNH. "Lena Basin, Russia". www.amnh.com. AMNH. 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
- ^ Wilford, John Noble. "A Discovery Puts Humans In Siberia Ages Ago". www.nytimes.com. NYTimes. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020.
- ^ Editors of history.info, Editors of history.info. "1870: Birth of Vladimir Lenin in the City on the Longest River in Europe". www.history.info. History. 1 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2020.
