Sabinler
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| İtalya tarihi |
|---|
 |
Sabinler (Latince: Sabini, İtalyanca: Sabini, hepsi egzonim); Antik İtalya Yarımadası'nın Merkez Apenin Dağları'nda - ayrıca Roma'nın kuruluşundan önce Anio'nun kuzeyindeki Latium'da da - yaşamış bir İtalik halktı.
Sabinler, Roma'nın kuruluşundan hemen sonra iki nüfusa ayrıldı. Ayrım, Roma efsanesinde anlatılmaktadır fakat - her nasıl çıkmışsa - efsanevi bir olay değil. Roma'ya yakın olan nüfus kendini yeni şehre taşıdı ve mevcut vatandaşlarla birleşti, böylelikle Sabinlerden gelen ama aynı zamanda Latinleştirilen yeni bir mirası başlattı. İkinci nüfus bir dağ kabile devleti olarak kaldı ve sonunda diğer tüm İtalik kabilelerle birlikte bağımsızlığı için Roma'ya karşı savaştı. Daha sonrasında Roma Cumhuriyeti'ne asimile oldu.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Sabinler; doğrudan antik Umbri'den türemiştir. Yaygın Safineis (Antik Yunanca σαφινείς (saphineís)) etnonimi, safinim ve safina yer adları (Samnium ve Sabinum terimlerinin kökeninde) ile Samnitler ve Sabeller gibi aynı etnik gruba ait oldukları tasdiklenmiştir.[1] Hint-Avrupa kökü *saβeno veya *sabh, Safen kelimesine dönüşmüş, sonrasında da Safin olmuştur. Safinim, Sabinus, Sabellus ve Samnis kelimelerinden bir Hint-Avrupa kökü çıkarılabilmektedir: *sabh- (Latin-Falisk'te sab- , Osko-Umbriya'da saf- olmuştur: Sabini ve *Safineis.)[2]
Tarih öncesi bir noktada; ortak bir dil konuşan bir nüfus, hem Samnium hem de Umbria'ya kadar yayıldı. Salmon, bunun Ortak İtalik olduğunu varsayıyor ve MÖ 600 tarihini - ardından dilin lehçelere ayrılmaya başladığı tarihi - ileri sürüyor. Bu tarih, mutlaka herhangi bir tarihe veya arkeolojik kanıta karşılık gelmek zorunda değildir, ön(proto)-tarihsel İtalya'nın etnolojisi hakkında sentetik bir görüş geliştirmek, tamamlanmamış ve halen devam eden bir görevdir.[3]
Dilbilimci Julius Pokorny, etimolojiyi biraz daha geriye götürüyor. -a-'nın, İlirya'daki bazı tarih öncesi yerlerde -o-'dan dönüştüğünü varsayarak isimleri, *se- (kendi, İngilizce self'in kökeni) dönüşlülük zamirinin sahiplik sıfatı olan *s(e)we-'nin genişletilmiş bir e-derecesi olan *swe-bho-'nun bir o-derecesi uzantısı olan *swo-bho-'dan türetiyor. Sonuç, bir Hint-Avrupa kabile isimleri dizisidir (Hint-Avrupa endonimleri değilseler): Cermen Sueviler ve Semnonlar, Suoines (İsveçliler); Kelt Senonlar; Slav Sırplar ve Sorblar; İtalik Sabeller, Sabinler vs., ek olarak çokça akrabablık terimi.[4]
Dil[değiştir | kaynağı değiştir]
| Sabince | |
|---|---|
 Quirinal Tepesi'ndeki tapınağından Semo Sancus'un heykeli | |
| Ana dili olanlar | Sabinum |
| Bölge | Merkez İtalya |
| Ölü dil | Sadece sözvarlığından izler var, çoğunlukla Marcus Terentius Varro'dan, MÖ 1. yüzyıl |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
| Yazı sistemi | Latinleştirilmiş kelimeler dışında yazı kullanılmadı |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | sbv |
| Dilbilimci listesi | sbv |
| Glottolog | sabi1245[5] |
 Sabinlerin yerini gösteren bir harita. Güneyde Latium'la olan sınır, Aniene Nehri'ydi fakat Sabinlerin Gabii'nin yakınına, Regillus Gölü'ne kadar genişlemiş olması da olası. | |
Sabince ile ilgili çok az kayıt bulunmaktadır, eski yorumcular tarafından yapılan bazı açıklamalar (gloslar) ve bir veya iki yazıt kesin olmamakla birlikte Sabince olarak tanımlanmıştır. Ayrıca Sabin ülkesindeki Latince yazıtlarda kullanılan özel isimler de bulunmakta fakat bunlar Latince biçimlerinde verilmiştir. Robert Seymour Conway, İtalik Lehçeleri kitabında Sabince olduğu kesin veya muhtemel olan yaklaşık 100 kelime vermiştir. Bunlara ek olarak Sabinceden türemiş yer isimlerine de değinir, bazen de Sabince biçimi yeniden oluşturmayı dener.[6] Tüm kanıtlara dayanarak Linguist List, Sabinceyi geçici olarak; Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik kolunun Umbriya grubunda sınıflandırmaktadır.
Tarihi coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Latince konuşanlar; modern Lazio, Umbria ve Abruzzo arasında kalan Sabinlerin orijinal bölgesine Sabinum dediler. Bugün bu isim, İtalyanca Sabina biçiminde varlığını sürdürmektedir. Sabina; modern Lazio (veya Latium) bölgesi içinde, Roma'nın kuzeydoğusunda, Rieti civarında yer alan bir alt bölgedir.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Kökeni ve erken tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Sabinler; MÖ 10. yüzyılda Sabinum'a yerleştiler ve Reate, Trebula Mutusca ve Cures Sabini şehirlerini kurdular.[7][8] Halikarnaslı Dionysius; Sabinlerden, Amiternum'dan başlayan sürpriz bir saldırıyla Aborigenlerin başkenti Lista'yı çaldıklarını iddia ederek bahseder.[9] Antik tarihçiler, Sabinlerin tam kökenini tartıştılar. Strabon'a göre Sabinler, Umbriyalılarla uzun bir savaşın ardından eski İtalik ayini Ver Sacrum'a uyarak Opici topraklarına göç etti. Daha sonrasında Opici'yi topraklarından attılar ve bölgede kamplar kurdular.[10] Trizinalı Zenodotus; Sabinlerin, Pelasgların onları Reate topraklarından kovmalarının ardından isimlerini değiştiren Umbriyalılar olduklarını iddia etti. Marcus Porcius Cato; Sabinlerin, Sabus'tan - bazen Jupiter Fidius da denen, bölgedeki bir tanrı olan Sancus'un oğlundan - isimlendirilen bir halk olduğunu ileri sürdü.[11] Dionysius'un çalışmalarının başka bir kısmında, Likurgus'un kanunlarını çok ağır buldukları için Sparta'dan kaçan Lakedemonyalılardan bahsedilir. İtalya'da, Spartalı Foronia kolonisini (Pomentine Ovalarının yakınında) kurdular ve koloniden bazıları Sabinlerin arasına yerleşti. Açıklamaya göre, Sabinlerin savaşçılık ve tutumluluk alışkanlıklarının Sparta'dan geldiği biliniyordu.[12] Plutarhos da Numa Pompilius'un Hayatı'nda "kendilerini Lakedemonyalıların bir kolonisi ilan eden Sabinler" diye belirtir. Plutarhos ayrıca; koşu yarışında Olimpiyat galibi olan Spartalı Pisagor'un, Numa'ya şehir yönetiminin düzenlenmesinde yardımcı olduğunu ve onun Numa'ya ve halkına birçok Sparta geleneğini tanıttığını yazar.[13]
Roma'da[değiştir | kaynağı değiştir]
Sabin Kadınlarının Efsanesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Efsaneye göre Romalılar, yeni inşa edilen Roma'yı doldurmak için Sabin kadınlarını kaçırdı. Ortaya çıkan savaş, kadınların kendilerini ve çocuklarını babalarının ve kocalarının ordularının arasına atmasıyla son buldu. Sabin Kadınlarının Tecavüzü, sanatta yaygın bir motif haline geldi; savaşı bitiren kadınlar, daha az yaygın ama yine de yeniden ortaya çıkan bir motif.
Livius'a göre, çatışmadan sonra Sabin ve Roma devletleri birleşti ve Sabin kralı Titus Tatius, Romulus ile beraber Tatius'un beş yıl sonraki ölümüne kadar Roma'yı ortaklaşa yönetti. Roma'da üç yeni Equites centuria'sı tanıtıldı, birinin adı Sabin kralından isimlendirilen Tatienses'ti.
Hikâyenin bir varyantı, sözde epigrafik Sefer haYashar'da anlatılır (bkz. Jasher 17:1-15).
Gelenekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Gelenek; erken Roma Krallığı nüfusunun, Sabinler ve diğerlerinin bir birliğinin sonucu olduğunu öne sürer. Roma Cumhuriyeti genslerinden bazıları Sabin kökeninden gurur duyuyorlardı, Sabinus'u bir cognomen veya agnomen olarak gören Claudius gensi gibi. Bazı spesifik Sabin tanrıları ve kültleri Roma'da biliniyordu: Semo Sancus ve Quirinus. Şehrin en az bir bölgesi - Quirinale, bu tanrıların tapınaklarının buunduğu yer - bir zamanlar bir Sabin merkeziydi. Varro ve Cicero'nun alamet, rüya yoluyla kehanet (divinasyon) ve Minerva ve Mars'a tapınmanın Sabinlerden geldiğine dair abartılı iddiaları, her ne kadar Roma'nın ikinci kralı ve bir Sabin olan Numa Pompilius tarafından benimsenmiş olsa da hem Etrüsklerin hem de İtalik ve Latinlerin genel geleneklerinden olmasından dolayı tartışmaya açıktır.[14]
Din[değiştir | kaynağı değiştir]
Varro'nun Sabin tanrıları listesi
- Angitia
- Diana[a]
- Feronia[a]
- Fortuna[a]
- Fons[a]
- Fides[a][b][16]
- Flora[a]
- Herentas (Venüs'ün dengi)[17]
- Lares (koruyucu tanrılar)[a]
- Larunda[a]
- Lucina[a]
- Luna[a]
- Mamers[c][a]
- Mefitis
- Minerva[a]
- Novensides (gök gürültüsü tanrıları konseyi)[18][a]
- Ops[a]
- Pales[a]
- Quirinus[a]
- Sabus
- Salus[a]
- Sancus
- Saturn[a]
- Sol[a]
- Soranus[a]
- Strenia
- Summanus[d][a]
- Terminus[a]
- Vacuna
- Vediovis[e][a]
- Vortumnus[a]
- Vitula
- Vulcan[a]
Bu tanrıların çoğu Etrüsk diniyle paylaşılıyordu ve ayrıca Samnit ve Antik Roma dinine de uyarlanmıştı. Kendisi de Sabin kökenli olan Romalı yazar Varro, Romalılar tarafından benimsenen Sabin tanrılarının bir listesini verir.[15] Başka bir yerde Varro, Lavinium'da kutsal bir korusu olan Sol Indiges'in Sabin olduğunu iddia eder ve aynı zamanda onu Apollo ile denkleştirir.[19][20] Listelenenlerden şöyle yazıyor: "Mülkiyet çizgisinde büyüyen ağaçlar her iki alana da süründüğü için birçok ismin kökleri, her iki dilde de var. Örneğin Satürn'ün ve Diana'nın da burada başka bir kökene sahip olduğu söylenebilir."[f]
Varro, eserleri boyunca Sabinlerin kökenlerine dair çeşitli iddialarda bulunuyor; bunlardan bazıları diğerlerinden daha makul durmakta ancak listesi göründüğü gibi değerlendirilmemelidir.[21] Roma'nın erken kültürel oluşumunda Sabinlerin önemi, örneğin Romulus'un adamlarının Sabin kadınlarını kaçırmasıyla (en) ve Roma'nın ikinci kralı olan ve Roma'nın dini ve hukuki kurumlarının birçoğunun kendisine atfedildiği Numa Pompilius'un Sabin kökeniyle kanıtlanmaktadır.[22] Fakat Varro, bu tanrıların sunaklarının çoğunun Roma'da Kral Tatius tarafından bir yemin (votum) sonucu kurulduğunu söylüyor.[g]
Devlet[değiştir | kaynağı değiştir]
Antik Roma genişlemesi sırasında Sabinler ile bir dizi çatışma yaşandı. Manius Curius Dentatus MÖ 290'da Sabinleri fethetti. Aynı yıl Sabinlere oy hakkı olmadan vatandaşlık verildi.[23] MÖ 268'de Sabinlere oy hakkı da verildi.[24]
Tanınmış Sabinler[değiştir | kaynağı değiştir]
Sabin kökenli gensler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Aurelia gens
- Calpurnia gens
- Calvisia gens
- Claudia gens – Patrici
- Curtia gens – Patrici
- Flavia gens
- Ligaria (gens)
- Marcia gens – Patrici
- Minatia (gens)
- Oppia gens – Patrici
- Opsia gens
- Ostoria gens
- Pantuleia (gens)
- Petronia gens
- Pinaria gens
- Pompilia gens
- Pomponia gens
- Poppaea gens
- Quirinia gens
- Rania gens
- Rubellia gens
- Sabinia gens
- Safinia gens
- Sallustia gens
- Saturia gens
- Sertoria gens
- Sicinia gens
- Tarpeia gens – Patrici
- Tineia gens
- Titia gens
- Valeria gens – Patrici
Sabin kökenli Romalılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Titus Tatius, efsanevi Sabin kralı
- Numa Pompilius, efsanevi Roma kralı
- Ancus Marcius, efsanevi Roma Kralı
- Quintus Sertorius, cumhuriyetçi general
- Attius Clausus, Romalı Claudia gensinin kurucusu
- Gaius Sallustius Crispus, Romalı yazar
- Marcus Terentius Varro, Romalı bilgin
- Vespasianus, Roma imparatoru ve Flavius hanedanının kurucusu
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
| hakkında kütüphane kaynakları </br> Sabinler |
|
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Daha sonradan Antik Roma dinine alındı.[15] Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "a" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Fides için ayrıca Semo Sancus ve Dius Fidius'a bakınız.
- ^ Gök gürültüsü özelliğne sahip savaş tanrısı.
- ^ Gök gürültüsü özelliklerine sahip karanlık tanrısı.
- ^ Gök gürültüsü özelliklerine sahip yeraltı ateşi tanrısı
- ^ Latince: e quis nonnulla nomina in utraque lingua habent radices, ut arbores quae in confinio natae in utroque agro serpunt: potest enim Saturnus hic de alia causa esse dictus atque in Sabinis, et sic Diana.
- ^ Varro'nun dediğine göre Tatius, "Ops, Flora, Vediovis ve Satürn'e; Sol, Luna, Vulcan ve Summanus'a ve ayrıca Larunda, Terminus, Quirinus, Vortumnus, Lares, Dianave Lucina'ya sunaklar adamıştır."
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Ambrosoli, Solone (1966). Rivista Italiana di NVMISMATICA e scienze affini (PDF) (İtalyanca). Pavia: Tipografia popolare. s. 70. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2023.
- ^ Salmon 1967, s. 30.
- ^ Salmon 1967, ss. 29-30.
- ^ Pokorny 1959, ss. 882-884.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Sabine". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Conway, Robert Seymour (1897). The Italic Dialects Edited with a Grammar and Glossary. Cambridge: University Press. ss. 351-369.
- ^ "I Sabini e l'agricoltura: origine, storia, leggende, pastorizia, coltivazioni". Un Mondo Ecosostenibile (İtalyanca). 20 Şubat 2021. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021.
- ^ Riposati, Benedetto (1985). Convegno di studio: Preistoria, storia e civiltà dei Sabini (İtalyanca). Centro di studi varroniani.
- ^ Dionysius of Halicarnassus. "Book I.14". Roman Antiquities.
Twenty-four stades from the afore-mentioned city stood Lista, the mother-city of the Aborigines, which at a still earlier time the Sabines had captured by a surprise attack, having set out against it from Amiternum by night.
- ^ Strabo, Geography, book 5, 7 BCE, p. 250, Alexandria,
- ^ Dionysius of Halicarnassus. "Book II.49". Roman Antiquities.
But Zenodotus of Troezen, a...historian, relates that the Umbrians, a native race, first dwelt in the Reatine territory, as it is called, and that, being driven from there by the Pelasgians, they came into the country which they now inhabit and changing their name with their place of habitation, from Umbrians were called Sabines. But Porcius Cato says that the Sabine race received its name from Sabus, the son of Sancus, a divinity of that country, and that this Sancus was by some called Jupiter Fidius.
- ^ Dionysius of Halicarnassus. "Book II.49". Roman Antiquities.
There is also another account given of the Sabines in the native histories, to the effect that a colony of Lacedaemonians settled among them at the time when Lycurgus, being guardian to his nephew Eunomus, gave his laws to Sparta. For the story goes that some of the Spartans, disliking the severity of his laws and separating from the rest, quit the city entirely, and after being borne through a vast stretch of sea, made a vow to the gods to settle in the first land they should reach; for a longing came upon them for any land whatsoever. At last they made that part of Italy which lies near the Pomentine plains and they called the place where they first landed Foronia, in memory of their being borne through the sea, and built a temple to the goddess Foronia, to whom they had addressed their vows; this goddess, by the alteration of one letter, they now call Feronia. And some of them, setting out from thence, settled among the Sabines. It is for this reason, they say, that many of the habits of the Sabines are Spartan, particularly their fondness for war and their frugality and a severity in all the actions of their lives. But this is enough about the Sabine race.
- ^ Plutarch. "1". Numa.
Pythagoras, the Spartan, who was Olympic victor in the foot-race for the sixteenth Olympiad (in the third year of which Numa was made king), and that in his wanderings about Italy he made the acquaintance of Numa, and helped him arrange the government of the city, whence it came about that many Spartan customs were mingled with the Roman, as Pythagoras taught them to Numa. And at all events, Numa was of Sabine descent, and the Sabines will have it that they were colonists from Lacedaemon. Chronology, however, is hard to fix, and especially that which is based upon the names of victors in the Olympic games, the list of which is said to have been published at a late period by Hippias of Elis, who had no fully authoritative basis for his work. I shall therefore begin at a convenient point, and relate the noteworthy facts which I have found in the life of Numa.
- ^ Bunbury, Edward Herbert (1857). "Sabini". Smith, William (Ed.). Dictionary of Greek and Roman geography. II Iabadius—Zymethus. Boston: Little, Brown and Company.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Varro, De Lingua Latina 5.74
- ^ Woodard, Roger D. Indo-European Sacred Space: Vedic and Roman cult. p 184.Şablon:When
- ^ Scheid, John (7 Mart 2016). "Venus". Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press. doi:10.1093/acrefore/9780199381135.013.6730.
- ^ veya Novensiles: "-l-" yerine "-d-" yazımı Sabincenin bir karakteristiğidir.
- ^ Varro. De lingua latina. 5.68.
- ^ Rehak, Paul (2006). Imperium and Cosmos: Augustus and the northern Campus Martius. University of Wisconsin Press. p 94.
- ^ Clark, Anna. (2007). Divine Qualities: Cult and community in republican Rome. Oxford, UK: Oxford University Press. pp 37–38; Dench, Emma. (2005). Romulus' Asylum: Roman Identities from the Age of Alexander to the Age of Hadrian. Oxford, UK: Oxford University Press. pp 317–318.
- ^ Fowler, W.W. (1922). The Religious Experience of the Roman People. London, UK. p 108.
- ^ Velleius Paterculus 1.14.6
- ^ Velleius Paterculus 1.14.7
Diğer kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ovidius, Fasti (Kitap III, 167–258)
- Ovidius, Ars Amatoria (Kitap I, 102)
- Livius, Ab urbe condita (Kitap I, 9–14)
- Cicero, De Republica (Kitap II, 12–14)
- Plutarhos, Paralel Yaşamlar (Romulus, 14–20)
- Juvenalis, Hicivler (Kitap III, 81–85)
Modern[değiştir | kaynağı değiştir]
- Donaldson, John William (1860). "Chapter IV: The Sabello-Oscan Language". Varronianus: a critical and historical introduction to the ethnography of ancient Italy and the philological study of the Latin language. Londra: John W. Parker and Son.
- Salmon, ET (1967). Samnium and the Samnites. Londra: Cambridge University Press.
- Pokorny, Julius (2005) [1959]. Indogermanisches etymologisches Woerterbuch. Leiden: Leiden University Indo-European Etymological Dictiopnary (IEED) Project. 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Ek kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Brown, Robert. "Livy's Sabine Women and the Ideal of Concordia." Transactions of the American Philological Association 125 (1995): 291-319. DOI:10.2307/284357.
- MacLachlan, Bonnie. Women In Ancient Rome: A Sourcebook. London: Bloomsbury Academic, 2013.
