Ön-İtalik

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Ön-İtalik
Proto-İtalik, Ana İtalik dili
Atası olduğu dillerİtalik diller
Bölgeİtalya Yarımadası
Dönemyaklaşık MÖ 1000
Yeniden
oluşturulmuş
atası
Kendisinden türemiş diller
Makale serilerinden
Diller
Tarihi
Ölü
Rekonstrükte edilmiş
Kuramsal
Filoloji
Kökenler
Ana akım
Alternatif
Arkeoloji
Bakır Çağı

Pontus stepleri

Kafkasya

Doğu Asya

Doğu Avrupa

Kuzey Avrupa

Bronz Çağı

Pontus stepleri

Kuzey/Doğu stepleri

Avrupa

Güney Asya

Demir Çağı

Step

Avrupa

Kafkas

Hint

Halklar ve toplumlar
Bronz Çağı
Demir Çağı

Hint-Aryanlar

İrani

Doğu Asya

Avrupa

Orta Çağ

Doğu Asya

Avrupa

Hint-Aryan

İrani

Din ve mitoloji
Rekontrükte edilmiş
Tarihi

Hint

İrani

Diğer

Avrupa

Ayinler

Ön-İtalik, Proto-İtalik veya Ana İtalik; Latince ve ondan türeyen Romen dillerinin de dahil olduğu İtalik dillerin atasıdır. Doğrudan yazılı olarak tasdiklenmemiş, karşılaştırmalı yöntemle belli bir dereceye kadar yeniden oluşturulmuştur (en). Ön-İtalik, önceki Ön-Hint-Avrupaca dilinden türemiştir.[1]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik ve dilbilimsel kanıtlar arasında kesin bir denklem kurulamasa da Ön-İtalik dili, genellikle Terramare (en) (MÖ 1700 – MÖ 1150) ve Proto-Villanovan (en) (MÖ 1200 – MÖ 900) kültürleri ile ilişkilendirilir.[2]

Öte yandan glottokronolojideki (dil tarihlemesi) çalışmalar; Ön-İtalik'in, MÖ 2500'deki bir zamanda Ön-Hint-Avrupacanın batı lehçelerinden ayrılmış olduğunu savunmaktadır.[3][4] İtalik kabileler tarafından; 2. milenyumun ikinci yarısında İtalyan Yarımadası'na ilerlemeden önce, aslen Alplerin kuzeyinde konuşulmuştur. Dilbilimsel kanıtlar, ayrıca Kelt kabileleri ve Ön-Cermence konuşanlarıyla erken temaslar da göstermektedir.[2]

Gelişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön-Hint-Avrupacadan Ön-İtalik'e doğru yaşanan düzenli fonetik değişimlerin listesi aşağıdadır. Aralarında iyi tasdiklenmiş tek dil olduğundan, Ön-İtalik'in yeniden oluşturulmasında ana kaynak olarak Latince kullanılır. Bu yüzden de, kesin kanıtların olmaması nedeniyle, bazı değişimlerin tüm İtalik dillerde mi (Ön-İtalik öncesi bir değişim) yoksa sadece Latincede mi (Ön-İtalik sonrası bir değişim) yaşandığı her zaman açık değildir.

Engelliler[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Öndamaksıllaşmış artdamaksıllar (veya sadece öndamaksıl), normal artdamaksıllarla birleşti, bu değişime kentumizasyon denmektedir.
    • *ḱ > *k
    • *ǵ > *g
    • *ǵʰ > *gʰ
    • Öndamaksıllaşmış artdamaksıl ve *w seslerinden oluşan diziler, dudaksıllaşmış artdamaksıllarla birleşti: *ḱw, *ǵw, *ǵʰw > *kʷ, *gʷ, *gʷʰ
  • *p...kʷ > *kʷ...kʷ, Kelt dillerinde de bulunan bir değişim.
  • Dudaksıllaşmış artdamaksıllar ünsüz öncesi dudaksıllıklarını kaybetti: *kʷC, *gʷC, *gʷʰC > *kC, *gC, *gʰC.
  • Engelli ünsüzler, ötümsüz ünsüz (genellikle *s ve *t) öncesinde (soluksuz) ötümsüz olurlar.
  • Ötümlü soluklular, sürtünmelilere dönüşür. Kelime başında ötümsüzleşirken kelime içinde alofonik olarak ötümlüleşirler. Oskancada genizsilden sonra bile sürtünmeli olarak kaldıkları görülür. Diğer çoğu İtalik dilde ise daha sonrasında o konumda patlamalıya dönüştükleri görülüyor.
    • *bʰ > *f (kelime içinde *β)
    • *dʰ > *θ (kelime içinde *ð)
    • *gʰ > *x (kelime içinde *ɣ)
    • *gʷʰ > *xʷ (kelime içinde *ɣʷ)
  • *s sesi de alofonik olarak kelime içinde *z sesine ötümlüleşti.[5]
  • *sr, *zr > *θr, *ðr.
  • *θ, *xʷ > *f. Venetçedeki vhagsto/hvagsto kelimesinde görülür (Latincede faciō). Ötümlü alofonları *ð ve *ɣʷ, Latince ve Venetçede *β sesinden farklı kaldı ama Osko-Umbriya'da birleşti.
  • *tl > *kl kelime içinde.[5]
  • Kelime sonunda *t > *d değişimi oldu.[6]

Ünlüler ve titreşimliler[değiştir | kaynağı değiştir]

  • *l̥, *r̥ > *ol, *or [7]
  • *m̥, *n̥ > *əm, *ən ("Ünlüler"e bkz.)
  • *j ünlüler arasında kaybolur. Eğer iki ünlü de aynıysa ünlü boşluğundaki ünlüler uzun bir ünlüye dönüşür.
  • *ew > *ow.[8]
  • *o > *a dudaksıllardan ve *l sesinden önce.
  • *-mj- > -*nj- [9]

Gırtlaksıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gırtlaksıl (köksül, laryngeal) sesler, bir dizi varsayımsal Ön-Hint-Avrupaca (ÖHA) sesidir (*h₁, *h₂, *h₃), Geç Ön-Hint-Avrupaca döneminde kaybolmuş ve yanındaki ünlülere çeşitli etkileri olmuştur. Yok oluşları Ön-İtalik'te bazı ayırt edici ses kombinasyonlarına neden olmuştur. Aşağıdaki değişimlerde kelime sınırlarını belirtmek için "#", standart uygulamaya göre kullanıldı; baştayken de kelime başlangıcını belirtiyor.[10] H, üç gırtlaksıldan herhangi biri anlamına geliyor.

İtalik'teki daha basit gırtlaksıl gelişmeleri, Hint-Avrupa'nın diğer birçok kolunda da görülür:

  • *h₁e > *e, *h₂e > *a, *h₃e > *o
  • *eh₁ > *ē, *eh₂ > *ā, *eh₃ > *ō
  • *H > *a engelliler arasında
  • Gırtlaksıllar, bir ünsüz öncesinde kelime başında kaybolur.

İtalik'in daha karakteristik özelliği, gırtlaksılların titreşimli ünsüzlerle olan etkileşimleridir. Burada R, bir titreşimli ünsüzü; C, herhangi bir ünsüzü; V, bir ünlüyü temsil etmektedir.

  • #HRC > #aRC ve CHRC > CaRC, ancak #HRV > #RV
  • CRHC > CRāC, ancak CRHV > CaRV
  • CiHC ve muhtemelen CHiC > CīC

Morfoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Fonoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünsüzler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön-İtalik ünsüzleri [12]
Çiftdudaksıl Dişsil Dişyuvasıl Öndamaksıl Artdamaksıl DudaksıllaşmışArtdamaksıl
Genizsil m n (ŋ)
Patlamalı p b t d k g kʷ ɡʷ
Sürtünmeli ɸ (β) θ? ð? s (z) x (ɣ) xʷ? ɣʷ?
Titremeli r
Yan l
Sürtünmesiz j w
  • [ŋ], artdamaksıl ünsüz öncesi /n/'nin bir alofonudur.
  • Ötümlü sürtünmeliler ([β], [ð], [ɣ], [ɣʷ] ve [z]), kelime başı ötümsüz sürtünmeliler ([ɸ], [θ], [x], [xʷ] ve [s]) ile tamamlayıcı dağılım içerisindedir ve bu yüzden basitçe birbirlerinin alofonlarıdır. Fakat Ön-İtalik dönemindeki bir noktada, [ɸ] ile birleşen ötümsüz [θ] ve [xʷ] alofonlarının kaybı ile alofonluk bir şekilde bozuldu. Akademisyenler; Ön-İtalik, /θ ~ ð/ ve /xʷ ~ ɣʷ/ sesleri hala varken mi yeniden oluşturulmalı yoksa fonemlerin ötümsüz alofonları /ɸ ~ β/ 'de birleşmiş ve ötümlü alofonları bağımsız fonemler (/ð/, /ɣʷ/) haline gelmişken mi yeniden oluşturulmalı diye fikir ayrılığına düşüyorlar. İlk fikir; [ɸ] birleşiminin, sonradan yaşanan bölgesel bir değişim olduğunu ve mevcut bütün lehçelere yayıldığını, bunun muhtemelen ötümlü sürtünmelilerin kaybıyla aynı anda veya sonrasında yaşandığını varsayıyor. /ð/ ve /ɣʷ/ sesleri dilbilimsel açıdan görece nadirdir ve sonuç olarak sonraki tüm dillerde düşmüşlerdir, her birinde farklı olacak şekilde.

Ünlüler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kısa ünlüler[12]
Ön Merkez Arka
Kapalı i u
Orta e (ə) o
Açık a
Uzun ünlüler[12]
Ön Merkez Arka
Kapalı i: u:
Orta eː o:
Açık a:
  • /ə/ belki de gerçek bir fonem değildi ama ünsüzlerden önce bir destek ünlü olarak yerleştiriliyordu. ÖHA hecesel genizsillerinin (*m̥ ve *n̥) sonuçları üzerine yeniden oluşturulabilir (Latincede *em, *en veya *im, *in; Osko-Umbriya'da *am, *an ve *em, *en şeklinde görülür). Bu yüzden de /ə/'yı ayrı bir ses olarak yeniden oluşturmak gerekli görünmektedir.

Ön-İtalik aşağıdaki ikili ünlülere sahipti:[12]

  • Kısa: *ai, *ei, *oi, *au, *ou
  • Uzun: *āi, *ēi, *ōi

Osthoff Yasası, Ön-İtalik'te üretken kaldı. Bu; uzun ünlülerin, ardından aynı hecede bir titreşimli ve başka bir ünsüz geldiğinde kısalmalarına neden oldu: V:RC > VRC. Uzun ikili ünlüler de V:R dizileri olduğundan sadece kelime sonunda meydana gelebilir ve kalan yerlerde kısalırlardı. Uzun ünlüler kelime sonu *-m'den önce de kısaldı. Kısa *-a-'nın birçok yerde görülmesinin sebebi budur (ör. ā-fiillerinin veya ā-gövdelerinin sonunda).

Prozodi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön-İtalik kelimeler, ilk hecede sabit bir vurguya sahip olmuş olabilir; bu vurgu kalıbı, en azından bazı dönemlerde çoğu yavru dilde muhtemelen vardı. Latincede, başlangıç vurgusu Eski Latince dönemi için varsayılmıştır, bundan sonra yerini "Klasik" vurgu kalıbına bırakmıştır. Fakat sabit başlangıç vurgusu Ön-İtalik'ten sonra yaşanan bölgesel bir özellik olabilir çünkü açıkladığı varsayılan ünlü indirgenmeleri (en) MÖ 1. milenyumun ortasından önce bulunmaz.[13]

Ayrıca, Brent Vine'ın (2006) Thurneysen-Havet Yasası'nın (ton öncesi/pre-tonik *ou > *au) yeniden formülasyonunun işe yaraması için Erken Ön-İtalik'te ÖHA mobil aksanının sürekliliği gereklidir.[14]

Dil bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]

İsimler üç cinsiyetten birine ait olabilir: eril, dişil ve nötr. Sekiz ÖHA durumunun yedisiyle çekimlenirler: Yalın, seslenme, belirtme, tamlayan, yönelme, ayrılma ve bulunma; araç durumu kaybolmuştur. İsimler ayrıca tekil ve çoğul şeklinde sayıya göre de çekimlenirdi. İkillik artık ayırt edilmiyordu; ancak birkaç kalıntı, ikil çekimin bir biçimini halen korumaktaydı (Latince duo, ambō gibi).

o-gövdeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sınıf, Latincenin ikinci çekimine karşılık gelir. ÖHA tematik çekiminden gelmektedir. Bu sınıftaki çoğu isim eril veya nötrdü ancak bazı dişil kelimeler de olmuş olabilir.

o-gövdesi çekimi [15]
*agros[16] e.

"tarla"

*jugom[17] n.

"boyunduruk"

Tekil Çoğul Tekil Çoğul
Yalın *agros *agrōs

(*agroi)

*jugom *jugā
Seslenme *agre *agrōs

(*agroi)

Belirtme *agrom *agrons
Tamlayan *agrosjo

*agrī

*agrom *jugosjo

*jugī

*jugom
Yönelme *agrōi *agrois *jugōi *jugois
Ayrılma *agrōd *jugōd
Bulunma *agroi?

*agrei?

*jugoi?

*jugei?

  • Tekil tamlayandaki *-ī bitiminin kökeni bilinmiyor fakat hem İtalik'te hem de Kelt'te bulunmakta. Latincede, daha eski olan tamlayan bitimi *-osjo'nun çoğunlukla yerine geçmiştir. Eski biçim birkaç yazıtta bulunmaktadır (ör. Lapis Satricanus'taki popliosio valesiosio, Klasik Latincede Publii Valerii olmuştur).[18] Ayrıca bazı zamir tamlayanlarında da devam ettirilir (ör. cuius < *kʷojjo-s < *kʷosjo; ünsüz gövdesi tamlayanı *-os ile analoji yoluyla *-s eklendi).[19] Osko-Umbriya'da hiçbiri kalmaz, yerlerine i-gövdesi *-eis geçer.
  • Çoğul yalın; aslen isim ve sıfatlar için *-ōs, zamir biçimleri için *-oi idi. Ön-İtalik'teki dağılımları açık değil ancak iki bitim de kesinlikle hala vardı. *-ōs bitimi Latincede tamamen *-oi bitimine, buradan da Klasik -ī'ye dönüştü. Osko-Umbriya'da tam tersi oldu, *-oi yerine *-ōs geçti; bu da Oskancada -ús,Umbriyacada -us oldu.
  • Eski Latincede çoğul tamlayan hala genellikle -om, sonradan -um'du. Daha sonradan ā-gövdesi *-āzom baz alınarak değiştirildi, buradan da Klasik -ōrum oluştu.

ā-gövdeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sınıf, Latincenin birinci çekimine karşılık gelir. Esas olarak *-eh₂- şeklinde biten ÖHA isimlerinden türemiştir. Çoğunlukla dişil isimler içerir ancak belki birkaç tane de eril isim vardır.

ā-gövdesi çekimi [20]
*toutā[21] d.

"halk, nüfus"

Tekil Çoğul
Yalın-Seslenme *toutā *toutās
Belirtme *toutām *toutans
Tamlayan *toutās *toutāzom
Yönelme *toutāi *toutais
Ayrılma *toutād
Bulunma *toutāi
  • The accusative singular ending would have been *-am originally, due to shortening of long vowels before final *-m. However, a long vowel is found in the attested forms. This long vowel most likely arose by analogy with the other endings that have a long vowel.[22]
  • The genitive plural ending was originally a pronominal form, PIE *-eh₂-soHom.

Ünsüz gövdeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sınıf, çeşitli ünsüzlerle biten gövdeleri içerimektedir. Diğerlerinin yanında kök isimler, n-gövdeleri, r-gövdeleri, s-gövdeleri ve t-gövdelerini içeriyor. Başlangıçta ayrı bir sınıf olan i-gövdelerini de içeren Latincenin üçüncü çekimine karşılık geliyor.

Eril ve dişil isimler benzer şekilde çekimlenirler ama nötr isimlerin yalın, belirtme ve seslenme durumlarında farklı biçimleri vardır.

Ünsüz gövdesi çekimi [23]
*sniks[24] d.

"kar"

*kord[25] n.

"kalp"

Tekil Çoğul Tekil Çoğul
Yalın-Seslenme *sniks *sniɣʷes *kord *kordā
Belirtme *sniɣʷəm *sniɣʷəns
Tamlayan *sniɣʷes

*sniɣʷos

*sniɣʷom *kordes

*kordos

*kordom
Yönelme *sniɣʷei *sniɣʷ(?)βos *kordei *kord(?)βos
Ayrılma *sniɣʷi

(*sniɣʷa?)

*kordi

(*korda?)

Bulunma *sniɣʷi *kordi

Bu sınıftaki isimlerin tekil yalın biçimleri genellikle düzensizdi. Bu da gövdenin son ünsüzüne göre çeşitli alt türler oluşturdu.

  • Çoğu ünsüz gövdesi için eril ve dişil tekil yalın/seslenme bitimi *-s idi. Bu bitim son ünsüzün ötümsüzleşmesine, düzleşmesine ve/veya sertleşmesine sebep olabilirdi; yukarıdaki *sniks örneğinde olduğu gibi. Nötr isimlerin bitimi yoktu.
  • n-gövdeleri genellikle *-ō bitimine sahipti, diğer durumlarda *-on- (veya belki *-en-) iç ekiyle birlikte kullanılırdı. Nötr isimler, tekil yalın/seslenme/belirtme durumlarında *-ən bitimine sahipti fakat kalan biçimlerin gövdeleri belirsizdir.
  • r-gövdeleri *-(e)r- ile değişen *-ēr bitimine sahipti. Ünlü uzunluğundaki değişim Latincede kaybolmuş fakat Oskancada korunmuştu.
  • s-gövdeleri eril ve dişiller için *-ōs, nötrler için *-os bitimine sahipti. Bu, diğer biçimlerde *-ez- (veya belki eril ve dişilde *-oz-) ile değişimli kullanıldı.
  • r/n-gövdeleri nötr isimlerden oluşan küçük bir gruptu. Bunlar yalın/seslenme/belirtme durumlarında *-or, kalan biçimlerde -(e)n- bitimlerine sahipti.

Diğer notlar:

  • Tekil tamlayan halinin iki olası bitimi vardı. İkisi de Eski Latincede yan yana tasdiklenmiştir ancak -es/- bitimi i-gövdelerinden olabilir (aşağıya bkz.). Osko-Umbriya'da yalnızca i-gövdesi bitimi -eis bulunur.
  • Latincedeki eril çoğul yalın bitimi -ēs, i-gövdelerinden alınmıştır.
  • Nötr çoğul yalın/seslenme/belirtme durumlarında aslen ya *-a vardı ya da son ünsüz öncesi ünlü uzaması vardı. İtalik'te bu, zaten o-gövdesi bitimi *-ā ile değiştirildi.
  • Çoğul yönelme (ve ayrılma/bulunma?) bitimi aslen araya herhangi bir ünlü girmeden gövdeye doğrudan ekleniyordu. Latincede araya giren bir -e- veya -i- varken Osko-Umbriya'da bitim tamamen değiştirilmiştir. Ön-İtalik'teki durumun ne olduğunu tam belli değil.

i-gövdeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sınıf, Latincede -um yerine -ium çoğul tamlayan bitimine sahip olan üçüncü çekime karşılık gelmektedir. Latincede ünsüz gövdeleri zamanla bu sınıfla birleşti. Bu süreç tarihi çağa kadar devam etti. Örneğin Sezar'ın zamanında (yaklaşık MÖ 50) i-gövdeleri halen ayrı birçoğul belirtme bitimine (-īs) sahipti ama bu, Augustus'un zamanına kadar (yaklaşık MS 1) ünsüz gövdesi bitimi -ēs ile değiştirilmişti. Ön-İtalik'te, diğer İtalik dillerde de olduğu gibi, i-gövdeleri halen çok ayrı bir türdü ve herhangi bir birleşme belirtisi göstermiyordu.

Eril ve dişil isimler benzer şekilde çekimlenirken nötr isimler yalın/seslenme/belirtme durumunda farklı biçimlere sahipti.

i-gövdesi çekimi[26]
*məntis[27] d.

"zihin"

*mari[28] n.

"deniz, göl"

Tekil Çoğul Tekil Çoğul
Yalın-Seslenme *məntis *məntēs *mari *mariā (*-īā?)
Belirtme *məntim *məntins
Tamlayan *mənteis

*məntjes

*məntjom *mareis

*marjes

*marjom
Yönelme *məntēi *məntiβos *marēi *mariβos
Ayrılma *məntīd *marīd
Bulunma *məntei *marei
  • Tekil tamlayan için açıkça iki farklı biçim vardı. -eis biçimi Osko-Umbriya'da bulunuyor. -es Erken Latincede görünüyor ancak *-eis'ten hiçbir iz bulunmamaktadır. Bu ünsüz gövdesi bitimini yansıtabilir ancak ayrıca *-jes'ten de geliyor olabilir.[29] Eski Latincede tasdiklenen ve paralel bir oluşumu gösterebilecek olan u-gövdelerindeki *-wos ile kıyaslayın.
  • Orijinal nötr çoğul yalın/seslenme/belirtme biçimi *-ī idi. İtalik'te zaten o-gövdesi bitimi eklenerek genişletilmişti.

u-gövdeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sınıf Latincenin dördüncü çekimine karşılık gelmektedir. Tarihi olarak i-gövdelerine paraleldiler ve j/i'nin w/u ile yer değiştirdiği birçok benzer biçim vardı. Fakat ses değişimleri onları zamanla biraz farkı kıldı.

u-gövdesi çekimi[30]
*portus[31] e.

"liman"

*kornu/ū[32] n.

"boynuz"

Tekil Çoğul Tekil Çoğul
Yalın-Seslenme *portus *portous?

*portowes?

*kornu? (*-ū?) *kornuā? (*-ūā?)
Belirtme *portum *portuns
Tamlayan *portous

*portwos *portwes

*portwom *kornous

*kornwos *kornwes

*kornwom
Yönelme *portowei *portuβos *kornowei *kornuβos
Ayrılma *portūd *kornūd
Bulunma *portowi? *kornowi?
  • Nötr tekil yalın/seslenme/belirtme aslen kısa *-u olmalı fakat Latincede sadece uzun -ū bulunmakta. Bunun kökeninin ne olabileceği açık değil. Nötr u-gövdelerinin nadirliği ve geriye kalan birkaç tanesinin çiftler halinde bulunma eğilimi düşünüldüğünde ikil (dual) bir bitimden kalıntı olabilir.[33]
  • Aynı i-gövdeleri gibi u-gövdeleri de tekil tamlayanda kesin olmayan bir dağılımla iki tür olası bitime sahipti. *-ous Oskancada bulunmaktadır ve ayrıca Latincedeki olağan -ūs bitiminin de kökenidir. Ancak Senatus consultum de Bacchanalibus (en). yazıtında senatvos biçimi görülür ve ayrıca *-wes'ten gelen -uis bitimi de birkaç kaynakta bulunur.[34]
  • Çoğul eril/dişil yalın/seslenme durumu güvenilir bir şekilde yeniden oluşturulabilir değil. Latince -ūs, *-ous'u yansıtıyor gibi görünüyor fakat ÖHA *-ewes'ten, *-owes (Latince *-uis) biçimi beklenirdi. Bu bitim ne Osko-Umbriya'da ne de Eski Latincede görülmüştür ki aksi takdirde elimizde kesin kanıtlar olurdu.[35]
  • Çoğul nötr yalın/seslenme/belirtme durumunun asıl biçimi *-ū idi. İtalik'te zaten, i-gövdelerinde olduğu gibi, o-gövdesi bitimi eklenerek genişletilmişti.

Sıfatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıfatlar da isimlerle hemem hemen aynı şekilde çekimlenir. İsimlerin aksine sıfatların cinsiyetleri yoktur. Bunun yerine niteledikleri veya belirttikleri sıfatın cinsiyetini alarak üç cinsiyet için de çekimlenirler.

Sıfatlar isimlerle aynı çekim sınıflarına uyarlar. En yaygınları o/ā-gövdesi (eril ve nötrde o-gövdesi, dişilde ā-gövdesi olacak şekilde) ve i-gövdesi sıfatlarıydı. Fiillerin şimdiki zaman etken ortaçları (*-nts ile bitenler) ve sıfatların karşılaştırma biçimleri (*-jōs ile bitenler), ünsüz gövdesi olarak çekimlenirler. Aslen u-gövdesi sıfatları da vardı ancak mevcut u-gövdesinin sonuna i-gövdesi bitimi eklenerek i-gövdelerine dönüştürüldüler ki bu da, tekil yalın *-wis'e sebep oldu.

Zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

kişi zamirlerinin çekimi [36]
Tekil 1. Kişi 2. Kişi Dönüşlü
Yalın *egō *tū -
Belirtme *mē, *me *tē, *te *sē, *se
Tamlayan *moi, *mei *toi, *tei *soi, *swei
Yönelme *meɣei *teβei *seβei
Ayrılma *med *ted *sed
İyelik *meos *towos *sowos
Çoğul 1. Kişi 2. Kişi Dönüşlü
Yalın *nōs *wōs -
Belirtme *sē, *se
Tamlayan *nosterom? *westerom? *soi, *sei
Yönelme *nōβei *wōβei *seβei
Ayrılma *sed
İyelik *nosteros *westeros *sowos

Not: 3. kişi zamiri için Ön-İtalik *is kullanılmış olurdu.

ilgi zamirlerin çekimi [37]
Tekil Eril Nötr Dişil
Yalın *kʷoi *kʷod *kʷāi
Belirtme
Tamlayan *kʷojjos < *kʷosjo
Yönelme *kʷojjei, *kʷozmoi
Ayrılma *kʷōd *kʷād
Bulunma ? ? ?
Çoğul Eril Nötr Dişil
Yalın *kʷoi, *kʷōs *kʷā, *kʷai *kʷās
Belirtme *kʷons *kʷāns
Tamlayan *kʷozom *kʷazom
Yönelme *kʷois
Ayrılma
Bulunma
soru zamirlerinin çekimi [37]
Tekil Eril Dişil Nötr
Yalın *kʷis *kʷid
Belirtme *kʷim
Tamlayan *kʷejjos
Yönelme *kʷejjei, *kʷezmoi
Ayrılma *kʷōd *kʷād *kʷōd
Bulunma ? ? ?
Çoğul Eril Dişil Nötr
Yalın *kʷēs *kʷī, *kʷia
Belirtme *kʷins
Tamlayan *kʷejzom?, *kʷozom?
Yönelme *kʷiβos
Ayrılma
Bulunma

*is "bu, şu"

işaret zamirlerinin çekimi [38]
Tekil Eril Nötr Dişil
Yalın *is *id *ejā
Belirtme *im *ejām
Tamlayan *ejjos
Yönelme *ejjei, *esmoi
Ayrılma *ejōd *ejād
Bulunma ? ? ?
Çoğul Eril Nötr Dişil
Yalın *ejōs, *ejoi *ejā *ejās
Belirtme *ejons *ejans
Tamlayan *ejozom *ejazom
Yönelme *ejois *ejais
Ayrılma
Bulunma ? ? ?

Fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Şimdiki Zaman (Bitmemişlik) Görünüşü[39][değiştir | kaynağı değiştir]

Ön-İtalik şimdiki zaman görünüşü, ÖHA'dan birkaç şekilde değişmiştir. İlk olarak yeni bir geçmiş zaman bildirme eki olan *-β- oluşturuldu. Bu muhtemelen Hint-Avrupa birincil fiil bitimlerindeki kelime sonu *i'nin düşmesinden dolayı meydana geldi (ör. ÖHA şimdiki z. bildirme *h₁ésti > Ön-İtalik *est, ayrıca ÖHA geçmiş z. bildirme *h₁ést). İkinci olarak, dilek (desiderative) eki *-s-/-so-, Ön-İtalik'te gelecek zaman eki oldu. Bu dilek-gelecek kipinin isteme hali, hem -s- eki hem de ardındaki ünlünün uzamasıyla, potentialis (en) ve irrealis (en) kiplerini göstermede kullanıldı. Son olarak, ÖHA isteme (subjunctive) ve istek (optative) kipi halen farklı kiplerdi ancak Ön-İtalik sonrası gelişmelerde birleştiler (ör. Ön-İtalik isteme *esed ile istek *siēd, Latincede şimdiki z. isteme sit oldu.). Bu zaten Ön-İtalik evresinde de görülebilir, isteme kipi ÖHA'da olanın aksine birincil değil ikincil bitimleri almaya başlamıştı (ör. Ön-İtalik 3. tekil kişi bitmemiş (imperfect) istemenin Sabel'deki karşılığının *-t değil -d olması).

ÖHA ikil kişi, aynı isimlerde olduğu gibi Ön-İtalik fiillerinde de kaybolmuştu.

Birinci Çekim[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu çekim deseni, ÖHA *-eh₂-yé-ti ekinden türemiştir ve çoğunlukla isimden türeyen fiiller oluşturmuştur.

*dōnā- (vermek) [40]
Şimdiki Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *dōnāō *dōnāor
2. Tekil *dōnās *dōnāzo
3. Tekil *dōnāt *dōnātor
1. Çoğul *dōnāmos *dōnāmor
2. Çoğul *dōnātes *dōnāmenai
3. Çoğul *dōnānt *dōnāntor
Geçmiş Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *dōnāβam *dōnāβar
2. Tekil *dōnāβas *dōnāβazo
3. Tekil *dōnāβad *dōnāβator
1. Çoğul *dōnāβamos *dōnāβamor
2. Çoğul *dōnāβates *dōnāβamenai
3. Çoğul *dōnāβand *dōnāβantor
Gelecek Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *dōnāsō *dōnāsor
2. Tekil *dōnāses *dōnāsezo
3. Tekil *dōnāst *dōnāstor
1. Çoğul *dōnāsomos *dōnāsomor
2. Çoğul *dōnāstes *dōnāsemenai
3. Çoğul *dōnāsont *dōnāsontor
Şimdiki Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *dōnāōm *dōnāōr
2. Tekil *dōnāēs *dōnāēzo
3. Tekil *dōnāēd *dōnāētor
1. Çoğul *dōnāōmos *dōnāōmor
2. Çoğul *dōnāētes *dōnāēmenai
3. Çoğul *dōnāōnd *dōnāōntor
Geçmiş Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *dōnāsōm *dōnāsōr
2. Tekil *dōnāsēs *dōnāsēzo
3. Tekil *dōnāsēd *dōnāsētor
1. Çoğul *dōnāsōmos *dōnāsōmor
2. Çoğul *dōnāsētes *dōnāsēmenai
3. Çoğul *dōnāsōnd *dōnāsōntor
İstek Etken Edilgen
1. Tekil *dōnāojam *dōnāojar
2. Tekil *dōnāojas *dōnāojazo
3. Tekil *dōnāojad *dōnāojator
1. Çoğul *dōnāojamos *dōnāojamor
2. Çoğul *dōnāojates *dōnāojamenai
3. Çoğul *dōnāojand *dōnāojantor
Şimdiki Z. Emir Etken Edilgen
2. Tekil *dōnā *dōnāzo
2. Çoğul *dōnāte -
Gelecek Z. Emir Etken Edilgen
2./3. Tekil *dōnātōd -
Ortaç (Sıfat-Fiil) Şimdiki Z. Geçmiş. Z
Zaman *dōnānts *dōnātos
İsim-Fiil tu-türevi s-türevi
Tür *dōnātum *dōnāzi
İkinci Çekim (Ettirgen)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu çekim deseni, ÖHA *-éyeti ekinden türemiştir ve "temel" 3. çekim fiillerden ettirgen fiiller türetmiştir.

*mone- (uyarmak) [41]
Şimdiki Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *moneō *moneor
2. Tekil *monēs *monēzo
3. Tekil *monēt *monētor
1. Çoğul *monēmos *monēmor
2. Çoğul *monētes *monēmenai
3. Çoğul *moneont *moneontor
Geçmiş Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *monēβam *monēβar
2. Tekil *monēβas *monēβazo
3. Tekil *monēβad *monēβator
1. Çoğul *monēβamos *monēβamor
2. Çoğul *monēβates *monēβamenai
3. Çoğul *monēβand *monēβantor
Gelecek Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *monēsō *monēsor
2. Tekil *monēses *monēsezo
3. Tekil *monēst *monēstor
1. Çoğul *monēsomos *monēsomor
2. Çoğul *monēstes *monēsemenai
3. Çoğul *monēsont *monēsontor
Şimdiki Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *moneōm *moneōr
2. Tekil *moneēs *moneēzo
3. Tekil *moneēd *moneētor
1. Çoğul *moneōmos *moneōmor
2. Çoğul *moneētes *moneēmenai
3. Çoğul *moneōnd *moneōntor
Geçmiş Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *monesōm *monesōr
2. Tekil *monesēs *monesēzo
3. Tekil *monesēd *monesētor
1. Çoğul *monesōmos *monesōmor
2. Çoğul *monesētes *monesēmenai
3. Çoğul *monesōnd *monesōntor
İstek Etken Edilgen
1. Tekil *moneojam *moneojar
2. Tekil *moneojas *moneojazo
3. Tekil *moneojad *moneojator
1. Çoğul *moneojamos *moneojamor
2. Çoğul *moneojates *moneojamenai
3. Çoğul *moneojand *moneojantor
Şimdiki Z. Emir Etken Edilgen
2. Tekil *monē *monēzo
2. Çoğul *monēte -
Gelecek Z. Emir Etken Edilgen
2./3. Tekil *monētōd -
Ortaç (Sıfat-Fiil) Şimdiki Z. Geçmiş. Z
Zaman *monēnts *monetos
İsim-Fiil tu-türevi s-türevi
Tür *monetum *monēzi
İkinci Çekim (Durum)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu çekim deseni, ÖHA *-éh₁ti ekinden türemiştir ve durum fiilleri türetmiştir.

*walē- (güçlü olmak) [42]
Şimdiki Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *walēō *walēor
2. Tekil *walēs *walēzo
3. Tekil *walēt *walētor
1. Çoğul *walēmos *walēmor
2. Çoğul *walētes *walēmenai
3. Çoğul *walēnt *walēntor
Geçmiş Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *walēβam *walēβar
2. Tekil *walēβas *walēβazo
3. Tekil *walēβad *walēβator
1. Çoğul *walēβamos *walēβamor
2. Çoğul *walēβates *walēβamenai
3. Çoğul *walēβand *walēβantor
Gelecek Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *walēsō *walēsor
2. Tekil *walēses *walēsezo
3. Tekil *walēst *walēstor
1. Çoğul *walēsomos *walēsomor
2. Çoğul *walēstes *walēsemenai
3. Çoğul *walēsont *walēsontor
Şimdiki Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *walēōm *walēōr
2. Tekil *walēēs *walēēzo
3. Tekil *walēēd *walēētor
1. Çoğul *walēōmos *walēōmor
2. Çoğul *walēētes *walēēmenai
3. Çoğul *walēōnd *walēōntor
Geçmiş Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *walēsōm *walēsōr
2. Tekil *walēsēs *walēsēzo
3. Tekil *walēsēd *walēsētor
1. Çoğul *walēsōmos *walēsōmor
2. Çoğul *walēsētes *walēsēmenai
3. Çoğul *walēsōnd *walēsōntor
İstek Etken Edilgen
1. Tekil *walēojam *walēojar
2. Tekil *walēojas *walēojazo
3. Tekil *walēojad *walēojator
1. Çoğul *walēojamos *walēojamor
2. Çoğul *walēojates *walēojamenai
3. Çoğul *walēojand *walēojantor
Şimdiki Z. Emir Etken Edilgen
2. Tekil *walē *walēzo
2. Çoğul *walēte -
Gelecek Z. Emir Etken Edilgen
2./3. Tekil *walētōd -
Ortaç (Sıfat-Fiil) Şimdiki Z. Geçmiş. Z
Zaman *walēnts *walatos
İsim-Fiil tu-türevi s-türevi
Tür *walatum *walēzi
Üçüncü çekim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön-İtalik fiillerinin çoğunluğu, ÖHA kök tematik fiillerinden türeyen üçüncü çekim fiilerdi. Fakat bazıları da farklı sınıflardan türemişti, ör. *linkʷō (ÖHA genizsil-iç ek fiili) ve *dikskō (ÖHA *sḱe-eki fiili).

*ed-e/o- (yemek) [43]
Şimdiki Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *edō *edor
2. Tekil *edes *edezo
3. Tekil *edet *edetor
1. Çoğul *edomos *edomor
2. Çoğul *edetes *edemenai
3. Çoğul *edont *edontor
Geçmiş Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *edoβam *edoβar
2. Tekil *edoβas *edoβazo
3. Tekil *edoβad *edoβator
1. Çoğul *edoβamos *edoβamor
2. Çoğul *edoβates *edoβamenai
3. Çoğul *edoβand *edoβantor
Gelecek Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *edesō *edesor
2. Tekil *edeses *edesezo
3. Tekil *edest *edestor
1. Çoğul *edesomos *edesomor
2. Çoğul *edestes *edesemenai
3. Çoğul *edesont *edesontor
Şimdiki Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *edōm *edōr
2. Tekil *edēs *edēzo
3. Tekil *edēd *edētor
1. Çoğul *edōmos *edōmor
2. Çoğul *edētes *edēmenai
3. Çoğul *edōnd *edōntor
Geçmiş Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *edesōm *edesōr
2. Tekil *edesēs *edesēzo
3. Tekil *edesēd *edesētor
1. Çoğul *edesōmos *edesōmor
2. Çoğul *edesētes *edesēmenai
3. Çoğul *edesōnd *edesōntor
İstek Etken Edilgen
1. Tekil *edojam *edojar
2. Tekil *edojas *edojazo
3. Tekil *edojad *edojator
1. Çoğul *edojamos *edojamor
2. Çoğul *edojates *edojamenai
3. Çoğul *edojand *edojantor
Şimdiki Z. Emir Etken Edilgen
2. Tekil *ede *edezo
2. Çoğul *edete -
Gelecek Z. Emir Etken Edilgen
2./3. Tekil *edetōd -
Ortaç (Sıfat-Fiil) Şimdiki Z. Geçmiş. Z
Zaman *edents *essos
İsim-Fiil tu-türevi s-türevi
Tür *essum *edezi
Üçüncü Çekim (jō- varyantı)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu çekim ÖHA *ye-eki fiillerinden türemiştir ve Latincede üçüncü çekim jo- varyantı fiillerinin çoğunluğunu ve bazı dördüncü çekim fiillerini oluşturmuştur.

*gʷen-je/jo- (gelmek)[44]
Şimdiki Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *gʷenjō *gʷenjor
2. Tekil *gʷenjes *gʷenjezo
3. Tekil *gʷenjet *gʷenjetor
1. Çoğul *gʷenjomos *gʷenjomor
2. Çoğul *gʷenjetes *gʷenjemenai
3. Çoğul *gʷenjont *gʷenjontor
Geçmiş Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *gʷenjoβam *gʷenjoβar
2. Tekil *gʷenjoβas *gʷenjoβazo
3. Tekil *gʷenjoβad *gʷenjoβator
1. Çoğul *gʷenjoβamos *gʷenjoβamor
2. Çoğul *gʷenjoβates *gʷenjoβamenai
3. Çoğul *gʷenjoβand *gʷenjoβantor
Gelecek Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *gʷenjesō *gʷenjesor
2. Tekil *gʷenjeses *gʷenjesezo
3. Tekil *gʷenjest *gʷenjestor
1. Çoğul *gʷenjesomos *gʷenjesomor
2. Çoğul *gʷenjestes *gʷenjesemenai
3. Çoğul *gʷenjesont *gʷenjesontor
Şimdiki Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *gʷenjōm *gʷenjōr
2. Tekil *gʷenjēs *gʷenjēzo
3. Tekil *gʷenjēd *gʷenjētor
1. Çoğul *gʷenjōmos *gʷenjōmor
2. Çoğul *gʷenjētes *gʷenjēmenai
3. Çoğul *gʷenjōnd *gʷenjōntor
Geçmiş Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *gʷenjesōm *gʷenjesōr
2. Tekil *gʷenjesēs *gʷenjesēzo
3. Tekil *gʷenjesēd *gʷenjesētor
1. Çoğul *gʷenjesōmos *gʷenjesōmor
2. Çoğul *gʷenjesētes *gʷenjesēmenai
3. Çoğul *gʷenjesōnd *gʷenjesōntor
İstek Etken Edilgen
1. Tekil *gʷenjojam *gʷenjojar
2. Tekil *gʷenjojas *gʷenjojazo
3. Tekil *gʷenjojad *gʷenjojator
1. Çoğul *gʷenjojamos *gʷenjojamor
2. Çoğul *gʷenjojates *gʷenjojamenai
3. Çoğul *gʷenjojand *gʷenjojantor
Şimdiki Z. Emir Etken Edilgen
2. Tekil *gʷenje *gʷenjezo
2. Çoğul *gʷenjete -
Gelecek Z. Emir Etken Edilgen
2./3. Tekil *gʷenjetōd -
Ortaç (Sıfat-Fiil) Şimdiki Z. Geçmiş. Z
Zaman *gʷenjents *gʷentos
İsim-Fiil tu-türevi s-türevi
Tür *gʷentum *gʷenjezi
Atematik Fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Orijinal ÖHA kök atematik fiillerinden türeyen bu çekim tipinden yalnızca bir avuç fiil kaldı.

*ezom (koşaç, olmak)[45][46]
Şimdiki Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *ezom -
2. Tekil *es -
3. Tekil *est -
1. Çoğul *(e)somos -
2. Çoğul *(e)stes -
3. Çoğul *sent -
Geçmiş Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *fuβam -
2. Tekil *fuβas -
3. Tekil *fuβad -
1. Çoğul *fuβamos -
2. Çoğul *fuβates -
3. Çoğul *fuβand -
Gelecek Z. Bildirme Etken Edilgen
1. Tekil *fuzom -
2. Tekil *fus -
3. Tekil *fust -
1. Çoğul *fuzomos -
2. Çoğul *fustes -
3. Çoğul *fuzent -
Şimdiki Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *ezom -
2. Tekil *ezes -
3. Tekil *ezed -
1. Çoğul *ezomos -
2. Çoğul *ezetes -
3. Çoğul *ezond -
Geçmiş Z. İsteme Etken Edilgen
1. Tekil *fuzom, *essom -
2. Tekil *fuzes, *esses -
3. Tekil *fuzed, *essed -
1. Çoğul *fuzomos, *essomos -
2. Çoğul *fuzetes, *essetes -
3. Çoğul *fuzond, *essond -
İstek Etken Edilgen
1. Tekil *siēm -
2. Tekil *siēs -
3. Tekil *siēd -
1. Çoğul *sīmos -
2. Çoğul *sītes -
3. Çoğul *sīnd -
Şimdiki Z. Emir Etken Edilgen
2. Tekil *es -
2. Çoğul *este -
Gelecek Z. Emir Etken Edilgen
2./3. Tekil *estōd -
Ortaç (Sıfat-Fiil) Şimdiki Z. Geçmiş. Z
Zaman *sēnts -
İsim-Fiil tu-türevi s-türevi
Tür - *essi

Bu çekimlere ek olarak Ön-İtalik'te bazı edilgen görünüşlü (deponent) fiiller de vardı, ör. *ōdai (bitmiş-şimdiki z.) ve *gnāskōr (edilgen-etken).

Bitmişlik Görünüşü[47][değiştir | kaynağı değiştir]

Rix'e göre (2002), eğer ki bir fiil gövdesi hem Latin-Falisk hem de Osko-Umbriya gruplarında mevcutsa şimdiki zaman gövdesi, durumların %90'ında benzerken bitmiş (perfect) gövde sadece %50'sinde benzerdir. Bu, muhtemelen Ön-İtalik döneminin ardından orijinal ÖHA aorist ile bitmişlik (perfective) gövdelerinin birleşmesinden kaynaklanıyor. Bu yüzden de İtalik'in iki grubundaki şimdiki zaman ve bitmiş gövdelerdeki benzerliklerdeki tutarsızlıklar, muhtemelen gruplardaki farklı korumalardan kaynaklanmaktadır. Latin-Falisk'teki yeni yaygın bitmiş gövdeler çoğunlukla ÖHA bitmişlik biçimlerinden türerken Osko-Umbriya'daki bitmiş gövdeler çoğunlukla ÖHA aorist biçimlerinden türemiştir.

Ön-İtalik döneminde ÖHA kök bitmiş, artık üretken değildi fakat diğer ÖHA bitmiş ve aorist gövdeleri üretken kaldılar, ör. ikilemeli bitmiş gövdeler, uzun ünlülü bitmiş gövdeler ve sigmatik aorist gövdeleri (Latince dīcō, dīxī).

Bazen her gövde için birden fazla bitmiş biçim oluşur. Örneğin De Vaan, *fakiō bitmiş gövdesi için *fēk-, *fak- biçimlerini veriyor; ikilemeli biçim <FHEFHAKED> de ayrıca Eski Latincede yazılan Praeneste fibulası'nda (en) tasdiklenmiştir.

Ek olarak bitmişlik görünüşünde bazı yenilikler de vardı, örneğin -v- bitmiş (Latince amō, amāvī) ve -u- bitmiş (moneō, monuī) daha sonraki yeniliklerdi.

Örnek uzun-ünlü çekimi: *fēk- (yapmak, İngilizce: to have done).[48] Alternatif olarak *θēk- (ÖHA *dʰeh₁-), eğer Ön-İtalik /xʷ/ ve /θ/ seslerinin /f/ [ɸ] ile birleşiminden önceki bir evrede yeniden oluşturulursa.

Bitmiş Etken
1. Tekil *fēkai
2. Tekil *fēkistai
3. Tekil *fēked
1. Çoğul *fēkomos
2. Çoğul *fēkistes
3. Çoğul *fēkēri

Örnek ikilemeli çekim: *fefu- (olmak, İngilizce: to have been)[45]

Bitmiş Etken
1. Tekil *fefuai
2. Tekil *fefuistai
3. Tekil *fefued
1. Çoğul *fefuomos
2. Çoğul *fefuistes
3. Çoğul *fefuēri

İtalik sonrası değişimler[değiştir | kaynağı değiştir]

İtalik dillerin evrimi sırasında yeni değişimler meydana geldi. Bu kısımda en kayda değer değişimlere bir genel bakış verilmiştir. Daha fazlası için dillerle ilgili maddelere bakınız.

  • *x yer yitimine uğrayarak [h] olur. *ɣ sesi de ünlüler arasında [ɦ] olur ama diğer yerlerde korunur. Bu değişim muhtemelen Ön-İtalik döneminde yer aldı. Sonuç [h] veya [ɦ] idi ve tüm İtalik dillerde h olarak yazıldı. Başlangıçtaki *xl, *xr (en azından Latincede) gl, gr oldu.
  • Venetçe hariç *θ(e)r, *ð(e)r > *f(e)r, *β(e)r. Venetçe louder-obos, Latince līber, Faliskçe loifir-ta, Oskanca lúvfreis.
  • Latincede *β, *ð> b, d. Osko-Umbriya'da sonuç ikisi için de f idi (muhtemelen ötümlü). Faliskçede *β sürtünmeli kaldı.
  • Latincede *ɣʷ > *gʷ, sonrasında aşağıdaki değişim oldu. Osko-Umbriya'da *ɣʷ > f oldu.
  • Osko-Umbriya'da *kʷ, *gʷ > p, b. Latin-Falisk ve Venetçede korundular. Latincede sonradan *gʷ > v [w] oldu, *n sesinden sonra geldiği durumlar hariç.
  • Klasik Latincede *dw > b , Eski Latincede korunmuştu (bkz. Duenos yazıtı (en)).
  • Klasik Latince ve Umbriyacada *z > r fakat Eski Latince ve Oskancada yaşanmadı.
  • Osko-Umbriya'da kelime sonu *-ā (dişil tekil yalın, nötr çoğul yalın/belirtme) > [o:],[49][1] Latincede ise kısalarak *-ā > -a.
  • Eski Latince döneminde Latince ünlü indirgenmesi. Bu, vurgusuz kısa ünlülerin çoğunu birleştirdi; en önemlisi tüm kısa ünlüler kelime içindeki açık hecelerde (çoğunlukla /i/'de) birleşti. Ayrıca kelime başında *ai ve *au (ve bazen de *oi) dışında tüm ikili ünlüler tekli ünlüye dönüştü.
  • Kelime sonu *-ns (çeşitli isim sınıflarında çoğul belirtme), *-nts (ortaçlarda eril tekil yalın) ve *-nt (ortaçlarda nötr tekil yalın/belirtme) karmaşık şekillerde değiştiler:[50]
Ön-İtalik Osko-Umbriya

öncesi

Oskanca Umbriyaca Latince

öncesi

Latince
*-ns *-ns -ss -f *-ns -s
*-nts *-nts -ns
*-nt *-nts -ns -

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Immigrants from the North". CUP Archive – Google Books vasıtasıyla. 
  2. ^ a b Bossong 2017, s. 859.
  3. ^ Baumer, Christoph (11 Aralık 2012). The History of Central Asia: The Age of the Steppe Warriors. I.B.Tauris. ISBN 978-1-78076-060-5. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2023 – Google Books vasıtasıyla. 
  4. ^ Blench, Roger; Spriggs, Matthew (2 Eylül 2003). Archaeology and Language I: Theoretical and Methodological Orientations. Routledge. ISBN 978-1-134-82877-7 – Google Books vasıtasıyla. 
  5. ^ a b Silvestri 1998, s. 326
  6. ^ Sihler 1995, s. 228.
  7. ^ Silvestri 1998, s. 325
  8. ^ Silvestri 1998
  9. ^ Sihler 1995, ss. 205–206.
  10. ^ Bakkum 2009, ss. 58–61.
  11. ^ a b Silvestri 1998, s. 332
  12. ^ a b c d de Vaan 2008, s. 6.
  13. ^ Weiss, Michael L. (2009). Outline of the historical and comparative grammar of Latin. Ann Arbor: Beech Stave Press. s. 109. ISBN 978-0-9747927-5-0. 
  14. ^ M. de Vaan, Etymological Dictionary of Latin, 2008, Brill, p. 9; B. Vine, 2006: “On ‘Thurneysen-Havet’s Law’ in Latin and Italic”; Historische Sprachforschung 119, 211–249.
  15. ^ Sihler 1995, ss. 256–265.
  16. ^ de Vaan 2008, s. 29.
  17. ^ de Vaan 2008, s. 314.
  18. ^ Sihler 1995, s. 259.
  19. ^ Sihler 1995, s. 387.
  20. ^ Sihler 1995, ss. 266–272.
  21. ^ de Vaan 2008, s. 618-619.
  22. ^ Sihler 1995, s. 268.
  23. ^ Sihler 1995, ss. 283–286.
  24. ^ de Vaan 2008, s. 409-410.
  25. ^ de Vaan 2008, s. 134-135.
  26. ^ Sihler 1995, ss. 315–319.
  27. ^ de Vaan 2008, s. 372.
  28. ^ de Vaan 2008, s. 365.
  29. ^ Sihler 1995, ss. 316–317.
  30. ^ Sihler 1995, ss. 319–327.
  31. ^ de Vaan 2008, s. 482.
  32. ^ de Vaan 2008, s. 136-137.
  33. ^ Sihler 1995, s. 323.
  34. ^ Sihler 1995, s. 324.
  35. ^ Sihler 1995, ss. 325–326.
  36. ^ de Vaan 2008, s. 187.
  37. ^ a b de Vaan 2008, s. 507-508.
  38. ^ de Vaan 2008, s. 284, 310, 323–324, 426.
  39. ^ Rix, Helmut. "Towards a reconstruction of Proto-Italic" (PDF). Program in Indo-European Studies. UCLA. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017. 
  40. ^ de Vaan 2008, s. 179.
  41. ^ de Vaan 2008, s. 387.
  42. ^ de Vaan 2008, s. 651-652.
  43. ^ de Vaan 2008, s. 185-186.
  44. ^ de Vaan 2008, s. 661.
  45. ^ a b de Vaan 2008, s. 599.
  46. ^ Rix, Helmut. "Towards a reconstruction of Proto-Italic" (PDF). Program in Indo-European Studies. UCLA. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017. 
  47. ^ Rix, Helmut. "Towards a reconstruction of Proto-Italic" (PDF). Program in Indo-European Studies. UCLA. 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2017. 
  48. ^ de Vaan 2008, s. 198.
  49. ^ Sihler 1995, s. 266.
  50. ^ Sihler 1995, s. 230.

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^Latin alfabesinde "o", yerel Oskanca alfabesinde "ú" ve yerel Umbriyaca alfabesinde "u" veya bazen "a" diye yazılır.

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ön-İtalik&oldid=31490282" sayfasından alınmıştır