Amerika
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Amerika | |
|---|---|
.svg) | |
| Alan | 42.549.000 km² ( sq mi) |
| Nüfus | 964.920.000[1] |
| Yoğunluk | 21/km²(55/sq mi) |
| Ülkeler | 35 |
| Zaman dilimi | UTC-10.00 (ABD) UTC-02.00 (Brezilya) |
Amerika (İngilizce: Americas; İspanyolca ve Portekizce: América; Fransızca: Amérique) veya Amerika Kıtası, Batı Yarımküre'de Yeni Dünya olarak adlandırılan bölgede, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve bunlara bağlı adalardan meydana gelen kıtalar ve adalar topluluğu.[2][3][4] Amerika Kıtası, Batı Yarımküre'deki kara alanının çoğunu kapsar ve Yeni Dünya'yı oluşturur. Amerika sözcüğü birçok dilde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) anlamında da kullanıldığı için kavram karmaşasına neden olabilmektedir.
Yakınındaki adalarla birlikte Dünya yüzeyinin %8'ini ve kara alanının %28.4'ünü barındıran Amerika'nın topoğrafyasına Amerikan Kordilerası adı verilen ve kıtanın batı sahili boyunca ilerleyen uzun bir sıradağ hakimdir. Amerika'nın daha düzlük olan doğu kısmınaysa Amazon, Mississippi, Río de la Plata ve St. Lawrance nehirlerinin ve Büyük Göller'in havzaları hakimdir. Amerika, kuzeyden güneye 14.000 km (8.700 mi) boyunca uzandığı için kıtanın iklimi ve ekolojisi Kuzey Kanada, Grönland ve Alaska'daki kutup tundralarından Orta ve Güney Amerika'daki Tropik yağmur ormanlarına kadar devasa çeşitlilik gösterir.
İnsanlar, Amerika'ya ilk olarak 42 bin ilâ 17 bin yıl önce Beringia'dan geçerek Asya'dan gelmiştir. Na-Dene dillerinin konuşurlarından müteşekkil ikinci bir göç dalgası da aynı yoldan onları takip etmiştir. Amerika yerlilerinin Amerika'ya yerleşmesinin son aşaması, genellikle MÖ 3500'de İnuitlerin kutup bölgelerine yerleşmesi olarak kabul edilir.
Amerika'ya ilk yerleşen Avrupalı, Leif Ericson adlı bir Viking kâşifidir.[5] Ancak Kuzey Amerika'daki Viking kolonisi asla kalıcı olamamış ve sonra terk edilmiştir.
15. yüzyılın başlarında Avrupa iç savaşlar ve Kara Ölüm'ün neden olduğu nüfus kaybından yavaş yavaş toparlanıyordu. Osmanlı'nın Asya'ya giden ticaret yollarında tuttuğu hakimiyet, Batı Avrupalı hükümdarları alternatifler aramaya sevk etti, bu da Kristof Kolomb'un yolculuklarına ve "Yeni Dünya"nın keşfine neden oldu.[6][sayfa belirt]
İspanyol kâşif Kristof Kolomb'un 1492-1502 arasındaki yolculukları, kıtanın Avrupa'yla (ve daha sonraları diğer Eski Dünya devletleriyle) kalıcı etkileşimini başlatmıştır. Kolombiyen değişim adı verilen bu dönem, etkileri ve sonuçları günümüzde hâlen devam eden keşifler, fetihler ve sömürgeleşmelere yol açacaktı. İspanyollar, çok sayıda Amerika yerlisini köleleştirdi.[7]
Avrupa ve Batı Afrika'dan gelen hastalıklar, Amerika yerlilerini perişan etti ve Avrupa devletleri Amerika'da koloniler kurdular.[8] Aralarında büyük miktarda senetli kölenin ve Afrika'dan getirtilen kölelerin de bulunduğu Avrupa kökenli toplu göç dalgaları, büyük ölçüde yerlilerin yerine geçmiştir.
Amerika'nın dekolonizasyonu 1774'teki Amerikan Devrimi'yle başlamış, 1890' ların sonundaki İspanya-Amerika Savaşı'yla büyük ölçüde bitmiştir. Günümüzde Amerika nüfusunun neredeyse tamamı bağımsız ülkelerde yaşamakta, ancak sömürgeciliğin etkisi yüzünden bu nüfus, Avrupalı kolonici ve sömürgecilerin kültürel mirasını taşımaktadır. Bunlar arasında en belirginleri Hristiyanlık ve Hint-Avrupa dillerinin konuşulmasıdır. Amerika nüfusu, çoğunlukla İngilizce, İspanyolca, Portekizce ve Fransızca ve az da olsa Felemenkçe konuşur.
İsim kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Amerika isminin kökeni ile ilgili birkaç teori vardır:
- Bunlardan çok kabul göreni, İtalyan kâşif Amerigo Vespucci'nin adından geldiğine dair olanıdır.[6][sayfa belirt]
- İkinci bir teori kıtaya ayak basan ilk Batı Avrupalı olan John Cabot'nun finansörü Richard Amerike'nin adından türetildiğidir.
- Bir başka teori de bu adın Nikaragua'daki "Amerrique" bölgesinin adından geldiğidir.
1. teori
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu teoriye göre America sözcüğü 1500'lü yılların başında yaptığı iki yolculuk sonucu Güney Amerika'nın doğu sahillerine ve Karayiplere ulaşan İtalyan denizci ve haritacı Amerigo Vespucci'nin isminden türetilmiştir. Teoriye göre, Alman haritacı Martin Waldseemüller bu ismi Vespucci'nin isminin Latince söylenişi olan “Americus Vespucius”tan türetmiştir.
1507 yılında Batlamyus'un "Kozmografya" eserinin Latince güncellemesi üzerine çalışan Martin Waldseemüller, Vespucci'nin mektuplarından birinde "Mundus Novus" adını verdiği "Yeni Dünya"yı keşfettiğini okuyunca, "Cosmographiae Introductio"da Amerika ("America") ismini önerir.[6][sayfa belirt]
Her ne kadar, Waldseemüller'in çalışmasının yayılmasıyla "Amerika" terimi popülerlik kazandıysa da, Vespucci'nin yazılarındaki tutarsızlıklar birçok İspanyol ve Portekizlinin eleştirisine sebep oldu. Bu eleştiriler Vespucci'nin diğer denizcilerin keşiflerini kendisininmiş gibi gösterdiğini söylüyor ve bununla birlikte de "Yeni Dünya" fikrine şüpheyle bakıyordu. Yine de Avrupa'nın diğer ülkelerinde "yeni dünya" için "Amerika" ve orada yaşayanlar için de "Amerikalı" adı kullanımı yaygınlaşıyordu. Ancak İspanya ve Portekiz'de resmî terim Doğu Hint Adaları idi.
Waldseemüller "Amerika" adını kullandığında somut olarak Kristof Kolomb ve diğer kaşifler tarafından keşfedilen Antilleri ve Güney Amerika'nın kuzeydoğu sahillerini kastediyordu.
"Amerika" adı ilk defa Batı yarımküredeki kıtanın tamamını adlandırmak için 1538 yılında Gerardus Mercator tarafından bir harita üzerinde kullanılmıştır.
2. teori
[değiştir | kaynağı değiştir]Teoriye göre "Amerika" adının 1497 yılında John Cabot'nun yolculuğunu finanse eden İngiltere'nin Bristol şehrinden Richard Amerike'nin adından türetilmiştir. Cabot, kıtaya ayak basan ilk Batı Avrupalı olmuştur.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]
Amerika'da 1 milyardan fazla insan yaşar. Bunların üçte ikisi Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya ve Meksika vatandaşıdır. Amerika'da sekiz megakent mevcuttur: New York (23.9 milyon), Meksiko (21.2 milyon), São Paulo (21.2 milyon), Los Angeles (18.8 milyon), Buenos Aires (15.6 milyon),[9] Rio de Janeiro (13.0 milyon), Bogotá (10.4 milyon) ve Lima (10.1 milyon).
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]
Amerika kıtasında tüm ülkelerdeki çoğunlukta olan inanç Hristiyanlıktır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "World Economic Outlook". International Monetary Fund. 2018. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ Webster's New World College Dictionary, 2010 by Wiley Publishing, Inc., Cleveland, Ohio.
- ^ Merriam Webster dictionary. Merriam-Webster, Incorporated. 2013. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2016.
- ^ "continent n. 5. a." (1989) Oxford English Dictionary, 2nd edition. Oxford University Press; "continent1 n." (2006) The Concise Oxford English Dictionary, 11th edition revised. (Ed.) Catherine Soanes and Angus Stevenson. Oxford University Press; "continent1 n." (2005) The New Oxford American Dictionary, 2nd edition. (Ed.) Erin McKean. Oxford University Press; "continent [2, n] 4 a" (1996) Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. ProQuest Information and Learning; "continent" (2007) Encyclopædia Britannica. Retrieved January 14, 2007, from Encyclopædia Britannica Online.
- ^ "Leif Erikson (11th century)". BBC. 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2011.
- ^ a b c Bayatli, Altay (1 Ocak 2022). "Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries". dergipark.org.tr/tr/pub/ksydergi/issue/68232/1050932. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
- ^ Spain's Road to Empire: The Making of a World Power, 1492–1763. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Taylor, Alan (2001). American Colonies. New York: Penguin Books. ISBN 9780142002100.
- ^ "Censo 2010. Resultados provisionales: cuadros y grá" (İspanyolca). 20 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2011.
| ||||||||
| ||||||||
